Η στρατηγική της Κομιντέρν

Η στρατηγική της Κομιντέρν

Στη σημερινή ανάρτηση παρουσιάζονται αποσπάσματα από το άρθρο του μάκη μαΐλη στο τρέχον τεύχος της κομεπ για τη στρατηγική του κκε στα χρόνια που γραμματέας του ήταν ο ζαχαριάδης. Παράλληλα εξετάζεται κριτικά κι η πορεία του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος στο βαθμό που επηρέαζε τη στρατηγική του κκε ως οργανικό τμήμα της και ελληνικό τμήμα της κομιντέρν. Σε αυτό το τελευταίο εστιάζουν και τα αποσπάσματα που παρουσιάζονται παρακάτω.

-.-.-

Η στρατηγική του κκε αυτή την περίοδο και βεβαίως ως το 1943 (δηλαδή μέχρι τότε που υπήρχε η κδ, κρίνεται σε συνδυασμό με τη στρατηγική που κατά διαστήματα διαμόρφωνε το διεθνές κέντρο του κομμουνιστικού κινήματος και την επίδραση που αυτή ασκούσε στη διαμόρφωση της στρατηγικής του κκε. Και αυτό, δίχως ν’ αποσείονται οι όποιες ευθύνες είχαν οι εκάστοτε καθοδηγήσεις του κόμματος. Ωστόσο αποτελεί καθήκον η περαιτέρω διερεύνηση της στρατηγικής της κδ, συνυπολογίζοντας τη διαπάλη που διεξαγόταν στο εσωτερικό της.

Με άλλα λόγια, η ιστορική έρευνα του κκε παίρνει υπόψη της ότι η κδ αποτελούσε επί της ουσίας κόμμα και η λειτουργία της διεπόταν από την αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Ωστόσο αυτό δε σήμαινε ότι κάθε κκ –τμήμα της στερούνταν της υποχρέωσης ν’ αναλύει επιστημονικά την κοινωνικοοικονομική κατάσταση στο εθνικό πεδίο δράσης του, να καθορίζει τη στρατηγική του και να επιδιώκει να πείσει για την ορθότητά της και τα άλλα τμήματα της κδ. Στο δοκίμιο ιστορίας 1949-1968 υπογραμμίζεται το καθήκον κάθε κομμουνιστικού κόμματος, ανεξάρτητα από το μέγεθός του, να συμβάλλει στον εμπλουτισμό και στη διαμόρφωση της γραμμής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, συνεισφέροντας έτσι στην επίτευξη ή την αποκατάσταση της επαναστατικής του ενότητας. Πρόκειται για μια από τις πιο σημαντικές πλευρές για την ενδυνάμωση του προλεταριακού διεθνισμού.

Επιπλέον η συγκεκριμένη έρευνα δεν αποστασιοποιείται από το γεγονός ότι στις γραμμές της κδ, καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της, διεξαγόταν διαπάλη ανάμεσα στα διάφορα τμήματά της για την κατεύθυνση της στρατηγικής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος.

(…)

Το 6ο συνέδριο της κδ (1928) περιελάμβανε τον προβληματικό καθορισμό δύο τύπων επαναστάσεων για τις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, όπου κατέτασσε και την ελλάδα. Συγκεκριμένα όριζε: «σε μερικές απ’ αυτές τις χώρες είναι δυνατό ένα λίγο-πολύ γρήγορο πέρασμα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε επανάσταση σοσιαλιστική. Σε άλλες χώρες είναι δυνατοί τύποι προλεταριακών επαναστάσεων, που έχουν όμως να εκπληρώσουνε καθήκοντα αστικο-δημοκρατικού χαρακτήρα σε μεγάλη έκταση […] Εκεί όπου αναπτύσσεται άμεσα η επανάσταση σαν προλεταριακή επανάσταση προϋποθέτει την καθοδήγηση του πλατιού αγροτικού κινήματος από το προλεταριάτο».

(…)

Το δεκέμβρη του 1932 συνήλθε στην χαλκίδα η 5η ολομέλεια της κε, μερικούς μήνες μετά από τη 12η ολομέλεια της εεκδ (αύγουστος-σεπτέμβρης 1932). Η τελευταία είχε καθορίσει ως εξής τα καθήκοντα της πάλης των κκ: «… 1) ενάντια στην επίθεση του κεφαλαίου 2) ενάντια στο φασισμό και την αντίδραση 3) ενάντια στον επερχόμενο ιμπεριαλιστικό πόλεμο και ενάντια στην επέμβαση κατά της σοβιετικής ένωσης».

Η 12η ολομέλεια της εεκδ σωστά εκτίμησε ότι η άνοδος του φασισμού αποτελούσε συγκέντρωση δυνάμεων της αστικής τάξης στον αγώνα της κατά των επαναστατικών δυνάμεων και υπέδειξε στο κκ γερμανίας να προβάλει το σύνθημα της πάλης για τη σοβιετική σοσιαλιστική γερμανία σε αντιπαράθεση με την επιδίωξη του κεφαλαίου να εγκαθιδρύσει φασιστική δικτατορία.

Ωστόσο, μέσα στο 1933 παρουσιάστηκαν σαφή δείγματα στροφής στη στρατηγική της κδ κι εκφράστηκαν στη 13η ολομέλεια της εεκδ (νοέμβρης-δεκέμβρης 1933).
Η πρώτη διαφοροποίηση σε σχέση με τις αλλαγές που έγιναν στην πορεία εκφράστηκε με τον ορισμό του φασισμού, ο οποίος για πρώτη φορά χαρακτηρίστηκε ως «…η ανοιχτή τρομοκρατική διχτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σωβινιστικών και των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του χρηματιστικού κεφαλαίου».

Ταυτόχρονα στη 13η ολομέλεια της εεκδ, δίχως ακόμα ν’ αποτελέσουν περιεχόμενο των αποφάσεών της, εκφράστηκαν σκέψεις ότι η πτώση του φασισμού δε θα συνοδευτεί από την άμεση εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, ότι ο αγώνας ενάντια στο φασισμό θα είναι πανδημοκρατικός. Αυτές οι σκέψεις έγιναν λίγο αργότερα στρατηγική της κδ.

(…)

Με το 7ο συνέδριο η κδ αποσπούσε το φασιστικό φαινόμενο από την οικονομική βάση του καπιταλισμού συνολικά που το γεννά, δηλαδή από το στρατηγικό ζήτημα λύσης της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας. Ωστόσο θεωρούσε το φασιστικό ρεύμα τέκνο του καπιταλισμού.

(…) είναι φανερή η διαπάλη που γινόταν και μέσα στην κδ, όπου εκφραζόταν αντιτιθέμενες απόψεις. Συγκρουόμενες τοποθετήσεις είχαν εκφραστεί και πριν το 1934, όπως συνάγεται από έγγραφα (πρακτικά συνεδριάσεων) της κδ.

Για παράδειγμα είχαν εκφραστεί αντίθετες απόψεις σχετικά με το χαρακτήρα της αστικής τάξης στην ελλάδα και σε άλλες χώρες του ίδιου επιπέδου καπιταλιστικής ανάπτυξης, αν αυτή ήταν υποτελής και υποχείριο του ξένου κεφαλαίου ή όχι.

(…)

Όλα αυτά βεβαιώνουν ότι το κκε, και ως τμήμα της κδ, πορευόταν προς τις συνθήκες του β’ παγκόσμιου πολέμου με αδυναμία μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης κι επεξεργασμένης επαναστατικής στρατηγικής.

(…)

Λίγους μήνες αργότερα (11 ιούλη 1934) στάλθηκε στα κκ «γράμμα της κδ», στο οποίο αναφερόταν ότι οι κομμουνιστές «είναι ανάγκη να θέσουν τέρμα στις δηλώσεις από τον κομματικό τύπο ή στις ομιλίες, που λέγαν ότι το κόμμα παλαίβει δήθεν για τη συντριβή της αστικής δημοκρατίας, γιατί τέτοιες δηλώσεις είναι «πολιτικά λαθεμένες». Και υπογραμμιζόταν «το καθήκον της πάλης με όλες τις δυνάμεις όχι μόνο ενάντια στις προσπάθειες του φασισμού και γενικά της αστικής τάξης να συντρίψουν ή να περιορίσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά και της πάλης για τη διεύρυνσή τους».

Το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα είχε μπει στη φάση της προετοιμασίας του 7ου συνεδρίου της κδ και στο εσωτερικό της διεξαγόταν συνεχείς συζητήσεις με στόχο την επανεξέταση θέσεων που θεωρούνταν ότι είχαν παλιώσει. Έτσι: «…Στις 14 του ιούνη 1934 στην πρώτη συνεδρίαση της επιτροπής προετοιμασίας […] ο αντιπρόσωπος του πκκ (μπ) δ. μανουήλσκι εξέφρασε τη γνώμη ότι το σύνθημα της άμεσης πάλης για τη διχτατορία του προλεταριάτου δεν ανταποκρίνεται στις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στη δοσμένη στιγμή σε πολλές καπιταλιστικές χώρες. Ο σοσιαλισμός παραμένει ο τελικός σκοπός του κινήματος. Αλλά “χρειάζεται” –είπε- “να έχουμε πιο συγκεκριμένο πρόγραμμα πάλης: όχι την προλεταριακή διχτατορία, όχι το σοσιαλισμό, αλλά ένα πρόγραμμα που οδηγεί τις μάζες στην πάλη για την προλεταριακή διχτατορία και το σοσιαλισμό”.

(…)

Αυτή η πολιτική αποτελούσε τη στρατηγική κατεύθυνση που μετά από λίγο καιρό επισφράγισε το 7ο συνέδριο της κδ (ιούλης-αύγουστος 1935). Με αυτή τη γραμμή πορεύτηκε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, που όριζε πως «…το επαναστατικό προτσές δε θα πάει μπροστά άμεσα και κατ’ ευθείαν μέσω της σοσιαλιστικής επανάστασης, αλλά θα πλησιάσει σ’ αυτήν μέσω της αντιφασιστικής πανδημοκρατικής πάλης».

Ακόμα «οι εργαζόμενες μάζες σε μια σειρά καπιταλιστικές χώρες είναι υποχρεωμένες σήμερα να διαλέξουν συγκεκριμένα όχι ανάμεσα στη δικτατορία του προλεταριάτου και την αστική δημοκρατία αλλά ανάμεσα στην αστική δημοκρατία και το φασισμό».

Αυτή η γραμμή ήταν τροποποιημένη ως προς τις αντιθέσεις και το χαρακτήρα του επερχόμενου πολέμου, όπως τον προσδιόριζε η εεκδ το δεκέμβρη του 1922: «Η χρεοκοπία της ειρήνης των βερσαλλιών δείχνεται ολοένα πιο καθαρά και ολοένα σε μεγαλύτερα στρώματα εργατών. Είνε φανερό ότι ένας νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος ή και πολλοί παρόμοιοι πόλεμοι είνε πράγμα αναπόφευκτο, αν το διεθνές προλεταριάτο δεν γκρεμίσει το αστικό καθεστώς».

Το κκε στο 18ο συνέδριό του (2009) και στην πανελλαδική συνδιάσκεψη για την ιστορία του (2011) στάθηκε κριτικά και αυτοκριτικά.

{παραθέτω και τις δύο υποσημειώσεις αυτού του σημείου που παραπέμπουν στην απόφαση του 18ου συνεδρίου για το σοσιαλισμό και το δοκίμιο ιστορίας αντίστοιχα.

*Η στρατηγική του κομμουνιστικού κόμματος δεν αξιοποίησε το γεγονός ότι η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας περιεχόταν στον αντιφασιστικό-απελευθερωτικό χαρακτήρα του ένοπλου αγώνα για μια σειρά χώρες, ώστε να θέσει στην ημερήσια διάταξη το πρόβλημα της εξουσίας, αφού ο σοσιαλισμός και η κομμουνιστική προοπτική αποτελούν τη μόνη εναλλακτική λύση στην καπιταλιστική βαρβαρότητα.

*Τα κομμουνιστικά κόμματα των καπιταλιστικών χωρών δεν έθεταν στα προγράμματά τους το σοσιαλισμό ως επίκαιρο, άρα ως στρατηγικό στόχο. Γενικά διακήρυσσαν την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού. Όμως στη διαμόρφωση της πολιτικής τους έθεταν κυβερνητικούς στόχους που εξ αντικειμένου δεν εξυπηρετούσαν μια στρατηγική συγκέντρωσης και οργάνωσης δυνάμεων, με στόχο τη γενική πλήρη σύγκρουση και ρήξη με την αστική εξουσία σε συνθήκες γενικευμένης οικονομικής και πολιτικής κρίσης στην χώρα τους.}


Το δεκέμβρη του 1935 συνήλθε το 6ο συνέδριο του κκε, το οποίο, στηριζόμενο στις αποφάσεις του 7ου συνεδρίου της κδ, καθόρισε ως στρατηγική του:

Για να καταστεί αδύνατη η νίκη του φασισμού και να συντριφτούν οι προσπάθειες των κυρίαρχων τάξεων να εξαθλιώσουν ακόμα περισσότερο τον ελληνικό λαό και για να γίνει δυνατή η κατάχτηση μιας λεύτερης δημοκρατικής ζωής, απαιτείται η συνένωση όλων των λαϊκών δημοκρατικών δυνάμεων σ’ ένα παλλαϊκό μέτωπο πάλης. Στο παρελθόν το κομμουνιστικό κόμμα προσέφερε όλες του τις δυνάμεις γι’ αυτό το σκοπό και πέτυχε τη συγκρότηση των δημοκρατικών-αντιφασιστικών συνασπισμών σ’ όλη τη χώρα […] Εξακολουθεί να πιστεύει ότι και τώρα είνε απαραίτητη η συνεργασία των δημοκρατικών κομμάτων και οργανώσεων που έχουν για αρχή τους το σεβασμό της λαϊκής κυριαρχίας και είνε εχθροί του φασισμού και της αντίδρασης».

Οκτώ μήνες ύστερα από το συνέδριο του κκε ακολούθησε η εγκαθίδρυση της δικτατορίας των γλύξμπουργκ-μεταξά (4η αυγούστου). Με αυτή βρήκε τον ελληνικό λαό ο πόλεμος με την ιταλία. Στη διάρκειά του ο ν. ζαχαριάδης έγραψε από τη φυλακή τρία γράμματα που καθόριζαν τη στάση του κόμματος απέναντι στον πόλεμο. Τα γράμματα, αντανακλούσαν τις αντιφάσεις στη γραμμή της κδ σχετικά με το χαρακτήρα του β’ παγκόσμιου πολέμου.

Βεβαίως στα χρόνια της κατοχής, μετά από την αυτοδιάλυση της κδ, κυρίως μετά από συγκρότηση συμμαχίας της εσσδ με ηπα, μ. βρετανία ύστερα από την κατοχή μέρους της από τη γερμανία, η πολιτική γραμμή συμμαχιών του 7ου συνεδρίου διευρύνθηκε ακόμα περισσότερο στο πλαίσιο της «εθνικής ενότητας».

Ακριβώς αυτό το πεδίο, των εθνικών μετώπων, άνοιγε η αυτοδιάλυση της κδ, σύμφωνα με τη σχετική απόφαση του προεδρείου της εε. Υλοποίησή της αποτελούσε η απόφασης της κε του κκε, η οποία, όπως και όλα τα κκ –τμήματα της κδ, ενέκρινε την αυτοδιάλυση της κδ.

Η στρατηγική του κκε, όταν ήταν γγ της κε ο νίκος ζαχαριάδης συμπυκνώνει τις αντιφάσεις που υπήρχαν στη γραμμή του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, όρια που ο ζαχαριάδης δεν μπορούσε να ξεπεράσει και μετά από τον πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση, ο ν. ζαχαριάδης παρέμεινε αφοσιωμένος στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στον προλεταριακό διεθνισμό.


Η ιστορία επιβεβαίωσε πολλές φορές ότι οι λαθεμένες στρατηγικές που διαμορφώθηκαν στο κκε και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα δεν οφείλονταν πάντα σε διάθεση συμβιβασμού των κομματικών ηγεσιών με τον αντίπαλο, αλλά σε διαφορετικούς λόγους, αντικειμενικούς και υποκειμενικούς (βαθμός ωρίμανσης, ικανότητα αντικειμενικής ανάλυσης των εξελίξεων στον καπιταλισμό, πίεση από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων ή λαθεμένη εκτίμησή του κ.ά). Στην περίπτωση του ν. ζαχαριάδη η διαπίστωση για την αδιάλλακτη στάση του απέναντι στον ταξικό αντίπαλο είναι αναμφισβήτητη.
Προβοκάτσια από Μπρεζνιεφικό απολίθωμα

Ανακοίνωση για το ζήτημα των βουλευτικών αποζημιώσεων

Ανακοίνωση για το ζήτημα των βουλευτικών αποζημιώσεων

Η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΚΚΕ εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση, για το ζήτημα των βουλευτικών αποζημιώσεων:

«Το ΚΚΕ, επανειλημμένα, με προτάσεις νόμου και τοποθετήσεις στη Βουλή έχει ζητήσει τη δραστική μείωση της βουλευτικής αποζημίωσης, την κατάργηση της βουλευτικής σύνταξης, των αποζημιώσεων για συμμετοχή σε κοινοβουλευτικές επιτροπές και των άλλων βουλευτικών προνομίων. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει μείωση όλων αυτών στον Προϋπολογισμό της Βουλής για το 2014 αποτελεί έναν από τους λόγους που η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΚΚΕ τον καταψηφίζει. Η θέση μας αυτή ξεκινάει από τη γενικότερη αντίληψη που έχει το ΚΚΕ για το ρόλο των εκλεγμένων στα διάφορα αντιπροσωπευτικά Σώματα που δεν μπορεί να σχετίζεται με κανένα προνόμιο συγκριτικά με την προηγούμενή τους κατάσταση.

Ωστόσο, η προσπάθεια ορισμένων, που στηρίζουν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο την αντιλαϊκή πολιτική και τα μέτρα εξαθλίωσης του λαού, να εμφανίσουν ως αιτία της κρίσης, του χρέους και των αντιλαϊκών μέτρων τα βουλευτικά προνόμια είναι υποκριτική και αποπροσανατολιστική με στοιχεία λαϊκισμού. Εχει στόχο να κρύψει το χαρακτήρα της καπιταλιστικής κρίσης και το οικονομικό "ξεζούμισμα" του λαού από τα μέτρα που υπηρετούν το μεγάλο κεφάλαιο.

Ακόμα και αν εξοικονομηθούν κάποια χρήματα από τη μείωση των βουλευτικών προνομίων, οι τσέπες των εργαζομένων θα συνεχίσουν να αδειάζουν, όσο συνεχίζεται η πολιτική, που στοχεύει να φορτώσει τα βάρη της κρίσης στις πλάτες των εργαζομένων, προκειμένου να διασώσει την καπιταλιστική κερδοφορία.

Ο λαός να υψώσει τη φωνή του, μαζί με το ΚΚΕ, για να καταργηθούν τα μέτρα εξόντωσής του και να παλέψει για μια φιλολαϊκή διέξοδο από την κρίση ενάντια στην ΕΕ και την εξουσία των μονοπωλίων και το πολιτικό σύστημα που τα στηρίζει».

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΤΟΥ ΚΚΕ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η ρίζα και η επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων ζητήματα βαθιά πολιτικά

Το περιβάλλον βρίσκεται σήμερα, περισσότερο από ποτέ, στο στόχαστρο της ολομέτωπης επίθεσης του ιμπεριαλισμού και των πολυεθνικών. Τα οξυμένα προβλήματα του περιβάλλοντος προστίθενται στα άλλα μεγάλα προβλήματα της ανεργίας, της αποδιάρθρωσης και περιορισμού των κοινωνικών, εργασιακών, δημοκρατικών δικαιωμάτων των εργαζομένων.

Το ΚΚΕ υποστηρίζει ότι και στο ζήτημα του περιβάλλοντος έχουν διαμορφωθεί δύο εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις που συγκρούονται μεταξύ τους: Αλλιώς αντιλαμβάνεται την έννοια του περιβάλλοντος ο κόσμος του μόχθου, της δουλιάς, της δημιουργίας και του πολιτισμού και με εντελώς διαφορετικό τρόπο συμπεριφέρονται απέναντί του, με τις πολιτικές που υλοποιούν, οι κυρίαρχες δυνάμεις, το πολυεθνικό κεφάλαιο, οι κυβερνήσεις που τις εκφράζουν και ολόκληρο το σύστημα που τις υπηρετεί.

Οι πρώτοι όλο και πιο πολύ συνειδητοποιούν ότι αυτό που ονομάζεται περιβάλλον, δηλαδή ο άμεσος, ο ευρύτερος, αλλά και ο πλανητικός χώρος όπου εργάζονται, δημιουργούν, ονειρεύονται, ξεκουράζονται, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα. Χρειάζεται την υπεράσπισή τους για την προστασία και την αναβάθμισή του.

Οι δεύτεροι, παρά τις κατά καιρούς «ρηξικέλευθες» δηλώσεις, «διαβεβαιώσεις» και «δεσμεύσεις», με τη δράση τους αποκαλύπτουν ότι το περιβάλλον δεν είναι τίποτα παραπάνω γι' αυτούς, παρά: Η πηγή (κάθε άλλο παρά ανεξάντλητη) άντλησης και καταλήστευσης φυσικών πόρων. Ο φυσικός χώρος όπου ασκούν την ανεξέλεγκτη δραστηριότητά τους και απορρίπτουν κάθε είδους απόβλητα (υγρά, στερεά, αέρια) της δραστηριότητάς τους αυτής. Ο ιδιαίτερος επικερδής τομέας παραγωγικών επενδύσεων, μόνο για τους ίδιους.

Αποτέλεσμα συνειδητών επιλογών και της δράσης του μεγάλου πολυεθνικού κεφαλαίου αποτελεί η σημερινή επιδεινούμενη οικολογική κρίση, η οποία εκφράζεται με την έξαρση των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η μείωση της στιβάδας του όζοντος, η διασυνοριακή ρύπανση, η διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων, η διάβρωση των εδαφών, η απερήμωση, τα μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα, οι φυσικές καταστροφές, οι μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες, η διατροφική εξάρτηση του πληθυσμού από τα μονοπώλια (ορμόνες, αντιβιοτικά, φυτοφάρμακα, γενετικά μεταλλαγμένα), η ανεξέλεγκτη πυρηνική δραστηριότητα κλπ.

Αποτέλεσμα της κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος και της συσσώρευσης του κεφαλαίου σε λίγα χέρια, αποτελεί η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα που εκφράζεται τα τελευταία χρόνια με τους βρώμικους πολέμους στο Ιράκ, την πρώην Γιουγκοσλαβία, το Αφγανιστάν και αλλού, επιφέροντας με τα σύγχρονα όπλα του απεμπλουτισμένου ουρανίου κ.ά., εκτός από τους χιλιάδες θανάτους, την προσβολή της δημόσιας υγείας και την καταστροφή των υποδομών, τη ραγδαία υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και την καταστροφή της παγκόσμιας πολιτισμικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.

Επιβεβαιώνεται έτσι απόλυτα ότι η επιβίωση του ιμπεριαλισμού συντελείται σε βάρος των σημερινών και μελλοντικών γενεών.

Το ΚΚΕ από καιρό έχει επισημάνει - και επιμένει σ' αυτό - ότι η λύση των περιβαλλοντικών προβλημάτων δεν είναι ζήτημα τεχνικό, αλλά βαθιά πολιτικό. Η επίλυσή του δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ξεχωριστά από τα άλλα προβλήματα των εργαζομένων. Απαιτεί την εφαρμογή μιας άλλης πολιτικής, έτοιμης να συγκρουστεί με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και τα πολλαπλά επιμέρους που διαπλέκονται με τα πρώτα. Μια πολιτική, στο πλαίσιο της λαϊκής οικονομίας, που προτείνει το Κόμμα μας, τους καρπούς της οποίας δε θα απολαμβάνουν οι λίγοι, αλλά όλος ο λαός. Μια πολιτική διαμετρικά αντίθετη από τη βάρβαρη καπιταλιστική λογική της μεγιστοποίησης του ατομικού κέρδους, με οποιοδήποτε τίμημα και της «ελεύθερης αγοράς», που ευθύνεται για τη σημερινή κατάντια του πλανήτη μας.

Το ένθετο που έχετε στα χέρια σας, με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα Περιβάλλοντος, αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας και περιέχει θέσεις και προτάσεις ακόμη και ανθρώπων που δεν είναι ενταγμένοι στο ΚΚΕ. Γενικότερα περιέχει θέσεις και προτάσεις που, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν τις θεωρεί ως τελειωμένη υπόθεση, αλλά τις υποβάλλει στην κρίση των απαιτήσεων του μαζικού κινήματος, καθώς και των νέων επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων. Πιστεύουμε ότι πρόκειται για υλικό που βοηθά στη συνειδητοποίηση του μαζικού κινήματος και που μπορεί να αποτελέσει οδηγό στη δράση του για ένα καλύτερο περιβάλλον, για μια καλύτερη ποιότητα ζωής, για έναν κόσμο απαλλαγμένο από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Σπύρος ΧΑΛΒΑΤΖΗΣ

Μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ



Ζητήματα για την Προστασία του Περιβάλλοντος


Τα θέματα Προστασίας Περιβάλλοντος αποτελούν ένα σημαντικό πεδίο δράσης του Κόμματός μας:
Αφορούν όλο τον πληθυσμό της χώρας.
Συνδέονται στενά με ζητήματα που αφορούν άμεσα τους εργαζόμενους, όπως είναι τα ζητήματα του εργασιακού περιβάλλοντος, της υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας, της υγείας, της αγροτικής παραγωγής.
Κλιμακώνονται, ως προς την εμβέλειά τους, από πλανητικό επίπεδο (φαινόμενο θερμοκηπίου, τρύπα του Οζοντος, καταστροφή υποτροπικών δασών, ρύπανση ευρείας κλίμακας της ατμόσφαιρας και των θαλασσών, μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα, εξάντληση φυσικών πόρων, υπερπαραγωγή διοξινών, γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (Γ.Τ.Ο.), χρήση ορμονών, κατάχρηση χημικών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και αντιβιοτικών) μέχρι τοπικό επίπεδο, (ρύπανση, ελεύθεροι χώροι και περιαστικό πράσινο, απόβλητα, αντιπλημμυρική προστασία, θόρυβος, ακτινοβολίες, υποβάθμιση οικοσυστημάτων κ.ά.).
Αναδεικνύουν την απάνθρωπη φύση του ιμπεριαλισμού καθώς το κυνήγι του υπερκέρδους τον φέρνει σε πλήρη αντίθεση με τις ανάγκες εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων για στοιχειώδεις όρους επιβίωσης. Τα αποτελέσματα της Διάσκεψης στο Γιοχάνεσμπουργκ το απέδειξαν αυτό περίτρανα.
Αποδεικνύουν, ταυτόχρονα, σε εθνικό επίπεδο, ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να δώσει λύσεις σε σοβαρά προβλήματα, περιβαλλοντικής διαχείρισης που αντίθετα τα επιδεινώνει (πυρκαγιές, πλημμύρες, ανεξέλεγκτες χωματερές, περιορισμός ελεύθερων χώρων, ατμοσφαιρική ρύπανση, ρύπανση νερών και θαλασσών, κ.ά.).

Το ΚΚΕ υποστηρίζει ότι η άσκηση μιας συνεπούς και αποτελεσματικής περιβαλλοντικής πολιτικής, που συνδέεται στενά και με ζητήματα οικονομικής ανάπτυξης, εθνικής ανεξαρτησίας, ειρήνης, μπορεί να επιτευχθεί μόνο στο πλαίσιο της λαϊκής οικονομίας και λαϊκής εξουσίας. Η πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωσή του οδηγεί αντικειμενικά σε σύγκρουση με τα μεγάλα καπιταλιστικά συμφέροντα.

Οδηγεί, πριν απ' όλα, στην ενεργητική διεκδίκηση του πρώτιστου κοινωνικού αγαθού, της ειρήνης. Χωρίς ειρήνη, όχι μόνο σε τοπικό αλλά, πολύ περισσότερο, και σε ευρύτερο επίπεδο με την ανάπτυξη των τοξικών, πυρηνικών, χημικών και βιολογικών όπλων, καθώς και με την τελειοποίηση των «κλασικών» οπλικών μέσων καταστροφής, ούτε προστασία ούτε βελτίωση του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος μπορεί να υπάρξει. Αντίθετα, πέρα από τον άμεσο αφανισμό ανθρώπινων ζωών, την καταστροφή οικοσυστημάτων και την πρόκληση άμεσων βλαβών στο περιβάλλον, η χρησιμοποίηση των «εξελιγμένων» οπλικών συστημάτων όπως απέδειξαν οι μεγάλης κλίμακας αμερικανο-νατοϊκές επεμβάσεις στον Κόλπο, στο Κόσσοβο, στο Αφγανιστάν και ξανά στο Ιράκ, προκαλούν και σοβαρότατα μακρόχρονες επιπτώσεις όχι μόνο στο περιβάλλον αλλά και άμεσα στην ανθρώπινη υγεία.

Ας μην ξεχάσουμε τέλος, ότι τοπικές εντάσεις και πόλεμοι προκλήθηκαν (π.χ. αρχικός διαμελισμός Γιουγκοσλαβίας) από ιμπεριαλιστικά κράτη και με την προοπτική ανάμεσα σε άλλα και της εξασφάλισης χωρών εξαγωγής τοξικών και άλλων επικίνδυνων αποβλήτων.

Γνωρίζοντας πολύ καλά τα δεδομένα αυτά, η άρχουσα τάξη, τόσο στη χώρα μας, όσο και διεθνώς, καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες και τα καταφέρνει για την ώρα καλά, να εξαγοράσει πολλές, από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, κάποια στελέχη τους και παράλληλα να αποπροσανατολίσει κάποιες άλλες, να διαστρέψει ή να συκοφαντήσει τις θέσεις άλλων που κρατούν, συνεπείς θέσεις και στάση ή να τις απομονώσει.

Προσπαθεί, ιδιαίτερα να πείσει, ότι ειδικότερα στα θέματα περιβαλλοντικής προστασίας η ΕΕ καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες, κάτι που όπως πολλές φορές έχουμε αποδείξει, δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα.

Από τη μεριά του το ΚΚΕ παλεύοντας για τη λύση των μεγάλων προβλημάτων των εργαζομένων προσπαθεί:

- Να διαφωτίσει τον κόσμο σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους.

- Να κάνει γνωστές ευρύτερα τις θέσεις του στα ζητήματα αυτά.

- Να βρει μορφές συνεργασίας και τρόπους κοινής δράσης σε συγκεκριμένα θέματα με άλλες κινήσεις και φορείς, αλλά και με μεμονωμένες προσωπικότητες, που εναντιώνονται στην πολιτική της κυβέρνησης και στις συγκεκριμένες κάθε φορά επιλογές της.

- Να κατανοήσουν όλες του οι δυνάμεις, οι οπαδοί, οι φίλοι του και να πείσουν όσο το δυνατόν ευρύτερες μάζες εργαζομένων ότι ο αγώνας για την κατάκτηση καλύτερων όρων διαβίωσης στις πόλεις και στην ύπαιθρο είναι στενά δεμένος με τη συνολικότερη, τη γενικότερη πάλη του λαϊκού κινήματος.

Με βάση τις εκτιμήσεις αυτές το ΚΚΕ κάνει τις παρακάτω γενικές διαπιστώσεις για τα ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας:

1. Η καταστροφή του περιβάλλοντος παίρνει στη χώρα μας, τόσο στα μεγάλα αστικά κέντρα όσο και στην ύπαιθρο, μεγάλες διαστάσεις. Μερικές από τις πιο εμφανείς εκδηλώσεις αυτής της καταστροφής αποτελούν η ρύπανση της ατμόσφαιρας, των επιφανειακών και υπογείων νερών μαζί και των θαλασσών, η ανεξέλεγκτη διαχείριση των απορριμμάτων και των τοξικών αποβλήτων, η ανεπαρκής έως ανύπαρκτη επεξεργασία των υγρών λυμάτων, η χρήση ορμονών, οι γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί, η κατάχρηση χημικών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και αντιβιοτικών, οι καταστροφές των δασών και σπανίων οικοσυστημάτων, η τσιμεντοποίηση ελεύθερων χώρων, η ανορθολογική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, το πολεοδομικό χάος, η φθορά των μνημείων του πολιτισμού μας. Αμοιρη ευθυνών δεν είναι και η επίδραση πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας, όπως η τρύπα του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Η εργατική τάξη και τα άλλα εργαζόμενα στρώματα πλήττονται ιδιαίτερα από την υποβάθμιση αυτή.

2. Η κατάσταση αυτή είναι αποτέλεσμα, πρώτα απ' όλα, του καπιταλιστικού τρόπου ανάπτυξης της χώρας και εντείνεται παραπέρα από την πολύμορφη εξάρτησή της.

3. Καθοριστικές, για τη συνεχιζόμενη καταστροφή του περιβάλλοντος στη χώρα μας είναι οι ευθύνες όλων των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ οι οποίες το διαχειρίστηκαν ως γνήσιοι πολιτικοί εκφραστές του μεγάλου κεφαλαίου. Εμπορευματοποίησαν και το περιβάλλον, όπως όλα τα κοινωνικά αγαθά, εξασφαλίζοντας την επικυριαρχία του κέρδους πάνω στο συλλογικό συμφέρον.

4. Για το ΚΚΕ είναι καθαρό ότι τα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα θα λυθούν μόνο με την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος που τα δημιουργεί, τα αναπαράγει και τα οξύνει. Παλεύοντας για την ανατροπή του συστήματος αυτού, το ΚΚΕ καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις που πρέπει να αποτελέσουν διεκδικήσεις των εργαζομένων.
Θεσμική και νομική ενίσχυση του περιβάλλοντος, με την υπαγωγή στο Σύνταγμα σχετικών διατάξεων που είτε απαλείφτηκαν ή τροποποιήθηκαν πρόσφατα (βλ. άρθρο 24), είτε δεν περιλήφθηκαν ποτέ μέχρι σήμερα.
Διοχέτευση αξιόλογων οικονομικών πόρων προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής προστασίας. Μεγάλο μέρος των πόρων αυτών μπορεί να προέλθει από τον περιορισμό άλλων δαπανών και κυρίως στρατιωτικών, από μια φιλολαϊκή μεταρρύθμιση, από το μεγάλο κεφάλαιο σε συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις του για την τήρηση των διεθνών και εθνικών κανονισμών. Σημαντικό επίσης μέρος μπορεί να προέλθει από κεντρικούς και περιφερειακούς πόρους στα πλαίσια της αντίληψης του ΚΚΕ ότι η χρηματοδότηση έργων και δραστηριοτήτων εθνικής εμβέλειας για την προστασία του περιβάλλοντος συνιστά μια κατ' εξοχήν κοινωνική επένδυση.
Αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα ώστε να είναι κυρίαρχος ο ρόλος του στο σχεδιασμό, στην άσκηση και τον έλεγχο των περιβαλλοντικών ενεργειών αλλά και για τη στήριξη των αντίστοιχων τοπικών και περιφερειακών δραστηριοτήτων, προς όφελος των εργαζομένων.

Στα πλαίσια της αναδιάρθρωσης αυτής:
Ενταξη του περιβαλλοντικού αντικειμένου σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Συνεχής αγωγή, με όλα τα μέσα πληροφόρησης, της κοινής γνώμης. Ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας και τεχνολογίας.
Διαμόρφωση νέου Νόμου - Πλαίσιο για το περιβάλλον στην κατεύθυνση μιας περισσότερο ουσιαστικής περιβαλλοντικής παρέμβασης και μιας πληρέστερης νομοτεχνικής διαμόρφωσης, ώστε να περιορίζονται στο ελάχιστο τα εκτελεστικά προεδρικά διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις, και να διασφαλίζεται, η ουσιαστική ενημέρωση και ενεργός συμμετοχή του λαϊκού παράγοντα αντί να υποβαθμίζεται, όπως έγινε με τον Ν. 3010/02 που πρόσφατα ψήφισε το ΠΑΣΟΚ.

5. Από θεματική άποψη τα ζητήματα που εμπλέκονται με την προστασία του Περιβάλλοντος είναι πολλά. Το ΚΚΕ θέλοντας να παρουσιάσει τη δική του αντίληψη για το Περιβάλλον και από τη θεματική του οπτική, κάνει γνωστό ότι θεωρεί ως ζητήματα βασικής προτεραιότητας τα παρακάτω:

Α. Γενικά περιβαλλοντικά ζητήματα
Σεβασμός εκείνων των διεθνών συμβάσεων περιβαλλοντικής προστασίας και ενεργητική συμμετοχή της χώρας σε εκείνες τις διεθνείς πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην επίλυση των μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων του πλανήτη, προς όφελος των λαών και όχι των πολυεθνικών.
Αλλαγή του καταναλωτικού πρότυπου, ώστε να καλύπτονται οι πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων και όχι να σπαταλιούνται φυσικοί πόροι και να συσσωρεύονται τα απόβλητα για την αύξηση των κερδών των πολυεθνικών.
Προσεκτική μελέτη και αντιμετώπιση του φαινομένου της ερημοποίησης, που αρχίζει να εμφανίζεται απειλητικό για τη νησιώτικη, κυρίως, Ελλάδα, καθώς λήψη μέτρων για τον περιορισμό της διάβρωσης των εδαφών.
Προστασία των δασών, των αιγιαλών και όλης της δημόσιας γης με βάση ένα γνήσιο εθνικό κτηματολόγιο, που πρέπει επιτέλους να εκπονηθεί, και με καθορισμό των χρήσεων γης.
Προστασία των σπάνιων οικοσυστημάτων και ιδιαίτερα των προστατευομένων με διεθνείς συνθήκες, βιοτόπων και ειδών.
Προστασία και ορθολογική διαχείριση του υδατικού δυναμικού κατά ευρύτερες λεκάνες απορροής.
Εκτέλεση έργων και λήψη μέτρων αντιπλημμυρικής προστασίας ευαίσθητων περιοχών (και ιδίως με αναδασώσεις, συστήματα μικροφραγμάτων κλπ.).
Αντιρρυπαντική θωράκιση των ελληνικών θαλασσών.
Εκπόνηση εθνικού σχεδιασμού και εφαρμογή σύγχρονων συστημάτων διαχείρισης των υγρών και στερεών αποβλήτων. Κατασκευή μονάδων ασφαλούς διάθεσης των τοξικών αποβλήτων που παράγονται στη χώρα μας και συνεχής παρακολούθηση και έλεγχος των διακινούμενων μέσα στα εθνικά όρια.
Προώθηση με τεκμηριωμένες μελέτες, των ήπιων μορφών ενέργειας, αποκλεισμός της χρήσης στη σεισμογενή χώρα μας της ατομικής ενέργειας για παραγωγικούς σκοπούς με τη σημερινή ανασφαλή τεχνολογία της.
Ουσιαστική βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος και αποτελεσματικός του έλεγχος.
Θεσμοθέτηση και λήψη ουσιαστικών μέτρων πρόληψης αλλά και μέτρων εφαρμογής, όταν χρειαστεί, για την αντιμετώπιση των μεγάλων βιομηχανικών ατυχημάτων μεγάλης έκτασης.
Εκπόνηση και εφαρμογή ενός χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που θα υποτάσσεται στο ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον και στις σύγχρονες απαιτήσεις ενάντια στην κυριαρχούσα πολιτική της κερδοσκοπίας στη γη που θα αποτρέπει τάσεις γιγαντισμού και υπερσυγκέντρωσης.
Ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου σε βάρος της υπερβολικής ανάπτυξης των αυτοκινητοδρόμων.
Περιφρούρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη των μνημείων του πολιτισμού μας.

Β. Περιβαλλοντικά ζητήματα των μεγάλων πόλεων
Κατοχύρωση των ελάχιστων ελεύθερων χώρων που απόμειναν και την αξιοποίησή τους, κατά κύριο λόγο, ως χώρων πρασίνου. Διάσωση του εναπομείναντος περιαστικού πρασίνου.
Αντιπλημμυρική θωράκιση μέσω ολοκληρωμένης διαχείρισης των λεκανών απορροής όχι μόνο με κλασικά τεχνικά έργα αλλά και με άλλες οικολογικού χαρακτήρα παρεμβάσεις (αναδασώσεις, μικροφράγματα κ.ά.).
Προστασία των ποταμών, ρεμάτων και χειμάρρων ως αξόνων πρασίνου και διόδων αερισμού και φυσικού κλιματισμού της πόλης.
Απαγόρευση επικίνδυνων χρήσεων σε ακατάλληλες θέσεις (βενζινάδικα, βαφεία, βιοτεχνίες χημικών κ.ά.).
Προστασία των κατοίκων από της μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες (υποσταθμοί και γραμμές υπερυψηλής τάσης, κεραίες κινητής τηλεφωνίας κλπ.).
Αποτελεσματική αντιμετώπιση του νέφους.
Επίλυση του κυκλοφοριακού με άξονα την προνομιακή προώθηση των μέσων μαζικής μεταφοράς με προτεραιότητα στα μέσα σταθερής τροχιάς, τύπου αντίστοιχου με το μέγεθος της πόλης.

Γ. Πρόσθετα περιβαλλοντικά ζητήματα της Αττικής
Συνολική προστασία των ορεινών όγκων της Αττικής από το μεγάλο κεφάλαιο και από την ασυδοσία των καταπατητών.
Αποτροπή των αρνητικών επιπτώσεων εξαιτίας των Ολυμπιακών Εργων και της διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ακόμη και με τη μη υλοποίηση έργων ή θεσμικών παρεμβάσεων (π.χ. έργα στο Σχοινιά, Μαραθώνα, ασφάλεια Ολυμπιακών αγώνων).
Προστασία των νερών του Αργοσαρωνικού, βασικής πηγής, πέραν των άλλων, ανανέωσης και εμπλουτισμού σε οξυγόνο της ατμόσφαιρας του Λεκανοπεδίου.
Περιβαλλοντική αποκατάσταση του Θριάσιου Πεδίου και άλλων βεβαρημένων περιοχών.
Διασφάλιση και αναβάθμιση του Ελαιώνα στη βάση της περιβαλλοντικής ανακούφισης του Λεκανοπεδίου, την προστασία των μεγάλων ελεύθερων χώρων όπως: Ελληνικό, Γουδί, Δάσος Συγγρού, στρατόπεδα, εκκλησιαστική περιουσία.
Νομοθέτηση της απαγόρευσης ρυπαινουσών βιομηχανιών στην Αττική και μετεγκατάστασης σε οργανωμένους χώρους των διεσπαρμένων στο Λεκανοπέδιο ρυπογόνων βιομηχανιών.

6. Για όλα τα πιο πάνω ζητήματα το ΚΚΕ έχει επεξεργαστεί συγκεκριμένες θέσεις, τις περισσότερες από τις οποίες έχει δημοσιοποιήσει. Τις θέσεις, όμως, αυτές δεν τις θεωρεί τελειωμένη υπόθεση αλλά τις υποβάλλει συνεχώς στη δοκιμασία των απαιτήσεων του μαζικού κινήματος καθώς και των νέων επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων.

Πάνω απ' όλα, όμως το ΚΚΕ τονίζει ότι οι θέσεις αυτές και κάθε άλλη χρήσιμη πρόταση, θα μείνουν κενό γράμμα αν δε γίνουν κτήμα των εργαζομένων και της νεολαίας και κυρίως υπόθεση της πάλης του λαού, του μαχόμενου τμήματος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της προοδευτικής διανόησης, όλου του μαζικού κινήματος.

Τμήμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Περιβάλλοντος

της ΚΕ του ΚΚΕ



Ο μαρξισμός και το περιβάλλον

Το περιβάλλον είναι από τις περιοχές όπου μπορεί κανείς να διακρίνει άμεσα την ισχύ των Νόμων της Διαλεκτικής και του Μαρξισμού γενικότερα, και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ο «πατέρας της οικολογίας», ο Γερμανός υλιστής βιολόγος Ερνέστος Χαίκελ (1834-1919), ήταν προσωπικός φίλος του Μαρξ και αντάλλασσαν συχνά απόψεις επάνω στο Διαλεκτικό Υλισμό. Μπορούμε να σημειώσουμε για παράδειγμα τους τέσσερις νόμους της Διαλεκτικής:

Ο Νόμος της διαλεκτικής μεταβολής: «Τα πάντα ρει,» έλεγε ο αρχαίος υλιστής φιλόσοφος Ηράκλειτος, «για τη Διαλεκτική δεν υπάρχει τίποτα το οριστικό, το απόλυτο, το ιερό...», έγραφε ο Ενγκελς στο έργο του «Λ. Φόυερμπαχ». Στο περιβάλλον, όλα μεταβάλλονται, αναδιαμορφώνονται, αλλάζουν. Οι αλλαγές αυτές ήταν παλιά αποτέλεσμα φυσικών αλλαγών, στην εποχή μας όμως είναι βίαιες και έξω από τους νόμους της βιολογίας ή της κλιματολογίας, για παράδειγμα. Η καταστροφική μανία του καπιταλιστικού κέρδους εισβάλλει στο περιβάλλον και προκαλεί αλλαγές, που τείνουν σε περιβαλλοντική υποβάθμιση και, μάλιστα, σε όρια που σιγά σιγά φθάνουν σε σημεία που δεν είναι πλέον αναστρέψιμα. Ερημοποιήσεις, λειψυδρία, ρύπανση της ατμόσφαιρας, στη θέση απλών και αργών κλιματικών αλλαγών. Μεταβολών των οικοσυστημάτων, από τα δάση στην μπετονοποιημένη πόλη στη θέση της μεταβολής του δάσους σε χορτολιβαδική και μετά ξανά σε δασική έκταση. Στη θέση της διαδικασίας της ανανέωσης της φύσης, η καταστροφή της.

Ο Νόμος της αλληλεπίδρασης: Τα οικοσυστήματα αποτελούν ένα ενιαίο γενικό σύστημα με υποσυστήματα, τα οποία όλα είναι σε διαλεκτική συσχέτιση και αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Μία διαταραχή της ισορροπίας σε ένα στοιχείο ενός συστήματος ή υποσυστήματος προκαλεί σειρά αλυσιδωτών επενεργειών και αλλαγών σε όλα τα άλλα υποσυστήματα - και αυτές οι διαταραχές είναι και η ορατή όψη της περιβαλλοντικής ρύπανσης, της καταστροφής ειδών και ανάπτυξης άλλων. Για παράδειγμα, το κυνήγι της αύξησης της παραγωγής με οποιοδήποτε τρόπο και τίμημα που μας οδήγησε σε χρήση ανθυγιεινών και καρκινογόνων ορμονών και αντιβιοτικών, και σε υπερφόρτωση της τροφικής αλυσίδας με λιπάσματα και φυτοφάρμακα σε όφελος των μονοπωλίων παραγωγής τους και όχι της παραγωγής, έχει καταστροφικές επιδράσεις, όχι μόνο στα φυσικά υποσυστήματα, αλλά και στη δημόσια υγεία. Η επίλυση του προβλήματος όμως δεν περνά μέσα από μεταλλαγμένα, τα νεότερα λιπάσματα και φυτοφάρμακα ή ραδιενεργείς ακτινοβολίες των τροφίμων και των φυτών, αλλά μέσα από την αλλαγή της δομής της γεωργίας και της κτηνοτροφίας σε τρόπο, ώστε να μην παραβιάζονται οι φυσικοί νόμοι και οι λεπτές ισορροπίες στο περιβάλλον.

Ο Νόμος της ενότητας και της πάλης των αντιθέτων: Ο μετασχηματισμός κάθε πράγματος στο αντίθετό του και η ενότητα των αντιθέτων, ο τρίτος Νόμος της Διαλεκτικής, είναι τόσο φανερός στο φυσικό περιβάλλον, που ο Μαρξ και ο Ενγκελς έπαιρναν παραδείγματα από την τότε βιολογία και φυσιολογία για να κάνουν κατανοητό το Νόμο αυτό. Η εξέλιξη ενός ζωντανού οργανισμού, π.χ. από φυτό σε καρπό, και από καρπό σε σάπια οργανική ύλη, αλλά και η δημιουργία από τη νεκρή αυτή ύλη έμβιων όντων, που τελικά αναπτύσσουν καινούριο ζωντανό οργανισμό, η διάρθρωση της λεγόμενης «τροφικής αλυσίδας» στα ζώα και στα φυτά, και ακόμη η ενότητα που υπάρχει ανάμεσα στις καταστάσεις που αναφέρθηκαν, δεν είναι τίποτα περισσότερο από το Νόμο αυτόν.

Ο Νόμος της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα, όπου μια συνεχής συσσώρευση ενός στοιχείου σε ένα οικοσύστημα μετατρέπει τελικά σε άλλη δομή το οικοσύστημα προς την καταστροφή ή την αναβάθμισή του, ανάλογα. Μπορεί, για παράδειγμα, δεκάδες χρόνια να συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα ρυπαντές, ή να αποψιλώνονται δάση, αλλά κάποια στιγμή η συσσωρευμένη αυτή ποσότητα μετατρέπεται σε ποιοτική αλλαγή, και τότε εμφανίζονται δραματικές κλιματικές αλλαγές, ακραία καιρικά φαινόμενα, εξαφανίσεις ολόκληρων οικοσυστημάτων, φαινόμενα καταστροφικών πλημμυρών ή ξηρασιών και ερημοποιήσεων. Μπορεί σε μια λίμνη να συσσωρεύονται για καιρό κατάλοιπα λιπασμάτων, αλλά σε κάποια στιγμή αναπτύσσεται ένας καλπάζων ευτροφισμός, ο οποίος τελικά μετατρέπει τη λίμνη σε έλος και στη συνέχεια σε χωράφι.

Η διαλεκτική του περιβάλλοντος

Πρέπει να δούμε δύο ακόμη σημεία: Το πρώτο, ότι η διαλεκτική της Φύσης και η ισχύς των τεσσάρων Νόμων της Διαλεκτικής στο περιβάλλον, του δίνει μια ολοκληρωμένη ενότητα σε όλα τα στοιχεία του, μια σχετικότητα ανάμεσά τους, και μια διαλεκτική μεταβολή, η οποία είναι σύμφυτη με όλα τα στοιχεία του. Το περιβάλλον, όπως και η Ιστορία, είναι τόσο σύνθετο φαινόμενο, που μόνο με τη Διαλεκτική μπορεί να μελετηθεί.

Δεύτερο, το περιβάλλον δεν είναι μόνο φυσικό φαινόμενο, αλλά και κοινωνικό, από τη στιγμή που ένα από τα βασικά υποσυστήματά του είναι και ο άνθρωπος. Ετσι, στο πλαίσιό του, υπεισέρχεται και ο κοινωνικός παράγοντας με ό,τι αυτό συνεπάγεται: Τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις και την ιστορική εξελικτική διαδικασία τους. Ο Ιστορικός Υλισμός, έτσι, αποτελεί απαραίτητο πλαίσιο προσέγγισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Τίποτα πλέον στο περιβάλλον δεν είναι αποτέλεσμα μόνο βιολογικών και φυσικών Νόμων, αλλά και κοινωνικών. Η καταστροφή του περιβάλλοντος του 20ού αιώνα, είναι απλά συνέπεια συγκεκριμένων κοινωνικοοικονομικών και ιστορικών εξελίξεων, οι οποίες προκαλούνται στη βάση του ιδιωτικού καπιταλιστικού κέρδους. Η ρύπανση της ατμόσφαιρας από την αλόγιστη χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου ως πηγής κερδών των αυτοκινητοβιομηχανιών και των εταιριών πετρελαιοειδών, η αλλαγή του κλίματος από την εξαφάνιση των τροπικών δασών από τις πολυεθνικές εταιρίες εμπορίας τροπικής ξυλείας και τις φάρμες που εγκαθίστανται στις πρώην δασικές εκτάσεις, η δηλητηρίαση των εδαφών, αλλά και των ανθρώπων από την αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων, που τελικά ωφελούν μόνον τις εταιρίες παραγωγής τους, η καταστροφή της βιοποικιλότητας και τόσα άλλα φαινόμενα περιβαλλοντικών καταστροφών δεν είναι τίποτα άλλο από τις επιδράσεις του κοινωνικοοικονομικού πλαισίου στο περιβάλλον.

Σοσιαλισμός και περιβάλλον

Μετά από όλα αυτά, είναι κατανοητό ότι η περιβαλλοντική προστασία είναι τόσο σύμφυτη με το σοσιαλισμό, όσο η περιβαλλοντική καταστροφή με τον καπιταλισμό, και αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, αλλά αποτέλεσμα της ίδιας της φιλοσοφίας και των νόμων του κάθε συστήματος.

Ο καπιταλισμός είναι το σύστημα της «ατομικής» πρωτοβουλίας, που αυτό όμως σημαίνει του ανεξέλεγκτου ιδιωτικού κέρδους χωρίς καμιά πρόνοια για κανέναν και για τίποτε, με συνέπειες τους πολέμους, τις περιβαλλοντικές καταστροφές, την απώλεια της υγείας εκατομμυρίων ανθρώπων, για να κερδίσουν οι εταιρίες που παράγουν φυτοφάρμακα, χημικά, μεταλλαγμένα.

Ο σοσιαλισμός, αντίθετα, από τη φιλοσοφία του είναι ένα σύστημα που αφορά όλους τους εργαζόμενους ανθρώπους, στο οποίο δεν υπάρχει ατομικό ιδιωτικό κέρδος και εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Το φιλοσοφικό πλαίσιο του σοσιαλισμού είναι ο Μαρξισμός, ο Διαλεκτικός και ο Ιστορικός Υλισμός. Ο σοσιαλισμός δρα σε μια ενότητα φύσης και ανθρώπινης κοινωνίας, οι Νόμοι του εκπορεύονται από τους Νόμους της Διαλεκτικής - αλλιώς δεν είναι σοσιαλισμός - και αυτό σημαίνει ότι η αρμονική ανάπτυξη με το περιβάλλον είναι συστατικό του στοιχείο.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ

Καθηγητής Πολεοδομίας ΕΜΠ



Η «νέα τάξη πραγμάτων» για το περιβάλλον και η εφαρμογή της στην Ελλάδα

Δύο είναι οι λέξεις που μπορούν να αποδώσουν τα κύρια χαρακτηριστικά της σχέσης της κυβερνητικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ με το περιβάλλον, όπως εκφράστηκε από το 1994 μέχρι τώρα: Υποκρισία και Καταστροφή. Υποκρισία που διανθίζεται με κούφια λόγια και ακατάσχετες εξαγγελίες περί δήθεν «αειφόρου» και «βιώσιμης» ανάπτυξης, που προσπαθεί να κρύψει τη σκληρή πραγματικότητα μιας αδυσώπητης αντιπεριβαλλοντικής καταστροφικής μανίας, όπως εκφράζεται από σωρεία νομοθετικών παρεμβάσεων και πρακτικών. Παρεμβάσεων και πρακτικών που θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο το περιβάλλον, αλλά φαλκιδεύουν ανεπανόρθωτα τη δημόσια υγεία, καθιστώντας μας όλους «εν δυνάμει καρκινοπαθείς ή καρδιοπαθείς»...

Η εξήγηση είναι εύκολη: Η εξυπηρέτηση των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων και των επιμέρους που συνδέονται με αυτά, που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της αντιλαϊκής της πολιτικής, περνά και πάνω από την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Δε θα μπορούσε ασφαλώς να γίνει διαφορετικά, αφού η ουσία της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ εδράζεται στην πλήρη συμμόρφωση με τις επιταγές του μεγάλου κεφαλαίου, και των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, που στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας προωθούν την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς και την ιδιωτικοποίηση των πάντων. Από αυτή βέβαια την πολιτική είναι αδύνατον να γλιτώσει και το περιβάλλον, το οποίο στις συνθήκες αυτές μεταβάλλεται σε εμπόρευμα και αντικείμενο ανεξέλεγκτης κερδοφορίας. Κάτω από αυτές τις κατευθύνσεις, οποιαδήποτε ανάπτυξη στηρίζεται στο ξεπούλημα του εθνικού πλούτου και της δημόσιας περιουσίας, στην ανάθεση της διαχείρισης των οικοσυστημάτων στην ιδιωτική πρωτοβουλία και στην άγρια κατανάλωσή τους.

Μπορούμε να πούμε, λοιπόν, ότι με τον τρόπο αυτό εφαρμόζεται η «νέα τάξη πραγμάτων» και για το περιβάλλον τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Το θράσος μάλιστα των κυβερνώντων είναι τόσο μεγάλο, που συντάσσουν τέτοια νομοθεσία που να παρουσιάζει πλέον τη διαφθορά, τη διαπλοκή και τη ρεμούλα - εγγενή βέβαια συστατικά του καπιταλισμού - ως νόμιμες ενέργειες.

Μόνο τις νομοθετικές παρεμβάσεις των τριών - τεσσάρων τελευταίων ετών που αφορούν το περιβάλλον να κοιτάξει κανείς, εύκολα μπορεί να καταλάβει τα παραπάνω.

Κορυφαία στιγμή αποτελεί φυσικά η περιβαλλοντοκτόνα αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, που έγινε από κοινού με το κόμμα της ΝΔ, αλλά και με τη συνενοχή του ΣΥΝ και άνοιξε διάπλατα τους ασκούς του Αιόλου για τη «νόμιμη» καταστροφή των δασών και δασικών εκτάσεων. Σύμφωνα με την αναθεώρηση, η έννοια του δάσους και της δασικής έκτασης δεν καθορίζεται από την επιστήμη, αλλά κατά το δοκούν από τον εκάστοτε υπουργό Γεωργίας με νόμο, επιτρέποντας ουσιαστικά τον ευρύ αποχαρακτηρισμό και τσιμεντοποίησή τους. Επίσης ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός γίνεται με νόμο, ο οποίος δεν επιδέχεται ούτε καν τον παρεμπίπτοντα έλεγχο της Δικαιοσύνης και συγκεκριμένα του Συμβουλίου της Επικρατείας! Με την αναθεώρηση αυτή η προστασία του περιβάλλοντος δεν αποτελεί πια δημόσιο καθήκον της πολιτείας, αλλά τελεί υπό την ευθύνη των ιδιωτών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται...

Οι νόμοι της ...ανομίας!

Από κει και πέρα το παζλ της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και καταστροφής συμπληρώνουν και προδιαγράφουν μια σειρά νόμοι, με σπουδαιότερους τους εξής:
Ο νόμος 2971 που ψηφίστηκε το 2001 και επιτρέπει την τσιμεντοποίηση των αιγιαλών και των παραλιών της χώρας από περιώνυμα συμφέροντα που μπορούν πλέον να ασκήσουν πάνω τους μια σειρά από δραστηριότητες (τουριστικές, βιομηχανικές κλπ.), ενώ τους επιτρέπεται η αποκλειστική χρήση τους - όπως και στις βραχονησίδες - έναντι ενοικίου... Το νόμο αυτό ήρθαν να συμπληρώσουν μια σειρά άλλοι νόμοι με σπουδαιότερο τον 3105/2003, που επιτρέπει στην Εταιρεία Τουριστικά Ακίνητα να αίρει την προστασία μεγάλων τμημάτων του αιγιαλού και των παραλιών γύρω από τουριστικές μονάδες του ΕΟΤ και να τις παραχωρεί στο ιδιωτικό κεφάλαιο.
Ο εντελώς ψευδεπίγραφος νόμος 2965 «περί βιώσιμης ανάπτυξης στην Αττική», που ψηφίστηκε επίσης το 2001 και μετατρέπει ολόκληρο το Λεκανοπέδιο σε μια απέραντη βιομηχανική ζώνη. Με το νόμο αυτό η κυβέρνηση καταργεί το Διάταγμα 84/84 και δίνει τη δυνατότητα για μετεγκατάσταση βιομηχανιών από όλη την Ελλάδα στο πολύπαθο Λεκανοπέδιο, ενώ προσφέρει προκλητικά κίνητρα για τη γιγάντωση ρυπογόνων επιχειρήσεων που βρίσκονται ήδη σ' αυτό, όπως η ΠΕΤΡΟΛΑ, και νομιμοποιεί περίπου 4.000 αυθαίρετες βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Οι νόμοι για την εκτέλεση των Ολυμπιακών Εργων (2730/99, 2833/2000, 2947/2001 κ.ά.) που ανατρέπουν το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας και με βάση τους οποίους και στο όνομα του... αθάνατου ολυμπιακού πνεύματος αφανίζονται δασικές εκτάσεις και πολύτιμοι ελεύθεροι χώροι, μπαζώνονται θάλασσες και καταστρέφονται αρχαιολογικά μνημεία και ιστορικοί τόποι, όπως το Πεδίο του Μαραθώνα.
Ο νόμος 3010/2002 που προβλέπει την ουσιαστική κατάργηση του Νόμου 1650/86 για το περιβάλλον όσον αφορά την προέγκριση χωροθέτησης για τις πιο ρυπογόνες εγκαταστάσεις, αίροντας και τους ελάχιστους περιορισμούς στην ασύδοτη περιβαλλοντοκτόνα δράση του μεγάλου κεφαλαίου στη χώρα μας. Ο ίδιος νόμος, παράλληλα, ανοίγει διάπλατα το παράθυρο για την οριοθέτηση των ρεμάτων από τους ίδιους τους πολίτες, χωρίς την εκπόνηση ολοκληρωμένης υδρολογικής, υδραυλικής και περιβαλλοντικής μελέτης, με αποτέλεσμα να διαιωνίζονται τα μπαζώματα και οι πλημμύρες. Επίσης με τον ίδιο νόμο θεσπίζονται αυξημένοι όροι δόμησης γύρω από τους σταθμούς του μετρό και δίνεται το «πράσινο φως» για την τσιμεντοποίηση των ελεύθερων χώρων που βρίσκονται στις περιοχές αυτές.
Ο νόμος 3044/2002 περί μεταφοράς συντελεστή δόμησης που επιτρέπει να χτιστούν μέχρι και ουρανοξύστες από το μεγάλο κεφάλαιο σε περιοχές με τεράστιο ενδιαφέρον (εμπορικά κέντρα κ.λπ.), μετατρέποντας σε τερατουπόλεις δήμους όπως το Μαρούσι, το Χαλάνδρι, η Ν. Φιλαδέλφεια κ.ά. Με τον ίδιο νόμο και με διάφορες «φωτογραφικές» διατάξεις νομιμοποιεί συσσωρευμένες παρανομίες. Συγκεκριμένα, περιέχονται διατάξεις όπως η άρση της αναδάσωσης στην περιοχή της Ανθούσας, ο χαρακτηρισμός ως εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου με χρήση «γενική κατοικία» του οικισμού της Ροδόπολης και η νομιμοποίηση του τεράστιου σκανδάλου της παράνομης αγοραπωλησίας δασικών εκτάσεων της περιοχής, η ενίσχυση της ιδιωτικής πολεοδόμησης με τον καθορισμό νέων περιοχών ως Ειδικά Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης (ΠΕΡΠΟ), η άρση της προστασίας πρόσθετων τμημάτων του όρους Αιγάλεω κ.ά.
Η έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος για την περιοχή των Μεσογείων, όπου προδιαγράφεται το «φύτεμα» μιας νέας πόλης 850.000 κατοίκων γύρω από το αεροδρόμιο των Σπάτων και νομιμοποιούνται μια σειρά αυθαιρεσίες στην περιοχή.
Ο νόμος 2742 του 2001 με τον οποίο παραχωρούνται δάση ή ακόμη και Εθνικοί Δρυμοί στο μεγάλο κεφάλαιο, προκειμένου να κατασκευάσει και να εκμεταλλευτεί με προνομιακούς όρους και κίνητρα διάφορα Αιολικά Πάρκα ανά την Ελλάδα.
Ο νόμος 2939/2001 που εκχωρεί τη διαχείριση όλου του αντικειμένου της ανακύκλωσης στο μεγάλο κεφάλαιο.
Οι διατάξεις για την τσιμεντοποίηση των στρατοπέδων που αντί να διατεθούν για την ανακούφιση των πόλεων, προσθέτουν τσιμέντο και νέες επιβαρυντικές χρήσεις στον ήδη επιβαρυμένο αστικό χώρο.
Η τροπολογία στο νέο νόμο 3127/2003 για τη σύνταξη του Εθνικού Κτηματολογίου, με την οποία αίρεται το τεκμήριο υπέρ του Δημοσίου και χαρίζονται χιλιάδες δημόσιες δασικές εκτάσεις, που βρίσκονται εντός σχεδίων πόλης και έχουν τσιμεντοποιηθεί, στους καταπατητές.
Ο νόμος 3139/2003 με τον οποίο ολοκληρώνεται το περιβαλλοντικό και οικονομικό σκάνδαλο της πώλησης σε ιδιώτες του Καζίνο της Πάρνηθας μαζί με δάσος 3.100 στρεμμάτων στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού.

Και, βέβαια, η νομοθετική καταστροφική μανία της κυβέρνησης σε βάρος του περιβάλλοντος δεν πρόκειται να σταματήσει εδώ. Με άλλα επερχόμενα νομοθετήματα που ετοιμάζει η κυβέρνηση, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχει ο νέος δασοκτόνος νόμος του υπουργείου Γεωργίας, προβλέπεται ένας ευρείας κλίμακας αποχαρακτηρισμός του 50% των δασών και δασικών εκτάσεων που θα παραδοθούν για τσιμεντοποίηση στο μεγάλο κεφάλαιο και τους καταπατητές...

Και νομοθετικές ...«παραλείψεις»

Η περιβαλλοντοκτόνα πολιτική της κυβέρνησης, ωστόσο, φαίνεται και από τη νομοθεσία που δεν... καταδέχτηκε να καθιερώσει σε καθοριστικούς τομείς που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Ετσι όχι μόνο δεν τήρησε τα αυξημένα όρια επιβολής μέτρων για ορισμένους ρύπους (π.χ. όζον), με πρόσχημα τη νομοθεσία της ΕΕ, αλλά αρνείται επίμονα να καθιερώσει ποιοτικά όρια στους λεγόμενους μοντέρνους ρύπους, όπως τα αιωρούμενα σωματίδια και οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες (βενζόλιο, τολουόλη), που σύμφωνα με πρόσφατες ανακοινώσεις επιστημόνων οι συγκεντρώσεις τους στην Αθήνα και άλλες πόλεις της χώρας υπερβαίνουν 10 και 20 φορές τα γενικώς παραδεκτά όρια. Αρνείται να καθιερώσει αυστηρή νομοθεσία για το εργασιακό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να θρηνούμε κάθε χρόνο δεκάδες θύματα στους εργασιακούς χώρους. Αρνείται να πάρει νομοθετικές πρωτοβουλίες για τα μεταλλαγμένα, τις ορμόνες και τις διοξίνες, που φτάνουν καθημερινά στο πιάτο των καταναλωτών. Αρνείται να νομοθετήσει για την ασφαλή διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων. Αρνείται να εφαρμόσει φιλοπεριβαλλοντική νομοθεσία για τη διαχείριση των υδάτων, των τοξικών αποβλήτων, τις γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσης κ.ά. Ακόμη, με παρελκυστική πολιτική και φραστικές διακηρύξεις, διευκολύνει κάτω από το τραπέζι τα συμφέροντα των μονοπωλίων, ακόμη και αν αυτά είναι αντίθετα (έστω και για μια μικρή χρονική περίοδο) με τις κατευθύνσεις της ΕΕ, όπως στα μεταλλαγμένα. Οταν ακόμη η ΕΕ τα απαγόρευε, η ελληνική κυβέρνηση άφηνε να διαχέονται στην ελληνική γεωργία, μετά από συνεχείς «επισκέψεις» του τότε πρέσβη των ΗΠΑ στα υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ και Γεωργίας.

Πρόκειται συνολικά για μια πολιτική καταστροφικής λαίλαπας που το μαζικό κίνημα οφείλει να αντιπαλέψει.

Νίκος ΠΕΡΠΕΡΑΣ



Ευρωπαϊκή Ενωση: Υποταγή και του περιβάλλοντος στις επιταγές του κεφαλαίου

Η ΕΕ ακόμη και στις διακηρύξεις της αρχίζει να αποδυναμώνει την έννοια του περιβάλλοντος, την οποία καταλαμβάνει ακόμη πιο πολύ η πρακτική της ασύδοτης δράσης του κεφαλαίου. Αυτό αποδείχτηκε και κατά τις εργασίες της άτυπης συνόδου των υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ που έγινε στις 2 και 3 του Μάη στο Λαγονήσι. Εκεί οι υπουργοί Περιβάλλοντος με κροκοδείλια δάκρυα επισήμαναν ότι στο υπό εκκόλαψη Σύνταγμα της ΕΕ «αποδυναμώνεται ο ορισμός της αειφόρου ανάπτυξης και παραλείπεται κάθε αναφορά στη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος». Επίσης, με περισσή αμηχανία και υποκρισία επισήμαναν ότι από τη Συνθήκη της ΕΕ εξαφανίζεται το άρθρο 6, που υποχρέωνε δήθεν την ΕΕ «να ενσωματώσει την περιβαλλοντική προστασία στις τομεακές πολιτικές». Το φιλοπεριβαλλοντικό προσωπείο, όμως, της ΕΕ καταρρακώνεται και από το 6ο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Δράσης.

Η περιβαλλοντική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σε επίπεδο ΕΕ και πλανήτη, για μια 10ετία καθορίζεται από το 6ο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Δράσης (ΠΠΔ), πλαίσιο υποχρεωτικό και για τα 10 νέα κράτη-μέλη. Η ΕΕ εντάσσει και το περιβάλλον με το 6ο ΠΠΔ στις γενικότερες επιδιώξεις της. Με την «ενίσχυση της ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών στόχων στις εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ» και την «ανάληψη ενός δραστήριου ρόλου της ΕΕ στη διεθνή διαμόρφωση περιβαλλοντικής πολιτικής». Μεγαλύτερο βάρος δίνεται στον ανταγωνισμό κυρίως με τις ΗΠΑ και τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα στον τομέα του περιβάλλοντος, ώστε «να καταστεί η ΕΕ η πλέον ανταγωνιστική οικονομία παγκοσμίως».

Οι κατευθύνσεις αυτές καθορίζονται από την ιμπεριαλιστική επιθετικότητα, τη γενική κρίση του συστήματος, τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, τη συσσώρευση του κεφαλαίου σε λίγα χέρια. Η περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ είναι αποτέλεσμα και της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών, των δρόμων μεταφοράς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Η ΕΕ και η Ιαπωνία έχουν μεγαλύτερη ενεργειακή εξάρτηση από τις ΗΠΑ από το πετρέλαιο. Γι' αυτό και η διαφορετική στάση από τις ΗΠΑ, που δεν ήθελαν καμία δέσμευση από τις αποφάσεις του Κιότο. Οι ενεργειακές ανάγκες της ΕΕ με εισαγόμενα προϊόντα φτάνουν σήμερα στο 50%, ενώ (σχετική Πράσινη Βίβλος) αν δε ληφθούν μέτρα, σε 20-30 χρόνια η ενεργειακή εξάρτησή της θα φτάσει το 70%. Οπως και στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο κατά του Ιράκ, η ΕΕ δρα από ταξικό συμφέρον και όχι από πραγματική πρόθεση προστασίας του περιβάλλοντος.

«Η καπιταλιστική αγορά θα δώσει λύση»...

Το 6ο ΠΠΔ είναι το σχέδιο των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων στον τομέα. Το περιβάλλον αποτελεί έναν άλλο μοχλό παρέμβασης στην οικονομία και στην κατανάλωση, για την ενίσχυση του κεφαλαίου. Χρησιμοποιείται και ως μέσο για την προώθηση της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στο 6ο ΠΠΔ εκφράζεται η ανησυχία για την τεράστια όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ παράλληλα ομολογείται η αποτυχία του 5ου ΠΠΔ. Δεν αναφέρεται καθόλου, και είναι φυσικό, στις αιτίες για την όξυνση της κατάστασης, αφού αυτό είναι αποτέλεσμα των νόμων της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, του ιμπεριαλισμού.

Η λύση επιδιώκεται να δοθεί στα πλαίσια της αγοράς. Γι' αυτό πρέπει, όπως αναφέρεται στο 6ο ΠΠΔ, «η αποτελεσματική δράση, οι επιχειρηματικές ευκαιρίες, η αγορά να δώσει λύση». Ουσιαστικά το περιβάλλον είναι ένα νέο πεδίο ανάπτυξης του ανταγωνισμού και χρησιμοποιούνται γι' αυτό δήθεν περιβαλλοντικά επιχειρήματα προς όφελος του κεφαλαίου.

Προωθείται ένα «νέο πεδίο τραπεζικής δραστηριότητας», προς όφελος του κεφαλαίου, με δάνεια και επιδοτήσεις που θα χορηγούνται για «περιβαλλοντικές δραστηριότητες».

Το 6ο ΠΠΔ, επιδιώκεται να εξασφαλίσει την ένταση της κερδοσκοπίας, την ιδιωτικοποίηση, τον περιορισμό της πρόσβασης του λαού στα εριβαλλοντικά αγαθά. Αντιμετωπίζεται το περιβάλλον ως μια από τις διεξόδους της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Επικεντρώνεται, δε, σε τέσσερις κύριους τομείς προτεραιοτήτων.

Α. Η αλλαγή του κλίματος χρησιμοποιείται ως επιχείρημα, για να υλοποιηθούν οι «διαρθρωτικές αλλαγές», ιδίως στις μεταφορές, στην ενέργεια, στη βιομηχανία, στη γεωργία, μέσω της αποτελεσματικότερης για το κεφάλαιο διαχείρισής τους από αυτό και την παραπέρα ιδιωτικοποίηση τομέων τους, όπως, π.χ., στην αιολική και ηλιακή ενέργεια. Προβλέπεται η θέσπιση κοινοτικού συστήματος εμπορίας των εκπομπών ρύπων, δηλαδή η αγοραπωλησία της ρύπανσης, που δεν τη μειώνει τελικά. Επίσης, η «ευαισθητοποίηση των πολιτών» που περιορίζεται σε μηχανισμούς οι οποίοι προωθούν και υλοποιούν τις κατευθύνσεις αυτές, όπως πολλές «μη κυβερνητικές» και άλλες οργανώσεις. Ομολογούν απερίφραστα ότι θα χρησιμοποιήσουν την όποια αλλαγή του κλίματος για την αύξηση των καπιταλιστικών κερδών, αφού δηλώνουν ότι «η αλλαγή κλίματος είναι ένας νέος ισχυρός μοχλός τεχνολογικής καινοτομίας και υψηλότερης οικονομικής αποδοτικότητας». Δηλαδή, αξιοποίηση του όποιου προβλήματος, πάλι στα πλαίσια του καπιταλιστικού κέρδους.

Β. Φύση και βιοποικιλότητα. Εκτιμούν ότι «η ολοκλήρωση του δικτύου Natura 2000 και τα τομεακά σχέδια δράσης για τη βιοποικιλότητα αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους» για την προστασία τους. Ακόμη ότι «πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη γενικότερη προστασία των τοπίων, μέσω της γεωργικής και της περιφερειακής πολιτικής». Ομως, η εφαρμογή του στη χώρα μας χρησιμοποιείται για την ιδιωτικοποίηση των δασών, τη ραγδαία είσοδο και κερδοσκοπία του κεφαλαίου στο περιβάλλον, σε τεράστιου μεγέθους και σημασίας οικοσυστήματα (εθνικοί δρυμοί κλπ.), μέσω του μηχανισμού που λειτουργεί προς όφελος του κεφαλαίου, των γνωστών «φορέων διαχείρισης», και έχει συμβάλει στην αποδιάρθρωση της παραγωγικής βάσης σε περιοχές της χώρας. Στο όνομα της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος καταστρέφεται ο μικρομεσαίος αλιευτικός στόλος της χώρας μας, η ντόπια τέχνη της ναυπηγικής, ενισχύεται η συγκέντρωση και του αλιευτικού κεφαλαίου σε λίγα χέρια. Η «μεγαλύτερη προσοχή στη γενικότερη προστασία των τοπίων, μέσω της γεωργικής και της περιφερειακής πολιτικής», η «προστασία των εδαφών», όπως ισχυρίζονται, δεν είναι τίποτε άλλο από τη μείωση της αγροτικής παραγωγής. Υλοποιείται πολιτική που οδηγεί στην αύξηση του κόστους παραγωγής και προωθούνται μέτρα που οδηγούν στην καταστροφή παραδοσιακών καλλιεργειών, δημιουργούνται νέα «φιλοπεριβαλλοντικά» είδη σπόρων, φυτών, φαρμάκων, λιπασμάτων κλπ. για νέα κέρδη των πολυεθνικών από αυτά.

Ο συνδυασμός των πολιτικών (περιβάλλον και οικονομία-ενέργεια-γεωργία-οικοσυστήματα-δάση- κλπ.), είναι η χρησιμοποίηση του περιβάλλοντος στη στρατηγική της αστικής τάξης, των πολυεθνικών για τα κέρδη, τόσο εντός της ΕΕ όσο και στον ανταγωνισμό με τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Αυτή η σχέση αναδεικνύεται:
Με την ιδιωτικοποίηση των οικοσυστημάτων και ένταση της εισόδου του κεφαλαίου σ' αυτά, την πολιτική γης σε όφελος του κεφαλαίου
Με την παραχώρηση των παράκτιων υδάτων κολύμβησης σε ιδιωτικές εταιρίες για πολλαπλή εκμετάλλευση
Με την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης του νερού και με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους άρδευσης και ύδρευσης
Με την ανάθεση της διαχείρισης των αποβλήτων σε αυτούς που τα παράγουν μεταφέροντας το κόστος στους καταναλωτές

H πρόνοια για την προστασία των παραπάνω και η αντιμετώπιση των οξυμένων προβλημάτων αποδείχνει ότι η καπιταλιστική αγορά έχει αντίθετη φύση και λειτουργία με την προστασία του περιβάλλοντος. H φύση απειλείται από τις πολυεθνικές, που χρησιμοποιούν το περιβάλλον ως δεξαμενή άντλησης πρώτων υλών, είτε ως χώρο ανεξέλεγκτης δράσης, είτε ως χώρο για επικερδείς επενδύσεις για τις ίδιες. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα δεν είναι «φυσικά φαινόμενα», είναι αποτελέσματα του καπιταλισμού που γερνάει.

Γ. Περιβάλλον και υγεία. Ενώ αναγνωρίζονται οι επιπτώσεις της περιβαλλοντικής ρύπανσης στην υγεία και στην ποιότητα ζωής, οι κατευθύνσεις που δίνονται βρίσκονται σε αντίθετη κατεύθυνση με τις σύγχρονες ανάγκες των εργαζομένων, αφού δεν οργανώνεται η πρόληψη και η Α/βάθμια φροντίδα Υγείας, το πράσινο, οι ελεύθεροι χώροι, ο τρόπος οργάνωσης και δομής των πόλεων, το συγκοινωνιακό κλπ. αντιμετωπίζονται στα πλαίσια των κερδών του κεφαλαίου και ιδιωτικοποιείται η Υγεία και η Ασφάλιση.

Δ. Αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων και των αποβλήτων. Το 6ο ΠΠΔ «προβάλλει την ανάγκη της αποσύνδεσης της παραγωγής αποβλήτων από την οικονομική ανάπτυξη». Δηλαδή, τα απόβλητα που παράγει το κεφάλαιο δεν μπορεί να εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη της επιχείρησης, δηλαδή τα κέρδη. Στο όνομα των «αναγκαίων δράσεων», αναθέτουν τη διαχείριση και την αξιοποίηση των αποβλήτων σε αυτούς που τα παράγουν, μεταφέροντας το κόστος της στους καταναλωτές. Ηδη αυτή η πολιτική εφαρμόζεται στη χώρα μας. Δηλώνουν ότι «οι υψηλοί περιβαλλοντικοί στόχοι θα προάγουν, μεταξύ άλλων, την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας», που σημαίνει χαμηλότερο κόστος για το κεφάλαιο, νέες αγορές και μεγαλύτερα κέρδη.

Τα πέντε «κλειδιά» για την επιβολή

Θεωρούν σαν κλειδιά για την εξασφάλιση της υλοποίησης του 6ου ΠΠΔ:

Α. Την εφαρμογή της νομοθεσίας, δηλαδή τον ασφυκτικότερο έλεγχο στα κράτη-μέλη και τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων με τους κανόνες που μπαίνουν. Συμμόρφωση η οποία όμως αμείβεται. Είναι η παραδοχή ότι η ασύδοτη δράση τους αποτελεί τον κανόνα, οπότε η εξαίρεση πρέπει να ανταμείβεται. Ετσι ο κανόνας «ο ρυπαίνων πληρώνει», στην πράξη γίνεται «ο ρυπαίνων πληρώνεται και ο ρυπαινόμενος πληρώνει».

Β. Την τοποθέτηση του περιβάλλοντος στον πυρήνα της χάραξης πολιτικών. Από τη γεωργία μέχρι την οικονομία, θα επιδιώκουν να λαμβάνονται εγκαίρως υπόψη οι περιβαλλοντικοί στόχοι (Συνθήκη Αμστερνταμ). Δηλαδή, σε όλη τη διαδικασία της διαμόρφωσης και υλοποίησης των πολιτικών, χρησιμοποιείται το περιβάλλον για την προώθηση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων σε όλους τους τομείς.

Γ. Τη συνεργασία με την αγορά. Χρησιμοποιείται «η οικολογική ανάπτυξη» για να προσφέρει στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κίνητρα ανάπτυξης της ανταγωνιστικότητας, των περιθωρίων κέρδους σε συνδυασμό και με «ελαστικές εργασιακές σχέσεις». Είναι αποκαλυπτική, λοιπόν, η κατεύθυνση εξυπηρέτησης των πολυεθνικών, του κεφαλαίου και η ένταξη της «οικολογικής ανάπτυξης» στα άμεσα ταξικά τους συμφέροντα. «Παρακαλούν» για εθελοντισμό του κεφαλαίου για μείωση της ρύπανσης και θα το ενισχύσουν με νέες οικονομικές ενισχύσεις, κίνητρα, φοροαπαλλαγές. Χαρακτηριστικό είναι ότι θα επιχορηγούνται εταιρίες που απλά και μόνο θα καταγράφουν τους ρύπους που παράγουν!

Δ. Την παροχή βοήθειας στα άτομα ώστε να κάνουν φιλοπεριβαλλοντικές επιλογές, με τη συμμετοχή και μόνο στον τρόπο που παίρνονται οι αποφάσεις, στα καταναλωτικά τους πρότυπα, στην περιβαλλοντική τους εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση. Ομως, όλα αυτά χρησιμοποιούνται και για νέα κέρδη των πολυεθνικών που έχουν το πάνω χέρι στη διαμόρφωση συμπεριφορών και κατευθύνσεων και συχνά ενσωματώνουν περιβαλλοντικές κινήσεις και φορείς στην εξυπηρέτηση των στόχων τους, αφού, όπως αναφέρουν, θα συνεχιστεί η χρηματοδότηση και η επιζήτηση της στήριξης των μη κυβερνητικών περιβαλλοντικών οργανώσεων. Σαν κόκκινη κλωστή διαπερνά το 6ο ΠΠΔ «η σημασία της με καινοτόμο πνεύμα συμμετοχής των πολιτών και των επιχειρήσεων». Του «κοινωνικού διαλόγου», της συνεργασίας δηλαδή του θύτη με το θύμα.

Ε. Την καλύτερη χρήση της γης. Η καταστροφική εφαρμογή των κατευθύνσεων αυτών για τη χώρα μας αναδεικνύεται από:
Την εμπορευματοποίηση και κερδοσκοπία στη γη μέσα από τα μεγάλα έργα, το Εθνικό Κτηματολόγιο, τα Ολυμπιακά έργα, τους ελεύθερους χώρους κλπ.
Την ανάθεση της διαχείρισης οικολογικά ευαίσθητων περιοχών στο μεγάλο κεφάλαιο
Το ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας και τη νομιμοποίηση όλων των καταπατήσεων εντός και εκτός σχεδίων πόλης, σε δημόσια δάση και δασικές εκτάσεις και τη ραγδαία είσοδο του κεφαλαίου και στα ευαίσθητα οικοσυστήματα.

Συνολικά προωθείται η συγκέντρωση της γης, με βάση τις σημερινές ανάγκες των πολυεθνικών, του κεφαλαίου και του καπιταλιστικού καταμερισμού στη χώρα μας.

Περιβάλλον και λαϊκή εξουσία, λαϊκή οικονομία, αντιιμπεριαλιστικό αντιμονοπωλακό δημοκρατικό μέτωπο πάλης

Το 6ο ΠΠΔ αποτελεί την εξειδίκευση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων στο περιβάλλον. Αντικειμενικά η πάλη για την προστασία του είναι πάλη ενάντια στις συγκεκριμένες αποφάσεις και επιλογές για το περιβάλλον, αλλά και συνολικά ενάντια στην ΕΕ, στην ίδια την καπιταλιστική κοινωνία.

Μπροστά στην αντιλαϊκή επίθεση που σηματοδοτεί η καπιταλιστική αναδιάρθρωση του τομέα του περιβάλλοντος, τα κύρια ερωτήματα που αναδεικνύονται είναι: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ; ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ; ΜΕ ΠΟΙΑ ΕΞΟΥΣΙΑ;

Η προστασία και ανάπτυξη του περιβάλλοντος στα πλαίσια του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει, αφού και αυτό αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα. Στα πλαίσια όμως της λαϊκής εξουσίας με κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, στα οικοσυστήματα, στη βιομηχανία κλπ., αναπτύσσεται η περιβαλλοντική πολιτική σε όφελος των λαϊκών συμφερόντων.

Η καπιταλιστική οικονομία, στις σημερινές συνθήκες, είτε με τη μορφή της κρατικής προστασίας και του κρατικού μονοπωλίου, είτε με τη μορφή της απελευθέρωσης και των ιδιωτικοποιήσεων, δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα του περιβάλλοντος προς όφελος των λαϊκών συμφερόντων. Είναι αναγκαία και απαραίτητη μια φιλολαϊκή περιβαλλοντική πολιτική, ενταγμένη στους άξονες και στις προϋποθέσεις της λαϊκής οικονομίας.

Οι στόχοι μιας τέτοιας περιβαλλοντικής πολιτικής, συνιστώσας της λαϊκής οικονομίας, μπορούν και σήμερα να αποτελέσουν αιτήματα μιας ευρύτερης λαϊκής συσπείρωσης και πάλης: Για - χερσαία και υδάτινα - φυσικά οικοσυστήματα, νερό, γη, που να είναι κοινωνική ιδιοκτησία, που θα εξασφαλίζει τη σχεδιασμένη αξιοποίησή τους με βάση ένα σύνολο οικονομικο-κοινωνικών και περιβαλλοντικών κριτηρίων. Για ένα εργασιακό περιβάλλον και ποιότητα ζωής σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες των εργαζόμενων. Ενάντια στην ασύδοτη δράση των πολυεθνικών και στη διατροφική εξάρτηση από αυτές.

Η πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος είναι ενταγμένη στην πάλη κατά των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, στηρίζεται στην αναγκαιότητα της αντιμονοπωλιακής αντιιμπεριαλιστικής συσπείρωσης και πάλης και της συγκρότησης της κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας του Λαϊκού Μετώπου.

Σήμερα, η πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος συνδέεται με το αίτημα-στόχο πάλης για αποτροπή νέων ιμπεριαλιστικών πολέμων σε βάρος των λαών, που υπηρετούν τα γεωστρατηγικά σχέδια του ιμπεριαλισμού, κύρια των ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ, και έχουν αποτέλεσμα, εκτός των άλλων τεράστιων καταστροφών, και την καταστροφή του περιβάλλοντος (φυσικού, πολιτισμικού, πολιτιστικού), πριν, κατά τη διάρκεια, αλλά και την επόμενη μέρα των πολέμων.

Απαιτεί να ανατραπεί ο συσχετισμός δύναμης στο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο και να κερδίσει έδαφος η πολιτική του ΚΚΕ για τη συγκρότηση ενός νικηφόρου λαϊκού μετώπου, που θα κινητοποιεί, θα εμπνέει το λαό για να ανοίξει ο δρόμος της απαλλαγής από το καθεστώς των μονοπωλίων.

Α.ντώνης Π. ΡΑΛΛΑΤΟΣ

Δασολόγος



Από τις προσδοκίες του Ρίο στην ανώμαλη προσγείωση του Γιοχάνεσμπουργκ

Οταν το 1992 συγκεντρώθηκαν εκατόν είκοσι πέντε ηγέτες απ' όλες τις ηπείρους για να συζητήσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη και μαζί μ' αυτούς έδωσαν το «παρών» μη κυβερνητικές οργανώσεις, επιστημονικοί φορείς και μεγάλο πλήθος ακτιβιστών (σε παράλληλες εκδηλώσεις), δεν ήταν λίγοι αυτοί που πίστεψαν ότι κάτι καλό μπορεί να προκύψει. Ούτως ή άλλως πολλά ζητήματα είχαν φτάσει σε οριακό σημείο και η αντιμετώπισή τους δεν έπαιρνε αναβολή.

Οι προσδοκίες αυτές σχετίζονταν από τη μια πλευρά με την αγωνία των πολιτών για την επίλυση των προβλημάτων, αλλά κυρίως με το κλίμα που καλλιέργησαν τα ΜΜΕ. Τηλεοπτικά δίκτυα απ' όλο τον κόσμο και ανταποκριτές από εκατοντάδες έντυπα δημιούργησαν μια εικονική πραγματικότητα για τη συναίνεση των συμμετεχόντων, ως προς την αντιμετώπιση των ζητημάτων, με κύρια στόχευση το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που κατά γενική ομολογία ήταν και είναι το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα του πλανήτη. Είμαστε από τους ελάχιστους τότε που κάναμε λόγο για οικο-πανηγύρι, όχι από μηδενιστικά σύνδρομα ή από μεταφυσικές ενοράσεις. Ο πιο απλός λόγος ήταν η επιμονή μας να διαβάζουμε τα κείμενα των ίδιων των διασκέψεων (αφού είχαν προηγηθεί κι άλλες).

Φιλοπεριβαλλοντικά ευχολόγια

Για να επανέλθουμε όμως στο Ρίο, για το οποίο έγινε και η μεγαλύτερη έως τότε συζήτηση. Τα ντοκουμέντα δεν ήταν τίποτε άλλο από απλά ευχολόγια που θύμιζαν περισσότερο τους μάγους των «άγριων» φυλών, που προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τις καταστροφές με ξόρκια, παρά πολιτικούς, που με αποφάσεις θα αναλάμβαναν την αντιμετώπιση των ζητημάτων που αναδείχτηκαν. Και όπως αποδείχτηκε - δυστυχώς - στη συνέχεια, δεν είχαμε άδικο. Ισως αν κάτι θετικό προέκυψε στην εν λόγω Συνδιάσκεψη Κορυφής ήταν η υπενθύμιση της σοβαρότητας της κατάστασης και η ευαισθητοποίηση ευρύτερων μαζών γύρω από τα οικολογικά προβλήματα, που συνήθως είτε περνάνε στα ψιλά των εφημερίδων και των τηλεοράσεων, είτε αναφέρονται με τέτοιο τρόπο που κανείς δεν καταλαβαίνει τίποτα, είτε αγνοούνται παντελώς.

Ομως, όπως και σε άλλου είδους θέματα, γνώριζαν πολύ καλά ότι ο πρώτος ενθουσιασμός θα ξεφουσκώσει με τον καιρό και η κοινή γνώμη θα στραφεί αλλού. Εκεί που θα την καθοδηγούσαν τα media, που γνωρίζουν άριστα τους κανόνες του τηλεοπτικού παιχνιδιού... κι έχουν τη δυνατότητα να παίζουν στο «γήπεδο της πληροφόρησης» χωρίς αντίπαλο. Η αδυναμία μετατροπής των ευχολογίων σε πολιτική απόφαση με δεσμεύσεις εκ μέρους των κρατών ήταν κάτι παραπάνω από φυσιολογική κατάληξη. Τα διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ των κρατών ή των μπλοκ που σχηματίστηκαν ήταν αδύνατο να συμφωνήσουν, όχι για το «ποιος φταίει», αλλά κυρίως ποιος θα επιβαρυνθεί με το κόστος της αντιμετώπισης των προβλημάτων. Ιδιαίτερα σε μια περίοδο κατά την οποία ο ιμπεριαλισμός, με αιχμή του δόρατος τις ΗΠΑ, όχι απλά δεν αποδέχεται τις ευθύνες του, αλλά αδιαφορεί παντελώς για τις αιτιάσεις των υπόλοιπων χωρών, όταν τολμήσουν κάποιες που αρνούνται να μπουν στο άρμα τους, να ψελλίσουν κάτι διαφορετικό.

Το επιβληθέν αξίωμα της «αγοράς» ως του μοναδικού μοντέλου οικονομίας όμως έχει τις επιπτώσεις του. Διότι, αφού τα πάντα πρέπει να γίνονται θυσία στο κέρδος, στα «πάντα» συμπεριλαμβάνεται και το περιβάλλον (νερό - αέρας - έδαφος). Οσο για τις επιπτώσεις σε φυσικούς (κι ανθρώπινους) πόρους, η τεχνολογία - λένε - θα δώσει τις λύσεις.

Να, όμως, που φτάσαμε στο παρά πέντε. 13 χρόνια μετά το Ρίο και 25 χρόνια μετά τη Στοκχόλμη (σ.σ. η πρώτη Συνδιάσκεψη για το Περιβάλλον) οι ελάχιστες πρόοδοι που έχουν επιτευχθεί είναι σε επιμέρους προβλήματα, όπως: η ηχορύπανση, η ανακύκλωση, η ρύπανση του νερού και άλλα, αλλά περιορίστηκε μόνο στις αναπτυγμένες χώρες, που αφορούν γεωγραφικά και πληθυσμιακά ένα μικρό τμήμα του πλανήτη. Οι διασκέψεις που ακολούθησαν στο Μπουένος Αϊρες και το Κιότο ελάχιστα συνέβαλαν στην ανατροπή του σκηνικού. Να επισημάνουμε μάλιστα ότι στο Κιότο οι ΗΠΑ - οι οποίες ευθύνονται για το 25% των εκπομπών του (διοξειδίου του άνθρακα) CO2 που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου - επέβαλαν τις «αγοραπωλησίες ρύπανσης», έτσι ώστε να συνεχίζουν απρόσκοπτα την καταστροφή του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο του οικονομικού προτύπου που ακολουθούν και των συμφερόντων των πολυεθνικών τους εταιριών.

Το 1995 η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ έδωσε στη δημοσιότητα τα συμπεράσματα της έρευνας 2.000 επιστημόνων για τις κλιματικές αλλαγές. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, οι συγκεντρώσεις CΟ2 των τελευταίων 200 χρόνων ισοδυναμούν μ' αυτές των προηγούμενων 200 εκατομμυρίων χρόνων! Ετσι ερμηνεύεται και η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 0,6 βαθμούς της κλίμακας Κελσίου της περιόδου αυτής. Σύμφωνα πάντα με την Επιτροπή αυτή, οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου έπρεπε να μειωθούν σε ποσοστό 60-80% μέχρι το 2020 (αισιόδοξη άποψη) ή το 2050 (απαισιόδοξη άποψη) σε σχέση με το 1990 (που είχε ληφθεί ως έτος βάσης). Ακόμα κι αν γινόταν κάτι τέτοιο, θα σημειωνόταν μια νέα αύξηση 0,5 βαθμών Κελσίου που θα μπορούσε όμως να «διαχειριστεί». Να υπενθυμίσουμε ότι στο Ρίο προτάθηκε από το Βορρά (πλην ΗΠΑ που σφύριζαν αδιάφορα) απλά να επιτευχθεί σταθεροποίηση - το 2002 - των εκπομπών CO2 στα επίπεδα του 1990. Φυσικά, ούτε αυτό έγινε, αφού το 2000 οι ΗΠΑ είχαν αυξήσει τις εκπομπές τους κατά 13%, ενώ παγκόσμια υπήρξε αύξηση 3% (σ.σ. κι ακόμα έχουν απωλεσθεί δεκάδες χιλιάδες είδη και δασικές εκτάσεις που αντιστοιχούν σε 86 εκατομμύρια εκτάρια).

Η φιλοπεριβαλλοντική Ευρωπαϊκή Ενωση πρότεινε στο Κιότο μείωση κατά 15% των εκπομπών (με βάση τα επίπεδα του 1990) μέχρι το 2010. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Αν δεν παρθούν άμεσα τα προτεινόμενα μέτρα της Επιτροπής, η αύξηση της θερμοκρασίας θα είναι 1,4 βαθμοί που μεταφράζονται με κίνδυνο της ζωής 22 εκατομμυρίων ανθρώπων από πείνα, 23 εκατ. από πλημμύρες και 110 εκατ. από λειψυδρία. Το σενάριο της ΕΕ αντιστοιχεί σε αύξηση 1,2 βαθμών, δηλαδή θα κινδυνέψουν να πεθάνουν από την πείνα 18 εκατομμύρια, από τις πλημμύρες 20 εκατ. και από λειψυδρία 100 εκατομμύρια. Για τόση πρόοδο συζητάμε.

Και το «στριπτίζ» της υποκρισίας

Ομως το τελικό «στριπτίζ» της υποκρισίας των πλούσιων χωρών του Βορρά έγινε πριν από ένα περίπου χρόνο στο Γιοχάνεσμπουργκ. Τα ήξεις - αφήξεις της ΕΕ και η θολή ρητορεία τους για ήπιες μορφές ενέργειας, τη στιγμή που και στην Ευρώπη οι εκπομπές δεν έχουν μειωθεί και η αδιαλλαξία των ΗΠΑ και των δορυφόρων τους, και πάλι, οδήγησαν σε αδιέξοδο.

Αυτό μάλιστα που σηματοδότησε τη συγκεκριμένη διάσκεψη είναι η οργανωμένη εμφάνιση των εκπροσώπων πολυεθνικών εταιριών που συζήτησαν ως ισότιμοι εταίροι και σε ορισμένες περιπτώσεις με ιδιαίτερο ρόλο. Δεν είναι τυχαίες και φωνές υποστήριξης εκ μέρους πολιτικών για να αναλάβουν το ζήτημα των υδάτων ιδιωτικές εταιρίες, επειδή δήθεν οι κυβερνήσεις του φτωχού Νότου είναι ανίκανες για τη διαχείριση του πολύτιμου αυτού πόρου. Η νομιμοποίηση των εκπροσώπων του κεφαλαίου στη διάσκεψη επισημοποίησε μια κατάσταση που έχει εδραιωθεί το τελευταίο διάστημα, για το ποιος έχει το «πάνω χέρι» στις σημαντικές αποφάσεις.

Στον Τρίτο Κόσμο, λοιπόν, η κατάσταση χειροτερεύει, οι επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές είναι ορατές, τα δάση βροχής εκχερσώνονται, η τρύπα του όζοντος παραμένει απειλητική, τα νερά λιγοστεύουν, τα εδάφη δηλητηριάζονται, οι θάλασσες μολύνονται και η χλωροπανίδα (είδη) μειώνεται. Είναι κάτι παραπάνω από σαφές ότι ούτε οι καθαρές τεχνολογίες, ούτε η διαχείριση των φυσικών πόρων από εταιρίες στο Νότο, όπως προτάθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ, θα δώσουν τη λύση. Μόνη ελπίδα η αλλαγή των διεθνών συσχετισμών, υπέρ του προοδευτικού κινήματος. Κι αν πάντοτε ήταν αυτός ο στόχος για κοινωνική δικαιοσύνη και την ευημερία όλων κι όχι ορισμένων ομάδων, σήμερα αυτό αποτελεί επιταγή. Μια επιταγή που συνδέεται με τη σωτηρία του πλανήτη μας. Οι αειφορικές σαπουνόφουσκες το μόνο που προσφέρουν είναι να αποπροσανατολίζουν τη συζήτηση. Ας μη μας διαφεύγει ότι καπιταλισμός και περιβαλλοντική βαρβαρότητα είναι σύμφυτες έννοιες.

Νίκος ΜΟΛΥΒΙΑΤΗΣ



Εμπορία εκπομπών αερίων θερμοκηπίου: Μια νέα αρχή Διεθνούς Δικαίου στη «νέα τάξη πραγμάτων»

Η «φιλοσοφία» της εμπορίας των αέριων ρύπων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, κατά κύριο λόγο διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και μεθανίου (CH4), εμφανίστηκε στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές, στο Κιότο της Ιαπωνίας, το Δεκέμβρη του 1997. Να υπενθυμίσουμε ότι η επιστημονική κοινότητα, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις (μαζί και το Κόμμα μας), σε αντίθεση με τους πανηγυρισμούς των Αμερικανών (Κλίντον) και της ΕΕ άσκησαν έντονη κριτική στην Απόφαση του Κιότο: «Παράθυρα και Εμπόριο Ρύπανσης», «φάρσα και τραγωδία», «ανικανότητα των κυβερνήσεων για την προστασία του πλανήτη», «συνεχίζονται ακάθεκτες οι εκπομπές αερίων», ήταν μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που δόθηκαν.

Σημειώνουμε, ακόμη, ότι κατά τη διάρκεια, κιόλας, των εργασιών της Διάσκεψης, οι συντηρητικοί, εκλογικοί αντίπαλοι τότε του Κλίντον, είχαν δηλώσει ότι δε θα κυρώσουν το Πρωτόκολλο. «Υπόσχεση» που υλοποιήθηκε πολύ σύντομα, με την ωμή σχετική δήλωση του Μπους, υπό την ιδιότητα πλέον του πλανητάρχη. Ηδη, όπως είναι γνωστό, το όριο που έβαλαν οι Αμερικανοί στις βιομηχανίες τους, αντί της μείωσης των αερίων θερμοκηπίου, κατά 8% (σε σχέση με το 1990), είναι η αύξησή τους έως 33%!!!

Αποκαλυπτικό, επίσης, της περιβαλλοντοκτόνας φύσης της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς, με άλλα λόγια του οικονομικού συστήματος της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων, είναι και το γεγονός ότι τρία χρόνια μετά την κατ' αρχήν υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότο η παραγωγή αερίων θερμοκηπίου στις χώρες της ΕΕ ήταν τέτοια, που αντιστοιχούσε, όχι σε μείωση κατά 8%, αλλά σε αύξηση κατά 6%, σε σχέση πάντα με τους στόχους που είχαν τεθεί για την «περίοδο δέσμευσης» 2008-2012.

Ενα ανήθικο «εργαλείο»

Παρ' όλα αυτά, η κυβέρνηση, συνεπικουρούμενη ενεργά και από τα δύο άλλα κόμματα της κοινωνικής συναίνεσης, κύρια δε από το ΣΥΝ, που επιτέθηκε λάβρος κατά της στάσης αρχών του ΚΚΕ, κύρωσε στα τέλη του Μάη του 2002 το Πρωτόκολλο του Κιότο και, σε συνδυασμό με τις αντίστοιχες αποφάσεις των υπόλοιπων κρατών - μελών της ΕΕ, άνοιξε ο δρόμος για τη νομοτεχνική επεξεργασία, νομοθέτηση και εφαρμογή του ανήθικου αυτού «εργαλείου», της εμπορίας των αερίων θερμοκηπίου (ΑΘκ).

Σε πρώτη και ουσιαστική ανάγνωση, η ιδέα αυτή είναι τόσο ανήθικα αντιπεριβαλλοντική, όσο ακριβώς δείχνει: Χώρες, οι οποίες θα «παράγουν» λιγότερη ποσότητα ΑΘκ από το όριο που τους αντιστοιχεί, θα μπορούν να πουλάνε τη διαφορά τους σε χώρες, οι οποίες θα αποκτούν έτσι το νόμιμο δικαίωμα να παράγουν ΑΘκ περισσότερο από το προβλεπόμενο, γι' αυτές, όριο. Θεσμοθετείται δηλαδή ένα σκληρό παζάρι μεταξύ κρατών αλλά και βιομηχανικών μονάδων, σε βάρος φυσικά των πραγματικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων και αναγκών των αντίστοιχων χωρών και λαών, με βασικό κριτήριο εάν συμφέρει να μειώσουν την ενεργειακή τους παραγωγή που στηρίζεται στα ορυκτά καύσιμα (στη χώρα μας αυτή φτάνει το 90% της συνολικής παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας) έναντι του κέρδους που θα έχουν από την πώληση σε τρίτους των ρύπων που δε θα παράγουν, λόγω ακριβώς της μείωσης αυτής.

Σε επόμενες επεξεργασίες που αναλήφθηκαν στα πλαίσια της ΕΕ, έγινε μεγάλη προσπάθεια για τον εξωραϊσμό του όλου ζητήματος.

Στην «Πράσινη Βίβλο για την Εμπορία Εκπομπών Αερίων θερμοκηπίου» (τέλος 2000), η λογική της εμπορίας των ΑΘκ υιοθετείται πλήρως και ένθερμα από την ΕΕ, για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς της Βιομηχανίας και της Ενέργειας. Το ζήτημα πλέον τίθεται πολύ πιο «κομψά». «Εάν μπορώ να εξοικονομήσω εκπομπές ενός τόνου CO2 σε μια βιομηχανία («Α») με κόστος π.χ. 10 ευρώ, γιατί να προσπαθήσω να εξοικονομήσω εκπομπές ενός τόνου CO2 σε μια άλλη βιομηχανία («Β»), αν αυτό στοιχίζει 15 ευρώ, και να μην εξοικονομήσω ένα ακόμη τόνο από τη βιομηχανία «Α»; Θα έχω επιτύχει, έτσι, ένα κέρδος 5 ευρώ (το οποίο φυσικά θα καρπωθεί η βιομηχανία «Α»), για την ίδια συνολικά μείωση ρύπων (2 τόνοι)».

Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα; Ασφαλώς όχι.
Οπως φαίνεται από το παράδειγμα και όπως ομολογεί καθαρά και η ίδια η Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με το «εργαλείο» της εμπορίας των εκπομπών ΑΘκ δε στοχεύεται η μείωση των ΑΘκ, αλλά για μια δεδομένη μείωση (που τίθεται σαν στόχος) στοχεύεται η μείωση του απαιτούμενου κόστους για την επίτευξή της.

Αποκλείεται, επομένως, να έχουμε διακύμανση προς τα κάτω του επιδιωκόμενου στόχου. Αντί κάποιες επιχειρήσεις να μειώσουν τις δικές τους εκπομπές ΑΘκ θα αγοράζουν από άλλες επιχειρήσεις, που υπολείπονται από το δικό τους όριο, την πλεονάζουσα διαφορά, αν αυτό έρχεται φθηνότερα.

Είναι επομένως βέβαιο ότι οποιαδήποτε αστοχία επιμέρους στο όλο σύστημα θα οδηγήσει σε μη επίτευξη του τεθέντος στόχου.
Δημιουργεί εφησυχασμό και παράγει άλλοθι σε πολλές μεγάλες βιομηχανίες να μην προγραμματίσουν τίποτα για τη μείωση των εκπομπών τους μέχρι το 2005 (οπότε και θα τεθεί σε εφαρμογή η διαδικασία της εμπορίας), σε αναμονή των αποτελεσμάτων άλλων επιχειρήσεων, που με την προσδοκία της εμπορίας, θα επιχειρήσουν μεγαλύτερη μείωση από την ποσόστωση που θα τους τεθεί.

Με την αναρχία της ελεύθερης αγοράς, είναι βέβαιο ότι το όλο σύστημα θα αργήσει ή δε θα μπορέσει ποτέ να «σταθεροποιηθεί».
Το σύστημα είναι και τεχνικά υπερευαίσθητο και επικίνδυνο.

α. Σε όσο λιγότερες «πλάτες» πέφτει το καθήκον της μείωσης (και μάλιστα αυξημένης) των εκπομπών ΑΘκ τόσο πιο δύσκολο γίνεται να καλυφθούν οι όποιες υστερήσεις. Η αποτυχία μιας επιχείρησης να επιτύχει το στόχο της υπερμείωσης, συμπαρασύρει και τους μελλοντικούς της «πελάτες», στη μη εκπλήρωση του δικού τους στόχου.

β. Η ολιγοπώληση της μείωσης των εκπομπών ΑΘκ από συγκεκριμένες επιχειρήσεις και η επιτακτική ανάγκη για την επίτευξη των γενικών (σε επίπεδο κράτους, αλλά και ΕΕ) ποσοστών μείωσης, μεταξύ 2008-2012, θα οδηγήσει σε τέτοιες «στρεβλώσεις» την ελεύθερη αγορά εκπομπών ΑΘκ, που στο τέλος κανείς δε θα μπορεί (και να θέλει) να ελέγξει αποτελεσματικά την όλη διαδικασία.

Παράγει μόνο αδιέξοδα

Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο που στην τελευταία σύνοδο των υπουργών Περιβάλλοντος, ένα από τα αντικείμενα της συνόδου ήταν η δημιουργία κανόνων για τη λειτουργία της «Αγοράς Εκπομπών ΑΘκ», ώστε αυτή «να μην εξελιχθεί σε μελλοντικό βραχνά» κατά την εύστοχη διατύπωση πρόσφατου σχετικού ρεπορτάζ. Η Ελληνική Προεδρία φιλοδοξεί, μάλιστα, να συμβάλει σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή. Ισως, στην επικείμενη σύνοδο των υπουργών Περιβάλλοντος να έχουμε νεότερα.
Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι το παράδειγμα που αναφέραμε στην αρχή, η εξωραϊσμένη δηλαδή εκδοχή της «Πράσινης Βίβλου» για την Εμπορία Εκπομπών ΑΘκ, αποτελεί «εικονική πραγματικότητα». Στην πραγματικότητα η αρχή της «εμπορίας των ρύπων» θα εφαρμοστεί με τη χυδαιότερη μορφή της: Στο παράδειγμα που αναφέραμε, η βιομηχανία «Α» θα εξοικονομεί, έναντι ενός ορίου που τέθηκε γι' αυτήν, εκπομπές ρύπων όχι γιατί θα κάνει κάποια αντιρρυπαντική παρέμβαση στην παραγωγική της διαδικασία, αλλά γιατί δεν πρόκειται, έτσι και αλλιώς (π.χ. λόγω κάμψης της παραγωγής της) να πιάσει το όριο που τέθηκε. Θα πουλάει δηλαδή μια εξοικονόμηση «μαϊμού», π.χ. 1.000 τόνων ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (CO2) σε μια άλλη βιομηχανία, η οποία θα αγοράσει το δικαίωμα να παράγει το χρόνο 1.000 τόνους περισσότερα αέρια θερμοκηπίου (σε ισοδύναμο CO2), από το όριο που της έχει τεθεί.

Επιτέλους, η πολυδιαφημισμένη κοινοτική αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», γυμνή μπροστά μας, σε όλο το ανήθικο αντιπεριβαλλοντικό, αντιλαϊκό μεγαλείο της. Και μαζί της, για άλλη μια φορά, η εγγενής αδυναμία, η άρνηση του ιμπεριαλισμού, του πολυεθνικού κεφαλαίου να δώσει λύσεις στα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη που το ίδιο δημιουργεί, στο κυνήγι του υπερκέρδους.

Μπάμπης ΖΙΩΓΑΣ

Πολιτικός μηχανικός, υγιεινολόγος



Περιβάλλον και συνθήκες εργασίας



Το περιβάλλον εργασίας υπήρξε και εξακολουθεί να είναι αιτία φθοράς, αρρώστιας και θανάτου για έναν ανυπολόγιστο αριθμό εργαζομένων στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας.

Σήμερα, η βαθιά μεταβολή των μεθόδων παραγωγής σ' όλους τους τομείς της οικονομίας και η διάδοση επικίνδυνων τεχνικών μεθόδων και υλών δημιουργούν ένα περιβάλλον με νέα προβλήματα σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια, στην υγιεινή και στην προστασία της υγείας των εργαζομένων στο χώρο εργασίας.

Τις τελευταίες δεκαετίες, μαζί με την ισχυροποίηση του καπιταλιστικού μοντέλου οργάνωσης της παραγωγής και της κοινωνίας, παρατηρείται μία τεράστια αλλαγή-αλλοίωση των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος γενικότερα και ειδικότερα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει και εργάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν σήμερα τη ζωή και την υγεία των εργαζομένων στους χώρους εργασίας(εργοστάσιο), βρίσκονται μέσα στις πόλεις, ανάμεσα και δίπλα στις κατοικίες, στην ατμόσφαιρα, στις τροφές και αποτελούν καθοριστικό στοιχείο ολόκληρου - συνολικά - του ανθρώπινου οικοσυστήματος(habitat).

H ύπαρξη των κινδύνων-βλαπτικών παραγόντων (φυσικών, χημικών, βιολογικών, εργονομικών κλπ.) στο περιβάλλον εργασίας, στους οποίους εκτίθεται ο εργαζόμενος άνθρωπος, σχετίζονται με:
Το συγκεκριμένο περιεχόμενο- αντικείμενο της εργασίας
Τις συνθήκες εργασίας που επικρατούν στο συγκεκριμένο κάθε φορά περιβάλλον-χώρο εργασίας
Τα εφαρμοζόμενα (ή όχι) μέτρα για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, σύμφωνα και με τα ισχύοντα νομικά πρότυπα.

Χαρακτηριστικές συνέπειες-επιπτώσεις για τους εργαζόμενους από την έκθεση σε επαγγελματικούς κινδύνους στο περιβάλλον εργασίας είναι:
Τα εργατικά «ατυχήματα»
Οι επαγγελματικές ασθένειες
Η πρόωρη φθορά της υγείας των εργαζομένων από την απασχόλησή τους σε ιδιαίτερα φθοροποιές δραστηριότητες και βεβαρημένο περιβάλλον-συνθήκες εργασίας.

Φτάσαμε έτσι να διαπιστώνουμε στις μέρες μας μία βαθμιαία υποχώρηση του είδους των ασθενειών που κυριάρχησαν στον περασμένο και στις αρχές του αιώνα μας (μικροβιακές ασθένειες, επιδημίες κλπ.). Ενώ ταυτόχρονα παρατηρούμε πως σήμερα οι λεγόμενες εκφυλιστικές και χρόνιες παθήσεις, όπως ο καρκίνος, τα επαγγελματικά νοσήματα, τα εργατικά «ατυχήματα», οι ψυχο-σωματικές διαταραχές κ.ά., τείνουν όλο και περισσότερο να γίνουν κυρίαρχα στοιχεία στη σύγχρονη ανθρώπινη παθολογία, εκφράζοντας και σ' αυτό το επίπεδο τις συνέπειες της συγκεκριμένης οργάνωσης της κοινωνίας μας, βασισμένης στην εκμετάλλευση των λαϊκών μαζών· περιορίζοντας συγχρόνως την εμβέλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής ιατρικής.

Τραγικά στοιχεία

Είναι χαρακτηριστικά από την άποψη αυτή τα στοιχεία (Διεθνές Γραφείο Εργασίας, 2002) που αποτυπώνουν με πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο τις συνέπειες αυτής της επίθεσης διεθνώς (εντατικοποίηση, αποδυνάμωση ΣΣΕ, ανατροπή εργασιακών και ασφαλιστικών κατακτήσεων, ανεργία, απειλή ανεργίας, επιδείνωση - γενικότερα - των συνθηκών εργασίας) στην υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων:

1,1 εκατ. εργαζόμενοι ανά έτος χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας συνθηκών εργασίας.

Συγκριτικά:

- 999.000 είναι οι αντίστοιχες ετήσιες απώλειες σε τροχαία ατυχήματα.

- 502.000 οι απώλειες σε πολέμους για την ίδια χρονική περίοδο.

- 563.000 οι απώλειες σε περιστατικά βίας.

- 312.000 οι απώλειες ανθρωπίνων ζωών από ΕΪΤΖ.

Δηλαδή:

- 3.000 θάνατοι τη μέρα ή 2 θάνατοι ανά λεπτό.

- 300.000 θάνατοι έχουν αιτία την έκθεση των εργαζομένων σε επικίνδυνες ουσίες.

- Σε 250 εκατομμύρια ανέρχονται τα εργατικά ατυχήματα κάθε έτος.

- 160 εκατομμύρια είναι οι επαγγελματικές ασθένειες αντίστοιχα.

- 65.000 εργατικά ατυχήματα συμβαίνουν κάθε μέρα, δηλαδή 8 κάθε δευτερόλεπτο.

Παρατηρείται δηλαδή μία αύξηση των εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών που τα τελευταία χρόνια πλησιάζει το 67%, ενώ το 2020 αναμένεται ότι θα διπλασιαστούν.

- Το ποσοστό του εργαζόμενου πληθυσμού που εκτίθεται στους κινδύνους αυτούς ξεπερνά το 40-50%.

- Ενώ ιδιαίτερα ανησυχητικός είναι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου επαγγελματικής αιτιολογίας που συχνά ξεπερνά το 5% του συνόλου των περιπτώσεων καρκίνου έχοντας καταγραφεί 350 τουλάχιστον αποδεδειγμένα καρκινογόνοι παράγοντες στους οποίους συχνά εκτίθενται οι εργαζόμενοι όπως:
Βενζόλιο και γενικότερα οι ΑΠΥ
Αμίαντος
Χρώμιο, οι νιτρωζαμίνες, η ιονίζουσα ακτινοβολία κλπ.

Παράλληλα δε με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία και την υποχώρηση κάποιων από τις επαγγελματικές ασθένειες που χαρακτηρίζουν τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης, νέες κάνουν την εμφάνισή τους:

Σήμερα εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 3.000 περίπου οι παράγοντες εκείνοι στους χώρους εργασίας που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες, δερματοπάθειες και άσθμα.

Επίσης, η υπερκόπωση και το στρες που επιβαρύνουν το 30-50% των εργαζομένων στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες (τους άλλους τους θερίζει η πείνα και ο νέος μεσαίωνας) είναι δυνατόν να προκαλέσουν διαταραχές του ύπνου, νευροψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, όπως επίσης και να συμβάλουν στην αύξηση του κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων και κυρίως υπέρτασης.

Το οικονομικό κόστος αυτών των απωλειών, που σίγουρα δεν είναι και το σημαντικότερο αφού η ανθρώπινη ζωή δε μετριέται με χρήμα, μπορεί να αγγίζει και ποσοστά της τάξης του 10-15% του ΑΕΠ.

Στη γειτονιά μας, την Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με στοιχεία - πριν την τελευταία διεύρυνσή της - και σε σύνολο 150 εκατομμυρίων εργαζομένων, καταγράφονται:
10 εκατομμύρια είναι κάθε χρόνο τα θύματα των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών
8.000 από αυτά είναι θανατηφόρα
Σε 20 δισ. ευρώ ανέρχεται το άμεσο κόστος από τις καταβαλλόμενες αποζημιώσεις.

Στη χώρα μας το συνολικό (άμεσο και έμμεσο) κόστος μόνον από τα εργατικά ατυχήματα για τους ασφαλισμένους του ΙΚΑ ξεπερνά τα 55 δισ. δρχ. κάθε χρόνο (εκτιμήσεις της Επιτροπής Υ+ΑΕ ΓΣΕΕ και πρώην διοικητή του ΙΚΑ, 1996).

Ενώ από την άλλη οι μεν επαγγελματικές ασθένειες παραμένουν αδιάγνωστες, τα δε θύματά τους άγνωστα, αφού σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές έχουν καθηλωθεί από το 1985 σε μηδενικά επίπεδα.

Μόνη λύση ο αγώνας των εργαζομένων

Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις κάθε προσπάθεια ουσιαστικής προσέγγισης και αναζήτησης λύσεων στο πρόβλημα «Υγεία των εργαζομένων στους χώρους εργασίας» δεν μπορεί να γίνει παρά θεωρώντας το όχι ως ειδικό πρόβλημα μεταξύ ειδικών αλλά ως ένα πρόβλημα του οποίου η λύση συνδέεται στενά με το είδος, τη μορφή εφαρμογής και εξέλιξης στην πράξη της σχέσης ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία, ανάμεσα στην επιστήμη και στην κοινωνία, ανάμεσα στην επιστήμη και στην εξουσία, με δεδομένες τις αντιθετικές δυνατότητες στην εφαρμογή των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων και τις ανθρώπινες αξίες.

Αλλωστε - όπως συμβαίνει πάντα - σε κάθε φάση έντονων μετασχηματισμών ο καπιταλισμός και τα μονοπώλια θα προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν στο μέγιστο δυνατό την επιβίωση ξεπερασμένης τεχνολογίας και να εκμεταλλευτούν τις «ασυνέχειες» που προκύπτουν ανάμεσα στην τελευταία και στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, φορτώνοντας τις συνέπειες στην εργατική τάξη και με τη μορφή της εντατικοποίησης της ψυχοσωματικής προσπάθειας του εργαζόμενου. Δεν είναι τυχαία η σημερινή πραγματικότητα, που χαρακτηρίζεται από μια έντονη ποικιλομορφία διαφορετικών επιπέδων εφαρμογής προηγμένης τεχνολογίας και από μία αντιφατικότητα, τόσο από το πρίσμα των τεχνολογικών και οργανωτικών λύσεων, όσο και απ' αυτή την αναβάθμιση της εργασίας.

Για να το πούμε με τα λόγια του K. Μαρξ: «...Το μέσον - η απεριόριστη (δηλαδή) ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων - έρχεται μόνιμα σε σύγκρουση με τον στενό σκοπό (που είναι) η αξιοποίηση του υπάρχοντος κεφαλαίου» και η μεγιστοποίηση του κέρδους.

Γι' αυτό στη χώρα μας: Αν απ' τη μία μεριά οι κατακτήσεις και η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας κάνουν σήμερα δυνατή την πρόληψη των ανθρώπινων απωλειών και αποτελεσματικότερη την προστασία της υγείας των εργαζομένων· απ' την άλλη η αξιοποίηση και εφαρμογή αυτών των δυνατοτήτων και κατακτήσεων δεν είναι απλά και μόνο μία «τεχνική» ή «τεχνοκρατική» διαδικασία ορθολογικής οργάνωσης του περιβάλλοντος εργασίας. Εξαρτάται από την ταυτόχρονη αξιοποίηση της ίδιας της εμπειρίας, της οργάνωσης των αγώνων και της εκφρασμένης - κάθε φορά - δύναμης των εργαζομένων, που είναι και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι στην προσπάθεια για καλύτερες και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και υπεράσπισης της ίδιας της ζωής και της υγείας τους, χωρίς παραιτήσεις και εκπτώσεις από τον στόχο για την οικοδόμηση μίας κοινωνίας που θα έχει στο κέντρο τον άνθρωπο και τις πραγματικές ανθρώπινες αξίες. Σ' αυτήν την προσπάθεια οι κομμουνιστές αλλά και κάθε προοδευτικός άνθρωπος θα πρέπει να στοιχηθούν αποφασιστικά.

Χρήστος ΧΑΤΖΗΣ

Γατρός Εργασίας, Διδάκτωρ Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών



Αμαχοι και περιβάλλον τα μεγάλα θύματα της «επόμενης μέρας» των ιμπεριαλιστικών πολέμων

Οι ΗΠΑ με 6% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχουν το 50% του παγκόσμιου πλούτου. Ο πλούτος αυτός προέρχεται στο μεγαλύτερο μέρος του από την πώληση όπλων, αφού το 67% των ετήσιων εξαγωγών τους είναι οπλικά συστήματα. Ετσι σε κάθε πόλεμο επιδεικνύουν και νέα «έξυπνα» όπλα. Στον πόλεμο του Βιετνάμ χρησιμοποίησαν ένα αποφυλλωτικό των δέντρων, τον «πορτοκαλί παράγοντα», που απογύμνωνε τα δέντρα από τα φύλλα τους για καλύτερο εντοπισμό των Βιετκόνγκ. Ράντισαν το Βιετνάμ με 14.000.000 γαλόνια από «πορτοκαλί παράγοντα», που περιείχε προσμείξεις διοξινών, με αποτέλεσμα 1.500.000 Βιετναμέζοι να εμφανίσουν καρκινογενέσεις, τερατογενέσεις και μόνιμες ασθένειες του δέρματος και του ανοσοποιητικού συστήματος. Παράλληλα οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τις βόμβες «ναπάλμ», που κατέστρεψαν τα δάση και παραμόρφωσαν χιλιάδες παιδιά.

Στον πρώτο πόλεμο του Ιράκ, στην «Καταιγίδα της Ερήμου», χρησιμοποίησαν τα βλήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου. 940.000 από αυτά σκόρπισαν 300 τόνους ουρανίου και συγχρόνως τα θύματα από καρκίνο, τερατογενέσεις και άλλες συγγενείς ασθένειες ξεπέρασαν το 1.000.000. Στο τέλος κάθε πολέμου, ανάλογα κάθε φορά με το αποτέλεσμα, εφαρμόζεται και το εμπάργκο. Στα δέκα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο, έπεσαν θύματα του εμπάργκο περισσότεροι από 1.750.000 Ιρακινοί, εξ αυτών 650.000 παιδιά που πέθαναν από αρρώστιες, που θα μπορούσαν να θεραπευτούν αν υπήρχαν φάρμακα. Οι καρκινογενέσεις σε ορισμένες περιοχές αυξήθηκαν κατά 60% και οι τερατογενέσεις κατά 25%. Παράλληλα από το «Σύνδρομο του Κόλπου» προσβλήθηκαν 250.000 Αμερικανοί βετεράνοι και 6.000 Βρετανοί, και παρόλο που το Πεντάγωνο αναγνώρισε τη βλάβη της υγείας τους και τους αποζημίωσε, ουδέποτε παραδέχτηκε ότι η βλάβη στην υγεία τους προήλθε από το απεμπλουτισμένο ουράνιο. Συγχρόνως, οπλικά συστήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου διανεμήθηκαν και χρησιμοποιούνται στα πεδία βολής όλων των χωρών - μελών του NATO. To δεκάχρονο εμπάργκο στο Ιράκ, με κοντά στα 2.000.000 αθώα θύματα αποτελεί παγκόσμιο μνημείο βαρβαρότητας και υποκρισίας των διεθνών οργανισμών.

Το 1997 εφαρμόστηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ το πρόγραμμα «Τρόφιμα και φάρμακα για πετρέλαιο», όπου το Ιράκ έδινε πετρέλαιο για φάρμακα και τρόφιμα. Αλλά διαβάστε υπό ποιους όρους έπαιρναν τρόφιμα και φάρμακα:
Δεν επιτρέπεται να εισαχθεί χλώριο στη χώρα, έτσι το νερό δε χλωριώνεται και οι επιδημίες και οι μολυσματικές ασθένειες θερίζουν εξαιτίας του μολυσμένου νερού και των συνθηκών υγιεινής.
Δεν επιτρέπεται να εισαχθούν γεννήτριες, έτσι νοσοκομεία, γηροκομεία, ιατρικά κέντρα δε διαθέτουν ρεύμα σε κρίσιμες στιγμές. Στη Βαγδάτη και άλλες πόλεις δεν υπάρχει ρεύμα πολλές ώρες κάθε μέρα.
Δεν επιτρέπεται να εισαχθεί αλουμίνιο, βασικό συστατικό για την κατασκευή ιατρικών υλικών και ειδών υγιεινής. Ακόμα ούτε μολύβια εισάγονται, γιατί το αλουμίνιο και ο γραφίτης από τα μολύβια ίσως χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή πυρηνικών όπλων!!!
Δεν επιτρέπεται να εισαχθούν ραδιοφάρμακα, γιατί το απειροελάχιστο ραδιενεργό υλικό που περιέχουν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πυρηνικά όπλα!!! Αυτό αποτελεί το πιο βάναυσο έγκλημα που γίνεται στο Ιράκ, όπου παιδιά πεθαίνουν από λευχαιμία λόγω έλλειψης ραδιοφαρμάκων. Θα χρειαζόταν η παγκόσμια παραγωγή ραδιοφαρμάκων να εισαχθεί στο Ιράκ για να μπορεί να κατασκευάσει μία «βρώμικη βόμβα», δηλαδή βόμβα που θα σκορπίσει ραδιενεργά υλικά.

Αυτές οι πράξεις αποτελούν το μεγαλύτερο έγκλημα που έγινε ποτέ σε περίοδο ειρήνης σε μια χώρα, έγκλημα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και των άλλων διεθνών οργανισμών. Οι Αμερικανοί γνωρίζουν ότι ο Σαντάμ κατείχε χημικά και βιολογικά όπλα και ότι προσπάθησε να αναπτύξει και πυρηνικά όπλα, αφού αυτοί τον εφοδίασαν. Το 1989 ο Σαντάμ χρησιμοποίησε όπλα χημικού πολέμου, «αέρια της μουστάρδας» εναντίον της πόλης Χαλάμπια στα σύνορα Ιράν - Ιράκ, όπου 5.000 Κούρδοι βρήκαν φρικτό θάνατο και ο Βρετανός δημοσιογράφος Ρ. Φισκ, όταν επισκέφτηκε την πόλη, την παρομοίασε με την αρχαία Πομπηία. Είδατε καμία δυτική χώρα να διαμαρτυρηθεί για τη χρήση όπλων χημικού πολέμου από το Σαντάμ; Οπλων που δε χρησιμοποιήθηκαν καθ' όλη τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Είδατε τις ΗΠΑ να διαμαρτυρηθούν για τη χρήση χημικών όπλων; 'Η μήπως τα Ηνωμένα Εθνη; Κανείς δε διαμαρτυρήθηκε, αφού ΗΠΑ, Γερμανία και άλλοι Δυτικοί εφοδίαζαν με χημικά όπλα και τεχνογνωσία τον Σαντάμ. Ο ίδιος ο κ. Ράμσφιλντ, ο σημερινός υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ, ως διευθύνων σύμβουλος μεγάλης φαρμακευτικής εταιρίας, επισκέφτηκε τον Σαντάμ και πρόσφερε τεχνογνωσία και πρώτες ύλες για την παρασκευή βιολογικών όπλων.

Στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, στο Κόσσοβο και τη Βοσνία χρησιμοποιήθηκαν περίπου 60.000 βλήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου, που αντιστοιχούν σε 20 τόνους ουρανίου, που μόλυναν την περιοχή με ραδιενέργεια για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παρά το γεγονός ότι το «Σύνδρομο του Κόλπου» και το «Σύνδρομο των Βαλκανίων» προκάλεσε χιλιάδες θύματα μέχρι σήμερα και σοβαρούς κινδύνους σταδιακής μόλυνσης του νερού και της τροφικής αλυσίδας, τα οπλικά συστήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου δεν εντάχθηκαν στα όπλα μαζικής καταστροφής. Παραμένουν συμβατικά όπλα και ως τέτοια μολύνουν τα πεδία βολής και το ευρύτερο περιβάλλον, με απροσδιόριστες συνέπειες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μόνο πέρσι, το 2002, μετά από δέκα χρόνια, αποφάσισε να στείλει επιτροπή στο Ιράκ για να μελετήσει τις επιπτώσεις στον πληθυσμό του Ιράκ από το ουράνιο. Αποστολή που διακόπηκε λόγω της προετοιμασίας του πολέμου.

Στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας οι ΗΠΑ επέδειξαν και τις βόμβες διασποράς που εκρήγνυνται πριν φτάσουν στο έδαφος και σκορπίζουν το θάνατο σε μεγάλη ακτίνα, καθώς και τα «φύλλα αλουμινίου» και τις «ίνες άνθρακα» που μπλοκάρουν τα συστήματα ραντάρ και βραχυκυκλώνουν τα συστήματα παραγωγής ηλεκτρικής ενεργείας. Ετσι πολλές φορές στο Βελιγράδι επικρατεί απόλυτο σκοτάδι. Από τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία καταστράφηκε το 70% του βιομηχανικού ιστού της χώρας, διυλιστήρια, εργοστάσια πετροχημικών, παραγωγής αυτοκινήτων κλπ. Δημιουργήθηκαν περισσότεροι από 1.000.000 άνεργοι και υποβαθμισμένες συνθήκες υγιεινής, που οδήγησαν σε επιδημίες και αύξηση των ασθενειών κυρίως σε γέροντες και παιδιά.

Στον πόλεμο του Αφγανιστάν οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τις «βαρυτικές βόμβες» οι οποίες είναι συμβατικές βόμβες, που εισχωρούν σε μεγάλο βάθος, εκρήγνυνται και εκλύουν αέρια που εισχωρούν στις υπόγειες σήραγγες και επακολουθεί δεύτερη έκρηξη των αερίων που έχουν εκλυθεί και καταστρέφουν οτιδήποτε υπάρχει σε αυτές.

Στους πολέμους των τελευταίων τριάντα ετών ο αριθμός των θυμάτων μεταξύ των μαχομένων συνεχώς μειώνεται, ενώ αυξάνεται ο αριθμός των θυμάτων μεταξύ των αμάχων. Υπολογίζεται ότι το 80% των θυμάτων είναι άμαχοι και κυρίως γυναικόπαιδα, στους πολέμους των τελευταίων ετών. Στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου γνωρίζετε πόσοι Δυτικοί στρατιώτες σκοτώθηκαν; Κανείς. Γνωρίζετε πόσοι Αμερικανοί στρατιώτες; 148 και από αυτούς οι 35 από τους ίδιους... Στον πόλεμο των Βαλκανίων λιγότεροι από 100 στρατιώτες του NATO και από αυτούς οι περισσότεροι από ατυχήματα. Στον πόλεμο του Αφγανιστάν λιγότεροι από 50 Αμερικανοί (ξανά οι περισσότεροι από ατυχήματα). Οι άμαχοι θα είναι τα μεγάλα θύματα της «επόμενης μέρας». Η μεγάλη ντροπή στην αυγή του 21ου αιώνα.

Νίκος ΚΑΤΣΑΡΟΣ

Διευθυντής ερευνών του ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ, αντιπρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Χημικών



Η νέα φάση στην καταστροφή των δασών

1. ΓΕΝΙΚΑ

To ιδιοκτησιακό πρόβλημα στα Δασικά Οικοσυστήματα (Δ.Οικ.), ξεκινά από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους. Πάνω από το 65% των Δασών και δασικών εκτάσεων στη χώρα ανήκει στο δημόσιο και ισχύει το «μαχητό υπέρ του Δημοσίου τεκμήριο» από το 1836.

Σήμερα είναι καταγραμμένο μόνο το 50% της δημόσιας δασικής περιουσίας, ενώ το υπόλοιπο 50% είναι καταπατημένο ή διεκδικούμενο από ιδιώτες. Το κεφάλαιο εκμεταλλεύεται αυτό ακριβώς το γεγονός και αμφισβητεί τη δημόσια ιδιοκτησία η οποία όμως δεν αποτελεί περιουσία μιας κυβέρνησης αλλά κοινωνική ιδιοκτησία. Η κυβερνητική πολιτική του ΠΑΣΟΚ, «άξιος συνεχιστής» όλων των μέχρι σήμερα αντιδασικών πολιτικών εισάγει ουσιαστικά ΝΕΑ ΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΠΟΥΛΗΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ, με βασική κατεύθυνση την προσαρμογή των Δ. Οικ. στην οικονομία της αγοράς που αποτελεί εξειδίκευση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.

2. Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Κύρια χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης είναι:

Η γενικευμένη ιδιωτικοποίηση τομέων των Δ. Οικ., (δασοθηροφυλακή, Δασοπυροπροστασία, Εθνικό κτηματολόγιο, περιαστικά δάση, φορείς διαχείρισης σε συμπλέγματα δασών, εθνικών δρυμών κλπ.), με την παραχώρησή τους είτε απευθείας στο κεφάλαιο, είτε με τη διαμεσολάβηση χρησιμοποίηση άλλων φορέων (π.χ. μη κυβερνητικών οργανώσεων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κλπ.).

O περιορισμός του ρόλου του δημόσιου στην προστασία και διαχείριση των Δ. Οικ.

Η λογική της καταστολής και όχι της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και η διάσπαση του ενιαίου χαρακτήρα της συνολικής αντιμετώπισής τους.

Η υλοποίηση του Εθνικού Κτηματολογίου με αρχές και κατευθύνσεις που οδηγούν σε απώλεια εκτάσεων εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων δημόσιας δασικής περιουσίας.

Τα ελάχιστα χρήματα που διατίθενται στον τομέα «Δάση» και οι τραγικές ελλείψεις σε προσωπικό και μέσα.

Αιτία για τη σημερινή κατάσταση συνολικής όξυνσης των προβλημάτων, είναι η πολιτική των μέχρι σήμερα κυβερνήσεων που οδήγησε στον πολυτεμαχισμό της δασικής γης, τη σκόπιμη διαιώνιση του ιδιοκτησιακού προβλήματος, που διευκόλυνε την επέκταση της ιδιωτικής σε βάρος της Δημόσιας Δασικής γης, ιδιαίτερα σε περιοχές με τεράστιο οικονομικό ενδιαφέρον.

Η πολιτική γης των μέχρι σήμερα κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ με κατεύθυνση τη συγκέντρωση της γης σε λίγα χέρια, την παραπέρα εμπορευματοποίησή της, προωθεί τη νομιμοποίηση όλων των καταπατήσεων της δημόσιας γης, τις παράνομες αλλαγές στη χρήση της, την ανάθεση της διαχείρισης ευαίσθητων περιοχών στους ιδιώτες κι όλα αυτά σε όφελος του κεφαλαίου.

Η συναίνεση αυτή εκφράστηκε και πρόσφατα στη Βουλή στη συζήτηση των δυο Νομοσχεδίων (του Κτηματολογίου, με το οποίο νομιμοποιήθηκαν οι καταπατήσεις δημόσιων εκτάσεων που παράνομα εντάχθηκαν σε Σχέδια Πόλης και το νόμο για τη ρύθμιση θεμάτων αγροτικών εκτάσεων, με το οποίο δόθηκε η κυριότητα χιλιάδων στρεμμάτων δημόσιων αγροτικών και δασικών εκτάσεων σε ιδιώτες και επαναφέρει το θέμα της κατάργησης του τεκμηρίου κυριότητας του δημόσιου).

Με βάση αυτή την πολιτική οι δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ, της ΝΔ και του ΣΥΝ προώθησαν την αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος ανατρέποντας τις προηγούμενες διατάξεις και τη νομολογία που μέχρι τότε σε ένα βαθμό περιόρισαν την καταστροφική για τα Δ. Οικ. πολιτική.

3. ΤΟ ΝΕΟ ΔΑΣΙΚΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ Η ΔΑΣΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Σε αυτή την κατεύθυνση η σημερινή κυβέρνηση προωθεί ένα νόμο για τα δάση του οποίου σχέδια έχουν δει πρόσφατα το φως της δημοσιότητας.

Από τις διατάξεις που περιλαμβάνει, αποκαλύπτονται οι πραγματικές επιλογές και προθέσεις της που είναι: ΤΟ ΞΕΠΟΥΛΗΜΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ Δ. ΟΙΚ., Η ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥΣ, Ο ΑΠΟΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ (Δ. Εκ.), Η ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑΝΟΜΙΩΝ, Η ΕΝΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑΣ, Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ.

Το νομοσχέδιο αυτό είναι ο συνεχιστής των αντιδασικών νόμων 998/79 της κυβέρνησης της ΝΔ και του 1734/87 της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Εισάγει ουσιαστικά ΜΙΑ ΝΕΑ ΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ των δασών και δασικών εκτάσεων.

Συγκεκριμένα με το νομοσχέδιο αυτό:
Αποκαθιστώνται οι μεγαλοκαταπατητές και μεγαλοτσιφλικάδες, αφού δίνεται η δυνατότητα σε όσους έχουν καταπατήσει χιλιάδες στρέμματα Δασών και Δ. Εκ. και τα διεκδικούν έναντι του Δημοσίου, να αποκτήσουν κυριότητα.
Δίνεται η δυνατότητα αναγνώρισης ιδιοκτησίας σε Δάση και Δ. Εκ. που είναι κατά τεκμήριο δημόσια.
Αλλάζει ο ορισμός του Δάσους και της Δ. Εκ., αλλάζοντας έτσι το χαρακτήρα εκατομμυρίων στρεμμάτων που αφήνονται απροστάτευτα.
Αναγνωρίζονται ιδιοκτησίες σε διακατεχόμενες δασικές εκτάσεις και δάση.
Νομιμοποιούνται εκατοντάδες χιλιάδες παράνομες αγοραπωλησίες σε μεγάλες δασικές εκτάσεις, που κατατμήθηκαν με αποφάσεις υπουργών κυρίως την περίοδο του εμφύλιου και της χούντας.
Νομιμοποιούνται όλες οι αλλαγές χρήσης και τα αυθαίρετα που έγιναν σε δάση και Δ. Εκ. που καταστράφηκαν από πυρκαγιά πριν το Σύνταγμα του 1975 και ακυρώνει ουσιαστικά όλες τις πράξεις κήρυξης αναδασωτέων των εκτάσεων αυτής της κατηγορίας.
Νομιμοποιούνται οικοδομικοί συνεταιρισμοί που διεκδικούν την αλλαγή της χρήσης σε χιλιάδες στρέμματα δασών και Δ. Εκ. και έχουν οικοδομήσει ή θέλουν να οικοδομήσουν, ενώ δίνεται η δυνατότητα μέσω της ανταλλαγής εκτάσεων να νομιμοποιηθούν και εκείνοι οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί που έχουν παράνομα συμβόλαια.
Νομιμοποιεί επίσης όσες από τις εκτάσεις είχαν παραχωρηθεί για αγροτική χρήση και έχουν οικοπεδοποιηθεί παρά το ότι αυτό ήταν παράνομο.
Δίνει την κυριότητα σε ιδιώτες σε πολλές χιλιάδες στρέμματα δασών Χαλεπίου πεύκης (χαμηλή ζώνη Αττικής, Εύβοια, Πελοπόννησος και νησιά), τα οποία είχαν παραχωρηθεί στο παρελθόν κατά χρήση για ρητίνευση, καυσοξύλευση ή βοσκή και σήμερα δεν ισχύει ο σκοπός της παραχώρησης.
Νομιμοποιούνται παράνομες αλλαγές χρήσης με τη χρησιμοποίηση πιο πρόσφατων στοιχείων (π.χ. αεροφωτογραφίες του 1960), και όχι παλιότερα αντικειμενικά στοιχεία που υπάρχουν.
Αποχαρακτηρίζει δασικές εκτάσεις επειδή αν και έχουν δασικό χαρακτήρα, λόγω του εμβαδού τους «δεν μπορούν να εμφανιστούν» σε χάρτες.

ΣΥΝΟΛΙΚΑ το Νομοσχέδιο αυτό ικανοποιεί την εξειδίκευση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων στα Δ. Οικ. Υλοποιεί τις κατευθύνσεις της ΕΕ τις οποίες έχει συνδιαμορφώσει η κυβέρνηση προς όφελος του κεφαλαίου, το οποίο κρίνει πού η παρέμβασή του θα αποφέρει κέρδη με την αλλαγή χρήσης των Δ. Οικ. ή με άλλες κερδοφόρες δραστηριότητες, ενώ παράλληλα ικανοποιεί πελατειακές σχέσεις και δεσμεύσεις.

Αναδεικνύεται η ανάγκη μιας άλλης λαϊκής δασικής πολιτικής που θα εξασφαλίσει τη δασική προστασία, διαχείριση, ανόρθωση και τη συνολική επίλυση των προβλημάτων. Η οποία προϋποθέτει μεσο - μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, κοινωνικά κριτήρια. Προϋποθέτει ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΣΤΑ Δ. Οικ. των οποίων τον έλεγχο θα έχει η λαϊκή εξουσία.

Η προστασία, η οικολογική ανόρθωση των Δ. Οικ., είναι και πάλη για την απόσυρση του Δασοκτόνου Νομοσχεδίου. Εντάσσεται στη γενικότερη πάλη της συγκρότησης του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού μετώπου. Επιβάλλει την ανατροπή των σημερινών συσχετισμών σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο στα πλαίσια της πάλης ενάντια στις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις.

Α. Π. Ρ.



Ολυμπιάδα 2004: Ενα «όραμα» που μετατρέπεται σε «εφιάλτη» για το περιβάλλον


Οι Ολυμπιακοί Αγώνες σήμερα, σε μια πόλη που πνίγεται από το τσιμέντο, τις εξατμίσεις και την άσφαλτο (η Αθήνα κατέχει το ευρωπαϊκό ρεκόρ, με μόλις 2,9% της συνολικής της επιφάνειας να αποτελεί χώρους πρασίνου), είναι ένα γεγονός που εντάσσεται στη σφαίρα του οικονομικού και κατασκευαστικού γιγαντισμού και, παρά τις όποιες πρόνοιες που ισχυρίζεται η κυβέρνηση ότι λαμβάνει, δεν πρόκειται να αποτελέσει γεγονός που να μπορεί να ενταχθεί στη λογική της πραγματικής αειφορίας.

Ετσι το «όραμα» της κυβερνητικής προπαγάνδας για «επόμενη μέρα», που θα αφήσει «κληρονομιά» στη χώρα, αποδεικνύεται ότι στην πραγματικότητα είναι το όραμα των κερδών του μεγάλου κεφαλαίου, ενώ μετατρέπεται σε εφιάλτη του εργαζόμενου λαού, που βλέπει καθημερινά να φτωχαίνει σε ελεύθερους χώρους, πράσινο, παραλίες κολύμβησης κλπ. Πράγματα που για να τα απολαύσει, στο εξής θα πρέπει να τα πληρώνει.

Σήμερα πια είναι προφανές στην εργατική τάξη, στα λαϊκά στρώματα ότι η νέα Μεγάλη Ιδέα αποδείχτηκε τόσο γνήσια όσο και οι διακηρύξεις περί προστασίας του περιβάλλοντος προ ολίγων μόνο ημερών κατά τη συνάντηση των Υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ, μια και οι παρεμβάσεις που αποφασίστηκαν και πραγματοποιούνται στην Αθήνα, ενόψει της διοργάνωσης, αποτελούν, στο σύνολό τους, άκρως επιβαρυντικές επιλογές για το περιβάλλον και στην ουσία είναι υπαγορευμένες από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα.

Με μια σειρά από νομοθετικές ρυθμίσεις της κυβέρνησης, έχουν πλέον ανατραπεί οριστικά βασικοί στόχοι και επιλογές του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας του 1985, που προέβλεπαν «ανάσχεση της εξάπλωσης της πόλης» και «ανάσχεση της διόγκωσης των οικονομικών δραστηριοτήτων στην πρωτεύουσα και τον αναπροσανατολισμό τους στην περιφέρεια».

Αντί να ενταχθούν τα έργα στις υπάρχουσες επιλογές χωροταξικής οργάνωσης, η χωροταξική οργάνωση και διάρθρωση της πόλης υποτάσσεται στις απαιτήσεις του κεφαλαίου και των επιχειρηματικών ομίλων και όχι στις ανάγκες των κατοίκων της, πράγμα φυσιολογικό σε συνθήκες όπου επιδιώκεται η επιτάχυνση διαδικασιών συγκεντροποίησης του κεφαλαίου και όπου εργαλείο χρήσιμο σ' αυτήν την επιδίωξη είναι η γιγάντωση των πόλεων.

Ετσι, οι δημόσιοι χώροι που απέμειναν στην Αττική παραδόθηκαν σαν «φιλέτα γης» βορά στο μεγάλο κεφάλαιο και ήδη οργανώνεται ή προετοιμάζεται η μετατροπή τους σε επιχειρηματικούς ναούς. Και παρ' όλη τη βαρύτατη κατηγορία ότι όλα τα Ολυμπιακά έργα «.. έγιναν η χαριστική βολή στο οικιστικό περιβάλλον της Αθήνας..», αν εξετάσουμε χωριστά αυτές τις επιλογές, τότε εύκολα αποδεικνύεται ότι τα έργα που επιλέχτηκαν ήταν φυσικό επακόλουθο των επιλογών της άρχουσας τάξης και οι Ολυμπιακοί Αγώνες το εύλογο πρόσχημα για την εφαρμογή τους.

Ο παράκτιος υδροβιότοπος του Σχοινιά υπέστη περιβαλλοντικό βιασμό στο όνομα των Αγώνων, διαταράχτηκε το οικοσύστημα, αγνοήθηκε με τρόπο βάναυσο η αρχαιολογική και ιστορική σημασία της περιοχής. Η κατασκευή και λειτουργία του κωπηλατοδρομίου θα επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στο βιότοπο, ο οποίος τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία.

Επίσης, η λειτουργία του Εθνικού Πάρκου με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια καταστρέφει το οικοσύστημα της περιοχής με εμπορικές λειτουργίες και θέτει σε αμφισβήτηση την ελεύθερη πρόσβαση στην παραλία, μέσω των ελεγχόμενων εισόδων του Πάρκου.

Η διάνοιξη της Μαραθώνιας Διαδρομής, ουσιαστικά νέας οδικής αρτηρίας 6 λωρίδων, με μεθοδολογίες άλλων εποχών (Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου), κόβοντας κατά μήκος της διαδρομής χιλιάδες δέντρα, έχει συγκεκριμένο στόχο: τη διευκόλυνση της τηλεοπτικής κάλυψης του Μαραθωνίου με αντίστοιχο οικονομικό όφελος για την ανάδοχο εταιρία.

Η επέκταση του Ολυμπιακού πόλου στην περιοχή του Φαληρικού όρμου - με αύξηση του συντελεστή δόμησης - είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Η καταστροφή του οικοσυστήματος του Ιλισού και του Κηφισού, με τον εγκιβωτισμό της εκβολής τους, η κρηπίδωση και οι εκτεταμένες επιχώσεις στην υπάρχουσα ακτογραμμή, ο διπλασιασμός της μαρίνας, με προοπτική φιλοξενίας σκαφών αναψυχής, η κατασκευή μεγάλου αθλητικού κέντρου, καθώς και η ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, είναι το οριστικό τέλος για ένα χώρο, που όλες οι κυβερνήσεις σκοπίμως είχαν φροντίσει να υποβαθμίσουν, ώστε να μπορεί εύκολα να παραχωρηθεί σε ιδιώτες προς εκμετάλλευση μετα-ολυμπιακά. Ηδη ομολογείται η αναμενόμενη ύπαρξη επιπτώσεων στις χρήσεις γης της ευρύτερης περιοχής (συσσώρευση εμπορικών δραστηριοτήτων), καθώς και η προβλεπόμενη εγκατάσταση ξενοδοχειακών μονάδων στον άξονα της Λεωφ. Ποσειδώνος.

Η μετατροπή του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού σε πάρκο τσιμέντου σηματοδοτεί τη βάρβαρη επέλαση ιδιωτικών κεφαλαίων, αφ' ενός μετατρέποντάς τον σε «Ολυμπιακή Χαβούζα» και αφ' ετέρου παραδίνοντάς τον κομμάτι κομμάτι σε επιχειρηματικές δραστηριότητες. Στο πρώην αεροδρόμιο θα έχουμε 6 εγκαταστάσεις αθλημάτων, καθώς και το Ολυμπιακό Κέντρο Σλάλομ «μετακόμισε» εκεί από το Σχοινιά.

Η εκποίηση της συγκεκριμένης δημόσιας έκτασης έχει ήδη αρχίσει: σενάρια «αξιοποίησης», «ήπια οικιστική ανάπτυξη», αμαξοστάσιο τραμ, ενώ το εκθεσιακό - συνεδριακό κέντρο θα είναι το κερασάκι στην τούρτα του, εκ πρωθυπουργικών χειλέων, υπεσχημένου «Μητροπολιτικού πάρκου».

Στην παραλία του Αγίου Κοσμά θα κατασκευαστεί Ιστιοπλοϊκό Κέντρο. Η φυσική ακτή θα σμικρυνθεί, ενώ θα κατασκευαστεί ακόμα μια μαρίνα 1.200 σκαφών.

Ετσι το δίπολο Ελληνικό - Αγιος Κοσμάς, συνδέοντας την επιχειρηματική αξιοποίηση του Ελληνικού, με πρόσβαση από το αεροδρόμιο (Δυτική Παράκαμψη - σήραγγα Υμηττού), με τις μελλοντικές θαλάσσιες - εμπορικές - τουριστικές δραστηριότητες του Αγ. Κοσμά, απευθυνόμενο σε συγκεκριμένες κατηγορίες «επισκεπτών», ενταφιάζει οριστικά τη δημιουργία του Πάρκου Υψηλού Πρασίνου, που μπορεί να αποτελέσει ανάσα ζωής για την Αττική, αποκόπτοντας ταυτόχρονα τη φυσική έξοδό του προς τη θάλασσα.

Στο άλσος Ομορφοκλησιάς, στο Γαλάτσι, «φυτεύεται» μεγάλου, για το χώρο, μεγέθους γυμναστήριο πινγκ-πονγκ και ρυθμικής γυμναστικής, παραβιάζοντας ταυτόχρονα κάθε έννοια, αλλά και σύμβαση προστασίας του παρακείμενου παραδοσιακού μνημείου. Οι νομικές διαδικασίες απαλλοτρίωσης για την περιοχή μεθοδεύουν και τη νομιμοποίηση των καταπατητών και των κληρονόμων του Βεΐκου.

Το Ολυμπιακό Χωριό, στους πρόποδες της Πάρνηθας σε γεωργική γη, οικοπεδοποιεί ζωτικό περιαστικό πράσινο, διπλάσιο από το απαραίτητο, επιβεβαιώνοντας το άνοιγμα του δρόμου για την οικιστική αξιοποίηση του βουνού. Ομως το Ολυμπιακό Χωριό διεκδικεί και άλλα εύσημα: Βρίσκεται πλέον στην κορυφή της μαύρης λίστας των συνεπειών της εκμετάλλευσης για την εργατική τάξη: τάφος εργατών λόγω πλημμελούς εφαρμογής και ελέγχου των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας στα εργοτάξιά του.

Στο Μαρούσι, το βασικό Ολυμπιακό πόλο, πραγματοποιείται μια άνευ προηγουμένου εκποίηση κάθε ελεύθερου χώρου. Ετσι, τεραστίων διαστάσεων κτιριακά συγκροτήματα χτίστηκαν (Κέντρο Τύπου και Κέντρο Ραδιοτηλεόρασης), υπερφίαλες κατασκευές ανατέθηκαν απευθείας σε ξένους μελετητές, απίστευτης κλίμακας και ποιότητας προσθήκες κτισμάτων έγιναν, που μεταλλάσσουν τη φυσιογνωμία της πόλης.

Χωριά Τύπου κατασκευάζονται - τι κι αν το ΣτΕ διαφωνεί, αυτοί συνεχίζουν απτόητοι.

Αν δούμε τα παραπάνω, σε συνδυασμό με άλλες παρεμβάσεις που γίνονται το τελευταίο διάστημα (παραχώρηση των πλαζ του ΕΟΤ σε ιδιώτες, περιαστικά δάση θα παραχωρηθούν στους δήμους), τότε έχουμε μια πολύ καλή εικόνα για την...«περιβαλλοντική κληρονομιά» του Λεκανοπεδίου μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οσο δε για τους ορεινούς όγκους της Αττικής, η πρόταση του ιδρύματος Λαμπράκη περιμένει...

Θα μπορούσαμε να γράψουμε πολλά για το θέμα αυτό. Η ουσία, όμως παραμένει η ίδια, όπως πολύ ορθά έχει ειπωθεί: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 είναι μια πρώτης τάξεως πρόφαση για την επέλαση του κεφαλαίου στην Αττική γη και τη βάναυση κακοποίησή της. Θα δεχτούν καίριο πλήγμα οι ελεύθεροι χώροι, οι μετρημένοι πια στα δάχτυλα. Η Αθήνα, όσα κι αν λένε και βεβαιώνουν οι «αρμόδιοι», θα χάσει από τα μάτια της, και κυρίως από τη ζωή της, την ανάσα της θάλασσας, την πνοή των δέντρων, το μέλλον των παιδιών της και το δικαίωμα της αναψυχής θα μετατραπεί σε εμπόρευμα.

Κυριάκος Ι. ΚΑΡΥΔΗΣ

Αρχιτέκτων Μηχανικός



Ο αγώνας για υγιεινά τρόφιμα άμεσα συνδεδεμένος με την πάλη για κοινωνική αλλαγή

Τα αλλεπάλληλα διατροφικά σκάνδαλα που αποκαλύφθηκαν την τελευταία δεκαετία στα πλαίσια του ακήρυχτου εμπορικού πολέμου, που υπάρχει ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ, δείχνουν πόσο ανασφαλή, ανθυγιεινά και επικίνδυνα μπορεί να είναι τα τρόφιμα, όταν αυτοί που τα παράγουν έχουν σαν μοναδικό τους κριτήριο τη μείωση του κόστους παραγωγής και την αύξηση των κερδών τους.

Οι αποκαλύψεις αυτές, εκτός των άλλων, ευαισθητοποίησαν σε σημαντικό βαθμό τους καταναλωτές και ανάγκασαν τις κυβερνήσεις και την ΕΕ να πάρουν κάποια μέτρα, όχι για να αντιμετωπίσουν ολοκληρωμένα το πρόβλημα, αλλά πυροσβεστικά, με στόχο να καταλαγιάσουν το θόρυβο που δικαιολογημένα προκάλεσαν αυτές οι αποκαλύψεις.

Στα πλαίσια αυτής της λογικής η ελληνική κυβέρνηση δημιούργησε πριν από λίγα χρόνια τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), που ούτε ενιαίος είναι, ούτε ολοκληρωμένους ελέγχους κάνει. Στα πλαίσια της ίδιας λογικής η ΕΕ χρησιμοποίησε σαν πρόφαση τα υπαρκτά διατροφικά προβλήματα για να δικαιολογήσει την αντιαγροτική ενδιάμεση αναθεώρηση της ΚΑΠ, πετυχαίνοντας με «ένα σμπάρο δυο τρυγόνια».

Με εντελώς υποκριτικό τρόπο η κυβέρνηση και η ΕΕ θεωρούν σαν βασικό στόχο της ενδιάμεσης αναθεώρησης της ΚΑΠ «τη βελτίωση της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων, που θα εγγυώνται την υγιεινή και την ασφάλεια των τροφίμων, την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση της ολοκληρωμένης ανάπτυξης της υπαίθρου».

Υποκριτικές πολιτικές

Η υποκρισία τους όμως αποκαλύπτεται από συγκεκριμένες πολιτικές που εφαρμόζουν την ίδια περίοδο, που υποτίθεται ότι προσπαθούν να εξασφαλίσουν κατάλληλα και ασφαλή τρόφιμα και να προστατεύσουν το περιβάλλον, πολιτικές που αν δεν επιδεινώνουν τα διατροφικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, σίγουρα δεν τα βελτιώνουν.

Βασικότερες από τις πολιτικές αυτές είναι η υποχώρηση στις πιέσεις των πολυεθνικών και η νομιμοποίηση της χρησιμοποίησης των γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών στη γεωργία, με απρόβλεπτες αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον, στη βιοποικιλότητα και στη δημόσια υγεία. Η εγκατάλειψη κάτω από τη λαϊκή κατακραυγή των κρεαταλεύρων που ευθύνονται για την αρρώστια των τρελών αγελάδων και η στήριξη της κοινοτικής κτηνοτροφίας στη μεταλλαγμένη σόγια των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα από τη «Σκύλλα» να πάνε στη «Χάρυβδη». Η αποσύνδεση των επιδοτήσεων από την αγροτική παραγωγή με άμεσες αρνητικές συνέπειες στην ποιότητά τους. Η νομιμοποίηση της νοθείας του ελαιολάδου με σπορέλαια κ.ό.κ.

Με βάση αυτές τις επιλογές της ΕΕ, σε λίγα χρόνια όλα σχεδόν τα διατροφικά προϊόντα θα προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς, χωρίς να είναι σήμερα γνωστές ποιες συνέπειες θα προκαλέσουν στη δημόσια υγεία και στο περιβάλλον. Και αυτό γιατί οι πολυεθνικές που παράγουν τους μεταλλαγμένους οργανισμούς, με κάλυψη των πολιτικών ηγεσιών των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, δε δέχονται ούτε την ελάχιστη χρονική περίοδο που οι παγκόσμιοι φορείς υγείας και περιβάλλοντος θεωρούν απαραίτητη για στοιχειώδεις ελέγχους αυτών των οργανισμών, επειδή οι έλεγχοι αυτοί καθυστερούν τις αποσβέσεις τους και μειώνουν τα κέρδη τους.

Για συγκάλυψη αυτής της πολιτικής, αλλά και για να εξασφαλίσουν ασφαλέστερα τρόφιμα για μια καταναλωτική ελίτ, η ΕΕ και η ελληνική κυβέρνηση προωθούν τη λεγόμενη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, την οποία προβάλλουν σαν εναλλακτική λύση στην υπάρχουσα συμβατική γεωργία. Το γεγονός όμως ότι η βιολογική γεωργία δεν αποτελεί εναλλακτική λύση στη συμβατική γεωργία, αποδείχνεται από τον «αισιόδοξο» στόχο της κυβέρνησης, σύμφωνα με τον οποίο οι εκτάσεις που θα καλλιεργούνται με βιολογικό τρόπο το 2007 θα αποτελούν το 1,3% των συνολικών καλλιεργούμενων εκτάσεων ή 450.000 στρέμματα σε σύνολο 35.000.000 στρεμμάτων.

Οι δύο γεωργίες

Ετσι στο ορατό μέλλον στην ΕΕ και στη χώρα μας θα έχουμε δύο γεωργίες. Η πρώτη που θα στηρίζεται στους μεταλλαγμένους οργανισμούς, θα παράγει φθηνά και επισφαλή τρόφιμα και θα απευθύνεται στις πλατιές λαϊκές μάζες. Και η άλλη, η βιολογική, που θα είναι περιορισμένη ποσοτικά, θα παράγει ακριβότερα και «καθαρότερα» τρόφιμα και θα απευθύνεται στους πλούσιους καταναλωτές. Επειδή όμως στο οπλοστάσιο της λεγόμενης βιολογικής γεωργίας έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί μαζικά διάφοροι τύποι βακίλων για την καταπολέμηση ορισμένων εχθρών και ασθενειών των φυτών, ίσως στο μέλλον με τη γενικευμένη χρήση αυτών των βακίλων και την επέκταση των βιολογικών καλλιεργειών να διαπιστωθεί ότι και η λεγόμενη βιολογική γεωργία μπορεί να εξασφαλίζει καθαρότερα προϊόντα στους καταναλωτές, αλλά να προκαλεί απρόβλεπτες συνέπειες στο περιβάλλον, αν δε θεσμοθετηθούν ορισμένα μέτρα. Δηλαδή από την αλόγιστη χρήση των χημικών σκευασμάτων (φυτοφάρμακα, λιπάσματα κ.ά.) που επέβαλαν στα πλαίσια της χημικής γεωργίας συγκεκριμένες πολυεθνικές, υπάρχει πιθανότητα οι ίδιες πολυεθνικές να επιβάλουν την αλόγιστη χρήση βιολογικών σκευασμάτων στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας με τις ίδιες και χειρότερες συνέπειες στο περιβάλλον και, σε τελευταία ανάλυση, στη δημόσια υγεία.

Απ' όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι η παραγωγή των τροφίμων, που αποτελεί αντικείμενο κερδοσκοπίας, είναι έντονα ταξικό, πολιτικό πρόβλημα και λιγότερο τεχνολογικό. Γι' αυτό η πάλη του λαϊκού κινήματος, του καταναλωτικού κινήματος έχει την αξία της όταν διεκδικεί περισσότερους και ουσιαστικότερους ελέγχους και καλύτερους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Θα έχει όμως εξ αντικειμένου περιορισμένα αποτελέσματα αν αυτά τα αιτήματα δε συνδέονται και δεν εντάσσονται στη γενικότερη πάλη για ριζικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές αλλαγές, στις οποίες κριτήριο παραγωγής και των τροφίμων δε θα είναι το κέρδος αλλά οι πραγματικές ανάγκες των λαών, η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Τα αλλεπάλληλα διατροφικά σκάνδαλα, παρά την ύπαρξη των ελεγκτικών μηχανισμών επιβεβαιώνουν αυτή την εκτίμηση και αποδείχνουν ότι είναι ώριμες αναγκαίες και επίκαιρες αυτές οι κοινωνικές ριζικές αλλαγές.

Γιάννης ΣΦΥΡΗΣ

Γεωπόνος



Βιοτεχνολογία και περιβάλλον

Τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε και δυνάμωσε μια συζήτηση για τις δυνατότητες της βιοτεχνολογίας και ειδικότερα της γενετικής μηχανικής στην αντιμετώπιση των μεγάλων σύγχρονων προβλημάτων, σε διεθνές επίπεδο. Οι δυνατότητες αυτές διαφοροποιούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη περιλαμβάνονται εφαρμογές ιατρικού χαρακτήρα, που αποσκοπούν στην ανάπτυξη νέων θεραπευτικών μεθόδων για την αντιμετώπιση παθήσεων οι οποίες μέχρι λίγα χρόνια πριν ήταν αδύνατο να θεραπευτούν. Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στη γεωργία, με τη χρησιμοποίηση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, που απελευθερώνονται στο περιβάλλον.

Ανεξάρτητα από την παραπάνω διαφοροποίηση, η ανάπτυξη αυτών των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων καταδείχνει τις μεγάλες δυνατότητες της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης και επιβεβαιώνει την ενότητα της ύλης, την κοινή καταγωγή των ειδών και δικαιώνει το διαλεκτικό υλισμό, που είναι η βάση της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού.

Οι νέες δυνατότητες της βιοτεχνολογίας προκάλεσαν το ενδιαφέρον των πολυεθνικών και γενικότερα του κεφαλαίου, τόσο στην ιατρική όσο και στη γεωργία για την παραγωγή τροφίμων. Μεγάλες πολυεθνικές των ΗΠΑ, που δραστηριοποιούνται στα φυτοφάρμακα, ξεκίνησαν γρήγορα την παραγωγή γενετικά τροποποιημένων φυτών (σόγιας, καλαμποκιού, βαμβακιού κλπ.) ανθεκτικών στα φυτοφάρμακα αυτών των εταιριών. Με κατάλληλη οργανωμένη αρθρογραφία στο διεθνή Τύπο προπαγανδίστηκε η χρήση αυτών των γενετικά τροποποιημένων φυτών και ήδη, από το 1996 που ξεκίνησαν αρχικά, το 2001 υπολογίζεται ότι οι καλλιέργειες έφτασαν στα 465 εκατ. στρέμματα, που ανήκουν σε 5,5 εκατ. αγρότες 13 χωρών.

Για να διευκολύνουν την προπαγάνδιση και να μειώσουν τις διαφαινόμενες αντιστάσεις επιστημονικών και άλλων φορέων, στη χρήση γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών οι πολυεθνικές εταιρίες χρησιμοποίησαν πολλά επιχειρήματα. Το βασικότερο απ' αυτά εστιάζεται στο επισιτιστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πάνω από 1 δισ. άνθρωποι στον πλανήτη, το οποίο τάχα θα επιλυθεί οριστικά με τη γενίκευση της χρήσης γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών στη γεωργία και στην παραγωγή τροφίμων. Αυτό ισχυρίζονται ότι θα συμβεί επειδή τα τρόφιμα που θα παράγονται από τις καλλιέργειες αυτές θα είναι φτηνότερα και σε μεγαλύτερες ποσότητες, μιας και θα αυξηθούν οι στρεμματικές αποδόσεις. Ετσι, λένε ότι πιο εύκολα θα μπορούν να αγοράζονται από τους φτωχούς καταναλωτές ιδίως των αναπτυσσόμενων χωρών, που έχουν χαμηλή αγοραστική ικανότητα και βιοτικό επίπεδο.

Η εξέταση των δεδομένων της παραγωγής τροφίμων παγκόσμια δείχνει όμως ότι οι δυνατότητες των «συμβατικών» καλλιεργειών υπερεπαρκούν για τη διατροφή όλων των κατοίκων του πλανήτη μας, παίρνοντας υπόψη τις ποσότητες ενέργειας, πρωτεϊνών και λοιπών θρεπτικών συστατικών που χρειάζονται οι άνθρωποι για την πλήρη διατροφή τους. Η δυνατότητα αυτή μπορεί να υλοποιηθεί με την προϋπόθεση ότι όλες οι γεωργικές εκτάσεις θα καλλιεργούνται ανεμπόδιστα, με κριτήριο τις ανάγκες της ανθρωπότητας σε τρόφιμα, την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας και όχι το κέρδος. Οι δυνατότητες αυτές δείχνουν ότι το παγκόσμιο διατροφικό πρόβλημα δεν είναι κύρια τεχνοκρατικό για να λυθεί με κάποιες επιστημονικές ανακαλύψεις αλλά είναι κατ' εξοχήν πολιτικό πρόβλημα και θα ήταν λυμένο με διαφορετικές πολιτικές συνθήκες.

Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται άλλωστε κι από το γεγονός ότι τεράστιες ποσότητες τροφίμων πετιούνται σαν άχρηστες στις χωματερές ή καταστρέφονται με άλλο τρόπο, χωρίς να διοχετεύονται στους λιμοκτονούντες λαούς, επειδή αυτό θα είχε σαν συνέπεια την πτώση των τιμών τους. Επιβεβαιώνεται και από τα φαινόμενα λιμοκτονίας που εμφανίστηκαν στην Αργεντινή, που είναι η χώρα παραγωγής των περισσότερων τροφίμων της Γης ανά κάτοικο. Το ίδιο συμπέρασμα βγαίνει ακόμα και από τους δραστικούς περιορισμούς που επιβάλλει στην αγροτική παραγωγή η ΕΕ με διάφορα προσχήματα, αλλά και με τις γνωστές ποσοστώσεις και τα εξοντωτικά πρόστιμα συνυπευθυνότητας. Βλέπουμε δηλαδή ότι, αν πράγματι οι πολυεθνικές που παράγουν τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (φυτών, ζώων, αλλά και ψαριών) ήθελαν να συμβάλουν στη λύση του παγκόσμιου επισιτιστικού προβλήματος, δε θα χρειαζόταν να προχωρήσουν στη νέα αυτή ριψοκίνδυνη τεχνολογία, αφού το ίδιο αποτέλεσμα μπορούσε να έχει επιτευχθεί και με «συμβατικό» τρόπο. Επομένως, ο μοναδικός λόγος για τη χρησιμοποίηση αυτής της ριψοκίνδυνης τεχνολογίας είναι η μείωση του κόστους παραγωγής και η αύξηση των κερδών των πολυεθνικών.

Ο κυνισμός των πολυεθνικών

Ομως η απελευθέρωση στο περιβάλλον γενετικά τροποποιημένων οργανισμών θα έχει απρόβλεπτες συνέπειες στα οικοσυστήματα, στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Σύμφωνα με έγκυρες επιστημονικές ιατρικές οργανώσεις και άλλους φορείς, πριν από μια τέτοια απελευθέρωση πρέπει να προηγηθεί σοβαρή μελέτη, για να προσδιοριστούν από τα πριν οι κίνδυνοι που διαγράφονται για τους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς που εξελίχτηκαν φυσιολογικά στη φύση στο πέρασμα των αιώνων. Μάλιστα το χρονικό διάστημα αυτής της μελέτης το προσδιόρισαν σε πέντε έως δέκα χρόνια, που είναι ιδιαίτερα μεγάλο για τη λογική των πολυεθνικών των οποίων η δίψα για άμεσα και μεγάλα κέρδη δε θέλει να υποταχθεί σε κανένα περιορισμό.

Η ανάγκη να προηγηθεί μακροχρόνια μελέτη, αποδείχνεται από τους κινδύνους που εγκυμονούν αυτές οι εξελίξεις, ορισμένες από τις οποίες έχουν επιστημονικά διαπιστωθεί, αλλά και από τις δυνατότητες που υπάρχουν να διαχυθεί το γενετικά τροποποιημένο υλικό στο περιβάλλον. Μέσα από μια τέτοια διάχυση είναι δυνατό συγγενικά είδη φυτών να «μολυνθούν» με γενετικά τροποποιημένο γενετικό υλικό με απρόβλεπτες συνέπειες. Π.χ. είναι πιθανό ορισμένα ζιζάνια να επιμολυνθούν με γενετικά τροποποιημένο υλικό και να αναπτύξουν αντοχή σε ζιζανιοκτόνα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος.

Ο κυνισμός όμως των πολυεθνικών στο θέμα της βιοτεχνολογίας δεν έχει όρια. Και αυτό αποδείχνεται από το γεγονός ότι ενώ οι δυνατότητες χρήσης της γενετικής μηχανικής είναι πάρα πολλές, το μέρος που οι πολυεθνικές ανέπτυξαν περισσότερο, είναι αυτό της αντοχής στα φυτοφάρμακα που οι ίδιες παράγουν. Αντίθετα, πολύ λιγότερο, ίσως και καθόλου, δεν τις απασχόλησε η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων οργανισμών που θα αντέχουν στις ασθένειες για να μειωθούν οι ανάγκες σε φυτοφάρμακα, ή οργανισμών που θα είναι ανθεκτικοί στην ξηρασία για να μπορούν να καλλιεργηθούν σε ξηροθερμικές και άγονες περιοχές. Ο κυνισμός τους μάλιστα έφτασε στο αποκορύφωμα με την παραγωγή και διάθεση στο εμπόριο τέτοιων γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, το πολλαπλασιαστικό υλικό των οποίων (σπόροι) δε θα μπορεί να κρατηθεί για αναπαραγωγή οργανισμών δεύτερης γενιάς. Ετσι οι παραγωγοί τέτοιων καλλιεργειών θα είναι υποχρεωμένοι κάθε χρόνο να αγοράζουν από τις πολυεθνικές το πολλαπλασιαστικό υλικό που χρειάζονται να σπείρουν. Με τον τρόπο αυτό οι αγρότες, αλλά και κράτη ολόκληρα, θα εξαρτούν την παραγωγή τους από τις διαθέσεις των προμηθευτών πολλαπλασιαστικού υλικού.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι και ο τομέας της βιοτεχνολογίας δεν πρέπει να αφεθεί στα χέρια των πολυεθνικών εταιριών, επειδή οι πραγματικά μεγάλες δυνατότητες που αυτός ο σύγχρονος κλάδος της επιστήμης και τεχνολογίας προσφέρει δε συμβαδίζει με τη δίψα τους για το κέρδος. Η δυσαρμονία που υπάρχει ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις παραγωγικές σχέσεις και οδηγεί στη στρεβλή και επικίνδυνη χρησιμοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων, μπορεί και πρέπει να αποκατασταθεί με την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων. Δηλαδή με τη σοσιαλιστική αλλαγή, που μπορεί να διασφαλίσει την ολόπλευρη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε όφελος των λαών και με σεβασμό στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Στα πλαίσια μιας τέτοιας αλλαγής, το δίλημμα ΝΑΙ ή ΟΧΙ στη γενετική μηχανική δε θα είχε κανένα περιεχόμενο.

Παναγιώτης ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

Κτηνίατρος



Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Εκτασης

Περισσότεροι από 3.800 άνθρωποι πέθαναν και πάνω από 11.000 αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν μέχρι σήμερα προβλήματα υγείας εξαιτίας της διαρροής μιας πολύ τοξικής ουσίας από εγκατάσταση παρασιτοκτόνων στην πόλη Bhopal της Ινδίας το 1984. Οι αλλεπάλληλες εκρήξεις στις εγκαταστάσεις υγραερίου σε πόλη του Μεξικού την ίδια χρονιά είχαν σαν αποτέλεσμα το θάνατο περισσότερων από 500 και τον τραυματισμό πάνω από 7.000 ανθρώπων. Ποιος δε θυμάται τη μεγάλη έκρηξη στην «Πετρόλα» το 1992, με τραγικό απολογισμό το θάνατο 13 και τον τραυματισμό 24 εργαζομένων;

Μακρύς ο κατάλογος των Βιομηχανικών Ατυχημάτων Μεγάλης Εκτασης (ΒΑΜΕ) που έχουν συμβεί σε όλο τον κόσμο, αλλά και στη χώρα μας. Ατυχήματα, που οδηγούν σε μεγάλες πυρκαγιές, εκρήξεις, διαρροές μεγάλων ποσοτήτων τοξικών ουσιών ή και συνδυασμό αυτών, οι συνέπειες των οποίων συχνά επεκτείνονται και εκτός των ορίων μιας εγκατάστασης και μπορεί να επηρεάσουν γειτονικές εγκαταστάσεις (φαινόμενο ντόμινο) ή και κατοικημένες περιοχές. Ατυχήματα, που έχουν σαν αποτέλεσμα το θάνατο και τον τραυματισμό μεγάλου αριθμού εργαζομένων και κατοίκων της ευρύτερης περιοχής και πολύ σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον (καταστροφές από τις καύσεις, ρύπανση ατμόσφαιρας, εδάφους και νερών από επικίνδυνες ουσίες). Σε πολλές περιπτώσεις, οι συνέπειες αυτές μπορεί να είναι και μακροπρόθεσμες (τερατογενέσεις, δυσκολία αποκατάστασης περιβάλλοντος κλπ.).

Μεγάλος κίνδυνος και για τη χώρα μας

Ο κίνδυνος πρόκλησης ενός τέτοιου ατυχήματος είναι μεγάλος σε περιοχές της χώρας μας, όπου μπορεί να γειτνιάζουν κατοικημένες περιοχές με εγκαταστάσεις ή αποθηκευτικούς χώρους διυλιστηρίων πετρελαίου, υγραερίων, φυτοφαρμάκων, εκρηκτικών υλών, καθώς και με πολλές άλλες μικρότερες επιχειρήσεις (π.χ. Θριάσιο, Πέραμα, Βιομηχανική Περιοχή Θεσ/κης). Αρκεί να σκεφτεί κανείς την πιθανότητα, το επίκεντρο ενός νέου σεισμού, όπως αυτός που συνέβη το 1999, να βρίσκεται κοντά σε μια από αυτές τις περιοχές.

Για την προστασία του εργασιακού και του ευρύτερου περιβάλλοντος, είναι απαραίτητη η εκτίμηση και πρόληψη των κινδύνων σε όλες τις εγκαταστάσεις μιας περιοχής και η λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων, ώστε να μη συμβεί ατύχημα. Εξίσου σημαντική είναι και η προετοιμασία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση ενός ατυχήματος στην περίπτωση που αυτό συμβεί, ώστε οι συνέπειές του να είναι όσο το δυνατόν μικρότερες. Αναφερόμαστε στην ανάγκη αποτελεσματικού σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης για κάθε εγκατάσταση, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή.

Θέμα πρωταρχικά πολιτικό

Βέβαια, η προστασία της υγείας και της ζωής εργαζομένων και κατοίκων δεν αποτελεί πρώτα και κύρια τεχνοκρατικό πρόβλημα, αλλά πολιτικό. Τα μέτρα που αναφέραμε παραπάνω μπορεί να είναι αποτελεσματικά μόνον όταν σχεδιάζονται και υλοποιούνται με γνώμονα τις λαϊκές ανάγκες. Στην περίπτωση που αυτά σχεδιάζονται, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα, με κριτήριο την κερδοφορία των επιχειρήσεων, αποτελούν άλλοθι τυπικής, στην καλύτερη περίπτωση, εφαρμογής ορισμένων νομοθετικών διατάξεων.

Για την πρόληψη και αντιμετώπιση των ΒΑΜΕ, πρέπει να εφαρμόζεται η ευρωπαϊκή οδηγία Seveso, η οποία αντικαταστάθηκε το 1996 από τη νέα οδηγία Seveso II (εναρμόνιση της χώρας μας με τις ΚΥΑ 18187/272/88, 77119/4607/93 και 5697/590/00). Σύμφωνα με τη νομοθεσία, ο υπεύθυνος της εγκατάστασης υποχρεούται να υποβάλει στην αδειοδοτούσα αρχή την Πολιτική Πρόληψης Μεγάλων Ατυχημάτων ή τη Μελέτη Ασφάλειας με τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης μεγάλων ατυχημάτων και να καταρτίσει εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Προβλέπεται, επίσης, η εκπόνηση εξωτερικών σχεδίων για κάθε εγκατάσταση (Ειδικό ΣΑΤΑΜΕ: Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικού Ατυχήματος Μεγάλης Εκτασης) με κύρια ευθύνη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και εξωτερικών σχεδίων για βιομηχανικές περιοχές (Γενικό ΣΑΤΑΜΕ) με κύρια ευθύνη του ΥΠΕΧΩΔΕ. Αλλες βασικές προβλέψεις αφορούν στο σχεδιασμό χρήσεων γης γύρω από τις εγκαταστάσεις, την πρόληψη αλυσιδωτών ατυχημάτων (φαινόμενο ντόμινο), στην ενημέρωση του πληθυσμού, στο σύστημα επιθεώρησης για τον έλεγχο εφαρμογής της νομοθεσίας κ.ά.

Σχέδια στα χαρτιά

Οι παραπάνω προβλέψεις υπάρχουν βέβαια στα χαρτιά. Τι εφαρμόζεται, όμως, στην πράξη; Στη χώρα μας έγινε με καθυστέρηση η εναρμόνιση με τη Seveso II, ενώ δεν υπάρχουν επίσημα καταγραμμένα στοιχεία, σχετικά με το πώς προχωρά η διαδικασία υπαγωγής των επιχειρήσεων στις διατάξεις της. Είναι όμως ενδεικτικό ότι, σύμφωνα και με το αρμόδιο τμήμα του ΥΠΕΧΩΔΕ, κατά την εφαρμογή της Seveso Ι, παρουσιάστηκαν μια σειρά προβλήματα. Υπήρξε, για παράδειγμα, προσπάθεια από τις επιχειρήσεις να αποκρύψουν στοιχεία, ενώ για 2 μόνον επιχειρήσεις είχε εκπονηθεί το Ειδικό ΣΑΤΑΜΕ. Οι όποιες προσπάθειες έχουν γίνει (π.χ. Γενικό ΣΑΤΑΜΕ Θριασίου Πεδίου) δεν έχουν δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες (π.χ. κυκλοφοριακής συμφόρησης) για να αξιολογηθεί η ετοιμότητα εκκένωσης, δεν έχει ενημερωθεί και εκπαιδευτεί κατάλληλα ο πληθυσμός, κλπ.

Και νομοθετικές ασάφειες

Εκτός, όμως, από την ελλιπή εφαρμογή, υπάρχουν και ορισμένες ασάφειες της νομοθεσίας, που συμβάλλουν στο να μην εφαρμόζεται αυτή αποτελεσματικά. Για παράδειγμα, δεν έχει θεσμοθετηθεί αποδεκτή μεθοδολογία εκτίμησης επικινδυνότητας και υπάρχει ασάφεια, σχετικά με τα κριτήρια αξιολόγησης των Μελετών Ασφάλειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι ενώ η Seveso II σωστά επικεντρώνει στον κίνδυνο ενός φαινομένου ντόμινο και στην ανάγκη σχεδιασμού των χρήσεων γης, δε θέτει συγκεκριμένες οριοθετήσεις για το σκοπό αυτό, έστω ελάχιστες ή ενδεικτικές ανά περίπτωση (π.χ. δε θεσπίζονται αποδεκτά κριτήρια σχετικά με τις αποστάσεις ασφαλείας και γενικότερα για τη δυνατότητα γειτνίασης βιομηχανικών μονάδων διαφορετικών κλάδων). Πρόκειται για ένα θέμα, που ήρθε στην επικαιρότητα με αφορμή την περιβόητη επέκταση της «Πετρόλα» και τη γειτνίασή της με την «Πυρκάλ» και το οποίο αναδεικνύει γενικότερα το ζήτημα των κριτηρίων για τις αποστάσεις ασφαλείας διαφόρων ειδών εγκαταστάσεων από κατοικημένες περιοχές (π.χ. ΚΥΤ Αργυρούπολης, εγκαταστάσεις φυσικού αερίου, κλπ.).

Επιπλέον, ένα ζήτημα σημαντικό, που πρέπει να ληφθεί υπόψη για την ολοκληρωμένη θεώρηση του θέματος, είναι η ύπαρξη πολλών επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων, που δεν υπάγονται στη Seveso ΙΙ σε βιομηχανικές περιοχές (π.χ. Θριάσιο). Είναι όμως πιθανό, να ξεκινήσει ένα μεγάλο ατύχημα με αφορμή, για παράδειγμα, μια πυρκαγιά σε μια επιχείρηση που δεν υπάγεται στη σχετική νομοθεσία, αλλά γειτνιάζει με εγκαταστάσεις που περικλείουν κινδύνους ΒΑΜΕ. Η ύπαρξη πολλών εγκαταστάσεων διαφορετικής δραστηριότητας και μεγέθους, που γειτνιάζουν μεταξύ τους και με κατοικημένες περιοχές, αναδεικνύει την ανάγκη να ληφθούν υπόψη πολλές παράμετροι που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Για κάθε εγκατάσταση, είτε αυτή υπάγεται είτε όχι στη Seveso ΙΙ, πρέπει να τηρείται η νομοθεσία για την Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζομένων (ΥΑΕ). Εξίσου σημαντική είναι η τήρηση της νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος σε κάθε εγκατάσταση, η οποία αφορά στις επιπτώσεις στο περιβάλλον από την καθημερινή λειτουργία μιας εγκατάστασης και όχι μόνο για την περίπτωση ατυχημάτων. Ομως, η υπάρχουσα κατάσταση χαρακτηρίζεται από την ελλιπή εφαρμογή των νομοθετικών αυτών διατάξεων και την απουσία συστηματικών ελέγχων από τις αρμόδιες αρχές. Τα πολύνεκρα εργατικά ατυχήματα στη ΔΕΗ, στη «Μότορ Οϊλ» και στη «Σωληνουργία Κορίνθου», οι τυπικές διαδικασίες που ακολουθούνται για την αξιολόγηση των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, οι παραβάσεις του ΠΔ 84/84 που απαγόρευε την ίδρυση νέων και την επέκταση των υφιστάμενων βιομηχανιών στην Αττική και η κατάργησή του, που θα επιδεινώσει περισσότερο την κατάσταση, αποτελούν μερικά ενδεικτικά παραδείγματα.

Ζήτημα, λοιπόν, καθοριστικής σημασίας αναδεικνύεται η ανάγκη για συνδυασμένη και ουσιαστική εφαρμογή του συνόλου της νομοθεσίας για την ΥΑΕ, τα ΒΑΜΕ και την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και η συμπλήρωση των ελλείψεων που συμβάλλουν στο να μην εφαρμόζεται αυτή αποτελεσματικά. Ζήτημα, το οποίο απαιτεί την πάλη για την ανατροπή της πολιτικής που θυσιάζει την υγεία και τη ζωή εργαζομένων και κατοίκων στο βωμό του εργοδοτικού κέρδους.

Εύη ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Χημικός μηχανικός, ερευνήτρια στο ΕΛΙΝΥΑΕ



Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και Δημόσια Υγεία

Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια αλματώδης πρόοδος στις σύγχρονες εφαρμογές της ηλεκτρικής και ηλεκτρονικής τεχνολογίας, σε όλο και περισσότερους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και ζωής (βιομηχανία, ιατρική, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές οικοσκευές, μεταφορικά μέσα, μέσα επικοινωνίας, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, σταθμοί και υποσταθμοί κλπ.).

Οι εφαρμογές αυτές, που αποτελούν όλο και περισσότερο αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητάς μας, είναι ταυτόχρονα και οι πηγές εκπομπής - άλλοτε άλλης - ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, στην οποία εκτίθεται ο σύγχρονος άνθρωπος.

Το γεγονός αυτό έχει απασχολήσει έντονα τα τελευταία χρόνια τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, κυρίως σ' ό,τι αφορά τη διερεύνηση και αξιολόγηση των πιθανών επιπτώσεων στη δημόσια υγεία και λόγω ακριβώς των διευρυμένων εφαρμογών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών και δικτύων στην καθημερινή μας ζωή. Εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός τέτοιων συσκευών στον πλανήτη μας πλησιάζει - αν δεν έχει ξεπεράσει - τα 500 εκατομμύρια.

Το σύνολο των πλέον έγκριτων διεθνών και κρατικών οργανισμών συμφωνούν πως το φάσμα της H/M/κής ακτινοβολίας που βρίσκεται στην περιοχή συχνοτήτων από 1 - 1000 MHz και ειδικότερα εκείνη που κυμαίνεται από 30 - 300 MHz είναι πλέον επικίνδυνη για αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων που είναι εκτεθειμένοι.

Η διαπίστωση αυτή είναι ιδιαίτερης σημασίας και βαρύτητας για την προστασία της δημόσιας υγείας, γιατί σ' αυτήν ακριβώς την περιοχή συχνοτήτων λειτουργεί σήμερα μια ιδιαίτερα μεγάλη gamma εφαρμογών.

Οι βιολογικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό που σχετίζονται με τη συγκεκριμένη έκθεση αφορούν:
Στην αύξηση του Σχετικού Κινδύνου για την εμφάνιση παιδικού καρκίνου (λευχαιμία)
Στην αύξηση της συχνότητας των διαταραχών του Κεντρικού Νευρικού συστήματος και της ανθρώπινης συμπεριφοράς
Στην αύξηση της συχνότητας των καρδιοπαθειών, της υπέρτασης και διαταραχών του ανοσοποιητικού συστήματος
Στην αύξηση του κινδύνου αποβολών εγκύων γυναικών
Στην αύξηση της συχνότητας διαταραχών της αναπαραγωγικής λειτουργίας (σπερματογένεση)

Πολύ πρόσφατα (2002) ο Διεθνής Οργανισμός για την έρευνα κατά του καρκίνου (IARC) της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) κατέταξε την έκθεση σε μια ιδιαίτερα χαμηλής συχνότητας ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, σε παράγοντα δυνητικά καρκινογόνο για τον άνθρωπο (κατηγορία 2Β).

Στη βάση αυτών των αξιολογήσεων και διαπιστώσεων, οι πλέον έγκριτοι διεθνείς και κρατικοί οργανισμοί προχώρησαν στη θέσπιση ορίων επικινδυνότητας που διαφοροποιούνται: α) Για εργαζόμενους που εκτίθενται λόγω της επαγγελματικής τους δραστηριότητας στους παράγοντες αυτούς (με βάση την 8ωρη ημερήσια έκθεση) και β) για τον γενικό πληθυσμό.

Τα όρια αυτά διαφοροποιούνται επίσης σε εκείνα που θεσπίστηκαν στα πλαίσια των σοσιαλιστικών χωρών (Σοβιετική Ενωση) και είχαν καθιερωθεί με κριτήριο «την πλήρη πρόληψη οποιασδήποτε διαταραχής στην υγεία» και ήταν l0μW/cm2 για εργαζόμενους με επαγγελματική έκθεση, δηλαδή εκατό φορές μικρότερα από τα αντίστοιχα όρια του λεγόμενου «δυτικού» κόσμου 1mW/cm2. Και για το γενικό πληθυσμό το όριο ήταν 1μW/cm2 (διακόσιες φορές μικρότερο) έναντι 200μW/cm2 αντίστοιχα.

Η διαφορά αυτή αντανακλούσε μια διαφορετική προσέγγιση επί της αρχής. Μ' άλλα λόγια, η μία βασιζόταν στη φιλοσοφία της πρόληψης και της διατήρησης της υγείας και η άλλη είναι βασισμένη στην αποφυγή απλά των «άμεσων επιπτώσεων - διαταραχών στην υγεία».

Η εκθετική αύξηση των εφαρμογών της σύγχρονης τεχνολογίας με ανάλογη αύξηση της έκθεσης του γενικού πληθυσμού σε Η/M ακτινοβολία, όπως επίσης και οι αυξανόμενες ενδείξεις για αρνητικές επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία πολυάριθμων ερευνών από επιστήμονες αδιαμφισβήτητου κύρους, οδήγησαν στη συστηματική αξιολόγησή τους και την εξαγωγή των απαραίτητων συμπερασμάτων και προτάσεων, που διατυπώθηκαν στη γνωστή έκθεση της Επιτροπής του Αμερικανικού Συμβουλίου Προστασίας από τις Ακτινοβολίες (ΝCRΡ-1995) σύμφωνα με την οποία:

1. Οσον αφορά το γενικό πληθυσμό:

Θα πρέπει να θεσπιστούν σταδιακές δραστικές μειώσεις των υφιστάμενων ορίων επικινδυνότητας για τις Η/M ακτινοβολίες.

- Μετά από 3 χρόνια (από το 1995) αυτά δε θα πρέπει να ξεπερνούν το 1μΤ (μικρό Τέσλα) για το μαγνητικό πεδίο και τα 100V/m για το ηλεκτρικό πεδίο σε σπίτια, σχολεία και άλλους μη βιομηχανικούς ή γενικότερα εργασιακούς χώρους.

- Μετά από 6 χρόνια (από το 1995) τα όρια αυτά δε θα πρέπει να ξεπερνούν τα 0,5μΤ και 10V/m.

- Μετά από 10 χρόνια (από το 1995) τα όρια θα πρέπει να μειωθούν στα 0,2μΤ και 10V/m.

2. Οσον αφορά τους εργαζόμενους (8ωρη επαγγελματική έκθεση):

- Τα όρια σε χώρους γραφείων: Ιδια με αυτά του γενικού πληθυσμού.

- Τα όρια σε βιομηχανικούς χώρους μέσα σε 10 χρόνια (από το 1995) οι μέσες τιμές των πεδίων, για μια οπωσδήποτε ώρα στη διάρκεια της οκτάωρης απασχόλησης, δε θα πρέπει να ξεπερνούν τα 10μΤ και 1000V/m.

3. Οσον αφορά τις κατευθυντήριες οδηγίες για μελλοντικό σχεδιασμό, αυτές προβλέπουν:

- Νέες σχολικές εγκαταστάσεις, νηπιαγωγεία και βρεφονηπιακοί σταθμοί, δε θα πρέπει να χτίζονται σε χώρους όπου το μαγνητικό πεδίο ξεπερνά τα 0,2μΤ.

- Νέα σπίτια και κτίρια δεν πρέπει να χτίζονται κοντά σε γραμμές υψηλής τάσης, ή όπου το μαγνητικό πεδίο ξεπερνά τα 0,2μΤ για περιόδους μεγαλύτερες από 2ώρες /24ωρο.

- Δε θα πρέπει, νέες γραμμές μεταφοράς υψηλής τάσης να περνάνε από περιοχές όπου μπορεί να προκαλέσουν σε γειτονικά οικήματα πεδία μεγαλύτερα των 0,2μΤ.

- Σε νέες κτιριακές εγκαταστάσεις (χώροι γραφείων, βιομηχανιών κλπ.) πρέπει κατά το σχεδιασμό να λαμβάνεται πρόνοια, ώστε τα πεδία να περιοριστούν κάτω από τα 0,2Μτ.

Με βάση και τα παραπάνω, μια ασφαλής απόσταση από τις γραμμές υψηλής τάσης της ΔΕΗ μπορεί να θεωρηθεί αυτή άνω των 200 μέτρων.

Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι καταγράφηκαν πεδία μεγαλύτερα από τα υφιστάμενα όρια ασφάλειας στην απόσταση του χρήστη για μια σειρά μοντέλων οικιακών ηλεκτρικών συσκευών όπως: Πιστολάκια μαλλιών, ηλεκτρική ξυριστική μηχανή, mixer, φούρνος μικροκυμάτων, ηλεκτρική κουζίνα, σκουπιδοφάγος, ηλεκτρική σκούπα, ηλεκτρικά τρυπάνια, επιτραπέζιοι λαμπτήρες φθορισμού. Τέλος, η ισχύς της εκπομπής των συσκευών κινητής τηλεφωνίας θα πρέπει να κυμαίνεται κάτω των 0,5W με προοπτική μείωσης 0,25W.

Σε διαφορετική περίπτωση - και ανάλογα με τη χρήση - υπάρχει υπέρβαση των ορίων ασφάλειας από τον χρήστη.

Γι' αυτό οι γονείς θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικοί, αφού συχνά διαμαρτύρονται για την τοποθέτηση κεραιών αναμετάδοσης, την ίδια στιγμή που «καμαρώνουν» τα μικρά παιδιά τους να χρησιμοποιούν αλόγιστα τη συσκευή του κινητού τηλεφώνου.

Καταλήγοντας θα πρέπει να γίνει γνωστό - γιατί μάλλον αγνοείται - ότι σε εφαρμογή της Σύστασης του Συμβουλίου της ΕΕ: 1999/519/EC «Σχετικά με τον περιορισμό της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία OHz - 300 Hz» εκδόθηκε η Απόφαση 3060 (ΦΟΡ) 238/2002 σχετικά με τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία διατάξεων εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων (ΦΕΚ 512Β της 25/4/02).

Τέλος, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν πρόκειται για προβλήματα προστασίας της δημόσιας υγείας - όπως συμβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση με τις επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση στην Η/Μ/κή ακτινοβολία - ακόμα και αν ο σχετικός κίνδυνος εμφάνισής τους είναι σχετικά μικρός, το γεγονός της εκτεταμένης έκθεσης μεγάλου μέρους του πληθυσμού σε έναν έστω και λίγο αυξημένο σχετικό κίνδυνο (καρκινογένεση) επιβάλλει τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης και εξουδετέρωσης του συγκεκριμένου κινδύνου.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, τόσο οι επιστημονικοί, όσο και οι μαζικοί φορείς θα πρέπει να προσανατολίσουν τη δράση τους και τη συμβολή τους, απαιτώντας τη λήψη των απαραίτητων μέτρων από το κράτος.

Χρ. Χ.



Οι πολιτικοί όροι για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας


Ενα βασικό στοιχείο της κοινοτικής πολιτικής της «απελευθέρωσης» του ενεργειακού τομέα, είναι η αύξηση του ποσοστού της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).

Η ΕΕ προωθεί τις ΑΠΕ με σαφείς στόχους:

(α) Τον περιορισμό της εξάρτησης του κοινοτικού ιμπεριαλισμού από εισαγόμενα καύσιμα μέσω και της αύξησης του βαθμού αξιοποίησης των ευρωπαϊκών ενεργειακών πόρων.

(β) Την επιτάχυνση της αναδιάρθρωσης του ενεργειακού τομέα των κρατών - μελών και της ραγδαίας εισόδου του ιδιωτικού κεφαλαίου, μέσα από την κοινοτική χρηματοδότηση σχετικών ιδιωτικών επενδύσεων.

(γ) Τη μείωση των επιπτώσεων από τη γεωπολιτική υπεροχή των ΗΠΑ στη «μάχη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου». Με στόχο την άσκηση πίεσης στις ΗΠΑ προβάλλονται γενικότερα από την ΕΕ οι αυστηροί όροι προστασίας του περιβάλλοντος που θέτει το Πρωτόκολλο του Κιότο και η σημασία των ΑΠΕ για την επίτευξή τους.

(δ) Η προώθηση της σχετικής κοινοτικής τεχνολογίας και των αντίστοιχων προϊόντων στην ευρωπαϊκή και στην παγκόσμια αγορά. Στην ΕΕ υπάρχει ήδη μία σταθερή βιομηχανική δραστηριότητα για πολλές ανανεώσιμες ενεργειακές τεχνολογίες, ιδιαίτερα στη Γερμανία, στη Δανία και στην Ισπανία.

Η αγωνία του κοινοτικού επιτελείου αποτυπώνεται στην Πράσινη Βίβλο για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ, όπου προβλέπεται ότι η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ θα φτάσει στο 70% το 2030 από 50% που ήταν το 2000!

Η αγωνία αυτή εντείνεται καθώς οξύνεται ο ενδοϊμπεριαλιστικός ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση Μπους δήλωσε ξεκάθαρα ότι δεν τη δεσμεύει η Συνθήκη του Κιότο και ότι θα προχωρήσει στην κατασκευή 1.900 θερμικών συμβατικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής.

Ταυτόχρονα, με τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, οι ΗΠΑ αύξησαν το γεωπολιτικό τους πλεονέκτημα έναντι της ΕΕ σχετικά με τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών και οδών.

Η κοινοτική στρατηγική στο συγκεκριμένο θέμα αποτυπώνεται στο στόχο να διπλασιαστεί ως το 2010 η συνεισφορά των ΑΠΕ στο ενεργειακό της ισοζύγιο. Ωστόσο, σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις ο στόχος αυτός δεν πρόκειται να επιτευχθεί. Ιδιαίτερα σε σχέση με την ηλεκτροπαραγωγή έχει τεθεί ο στόχος της κάλυψης κατά 22,1% από ΑΠΕ συνολικά για την ΕΕ και κατά 20,1% ειδικά για την Ελλάδα.

Η ελληνική κυβέρνηση προωθεί ενεργά τις συγκεκριμένες κοινοτικές στοχεύσεις υψώνοντας υποκριτικά τη σημαία της προστασίας του περιβάλλοντος.

Φυσικά η συμβολή της αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας στην προστασία του περιβάλλοντος δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αρκεί να σκεφτούμε για παράδειγμα, ότι μία λιγνιτική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής εκπέμπει περίπου 1,32Kg CO2/KWh έναντι της μηδενικής εκπομπής ενός αιολικού πάρκου. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι ο τομέας της ηλεκτροπαραγωγής έχει στη χώρα μας τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο σύνολο των εκπομπών CO2 (από 32% το 1970 σε 50% το 1990). Η ρυπογόνα αυτή δραστηριότητα δεν οφείλεται γενικά στο υψηλό ποσοστό λιγνιτικών σταθμών ως προς το σύνολο των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής της χώρας μας, όπως συνήθως λέγεται. Οφείλεται κυρίως στην τεχνολογία που χρησιμοποιεί η ΔΕΗ ΑΕ. Σήμερα υπάρχουν τεχνολογίες αξιοποίησης του άνθρακα και του λιγνίτη με αποδοτικό και φιλικό στο περιβάλλον τρόπο (π.χ. μονάδες ρευστοποιημένης κλίνης, συνδυασμένου κύκλου εξαερίωσης του άνθρακα).

Ωστόσο, η επίκληση της προστασίας του περιβάλλοντος, η οποία γίνεται από την ελληνική κυβέρνηση, αποτελεί στην ουσία τον απαραίτητο μανδύα που συγκαλύπτει την ουσιαστική διασφάλιση της κερδοφορίας των ιδιωτικών επενδύσεων ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ.

Με σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων (από το Ν. 2244/94 στον Ν. 2773/99) και κρατικών παρεμβάσεων (π.χ. Σχέδιο Ανάπτυξης 2000 - 2006), η κυβέρνηση:
Χρηματοδότησε με 40% της συνολικής δαπάνης τις ιδιωτικές επενδύσεις παραγωγής από ΑΠΕ (αγορά και εγκατάσταση εξοπλισμού κλπ.).
Διασφάλισε την κερδοφορία των συγκεκριμένων επενδύσεων με την υποχρεωτική αγορά από το κράτος του παραγόμενου ρεύματος σε υπέρογκες τιμές. Ετσι το 2000 το κράτος αγόραζε την παραγόμενη ενέργεια από τα ιδιωτικά αιολικά πάρκα της Εύβοιας προς 20,7 δρχ/KWh, τη στιγμή που το μέσο κόστος ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ στο διασυνδεδεμένο σύστημα ήταν 12,12 δρχ/KWh.
Σχεδιάζει την ενίσχυση της υποδομής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να αυξηθεί η δυνατότητα σύνδεσης νέων αιολικών πάρκων στο σύστημα.

Το Γ' ΚΠΣ διαθέτει ένα σημαντικό κονδύλι χρηματοδότησης επενδύσεων για ΑΠΕ της τάξεως των 1,2 δισ. ευρώ. Σε πρόσφατη μελέτη του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) αναλύεται γιατί οι συγκεκριμένες επενδύσεις διασφαλίζουν υψηλό Εσωτερικό Βαθμό Απόδοσης για τα ίδια και τα δανεικά κεφάλαια των επενδυτών. Είναι χαρακτηριστική η οικονομική ανάλυση του ΚΑΠΕ για το Αιολικό Πάρκο της Ρόκας στην Κρήτη (10,2 MW). Σύμφωνα μ' αυτήν, ο επενδυτής με ίδια κεφάλαια 5,4 εκατ. ευρώ, διασφαλίζει κρατική επιχορήγηση 5 εκατ. ευρώ (ν. 1892/90), ετήσια κέρδη 2,3 εκατ. ευρώ και απόσβεση ιδίων κεφαλαίων σε 5 έτη! Ετσι μπορούμε εύκολα να εξηγήσουμε γιατί έχουν ήδη κατατεθεί στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) αιτήσεις αδειοδότησης επενδύσεων που φτάνουν τα 12.000 MW, ενώ οι στοχεύσεις ακόμα και του φιλόδοξου κοινοτικού σχεδίου δεν ξεπερνούν τα 6.000 MW σε συνολική εγκαταστημένη ισχύ των μονάδων ΑΠΕ ως το 2010!

Η ΝΔ και ο Συνασπισμός στηρίζουν την κυβερνητική κατεύθυνση και ασκούν κριτική στην κυβέρνηση γιατί δε διευκολύνει επαρκώς τη δράση των ιδιωτών επενδυτών (γραφειοκρατικά εμπόδια αδειοδότησης, ανεπαρκή δίκτυα μεταφοράς κλπ.).

Το υποκριτικό ενδιαφέρον της κυβέρνησης για την προστασία του περιβάλλοντος και οι πραγματικές στοχεύσεις της φάνηκαν και με τις νομοθετικές ρυθμίσεις που πέρασε από τη Βουλή το καλοκαίρι του 2002. Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις δίνουν τη δυνατότητα εγκατάστασης αιολικών πάρκων μέσα σε δασικές εκτάσεις, αναδεικνύουν τη ΡΑΕ σε συνδιαχειριστή των δασικών εκτάσεων και παρακάμπτουν αποφάσεις του Συμβουλίου Επικρατείας που είχαν ακυρώσει την αδειοδότηση σχετικών εγκαταστάσεων.

Το ΚΚΕ αντιτίθεται στην εγκατάσταση ιδιωτικών αιολικών πάρκων στο πλαίσιο του συνολικού αγώνα ενάντια στην προώθηση της απελευθέρωσης - ιδιωτικοποίησης του ενεργειακού τομέα στη χώρα μας.

Ο προβληματισμός για το βαθμό αξιοποίησης κάθε πηγής ενέργειας δεν μπορεί να εγκλωβίζεται σε ψευτοδιλήμματα γενικής αποδοχής ή απόρριψης, ούτε να εξαντλείται σε μονοδιάστατες λύσεις που απολυτοποιούν ένα συγκεκριμένο κριτήριο π.χ. την προστασία του περιβάλλοντος.

Για το ΚΚΕ κάθε λύση που προτείνεται πρέπει να στοχεύει στη συνδυασμένη ικανοποίηση του συνόλου των λαϊκών αναγκών όπως:
Της αξιοποίησης των εγχώριων πηγών, της μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας και της εξοικονόμησης ενέργειας.
Της κατοχύρωσης του ενεργειακού προϊόντος σαν κοινωνικού αγαθού που παρέχεται φθηνά στο λαό (μέσα και από τη μείωση του κόστους ηλεκτροπαραγωγής).
Της διαφύλαξης της ασφάλειας των κατοίκων και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Της ανάπτυξης συγκεκριμένων περιοχών και εγχώριων βιομηχανικών κλάδων.

Η συνδυασμένη ικανοποίηση του συνόλου αυτών των στόχων μπορεί να επιτευχθεί μόνο από τον κεντρικό ενεργειακό σχεδιασμό, στο πλαίσιο μιας οικονομίας που θα λειτουργεί με γνώμονα τις λαϊκές ανάγκες και όχι το καπιταλιστικό κέρδος. Μοχλός αυτού του ενεργειακού σχεδιασμού θα είναι ο ενιαίος αποκλειστικά κρατικός ενεργειακός φορέας της λαϊκής οικονομίας. Μόνο στο πλαίσιο αυτής της οικονομίας με κοινωνικοποιημένα τα βασικά μέσα παραγωγής μπορεί να πάψει η ενέργεια να αποτελεί εμπόρευμα και να μετατραπεί σε κοινωνικό αγαθό.

Ο κρατικός ενεργειακό φορέας της λαϊκής εξουσίας θα μπορεί, στηριγμένος στο σύνολο των κριτηρίων που προαναφέραμε, να σχεδιάσει και να αντιμετωπίσει τα ζητήματα χωροθέτησης, επιλογής τεχνολογίας και μεγέθους των αιολικών πάρκων. Θα δώσει προτεραιότητα στην αξιοποίηση των αιολικών πάρκων στα νησιά, όπου το κόστος ηλεκτροπαραγωγής των συμβατικών σταθμών είναι πολύ ψηλότερο σε σχέση με το διασυνδεδεμένο σύστημα. Θα οδηγήσει επίσης στον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό των αναγκαίων συμβατικών σταθμών που χρησιμοποιούν το φθηνό, εγχώριο λιγνίτη, ώστε να διασφαλιστεί ταυτόχρονα η προστασία του περιβάλλοντος, η μείωση του κόστους ηλεκτροπαραγωγής και η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας.

Σε τελευταία ανάλυση, το πρόβλημα είναι πολιτικό. Απαιτεί να πάρει ο λαός την τύχη του στα χέρια του, να εγκαθιδρύσει τη δική του εξουσία και να απαγορεύσει κάθε ιδιωτική δραστηριότητα στον ενεργειακό τομέα.

Μάκης ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Μηχανολόγος, αντιπρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Διπλωματούχων Μηχανολόγων - Ηλεκτρολόγων



Περιβαλλοντικά προβλήματα στον αστικό χώρο








Το αστικό περιβάλλον στον καπιταλισμό έγινε και αυτό εμπόρευμα, όπως ακόμη και η ψυχαγωγία, η τέχνη, η φιλοσοφία και η θρησκεία.

Η αστική γη έτσι κι αλλιώς είναι ιδιαίτερα κερδοφόρα από τον καιρό της βιομηχανικής επανάστασης, όπου η συσσώρευση του προλεταριάτου αρχικά και στη συνέχεια μεγάλων μαζών πληθυσμού κάθε κοινωνικής τάξης επέφερε τη γιγάντωση των πόλεων και την ανεπάρκεια του «αγαθού» αυτού, του αστικού χώρου. Ιδιαίτερα όμως στη χώρα μας, όπου η εξάρτησή της από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, από την ίδρυση κιόλας του σύγχρονου ελληνικού κράτους, της απαγόρευσε τη βιομηχανική ανάπτυξη, η στροφή των επενδυτών στην αστική γη ήταν κάτι περισσότερο από κερδοφορία, κατέληξε τελικά να διαμορφώσει όπως είναι φυσικό και το εποικοδόμημα και να αποτελέσει «τρόπο ζωής» και «συνείδηση».

Οι πρώτες μεγάλες κινήσεις για σοβαρές επενδύσεις στο αστικό έδαφος ξεκίνησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με πιέσεις από τους Ελληνες της διασποράς, που έβλεπαν την προοπτική αποχώρησής τους από Αίγυπτο, Ρωσία, Ρουμανία και άλλες χώρες όπου διέπρεπαν παίρνοντας από τον ντόπιο πληθυσμό ένα μέρος της υπεραξίας που τους άφηναν οι αποικιοκρατικές χώρες στα πλαίσια των οποίων ευημερούσαν, και μορφοποιήθηκαν το 1929 στη δεύτερη περίοδο του Βενιζέλου με τους νόμους περί Οριζοντίου Ιδιοκτησίας και τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (ΓΟΚ). Ο πρώτος απελευθέρωσε την οικοδομή από το Ρωμαϊκό Δίκαιο και επέτρεψε την κατάτμησή της ώστε να πωλείται σε μικρά κομμάτια, ο δεύτερος καθόρισε υψηλούς συντελεστές δόμησης ώστε τα κομμάτια αυτά να είναι πολλά και κερδοφόρα. Ετσι, γεννήθηκε η πολυκατοικία, η οποία στη φάση εκείνη υπήρξε αντικείμενο επένδυσης μεγάλων κεφαλαίων του εξωτερικού κυρίως αλλά και του εσωτερικού (εφοπλιστές, έμποροι, τραπεζίτες κ.ά.) και αναπτύχθηκε στο επίσημο κέντρο των Αθηνών.

Η δεύτερη φάση αφορούσε σε επενδύσεις μικρομεσαίων κεφαλαίων και έγινε μετά το 1952 με οδηγίες του συμβούλου της ελληνικής κυβέρνησης Πλαστήρα, Κυριάκου Βαρβαρέσου, ο οποίος ήταν και σύμβουλος της Διεθνούς Τράπεζας, και επέβαλε τη στροφή της οικονομίας σε μη παραγωγικές επενδύσεις, κατοικία, ναυτιλία και εμπόριο, αντί της βιομηχανίας, συνεχίζοντας την πολιτική των «προστάτιδων δυνάμεων» των προηγουμένων δεκαετιών. Ετσι, το 1955, τροποποιήθηκε ο ΓΟΚ επί το δυσμενέστερον και δόθηκαν κίνητρα, φανερά (με νομικές διατάξεις) ή και λανθάνοντα (απλώς με την ανοχή του κράτους στις παρανομίες των κατασκευαστών). Στα πλαίσια αυτά έγινε το μεγάλο μπουμ της μικροαστικής «αθηναϊκής πολυκατοικίας» στις συνοικίες των Αθηνών με την «αντιπαροχή».

Το 1968 το φαινόμενο επαναλαμβάνεται και έχουμε νέα αύξηση συντελεστών εκμετάλλευσης και έτσι πολυκατοικιοποιήθηκαν όλα τα πρώην προάστια αλλά και κάθε χωριό της επικράτειας, σε βουνά και κάμπους. Σήμερα, στο χορό εισέβαλαν ξανά και μεγάλα κεφάλαια, τα οποία κτίζουν κυρίως κτίρια γραφείων σε οδικούς άξονες, ή παραθεριστικές κατοικίες πολυτελείας σε νησιά και σε βουνά, αλλά παράλληλα συνεχίζεται η επενδυτική μανία και των μικρομεσαίων κεφαλαίων και η αναζωπύρωση αυτή ευλογείται πάλι από τη Διεθνή Τράπεζα μέσω του συμβούλου του πρωθυπουργού (και συμβούλου της ΔΤ) κ. Ι. Σπράου, ο οποίος στις γνωστές εκθέσεις του συμβουλεύει την εκποίηση και οικοδόμηση κάθε ελεύθερου χώρου του δημοσίου, όπως το πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού κ.ά.

Μετά από αυτή την απαραίτητη εισαγωγή, μπορούμε να δούμε τι συμβαίνει στο αστικό περιβάλλον. Οι επενδύσεις που είδαμε στον αστικό χώρο έχουν μία βασική συνέπεια, από την οποία εκπορεύονται και οι υπόλοιπες. Η συνέπεια αυτή είναι να καθίσταται το αστικό έδαφος όσο γίνεται πιο κερδοφόρο και αυτό οδηγεί στην άμετρη εκμετάλλευση και υπεροικοδόμηση με προδιαγραμμένες επιπτώσεις.

Η πρώτη επίπτωση είναι η αύξηση της τιμής του αστικού εδάφους.

Στην περίπτωση αυτή έχουμε τις συνέπειες να κοστίζει ακριβά η γη και το κράτος να μη θέλει, αλλά και η Τοπική Αυτοδιοίκηση να μην μπορεί όταν θέλει, να αποκτήσει αστικό χώρο για μη κερδοφόρες χρήσεις, όπως πλατείες, άλση και σχολεία. Ταυτόχρονα, η κάθε εναπομείνασα λωρίδα αστικής γης να είναι στο στόχαστρο για εκμετάλλευση. Στην πρώτη περίπτωση το αστικό κράτος βρήκε τη ...λύση, εμπορευματοποιεί και καθιστά κερδοφόρα κάθε χρήση, ακόμη και των σχολείων και των πάρκων και των αλσών με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί και η καταπάτηση των ρεμάτων και η ταυτόχρονη μετατροπή τους σε οδικές αρτηρίες αντί διαδρόμων πρασίνου και κλιματικής αναβάθμισης. Στη δεύτερη, έχουμε την επέκταση της εμπορευματοποίησης στα περιαστικά δάση, που αποτελούν εύκολο και βολικό καταφύγιο για να κτίζουν οι «μεγάλοι» τις βίλες τους αλλά και τα μεσαία στρώματα τα σπιτάκια τους, φεύγοντας από το αστικό περιβάλλον που οι ίδιοι κατέστρεψαν.

Η δεύτερη επίπτωση είναι η πύκνωση του οικοδομημένου όγκου. Η πύκνωση αυτή έχει τα ακόλουθα αποτελέσματα:

Πρώτον, εξαφανίζονται οι κήποι και το πράσινο μέσα στις περιοχές κατοικίας και αντικαθίστανται από όγκους μπετόν και ασφάλτου, ενώ οι κήποι μετατρέπονται σε τσιμεντοστρωμένους «ακάλυπτους», ουσιαστικά πηγάδια σκουπιδιών.

Δεύτερον, εξαφανίζεται ο ηλιασμός, ο αερισμός και η θέα από τους κατώτερους ορόφους, αγαθά τα οποία αποτελούν πλέον προνόμιο των ρετιρέ.

Τρίτον, η ύπαρξη μάζας από μπετόν στη θέση δέντρων, κήπων και λαχανόκηπων αυξάνει τη θερμοχωρητικότητα της πόλης με αποτέλεσμα αφ' ενός την υπερθέρμανση στους καλοκαιρινούς μήνες και επίταση του φαινομένου του καύσωνα, και αφ' ετέρου την εξαφάνιση επιφανειών με διαφορετική θερμοκρασία, όπου όλη η επιφάνεια της πόλης είναι ομογενής με μπετόν και άσφαλτο. Αυτή η εξίσωση θερμοκρασιών έχει ως άμεση συνέπεια τη στασιμότητα των αερίων μαζών και την ανυπαρξία εσωτερικών ανέμων δροσιάς μέσα στην πόλη. Το φαινόμενο γίνεται εντονότερο δεδομένου ότι λειτουργώντας ως «θερμοσυσσωρευτής» η μάζα του μπετόν, αποδίδει τη θερμότητα το βράδυ, και η εξίσωση θερμοκρασιών συνεχίζεται και τη νύχτα. Αν αυτό συνδυαστεί και με την εξίσωση θερμοκρασιών και με τον περιαστικό χώρο, που δεν είναι πια δασωμένος αλλά χέρσος από τα καμένα δάση και μπετόν με άσφαλτο, εξαφανίζει τους λεγόμενους καταβατικούς ανέμους οι οποίοι κατέρχονταν από τα γύρω βουνά και καθάριζαν την ατμόσφαιρα της πόλης κατεβάζοντας ταυτόχρονα και τη θερμοκρασία της.

Η τρίτη επίπτωση είναι η πύκνωση των κατοίκων.

Πύκνωση των κατοίκων σημαίνει πύκνωση των ιδιωτικών αυτοκινήτων, πύκνωση των αστικών λειτουργιών, καταστημάτων, γραφείων κ.ά. και αυτά έχουν άμεσες επιπτώσεις, όπως δημιουργία περισσότερου θορύβου και όχλησης, παραγωγή περισσότερου καυσαερίου από τα αυξημένα οχήματα (και περισσότερης θερμότητας βέβαια), έλλειψη θέσεων στάθμευσης κλπ. Ομως έχουν και άλλες επιπτώσεις, όπως την ανάγκη για περισσότερες κοινωνικές λειτουργίες ανά μονάδα χώρου (σχολεία, άλση, δημόσιες υπηρεσίες κ.ά.), που όμως τώρα δεν μπορούν να βρεθούν και να αποκτηθούν μια και έχουν γίνει όλα οικόπεδα και αυτά που απέμειναν έχουν τιμές απλησίαστες.

Ομως, έχουμε και άλλες περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο αστικό περιβάλλον, και μια βασική είναι η διαμόρφωση της συνείδησης του «επενδυτή αστικού εδάφους». Αυτή δυστυχώς η συνείδηση έχει επεκταθεί και σε μικρομεσαίες μάζες εργαζομένων, και είδαμε το πώς. Είναι μια κατάσταση που βολεύει το αστικό καθεστώς μια και οδηγεί στην απεμπόληση βασικών λαϊκών δικαιωμάτων, όπως του δικαιώματος της κατοικίας (που αντί να απαιτηθεί από το κράτος εξασφαλίζεται με «ατομική λύση» μέσω της εμπορίας του αστικού περιβάλλοντος), του δικαιώματος στοιχειώδους επιπέδου μισθών και συντάξεων, κλπ. (που επίσης «εξασφαλίζεται» με την εκμετάλλευση του περιβάλλοντος και μετατροπής της κατοικίας σε εμπορεύσιμη πολυκατοικία), με τελικό αποτέλεσμα τη σταδιακή ενσωμάτωση στο σύστημα μεγάλων λαϊκών μαζών. Οταν μάλιστα μετατρέπονται οι εργαζόμενοι από προλετάριοι σε μικροεπιχειρηματίες (υπεργολάβοι, μικροβιοτέχνες κλπ.) που απολαμβάνουν και ένα μέρος υπεραξίας από άλλους εργαζόμενους, τότε η ενσωμάτωση είναι έντονη και εμφανής, ίνα πληρωθεί το ρηθέν υπό του Μαρξ ότι «η μικρή ιδιοκτησία γεννά τον καπιταλιστή».

Τονίζεται ότι εννοείται η «εμπορεύσιμη» κατοικία και όχι η κατοικία χρήσης. Δε σε κάνει καπιταλιστή η κατοχή ιδιόκτητης κατοικίας, αλλά η μετατροπή της σε εμπόρευμα.

Η επιβαλλόμενη από το σύστημα «ιδεολογία του επενδυτή» έχει ως συνέπεια και την περιβαλλοντική της διάσταση, κατά την οποία το περιβάλλον θεωρείται ως πηγή κέρδους ακόμη και μέσα στο δικό μας οικόπεδο που δε διστάζουμε τελικά να το δώσουμε αντιπαροχή για εκμετάλλευση, με όλες τις συνέπειες που αναλύσαμε. Η έτσι διαμορφούμενη νοοτροπία του επενδυτή τον οδηγεί και σε αποξένωση από το περιβάλλον, βλέπει τα δέντρα στο πεζοδρόμιο ως εμπόδια για να παρκάρει, ως κίνδυνο για είσοδο κακοποιών από το μπαλκόνι του, ως πηγή όχλησης από τα ξερά φύλλα στο σαλόνι του. Αποδέχεται την ασφαλτόστρωση των σχολικών αυλών και την ανυπαρξία δέντρων σ' αυτές ως κάτι το λογικό, αποδέχεται τη φύτευση γκαζόν στα άλση αντί των υψηλών δέντρων, αποδέχεται την πλακόστρωση και την τσιμεντόστρωση στις πλατείες αντί της δεντροφύτευσης, αποδέχεται ως δεδομένη την προτεραιότητα των αυτοκινήτων αντί των ανθρώπων στην πόλη, αποδέχεται ως δεδομένο τις πολυκατοικίες με τους υψηλούς συντελεστές δόμησης και τους πανάθλιους εσωτερικούς ακάλυπτους χώρους τους.

«Η κυρίαρχη ιδεολογία είναι η ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης», έλεγε ο Μαρξ, και προφανώς η ανατροπή της θα έρθει με την ανατροπή του συστήματος, αλλά μην ξεχνάμε ότι κάθε σύστημα ενέχει και την αντίφασή του - δίπλα στην κυρίαρχη ιδεολογία υπάρχει και η ανατρεπτική της.

Γ. Μ. Σ.