29 Οκτ 2013

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣ

Το ζήτημα με το οποίο επιχειρούμε να καταπιαστούμε στο παρόν άρθρο είναι αρκετά ευρύ και πολυσυζητημένο, ιδιαίτερα στις μέρες μας, μέσα από μια πλούσια φιλολογία -και παραφιλολογία- που αναπτύσσεται, με αφορμή κυρίως τη μη αναγραφή του θρησκεύματος στα δελτία των αστυνομικών ταυτοτήτων. Η άποψη της εκκλησίας πάνω σε αυτό είναι σαφής: η ορθοδοξία ως δόγμα αλλά και ως δομημένη εκκλησία αποτέλεσε την κιβωτό των παραδόσεων του «γένους» (η ορολογία δεν είναι οπωσδήποτε δική μας) και συντέλεσε τα μέγιστα στη διάσωση της γλώσσας, της πνευματικής ζωής, της συνείδησης, σε τελευταία ανάλυση, του Ελληνα. Από μια άλλη πλευρά, μια διαφορετική άποψη θεωρεί ότι το ελληνικό έθνος είναι κυρίως απότοκο της πνευματικής κίνησης του Διαφωτισμού.

Φοβόμαστε ότι, όπως σε πολλές ανάλογες διαμάχες με ιστορικό υπόβαθρο, αλλά με αντανάκλαση σε σημερινά προβλήματα και σύγχρονες πραγματικότητες[1], δε λαμβάνονται υπ’ όψη δύο σοβαροί παράγοντες: ο πρώτος είναι το γεγονός ότι η θρησκεία αποτελεί στοιχείο του εποικοδομήματος και ότι ως τέτιο μπορεί βεβαίως να επιδράσει στη διαμόρφωση της βάσης μιας κοινωνίας, αλλά κυρίως εδράζεται σε αυτήν και κατά μείζονα λόγο ρυθμίζεται από αυτήν. Ο δεύτερος είναι το ότι η θρησκεία και τα κοσμικά της μορφώματα (εκκλησίες και ιερατεία) συνιστά ένα φαινόμενο που, όπως εξ άλλου και όλες οι εκδηλώσεις της κοινωνικής συνείδησης, χαρακτηρίζεται από ιστορικότητα: ο ρόλος, η λειτουργία της, η επίδρασή της μεταβάλλεται ανάλογα με τις εποχές και τις ιστορικές αναγκαιότητες.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα επιχειρήσουμε μια προσέγγιση του ρόλου της ορθοδοξίας και της εκκλησίας στη διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης, εντάσσοντας τις εκάστοτε λειτουργίες της μέσα στα πλαίσια των ιστορικών εποχών στις οποίες έδρασε.

Ενα πρώτο, μεθοδολογικό πρόβλημα που ενδέχεται να αντιμετωπίσουμε σε μια τέτια προσέγγιση, είναι η χρονολογική - ιστορική αφετηρία από την οποία θα πρέπει να ξεκινήσουμε. Η ορθόδοξη εκκλησία είναι σαφέστατα - και πολύ - παλιότερη από το ελληνικό έθνος. Το ορθόδοξο δόγμα και η ορθόδοξη εκκλησία υπήρξε ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του εποικοδομήματος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οχι μόνο υπήρξε η κυρίαρχη - έως απόλυτα κυρίαρχη - μορφή κοινωνικής συνείδησης, αλλά και επηρέασε βαθύτατα κάθε μορφή τέχνης και πολιτισμού, διατηρώντας παράλληλα μια ιδιότυπη σχέση με την πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας, σαφώς διαφορετική από εκείνη που διατηρούσε η παπική έδρα με τις κοσμικές εξουσίες στη δύση. Ομως, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν είναι κοιτίδα ούτε και κιβωτός του ελληνικού έθνους. Ο βυζαντινός υπήκοος είναι «Ρωμαίος», απόγονος και νόμιμος κληρονόμος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Χρειάστηκαν άλλες διαδικασίες ώστε ο όρος «Ρωμαίος» («Ρωμιός» στη λαϊκή νεοελληνική συνείδηση) να μεταλλαχτεί σε Γραικό ή Έλληνα. Αυτές οι διαδικασίες είναι κυριότατα οικονομικές (διαμόρφωση αστικής τάξης) και συντελέστηκαν σε συνθήκες κυριαρχίας του ελλαδικού χώρου από αλλόδοξες ή αλλόθρησκες δυνάμεις. Αυτό το τελευταίο στοιχείο μας οδηγεί στο να ορίσουμε ως αφετηρία της αναφοράς μας το σωτήριο έτος 1204, όταν η Κωνσταντινούπολη -και πολύ μεγάλο μέρος του βυζαντινού χώρου- κατελήφθη από τους Φράγκους της Γ΄ Σταυροφορίας.

Δεν μπορούμε ωστόσο να μην κάνουμε και μια αναφορά στα πριν, στο Βυζάντιο. Δε μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η δογματική πλευρά της Ορθοδοξίας. Μας ενδιαφέρει εδώ κυρίως το ότι συστατικό στοιχείο της φιλολογίας της υπήρξε η διαρκής αντιπαράθεσή της με τη δυτική χριστιανοσύνη, μια αντιπαράθεση που γνώρισε οξύτατες στιγμές με τα δύο σχίσματα και που ολοκληρώθηκε με το δεύτερο, στα 1054, επί Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου, όταν οι δύο ποντίφηκες, ο ανατολικός και ο δυτικός, αφόρισαν ο ένας τον άλλο. Τα βαθύτερα και ουσιαστικότερα αίτια του σχίσματος δεν ήταν οπωσδήποτε το «filioque»[2]. Ας κάνουμε μια προσπάθεια να κωδικοποιήσουμε τα αίτια αυτά:

- Το ζήτημα των πρωτείων του Πάπα σε σχέση με τους υπόλοιπους χριστιανούς πατριάρχες έχει μία σπουδαιότητα, με τη σειρά του όμως και αυτό, υποκρύπτει σοβαρότερες πλευρές του ζητήματος. Πρόκειται, στην ουσία, για μια από τις εκδηλώσεις της σύγκρουσης ανάμεσα στο βυζαντινό και στο φραγκικό - λατινικό κόσμο (για να αρχίσουμε επί τέλους να αποφεύγουμε τους όρους «ανατολικός» και «δυτικός») σε σχέση με το ποιος είναι ο γνήσιος κληρονόμος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας - ποιος είναι, σε τελική ανάλυση, ο κυρίαρχος του τότε γνωστού κόσμου.

- Την εποχή κατά την οποία συντελείται το οριστικό σχίσμα των εκκλησιών, στο μεν Βυζάντιο ολοκληρώνονται οι φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής, ενώ στο φραγκικό - λατινικό κόσμο υπάρχουν ήδη τα πρώτα φανερώματα αστικής ανάπτυξης, στις ιταλικές πόλεις του βορρά, οι οποίες απολαμβάνουν σοβαρά εμπορικά προνόμια στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, κυρίως στην ίδια την Κωνσταντινούπολη[3]. Είναι το προανάκρουσμα εκείνης της πλευράς της σύγκρουσης ανάμεσα στους δύο χώρους που θα κορυφωθεί με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, το 1204.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι το πρώτο συγκροτησιακό - συνειδησιακό στοιχείο του χώρου που προβάλλεται και τονίζεται από την ορθόδοξη εκκλησία είναι εκείνο της αντίληψης της διαφοράς από το φραγκικό - λατινικό κόσμο. Αν και άλλα, όπως είδαμε πριν, ήσαν τα αίτια της διαφοροποίησης αυτής, ωστόσο δεν πρέπει να αφαιρούμεθα από το γεγονός ότι στον όψιμο Μεσαίωνα οι πολιτικές έριδες εύρισκαν την έκφρασή τους μέσα από τη θεολογία, την πίστη και τις αιρέσεις. Αξίζει επίσης να σημειώσουμε το εξής: έχει ενδιαφέρον να δει κανείς το πώς ένας πολιτισμός αντιλαμβάνεται και εκφράζει ο ίδιος τον εαυτό του και πώς τον αντιλαμβάνεται και εκφράζεται γι’ αυτόν ο περίγυρός του. Την ίδια αυτή εποχή, που ο βυζαντινός ονομάζει τον εαυτό του «Ρωμαίο» και που ο όρος «Ελληνας» είναι, κατά το μάλλον ή ήττον, απαξιωτικός (με σαφείς τις «ευθύνες» για τούτο της ορθόδοξης εκκλησίας), ο φραγκικός - λατινικός κόσμος αποκαλεί τους βυζαντινούς «Ελληνες», τόσο σε επίπεδο κρατικών και διπλωματικών εγγράφων, όσο και σε επίπεδο λαϊκής κουλτούρας. «Πάμε για να συντρίψουμε τους Ελληνες (i grechi) και τους Μαύρους» (Σαρακηνούς), λέει το μεσαιωνικό λαϊκό βενετσιάνικο τραγούδι.

Με την άλωση -και την πολύ σκληρή λεηλασία- της Κωνσταντινούπολης, το 1204, η ορθόδοξη εκκλησία είχε σοβαρούς λόγους να θριαμβολογήσει: ήταν πολύ εύκολο να θεωρηθεί υπεύθυνος, στη συνείδηση των βυζαντινών, ο Πάπας για τις φραγκικές αγριότητες (αν και ο πραγματικός υποκινητής της κατάληψης και της λεηλασίας ήταν οι Βενετοί). Το γεγονός ότι στις φραγκικές - λατινικές ηγεμονίες που ιδρύθηκαν στα βυζαντινά εδάφη, οι κατακτητές, με την εφαρμογή των «Ασσιζών της Ρωμανίας»[4] επιτάχυναν δραστικά την πλήρη φεουδαρχοποίηση του βυζαντινού χώρου, το ότι εγκατέστησαν Λατίνο πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη και έδωσαν προνόμια στο λατινικό κλήρο δημιούργησε ένα ευρύ λαϊκό έρεισμα για την ορθόδοξη εκκλησία που εμφανιζόταν ως ο νόμιμος καθοδηγητής των αντιφραγκικών κινημάτων. Με την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης όμως από το βυζαντινής προέλευσης μόρφωμα της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας (1261), την ανασύσταση της αυτοκρατορίας και την εμφάνιση και ενδυνάμωση του οθωμανικού κινδύνου, αλλάζουν, μεταξύ άλλων, και οι ισορροπίες ανάμεσα στις δύο εκκλησίες. Ας σταθούμε κάπως αναλυτικότερα στο ζήτημα.

Είναι η εποχή κατά την οποία εμφανίζεται η βαθιά διαμάχη που ξέσπασε στους κόλπους της ορθόδοξης εκκλησίας ανάμεσα σε «ενωτικούς» και «ανθενωτικούς». Η διαμάχη αυτή σχετίζεται με τη διαδικασία ένωσης των δύο εκκλησιών και στην οποία εμπλέκεται η κοσμική βυζαντινή εξουσία, αποσκοπώντας σε δύο πράγματα: το ένα είναι η διαφύλαξη των νώτων της από πιθανές λατινικές βλέψεις εναντίον της (εννοούμε κοσμικές, όχι εκκλησιαστικές) και το άλλο είναι η εξεύρεση συμμάχων, από τους κόλπους της δυτικής χριστιανοσύνης, ώστε να αποκόψει τη ραγδαία εξάπλωση των Οθωμανών. Δύο είναι οι σημαντικότεροι σταθμοί στην προσπάθεια ένωσης των εκκλησιών: η Σύνοδος της Λυών, το 1247 (πριν ακόμα από την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης) και η περίφημη Σύνοδος της Φερράρας - Φλωρεντίας, το 1438 με 1439, λίγο πριν από τη δεύτερη άλωση.

Και οι δύο σύνοδοι έληξαν με περιφανή νίκη του καθολικισμού. Και οι δύο Σύνοδοι, παρά τη στήριξη της κοσμικής εξουσίας, αντιμετωπίστηκαν με καταφανή δυσανεξία από τον κλήρο και το λαό. Βιώθηκαν ως υποχώρηση των «Ρωμαίων» απέναντι στους σφετεριστές της πολιτικής και πολιτισμικής παράδοσης της ενιαίας αυτοκρατορίας, όπως αντιλαμβανόταν ο βυζαντινός άνθρωπος το φραγκικό - λατινικό κόσμο. Με τη διαμάχη ανάμεσα σε ενωτικούς και ανθενωτικούς βαθαίνει η διάκριση ανάμεσα στον κάτοικο του βυζαντινού χώρου (εμφανώς πια περιορισμένου στον κορμό της Ελλάδας και στη Μικρά Ασία) και το δυτικό (Φράγκο, Λατίνο, Ιταλό) χριστιανό. Ομως, όπως είπαμε και πριν, αυτή η διάκριση έχει βαθύτερα αίτια που σχετίζονται με τους διαφορετικούς ρυθμούς μετάβασης των δύο χώρων στο επόμενο κοινωνικό σύστημα και τις αναπόφευκτες αντιπαλότητες που δημιουργούσε η συνύπαρξη κοινοτήτων - φορέων των δύο συστημάτων, πολλές φορές στον ίδιο χώρο, αν και με διαφορετικούς τρόπους και για διαφορετικούς λόγους[5].

Ωστόσο, το Ισλάμ, με το νέο κρατικό σχηματισμό που κυρίως το εξέφραζε, τους Οθωμανούς Τούρκους, δε φαινόταν το ίδιο απειλητικό, στο μέσο βυζαντινό άνθρωπο. Για να δώσουμε, τέλος, μια κάπως πληρέστερη εικόνα της πνευματικής ζωής της εποχής, θα πρέπει να συμπληρώσουμε τούτο: για πρώτη φορά, μετά από αιώνες, από διανοούμενους ελληνόφωνους, ορθόδοξους και κατοίκους του ελλαδικού χώρου, επαναδιατυπώνεται και όχι πια απαξιωτικά, η προσφώνηση «Ελληνας». Χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι ο Γεώργιος Γεμιστός, αυτοαποκαλούμενος «Πλήθων». Με σχετική βεβαιότητα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η ανάσυρση στοιχείων που παραπέμπουν στην κλασική αρχαιότητα του χώρου δεν είναι άσχετη από μια σύντομη «Αναγέννηση» που βίωσε η αυτοκρατορία στην περίοδο των Παλαιολόγων, μια «Αναγέννηση» που οι οικονομικοί της όροι είναι ανάλογοι με εκείνους της Δύσης (πρώιμη άνθιση της αστικής τάξης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται). Αυτή η τάση δεν έχει καθόλου καλές σχέσεις με τη μονίμως στραμμένη στο ρωμαιοβυζαντινό παρελθόν ορθόδοξη εκκλησία, της οποίας οι δομές και η φιλοσοφία εξακολουθούν να ανταποκρίνονται σε μια κοινωνία με φεουδαρχική βάση.

Τη λύση στη διαμάχη ανάμεσα σε «ενωτικούς» και «ανθενωτικούς» δίνει ο ...Αλλάχ. Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, ο Μεχμέτ Β΄ εγκαθιστά στον Πατριαρχικό θρόνο το φανατικό ανθενωτικό Γεώργιο Σχολάριο, που έγινε γνωστός ως Πατριάρχης Γεννάδιος. Από δω και πέρα, αρχίζει η πραγματική ιστορία του ζητήματος.


Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Η περίοδος από το 1453 έως και 1821 είναι η εποχή μέσα στην οποία διαμορφώνεται το ελληνικό έθνος και, ως εκ τούτου, καθόλου ανάξια λόγου. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το έθνος είναι ιστορική κατηγορία της εποχής του καπιταλισμού και ότι υπάρχουν τέσσερις προϋποθέσεις για τη συγκρότησή του: ο ενιαίος γεωγραφικός χώρος στον οποίο ζει μια ανθρώπινη κοινότητα, η ενιαία οικονομική ζωή, η ενιαία γλώσσα και η ενιαία συνείδηση. Οι ξενικές κυριαρχίες στον ελλαδικό χώρο συνετέλεσαν, με έναν ιδιόμορφο τρόπο που δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε, στη διαμόρφωση αυτών των παραγόντων. Μέσα στις συνθήκες αυτές, η ορθόδοξη εκκλησία επιδρά στη διαμόρφωση της συνείδησης, με τρόπο διαφορετικό στις οθωμανοκρατούμενες από τις βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές.

Ο οθωμανικός κόσμος μπορεί να παρασταθεί με μία πυραμίδα, διαιρεμένη κατά τρόπο οριζόντιο και κάθετο. Η οριζόντια διάκριση είναι η σαφής και πάγια διαίρεση των κοινωνιών σε τάξεις και δε μας αφορά εδώ. Η κάθετη διαίρεση σχετίζεται με τη διαίρεση της αυτοκρατορίας σε «έθνη» (millet), όπου ο όρος δεν έχει καθόλου τη σημερινή του έννοια. Ως «έθνος» οι Οθωμανοί εννοούσαν την ευρεία θρησκευτική κοινότητα και αναγνώριζαν επισήμως τρεις τέτοιες: τη μουσουλμανική, την εβραϊκή και τη χριστιανική που, εκ των πραγμάτων του γεωγραφικού χώρου, ήταν ταυτόχρονα και ορθόδοξη. Το Ισλάμ υπήρξε γενικά ανεκτικό απέναντι στις «θρησκείες της βίβλου» και ακόμα περισσότερο ανεκτική από την αραβική εκδοχή του υπήρξε η οθωμανική. Η διαίρεση λοιπόν της αυτοκρατορίας σε τρία έθνη θεσμοθετήθηκε και επικεφαλής κάθε έθνους (millet basi) ορίστηκε ο αντίστοιχος θρησκευτικός ηγέτης. Στην περίπτωση, δηλαδή, των ορθοδόξων, ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης. Ο αρχηγός του «έθνους» θεωρούνταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος της αυτοκρατορίας και έφερε τον τίτλο του πασά με τις τρεις ουρές αλόγων στη σημαία του.

Στην ορθόδοξη εκκλησία απονεμήθηκε από τους Οθωμανούς μια ευρεία δικαιοδοσία, όχι μόνο αντιπροσώπευσης, αλλά και διοίκησης, σε επί μέρους ζητήματα (π.χ. οικογενειακό δίκαιο) πάνω στους ορθόδοξους χριστιανούς υπηκόους τους. Δεδομένου ότι, στα χρόνια του Βυζαντίου, ο κλήρος είχε περιορισμένη πολιτική εξουσία και ο πατριάρχης εξαρτιόνταν πολιτικά από τον αυτοκράτορα, η ορθόδοξη εκκλησία άρχισε για πρώτη φορά να παίζει τόσο ουσιαστικό πολιτικό ρόλο αλλά και, στην ουσία, να ασκεί εξουσία πάνω στους ελληννόφωνους - ορθόδοξους πληθυσμούς. Ετσι, πέρα από τα διαφοροποιητικά στοιχεία αυτών που αντιπροσωπεύει σε σχέση με το περίγυρο (λατινικό ή οθωμανικό) λειτουργεί πλέον και σαν στοιχείο συγκρότησης μιας κοινότητας, με την έννοια ότι αποτελεί το διάμεσό της με τη διοίκηση και το φορέα που η ίδια η κοινότητα αντιλαμβάνεται πιο άμεσα ως φορέα εξουσίας.

Εξ άλλου, από τη βυζαντινή ακόμη εποχή, η ορθόδοξη εκκλησία έπαιζε και οικονομικό ρόλο, που συνίστατο στο ότι η ίδια (κυρίως μέσω των μονών) είχε εκτεταμένους κλήρους στην κατοχή της και λειτουργούσε, επί της ουσίας, σαν φεουδάρχης. Αυτή της η λειτουργία συνεχίστηκε και μέσα στα πλαίσια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, δεδομένου ότι τα θρησκευτικά - εκκλησιαστικά κτήματα (βακούφια) τελούσαν υπό ειδικό καθεστώς και δε θεωρούνταν ψιλή κυριότητα του οθωμανικού κράτους.

Μέσα στο ορθόδοξο «μιλλέτ» όμως, εκτός από τους ελληνόγλωσσσους πληθυσμούς, συμπεριλαμβάνονταν ακόμη και σλάβοι, Βούλγαροι, Αρβανίτες, Αρμένιοι κ.ά.. Οι άλλοι λοιπόν παράγοντες που συντελούν στη διαμόρφωση του έθνους είναι εκείνοι οι οποίοι ενεργοποιούνται κατ’ εξοχήν και οδηγούν στην οριστική διαφοροποίηση και το σχηματισμό του νέου ελληνισμού. Κυρίως, οι οικονομικές δραστηριότητες, με αιχμή στην ανάπτυξη του εμπορίου και, κατά δεύτερο λόγο, της βιοτεχνίας. Υπάρχουν ωστόσο και άλλα, σοβαρά στοιχεία του εποικοδομήματος που βοηθούν στο σχηματισμό του ελληνικού έθνους. Κυρίαρχο ανάμεσά τους είναι οπωσδήποτε η γλώσσα, μια γλώσσα της οποίας οι ρίζες ανάγονται στη βαθιά αρχαιότητα και η οποία υπήρξε γλωσσική αντανάκλαση του πλουσιότερου και αρτιότερου πολιτισμού που ανέδειξε ο δουλοκτητικός κόσμος. Εδώ, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ορθόδοξη εκκλησία στάθηκε, κατά το μάλλον ή ήττον, εχθρικά απέναντι στη ζωντανή εξέλιξη αυτής της γλώσσας, τη λαϊκή νέα ελληνική γλώσσα. Η επίσημη γλώσσα της εκκλησίας, όπως εξ άλλου και σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ήταν αττικίζουσα.

Σ’ αυτό το σημείο, ανοίγουν δύο σημαντικά ζητήματα: το ένα έχει να κάνει με τη στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στους Οθωμανούς και το δεύτερο με τη στάση της ορθόδοξης εκκλησίας απέναντι στην παιδεία. Δεν είναι μάλιστα αυτά τα δύο ζητήματα άσχετα μεταξύ τους. Θα πρέπει να πούμε από την αρχή ότι η ορθόδοξη εκκλησία αποδέχτηκε καθ’ ολοκληρίαν την προστασία και τις διοικητικές εξουσίες που της είχαν απονεμηθεί από την Υψηλή Πύλη. Το γεγονός αυτό, τουλάχιστον για τους πρώτους αιώνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν εμπεριέχει καμία ιδιαίτερη ηθική μομφή. Ηταν ακόμη «φυσικό», σε σχέση με τα δεδομένα και τα αιτήματα της εποχής. Ο βασικός ρόλος της ορθόδοξης εκκλησίας - όπως τουλάχιστον η ίδια τον αντιλαμβανόταν - διασφαλιζόταν απόλυτα και αυτός δεν ήταν άλλος από τη διαφύλαξη της ορθής πίστης και της σωτηρίας του ποιμνίου της, ενώ επίσης διασφαλίζονταν και τα υλικά της αγαθά. Ακόμη και η εκκλησιαστική φιλολογία των πρώτων αυτών αιώνων, δεν έχει την τάση να αντιπαρατίθεται θεολογικά στο Ισλάμ. Η εκκλησία βέβαια αντιτάχθηκε, όπως ήταν φυσικό, στους - κάποτε - μαζικούς εξισλαμισμούς που, όμως, δεν ήταν πάντοτε αναγκαστικοί[6]. Η εκκλησία συνεχίζει επίσης αδιαλείπτως τη σκληρή πολεμική της εναντίον των «κακοδόξων» καθολικών, μια πολεμική που επιτείνεται, ορισμένες φορές, από την πολιτική των επικυρίαρχων απέναντι στον ορθόδοξο κλήρο στις βενετοκρατούμενες ελληνικές χώρες. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έγραψε ο Πατριάρχης Μάξιμος ο Γ΄, στα 1483, στο δόγη της Βενετίας, για να παραπονεθεί για την κατάσταση του ορθόδοξου κλήρου στις βενετοκρατούμενες χώρες: «πάσχομεν υπό των Τούρκων συγχωρήσει θεού δια τας αμαρτίας ημών, πλην έχομεν πάσαν ελευθερίαν, ώστε ...πάντα πράττειν ακωλύτως τα εκκλησιαστικά και εν μέσω τω τόπω των ασεβών»[7].

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, διαφαίνεται και μια προσπάθεια συνεννόησης και συνδιαλλαγής με τους διαμαρτυρόμενους, η οποία ξεκίνησε με τις προσπάθειες του περίφημου Γερμανού θεολόγου και ελληνιστή Φιλίππου Μελάγχθωνα (Philipp Schwarzerd, 1497-1560), ο οποίος απέστειλε στον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Ιερεμία Β΄ επιστολή στα ελληνικά και μια ελληνική μετάφραση της «Αυγουστιαίας Ομολογίας»[8]. Τον επόμενο αιώνα (16ο) έγινε μια δεύτερη προσπάθεια συνεννόησης των δύο εκκλησιών, επί Πατριαρχίας Ιερεμία Β΄ του Τρανού, η οποία όμως κατέληξε σε πλήρη αποτυχία. Τα αίτια, πέρα από τα δογματικά ζητήματα, τα οποία δεν αντέχουν σε επιστημονική ανάλυση, βρίσκονταν πέρα από τις προθέσεις των δύο εκκλησιών. Το μόνο κοινό που είχαν ήταν ο αντικαθολικισμός τους. Από την άλλη, ενώ ο προτεσταντισμός ήταν σαφώς το δόγμα της πρωταρχικής συσσώρευσης και ανταποκρινόταν στις ανάγκες της ανερχόμενης αστικής τάξης, η ορθοδοξία ήταν ένα δόγμα προσκολλημένο σε μεσαιωνικά σχήματα (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο προτεσταντισμός ήταν πιο ανεκτικός ή πιο φιλάνθρωπος. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που βεβαιώνουν για το αντίθετο)[9].

Η ορθόδοξη εκκλησία, τους πρώτους τουλάχιστον αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας, δεν ήταν αμέτοχη της παιδείας. Μιλάμε βέβαια για τον ανώτατο κλήρο. Όμως, πριν αναφερθούμε στις σχέσεις της με τις επιστήμες και τα γράμματα, καλό θα ήταν να αναφερθούμε σε ένα μύθο, από τους πιο διαδομένους της ελληνικής ιστοριογραφίας, που διαμορφώθηκε μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και που συντέλεσε στο να περιβληθεί η ορθοδοξία την αίγλη της «εθνεγερτικής» δύναμης. Αναφερόμαστε βεβαίως στο μύθο περί «Κρυφού Σχολειού». Είναι γνωστή σε όλους η εικόνα του καλόγερου που, μέσα στο σκοτάδι, διδάσκει γραφή και ανάγνωση στους μαθητές που έρχονται κρυφά στο κελί του, νύχτα και με τη βοήθεια του ...φεγγαρακίου του γνωστού τραγουδιού. Καμία ιστορική τεκμηρίωση δεν υπάρχει για τούτη τη διαδικασία. Και δεν είναι μόνο η έλλειψη πηγών και κειμένων που συντελεί στη διάλυση αυτού του μύθου, αλλά και η ίδια η κοινή λογική που απορρέει από τη γνώση άλλων ιστορικών πραγματικοτήτων. Η Οθωμανική αυτοκρατορία οπωσδήποτε δε μεριμνούσε για την παροχή μαζικής μόρφωσης στους υπηκόους της, χριστιανούς και μουσουλμάνους. Ομως, οργανωμένο σύστημα λαϊκής παιδείας δεν υπήρχε σε καμία φεουδαρχική χώρα. Επί πλέον, οι διοικητικοί αξιωματούχοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (στους οποίους ανήκε και ο ανώτατος ορθόδοξος κλήρος, καθώς και πολλά άλλα πρόσωπα «έλληνες το γένος») όφειλε να γνωρίζει κάτι περισσότερο (ίσως πολύ περισσότερο) από γραφή και ανάγνωση. Μεταξύ άλλων και αυτό το σκοπό επιτελούσε η «Μεγάλη του Γένους Σχολή» στην Κωνσταντινούπολη, η οποία λειτουργούσε ανοιχτά και υπό την πλήρη προστασία της Υψηλής Πύλης. Ακόμη, η ύπαρξη πολλών λογίων πατριαρχών και άλλων μορφωμένων ελλήνων, που ασκούσαν πολύ υψηλά διοικητικά αξιώματα, φανερώνει ότι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι πιο εγγράμματοι ήσαν, κατά το μάλλον ή ήττον, οι Ελληνες.

Αυτά όσον αφορά τους πρώτους αιώνες της Οθωμανικής κυριαρχίας. Το 18ο όμως πια αιώνα, συντελούνται ριζικές μεταβολές στην ίδια την ταξική θέση και διαστρωμάτωση των υποδούλων. Τότε, σχηματίζεται η αστική τάξη, η οποία αναζητά τις ρίζες του «γένους» στο παρελθόν, ανακαλύπτει την ελληνική αρχαιότητα και διαμορφώνει ελληνική εθνική συνείδηση. Ενα από τα σημαντικότερα φανερώματα της αστικής ανάπτυξης, είναι και η αγάπη για τη γνώση και την παιδεία. Μέσα στο 18ο αιώνα, στις πόλεις του ελλαδικού χώρου, όπου τουλάχιστον υπάρχουν σοβαρά συμπτώματα αστικής ανάπτυξης (π.χ. Γιάννενα) ιδρύονται συνολικά 400 σχολεία, καθόλου κρυφά, εντελώς φανερά και ανθούντα[10].

Η συμβολή λοιπόν της εκκλησίας στην υπόθεση της παιδείας των υποδούλων δεν υπήρξε οπωσδήποτε ασήμαντη, βρίσκεται όμως πολύ μακριά από τις μυθοπλασίες της παραδοσιακής ιστοριογραφίας. Αφορά κυρίως τους πρώτους αιώνες της κατάκτησης και σχετίζεται με την εκπαίδευση ανώτατων κληρικών και διοικητικών αξιωματούχων, ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στην άσκηση των καθηκόντων τους. Πρέπει ωστόσο να τονίσουμε ότι, μέχρι τουλάχιστον το 18ο αιώνα, οι μορφωμένοι κληρικοί δεν περιφρονούν τις επιστημονικές ανακαλύψεις της «δυτικής» επιστήμης και προάγουν τόσο τις θετικές όσο και τις πολιτικές επιστήμες.


Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΙΣ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

Το είπαμε και προηγουμένως: η ορθοδοξία θεωρούσε αντίπαλό της περισσότερο τη δυτική εκκλησία και λιγότερο το Ισλάμ. Βέβαια, από το 15ο αιώνα και μετά, η αντιπαλότητα αυτή αντανακλά παρωχημένα κοινωνικά και ιστορικά σχήματα. Στην ίδια τη Δυτική Ευρώπη, το κλασικό μεσαιωνικό σχήμα σύμφωνα με το οποίο ο Πάπας είναι ο επί γης εκπρόσωπος του ανώτατου φεουδάρχη θεού, κλονίζεται, καθώς η διαδικασία της πρωταρχικής συσσώρευσης βρίσκει την ιδεολογική - δογματική της έκφραση στο νεοπαγές δόγμα που διατύπωσε ο Λούθηρος και την πολιτική στη διαμόρφωση του έθνους - κράτους. Στην Ανατολή, όπου οποιαδήποτε προσπάθεια αστικής ανάπτυξης ανακόπτεται κατ’ αρχήν εξ αιτίας της οθωμανικής κατάκτησης, η ορθόδοξη εκκλησία μένει προσκολλημένη στο φεουδαρχικό υπόβαθρο του βυζαντινού παρελθόντος και του οθωμανικού παρόντος. Εδώ όμως υπεισέρχεται ένας εξωγενής παράγων: η κατοχή σημαντικού μέρους του ελλαδικού χώρου, με κατ’ εξοχήν ελληνόγλωσσους και ορθόδοξους πληθυσμούς, από «δυτικές», λατινικές και φραγκικές δυνάμεις, κυρίως από Βενετία (Κρήτη, Πελοπόννησος, Κυκλάδες, Ιόνια νησιά) και από τη Γένοβα (Χίος, Μυτιλήνη). Υπάρχει και η ιδιάζουσα περίπτωση της Ρόδου, η οποία ανήκει στους μοναστικό - πολεμικό τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου. Καθώς όμως το μεγαλύτερο μέρος του λατινοκρατούμενου ελλαδικού χώρου ανήκει στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, θα ασχοληθούμε κυρίως με τη δική της εκκλησιαστική πολιτική.

Η πολιτική της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας απέναντι στους ελληνορθόδοξους υπηκόους της καθορίζεται κατ’ εξοχήν από την πολιτική της απέναντι στη Ρώμη και τον Πάπα. Η Βενετία, «μόνη ιταλική πόλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε σαν Ελληνίδα», επιχείρησε από πολύ νωρίς μια σχετική εκκλησιαστική ανεξαρτησία από την Αγία Εδρα, θεωρώντας ότι έτσι μπορούσε πολύ πιο άνετα να θεμελιώσει την εμπορική κυριαρχία της στη Μεσόγειο. Μέσα στα πλαίσια αυτής της διαφοροποίησης εντάσσεται και η αρπαγή από την Αλεξάνδρεια ενός σώματος το οποίο βαπτίσθηκε «σκήνωμα του Αγίου Μάρκου», μεταφέρθηκε στη Βενετία και έγινε ο πολιούχος Αγιος της πόλης, προς τιμήν του οποίου κτίσθηκε και η περίφημη Βασιλική (εμπνευσμένη αρχιτεκτονικά από το Βυζάντιο). Δεν είναι επίσης τυχαίο το γεγονός ότι ο καθολικός επίσκοπος της Βενετίας φέρει ακόμα και σήμερα τον τίτλο του Πατριάρχη (Patriarca) και ότι αυτή η περίπτωση είναι η μοναδική που ο τίτλος αυτός συναντάται στην καθολική εκκλησία. Η Βενετία δε θέλει, στις περιοχές που κατέχει, να δυσαρεστήσει το «δικό της» καθολικό κλήρο ούτε να έρθει σε πλήρη ρήξη με την Αγία Εδρα. Δε θέλει όμως από την άλλη να δημιουργήσει ερείσματα που θα διευκολύνουν την καθολική προπαγάνδα, με την έννοια ότι θα δημιουργούνταν ταυτόχρονα ερείσματα για την ανάπτυξη της παπικής πολιτικής. Δεδομένου δε ότι εθνικό αίσθημα δεν υπάρχει τα χρόνια για τα οποία μιλάμε, η εκκλησιαστική πολιτική της Γαληνοτάτης ήταν μια πολιτική εξισορρόπησης πιθανών αντιθέσεων που θα μπορούσαν να οξυνθούν και να οδηγήσουν σε εξεγέρσεις.

Βεβαίως, ο καθολικός κλήρος ευνοήθηκε παντού και σε αυτόν αποδόθηκε η κτηματική περιουσία του ορθόδοξου. Η καθολική εκκλησία, σε πολλές περιπτώσεις , υπήρξε η ίδια φεουδάρχης, όχι όμως περισσότερο ή λιγότερο αντιπαθητικός από τους κοσμικούς χωροδεσπότες. Στην περίπτωση μάλιστα των Ιονίων νήσων, από το 16ο αιώνα και μετά, αρχίζει η αντίστροφη διαδικασία και τα κτήματα της καθολικής εκκλησίας επιστρέφονται στον ορθόδοξο κλήρο, ενώ υπάρχουν πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες ορθόδοξες εκκλησίες ή μοναστήρια που βρίσκονται μέσα σε φέουδα καθολικής ιδιοκτησίας θεωρούνται προστατευόμενα από τον ίδιο το φεουδάρχη (jus patronato).

Περιπτώσεις διώξεων ιερέων δεν υπάρχουν ιδιαίτερα τρανταχτές, εκτός ίσως από την Κρήτη, επειδή αρκετοί ορθόδοξοι ιερείς συμμετείχαν στις αντιβενετικές εξεγέρσεις του Σήφη Βλαστού και του Καντανολέου (15ος και 16ος αιώνας αντίστοιχα).

Λατρευτικές εκδηλώσεις δεν απαγορεύτηκαν, εκτός από τη χειροτόνηση ιερέων και την ανάδειξη επισκόπων, σε συγκεκριμένες τουλάχιστον περιοχές (Κρήτη, Κέρκυρα). Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις, ο ορθόδοξος κλήρος όφειλε να τελεί λειτουργίες από κοινού με τον καθολικό[11], πράγμα που άφησε αρκετές ιδιαιτερότητες στο τυπικό και στην αρχιτεκτονική των ορθόδοξων ναών, κυρίως στα Επτάνησα.

Μετά τη Σύνοδο του Τρέντο (1534 - 1565), με την οποία θεωρείται ότι ξεκινά η επιθετική πολιτική της Καθολικής Εκκλησίας απέναντι στους διαμαρτυρόμενους, εντείνεται η καθολική δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο. Παρ’ όλο που αυτή δεν μπορεί (για ευνόητους λόγους) να εκδηλωθεί στις οθωμανοκρατούμενες περιοχές, άρα αναγκαστικά διεξάγεται στις βενετοκρατούμενες, δε συναντά την εύνοια των βενετικών αρχών και δε γίνεται με δική τους πρωτοβουλία. Φορείς της επονομαζόμενης «propaganda fide» είναι κυρίως τα μοναστικά τάγματα τα οποία ασκούν και φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Ωστόσο, δε φαίνεται να εδραιώνονται ιδιαίτερα στη συνείδηση των κατοίκων των περιοχών στις οποίες ασκούν τις δραστηριότητές τους.

Γενικά, η αντιφατική αλλά μάλλον ήπια πολιτική των Βενετών σε ζητήματα θρησκείας λειτούργησε, προοπτικά, προς όφελος του ορθόδοξου δόγματος. Καθώς, όπως είπαμε και στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η έννοια του έθνους δεν υπήρχε την εποχή εκείνη, οι ελληνόγλωσσοι και ορθόδοξοι υπήκοοι των βενετοκρατούμενων χωρών, προσδιορίζονταν από τη διοίκηση ως «persone di rito greco ortodosso», σε αντιδιαστολή με τους Σέρβους και Δαλματούς που προσδιορίζονταν ως «persone di rito serbo ortodosso»[12]. Η μακρόχρονη συμβίωση ορθόδοξων και καθολικών πληθυσμών στον ίδιο χώρο λειτούργησε αφομοιωτικά ως προς τους δεύτερους και παρ’ όλο που οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν στην κυρίαρχη τάξη ή υπηρετούσαν τη διοίκηση. Τα παραδείγματα εξορθοδοξισμένων βενετικών οικογενειών είναι πολλά και επιφανή, αρκεί να αναφέρουμε ανάμεσά τους Σολωμούς και τους Καποδίστριες. Οι εντάσεις μεταξύ των κοινοτήτων δεν ήταν ποτέ μεγάλες, κυρίως στα Ιόνια νησιά. Πολλές φορές εξ άλλου, ο ορθόδοξος κλήρος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της διοίκησης και τη βοηθούσε. Στην αγροτική Κέρκυρα του 18ου αιώνα, με τον ήχο της καμπάνας και την απειλή του αφορισμού, από τον ορθόδοξο κλήρο, διεξαγόταν η κατάρτιση των κατάστιχων των φέουδων.[13] Πάντως, περισσότερο ο μύθος και λιγότερο η ιστορία μαρτυρά ότι το 1797, ανάμεσα στο πλήθος που υποδέχτηκε τους δημοκρατικούς Γάλλους στην κεντρική πλατεία της Κέρκυρας, ήταν και ο Μεγάλος Πρωτοπαππάς, Χαλικιόπουλος - Μάντζαρος. Τούτο βέβαια είναι λίγο περίεργο, δεδομένης της πολύ κακής σχέσης του ορθόδοξου κλήρου με τα γαλλικά πράγματα και τα γαλλικά γράμματα (δηλαδή με το κίνημα του Διαφωτισμού και την Επανάσταση).

Μια σχετικά ιδιαίτερη περίπτωση είναι αυτή του καθολικισμού στις ανατολικές Κυκλάδες και ακόμα πιο ιδιάζουσα είναι η περίπτωση της Σύρου. Στις περιοχές που υπάγονταν απευθείας στη βενετική διοίκηση, όπως είδαμε και προηγουμένως, η διαδικασία αφομοίωσης λειτούργησε υπέρ των ορθοδόξων (και είναι, ακόμα και σήμερα, χαρακτηριστικά λίγος ο αριθμός των καθολικών στα Ιόνια νησιά). Αντίθετα στις Κυκλάδες που είχαν καταληφθεί από Βενετούς άρχοντες στο όνομα της Γαληνοτάτης, ο καθολικισμός επιβίωσε: στα περισσότερα από αυτά τα νησιά, ιδίως στη Νάξο, είναι φανερό, ακόμα και από την αρχιτεκτονική των πόλεων, ότι ο καθολικισμός είναι κατακτητικής προέλευσης: τα «φράγκικα» σπίτια βρίσκονται μέσα στα όρια του Κάστρου. Αντίθετα, στη Σύρο (και εδώ έγκειται η ιδιαιτερότητά της) οι καθολικοί του νησιού αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία, ισχυρίζονται ότι ακολουθούσαν ανέκαθεν το λατινικό τυπικό και η καθολική μητρόπολη του νησιού, ο Αγιος Γεώργιος, θεμελιώθηκε πριν από το 1204[14].


18ος ΑΙΩΝΑΣ. Η ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΕΘΝΟΥΣ - ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Εάν, στους προηγούμενους αιώνες, η παιδευτική συνεισφορά της εκκλησίας δεν ήταν ασήμαντη και έγινε κατορθωτή η ανάδειξη στον πατριαρχικό θρόνο σπουδαίων λογίων, όπως π.χ. του Κυρίλλου Λουκάρεως, κατά το 18ο, η ίδια η εκκλησία σαν δομή, λειτουργία και αντίληψη της πραγματικότητας ξεπερνιέται από την ίδια τη ζωή. Ο 18ος είναι ο αιώνας κατά τον οποίο ο «Ρωμιός» γίνεται Ελληνας, κυρίως μέσα από την ανάπτυξη καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και διαμόρφωσης αστικής τάξης. Αυτή η αστική τάξη ανασύρει μνήμες του - πολύ έντονου εξ άλλου - παρελθόντος του χώρου, ώστε να δημιουργήσει το θεωρητικό εκείνο υπόβαθρο που θα της επιτρέψει να διεκδικήσει το δικό της, «εθνικό» χώρο, τη δική της δηλαδή ενιαία αγορά, έξω από τις ισχυρές φεουδαρχικές δεσμεύσεις που επέβαλλε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η εκκλησία μένει πίσω από τις τρέχουσες οικονομικές και πολιτισμικές πραγματικότητες. Εχοντας τη συγκεκριμένη θέση, που αναλυτικά περιγράψαμε, σε σχέση με τη διοίκηση, εννοεί να μη χάσει αυτά της τα προνόμια. Στην καλύτερη περίπτωση, προσβλέπει στην «ελληνοποίηση» της αυτοκρατορίας, στη διάβρωσή της δηλαδή από τα μέσα, από το ακμαίο ελληνικό στοιχείο. Στη χειρότερη, είναι εντελώς αντίθετη με οποιαδήποτε επαναστατική κίνηση που θα αποσκοπούσε στη δημιουργία ελληνικού κράτους[15]. Αυτές τις κινήσεις μάλιστα τις δαιμονοποιεί, ταυτίζοντάς τις (με αρκετή δόση αλήθειας, οπωσδήποτε) με το κίνημα του διαφωτισμού, τα περίφημα «γαλλικά γράμματα» που τα θεωρεί προπύργιο αθεΐας. Είναι εξ άλλου, πολύ γνωστές οι άγριες ιδεολογικές - και όχι μόνο - συγκρούσεις ανάμεσα σε εκπροσώπους του κλήρου και σε επιφανείς εκπροσώπους του διαφωτισμού[16]. Ενδεικτικά αναφέρουμε την «Πατρική διδασκαλία», του πατριαρχικού λόγιου Αθανάσιου Πάριου, στην οποία η Οθωμανική κυριαρχία χαρακτηρίζεται τιμωρία εκ θεού και η οποία προκάλεσε την μήνιν και την οργισμένη απάντηση του Αδαμάντιου Κοραή, με τη δημοσίευση της «Αδελφικής Διδασκαλίας», ενός πραγματικά επαναστατικού κηρύγματος. Αλλά και η σύγκρουση ανάμεσα στο Ρήγα και στον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ (τον υπερτιμημένο από την αστική ιστοριογραφία, ο οποίος επί πλέον καταδίκασε και το κίνημα του Υψηλάντη) φανερώνει την αγκύλωση και την προσήλωση της εκκλησίας σε παρωχημένες δομές και αναγκαιότητες. Στην πιο επίσημη έκφρασή της λοιπόν, η Ορθόδοξη εκκλησία υπήρξε αντίθετη με τη διατύπωση του αιτήματος για συγκρότηση έθνους κράτους.


ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ιστορική αυτή αναδρομή έγινε κυρίως για να καταδειχτεί το πώς και πότε, ιστορικά, η ορθόδοξη εκκλησία (και το δόγμα του οποίου αποτελεί την οργανωτική αποκρυστάλλωση) εξέφρασε την ανθρώπινη κοινότητα που αποτέλεσε αργότερα το ελληνικό έθνος. Θα πρέπει να πούμε ότι η ορθοδοξία, έχοντας ανθίσει στον ανατολικό χώρο, με τις πολύ έντονες κλασικές και ελληνιστικές μνήμες, διέσωσε στο τυπικό της πολλά στοιχεία της αρχαιοελληνικής κουλτούρας. Δεν εννοούμε μόνο τη γλώσσα, αλλά και τη δομή της λειτουργίας (η οποία απηχεί μνήμες αρχαίας τραγωδίας) καθώς και θεολογικούς συμβολισμούς οικείους στον αρχαίο ελληνικό χώρο, π.χ. την Ανάσταση, που αποτελεί πολύ σημαντικότερη γιορτή για την Ορθοδοξία, από ότι για τον καθολικισμό που προβάλλει περισσότερο τα Χριστούγεννα. Από την άποψη αυτή, ο συντηρητισμός της (με την έννοια της διάσωσης αυτών των στοιχείων) βοήθησε στη διατήρηση των πολιτισμικών εκείνων στοιχείων στα οποία κατέφυγε το διαμορφούμενο ελληνικό έθνος για να ολοκληρώσει τη συγκρότηση της συνείδησής του. Από την άλλη, στη μακραίωνη περίοδο των ξενικών κυριαρχιών στον ελλαδικό χώρο, η ορθοδοξία συντέλεσε ώστε το πρόπλασμα του ελληνισμού να λειτουργεί ως κοινότητα με ενιαία χαρακτηριστικά, αλλά και να διαφοροποιείται από τους αλλόδοξους και αλλόθρησκους. Μέχρι εκεί και μέχρι την εποχή που η πολιτική και η ιδεολογία αποκρυσταλλώνονταν κυρίως σε σχήματα θρησκευτικά, όντως η ιδιότητα του ορθοδόξου υπήρξε στοιχείο που βοήθησε στη συγκρότηση του ελληνικού έθνους. Από τη στιγμή όμως που το ελληνικό έθνος, διαμορφωμένο πια, αναζητά συνειδητά στην αρχαιότητα τις πηγές του και επενδύεται ιδεολογικά με τις θέσεις του διαφωτισμού (που, άλλωστε, ανταποκρίνονται στις διαδικασίες της βάσης και στην ανάπτυξη αστικής τάξης) ο ρόλος της ορθοδοξίας υποχωρεί. Ο Ελληνας (ή πιο συχνά Γραικός) του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα δεν είναι απαραίτητο να προάγει τη θρησκευτική του πίστη ως διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό[17]. Το «εν έθνος - Γραικογάλλοι» του Κοραή φανερώνει ότι ο ελληνικός διαφωτισμός θεωρεί ως συγκροτησιακό στοιχείο μιας κοινότητας περισσότερο την ιδεολογία και τα πολιτικά αιτήματα και λιγότερο τη θρησκεία.

Το ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε μετά το 1832 είναι κράτος αστικό ως προς τις προϋποθέσεις ύπαρξής του, τα αίτια δημιουργίας του, τους σκοπούς του. Θα τολμούσαμε μάλιστα να πούμε ότι η ελληνική επανάσταση υπήρξε υπόδειγμα εθνικής - απελευθερωτικής επανάστασης υπό την καθοδήγηση της αστικής τάξης και με σκοπό τη δημιουργία έθνους - κράτους. Ομως, από μια άλλη πλευρά, παλαιότερα κοινωνικά μορφώματα, κληρονομιά της Οθωμανικής τάξης πραγμάτων, παρέμειναν σε αυτό ζωντανά και ενεργά, με αποτέλεσμα ουκ ολίγους συμβιβασμούς από την πλευρά των αστών μαζί τους. Αυτά τα στρώματα εκφράζονταν κυρίως ιδεολογικά από την ορθόδοξη εκκλησία[18], η οποία διαμόρφωσε για τον εαυτό της το μύθο της «κιβωτού του γένους» και τον περιεβλήθη, με όλη τη λάμψη που της προσπορίζει. Δε λέει ψέματα, αλλά οχυρωμένη πίσω από τη μεταφυσική - ιδεαλιστική αντίληψη της πραγματικότητας και από έναν καθόλου αθώο εκλεκτικισμό, δε λέει και όλη την ιστορική αλήθεια. Και όταν αναφερόμαστε στην ιστορική αλήθεια δεν εννοούμε την εύκολη ερμηνεία που δίνεται στα ιστορικά γεγονότα, σχετικά με «καλούς - αγωνιστές» ή «κακούς» ιερείς ή την πλούσια φιλολογία σχετικά με τον ανώτατο και τον κατώτερο κλήρο. Εννοούμε κυρίως εκείνη την ιστορική αλήθεια που διακριβώνει το πώς κάθε στοιχείο του εποικοδομήματος εδράζεται στη συγκεκριμένη οικονομικο - κοινωνική βάση, την εκφράζει και, με τη σειρά του, επιδρά σε αυτήν.

Στην προσπάθειά της αυτή, η εκκλησία συνεπικουρείται από το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι σχεδόν αμιγώς ορθόδοξη χώρα. Το σχεδόν όμως αυτό έχει δύο παραμέτρους: η πρώτη σχετίζεται με την ύπαρξη αλλόδοξων και αλλόθρησκων μειονοτήτων. Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης συνιστά ένα ζήτημα αρκετά περίπλοκο και έξω από τις προθέσεις και τις δυνατότητες του παρόντος άρθρου. Οι εβραίοι της Ελλάδας, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι χαρακτηριστικά λίγοι, ενώ πολλοί λίγους πιστούς έχουν και τα λογής ευαγγελικά δόγματα και οι λογής ευαγγελικές εκκλησίες. Σχετικά πιο πολυάριθμη, αντίθετα, είναι η καθολική κοινότητα (δεν αναφερόμαστε στην Ουνία, που θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα ολόκληρης πραγματείας). Οι Ελληνες καθολικοί προέρχονται, στην πλειοψηφία τους, από τα νησιά των ανατολικών Κυκλάδων και, κυρίως, από τη Σύρο (στην περίπτωση της οποίας κάναμε ειδική μνεία παραπάνω). Παρά τη διάχυτη αντίληψη ότι πάντοτε αυτοί έχαιραν της Παπικής προστασίας (κατηγορία που φτάνει στον ισχυρισμό ότι, κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν ειδικά προνόμια από την ιταλική διοίκηση, την ίδια στιγμή που οι ορθόδοξοι επένοντο) ωστόσο δε στερούνται καθόλου ελληνικής εθνικής συνείδησης και, επί πλέον, υπήρξαν πάντα το ταξικά αδύνατο μέρος του πληθυσμού του νησιού. Πάντως, δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει κανείς (χωρίς ίχνος ειρωνείας) την αναμφισβήτητη συμβολή της καθολικής κοινότητας της Σύρου στη διαμόρφωση ενός σημαντικού κομματιού του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, μέσω του επιφανέστερου τέκνου της του οποίου η προτομή με το χαρακτηριστικό μουσικό όργανο κοσμεί τη μικρή ομώνυμη πλατεία της Ανω Σύρου ...

Είπαμε προηγουμένως ότι το «η Ελλάδα είναι σχεδόν αμιγώς ορθόδοξη χώρα» έχει δύο παραμέτρους. Η δεύτερη σχετίζεται με τον -μη καταγράψιμο- αριθμό των αθρήσκων ή αθέων Ελλήνων πολιτών. Πίσω από το περίφημο «Χ.Ο.» των ταυτοτήτων σαφώς δεν κρύβεται πάντα ένας πιστός. Κρύβονται και πολλοί άνθρωποι που -κάποτε και μέσα από διαφορετικούς ιδεολογικούς δρόμους- δεν προσδιορίζονται ως προσωπικότητες από τη σχέση τους με το θείο, αλλά από την απάρνησή του. Κυρίως οι μαρξιστές και οι κομμουνιστές (αλλά και ορισμένοι αστοί διανοητές) έχουν αποστασιοποιηθεί από το φαινόμενο «θρησκεία», χωρίς να έχουν απεμπολήσει και την εθνική τους συνείδηση. Από μια άλλη πλευρά, ακόμη και αυτή η κατηγορία προσδιορίζεται κατά μεγάλο μέρος πολιτισμικά από το «Η ζωή εν τάφω» ή από την αδίκως υποτιμημένη βυζαντινή αισθητική στις εικαστικές τέχνες, στοιχεία που κληρονομήθηκαν στο νέο ελληνικό πολιτισμό μέσω της λαϊκής αλλά και λαϊκότροπης λόγιας τέχνης.

Τι θέλουμε να πούμε με τούτο; Η θρησκεία είναι μια αντιεπιστημονική θεώρηση της πραγματικότητας που ανταποκρίνεται στους ταξικούς οικονομικοκοινωνικούς σχηματισμούς και στην επιστημονική και γνωστική ανεπάρκεια του ανθρώπου. Ωστόσο, όντας στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού έχει δημιουργήσει τέχνη, φιλολογία και νοοτροπίες που έχουν επιδράσει βαθιά στη διαμόρφωση συνειδήσεων. Η ορθοδοξία, ως δόγμα και εκκλησία, δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτόν τον κανόνα. Η συμβολή της λοιπόν στη συγκρότηση της ελληνικής συνείδησης βρίσκεται σε τούτο: βοήθησε τη συγκρότηση της κοινότητας των ελληνοφώνων (με την ευρεία έννοια) και ενέτεινε τη διαφοροποίηση από τις άλλες ανθρώπινες ομάδες με τις οποίες αυτοί συμβίωσαν ιστορικά. Η συμβολή της είναι επίσης σημαντική σε επίπεδο τέχνης, κουλτούρας, νοοτροπίας. Ομως, σε επίπεδο ιδεολογικό - επιστημονικό, αντίληψης της ζωής (που αποκρυσταλλώνεται, μεταξύ άλλων, και ως αίσθηση ελληνικότητας) δεν ήταν, μετά το 18ο αιώνα και πολύ περισσότερο δεν είναι σήμερα στοιχείο «εκ των ουκ άνευ». Εκτός αν θεωρήσουμε - και ας μας συγχωρεθεί από τους αναγνώστες η προσέγγιση των παραδειγμάτων - ότι ο στίχος «τα ματόκλαδά σου λάμπουν σαν τα λούλουδα του κάμπου» δεν είναι κομμάτι του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Η ότι η συγκλονιστική πραγματικότητα που συμπυκνώθηκε στη φράση του Νίκου Μπελογιάννη «εμείς αγαπάμε την Ελλάδα με το αίμα μας» ειπώθηκε από τα χείλη ενός ανθρώπου βαθιά θρησκευόμενου.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1.«Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» (Εκδοτική Αθηνών, τόμοι Θ΄, Ι΄, ΙΑ΄).

2.Στήβεν Ράνσιμαν: «Βυζαντινός Πολιτισμός» (εκδ. Γαλαξίας).

3.Βασίλης Κρεμμυδάς: «Εισαγωγή στην Ιστορία της Νεοελληνικής Κοινωνίας (1700 - 1821) (εκδ. Εξάντας).

4.Νίκος Γ. Σβορώνος: «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας» (εκδ. Θεμέλιο).

5.Peter Sugar: «Η νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από Οθωμανική κυριαρχία (1354 - 1804)» (εκδ. Σμίλη)

6.Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από ανέκδοτα βενετικά φεουδαρχικά κατάστιχα, προερχόμενα από το Archivio di Stato της Βενετίας.





Η Δώρα Μόσχου είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

[1] Παραπέμπουμε σε παλαιότερο άρθρο μας (ΚΟΜΕΠ, τεύχος 3, 1998) που αναφερόταν στη διαμάχη σε σχέση με την «Ανατολή» και τη «Δύση» και την ένταξη της Ελλάδας σε μία από τις δύο αυτές γεωγραφικές - πολιτικές - πολιτισμικές ενότητες.

[2] «Και εκ του υιού»: δογματικό σημείο σύγκρουσης ανάμεσα στην ανατολική - ορθόδοξη και στη δυτική - καθολική εκκλησία. Σύμφωνα με την άποψη της πρώτης, οι καθολικοί πρόσθεσαν αυθαίρετα στο «Σύμβολο της Πίστεως» ότι το Αγιο Πνεύμα προέρχεται τόσο από τον Πατέρα όσο και από το γιο. Η σκέψη του Μεσαιωνικού ανθρώπου λεπτολογούσε κατά πολύ ιδιόρρυθμο τρόπο...

[3] Την ίδια εποχή, αναπτύσσεται εμπόριο και βιοτεχνία και στις πόλεις της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Είναι όμως ζήτημα προς διερεύνηση κατά πόσο αυτού του είδους η αστική ανάπτυξη αποτελεί επιβίωση των αντίστοιχων σχέσεων παραγωγής στα πλαίσια του δουλοκτητικού συστήματος, που εξέπνευσε αργά στο βυζαντινό χώρο, ή προανάκρουσμα των νέων κοινωνικών σχέσεων.

[4] Φεουδαρχικός κώδικας καταρτισμένος ειδικά για να εφαρμοστεί στις περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που κατέλαβαν οι Φράγκοι.

[5] Για παράδειγμα, έχει διαφορετικό χαρακτήρα ο αντιλατινισμός στις φραγκοκρατούμενες ελληνικές χώρες - για τον οποίο θα μιλήσουμε αναλυτικότερα παρακάτω - και διαφορετικό ο αντιλατινισμός της Κωνσταντινούπολης, που εκδηλώνεται κυρίως με το μίσος έναντι των γενουατών, βενετών και πισατών εμπόρων, μονίμων τροφοδοτών της πόλης σε είδη πρώτης ανάγκης, που είχαν σχηματίσει μεγάλες περιουσίες, ενώ ταυτόχρονα πένονταν οι ορθόδοξοι βυζαντινοί.

[6] Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις μαζικών εθελοντικών εξωμοσιών, καθώς και αρκετοί διάσημοι εξωμότες: αναφέρουμε ανάμεσά τους το Μεγάλο Βεζίρη Ιμπραήμ, επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και το διασημότερο αρχιτέκτονα τζαμιών, Σινάν. Κατά μία εκδοχή, εξωμότης ήταν και ο διαβόητος πειρατής στην υπηρεσία της Πύλης, Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα.

[7] «Υποφέρουμε από τους Τούρκους με την άδεια του θεού εξ αιτίας των αμαρτιών μας, όμως έχουμε κάθε ελευθερία ώστε ... να τελούμε χωρίς εμπόδια όλες τις θρησκευτικές μας υποχρεώσεις, ακόμα και μέσα στη χώρα των απίστων».

[8] «Αυγουστιαία Ομολογία»: η ολοκληρωμένη διατύπωση του προτεσταντικού δόγματος, από το Μαρτίνο Λούθηρο.

[9] Ανάμεσα σε αυτά, η αρνητική στάση που κράτησε ο ίδιος ο Λούθηρος απέναντι στον «Πόλεμο των χωρικών», η άγρια πουριτανική πολιτεία που εφάρμοσε ο Καλβίνος, η στήριξη που παρείχε η προτεσταντική εκκλησία της Αγγλίας στη διαμόρφωση του αστικού κράτους και στη λεηλασία της γης των χωρικών στη διαδικασία της πρωταρχικής συσσώρευσης. Ακραία παραδείγματα προτεσταντικής αγριότητας, μπορούμε να βρούμε την εποχή κατά την οποία διαμορφωνόταν το αμερικανικό έθνος, όταν ο απηνής διωγμός όχι μόνο των ετεροδόξων, αλλά και των απλών αποκλινόντων, πήρε μορφή μαζικής υστερίας στην περίπτωση της πόλης Σάλεμ, της Νέας Αγγλίας.

[10] Το μόνο μάλιστα σχολείο που κάηκε (κυριολεκτικά) στη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας ήταν το Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης, του Κωνσταντίνου Κούμα. Οχι από τους Οθωμανούς, αλλά από ένα φανατισμένο από την εκκλησία όχλο, επειδή σε αυτό διδάσκονταν τα «γαλλικά» (δηλαδή τα άθεα) γράμματα (αρχές 19ου αιώνα).

[11] Χαρακτηριστικό είναι ότι καθολικοί και ορθόδοξοι όφειλαν από κοινού να εορτάζουν τη γιορτή του Αγίου Μάρκου, στις 25 Απριλίου, κυρίως ως ένδειξη σεβασμού προς τη Βενετία.

[12] «Πρόσωπα ορθόδοξου ελληνικού δόγματος» και «πρόσωπα ορθόδοξου σερβικού δόγματος».

[13] «...col timor del Signor Iddio, et anime loro, et in vigor della Scomunica ...» «Με το φόβο του Κυρίου και Θεού, και των ψυχών τους και με την απειλή του αφορισμού», καλούνται οι πάροικοι να δηλώσουν τα υπάρχοντά τους, σύμφωνα με το βενετικό κατάστιχο του 18ου αιώνα.

[14] Μία απάντηση για τη διατήρηση του καθολικού δόγματος στις Κυκλάδες, θα μπορούσε να είναι ότι αυτή οφείλεται στην αρκετά πρώιμη κατάληψη των νησιών αυτών από τους Οθωμανούς, δια ...χειρός Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (4η δεκαετία του 16ου αιώνα), που ανέτρεψε τις ισχύουσες ισορροπίες ανάμεσα στις δύο χριστιανικές κοινότητες. Δε συνέβη όμως το ίδιο και στην Κρήτη, όπου, μετά την κατάληψη του Χάνδακα από τους Οθωμανούς (1669), ακολούθησε ένα γιγαντιαίο κύμα εξισλαμισμών (και όχι αναγκαστικών).

[15] Ωστόσο, κατά τον προηγούμενο αιώνα, αναπτύχθηκαν σημαντικά κινήματα όχι μόνο με τη συμμετοχή, αλλά, κάποτε, και με την καθοδήγηση κληρικών. Χαρακτηριστικότερο είναι το παράδειγμα των δύο επαναστατικών κινημάτων του μητροπολίτη Τρίκκης και Λαρίσης Διονυσίου, του επονομαζόμενου Φιλοσόφου ή Σκυλοσόφου (1600 και 1611) που είχαν το χαρακτήρα αγροτικής εξέγερσης. Και τα δύο κινήματα απέτυχαν: μετά την αποτυχία του πρώτου, ο Διονύσιος κατέφυγε στην Ιταλία, καθαιρεμένος από το Πατριαρχείο, ενώ, μετά το δεύτερο βρήκε τραγικό θάνατο και οι Οθωμανοί εξαπέλυσαν όργιο αντιποίνων.

[16] Ωστόσο, προδρομικές μορφές του ελληνικού Διαφωτισμού θεωρούνται δύο κληρικοί: ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις (που κατηγορήθηκε από τον ίδιο τον κλήρο για προσέγγιση με τον προτεσταντισμό, καταδόθηκε στις οθωμανικές αρχές και εκτελέστηκε) και ο πρώτος μεταφραστής του Βολταίρου στην ελληνική γλώσσα, Ευγένιος Βούλγαρις.

[17] Χωρίς, από την άλλη, αυτό να σημαίνει ότι απαραίτητα δεν το κάνει. Η αναφορά της θρησκείας ως εθνεγερτικής δύναμης σχετίζεται και με την ταξική θέση και με το βαθμό παιδείας του αυτού που την επικαλείται. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των αγωνιστών του ‘21. Χαρακτηριστική επίσης - έχουμε αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μας - είναι η διαίρεση εκείνων που προσβλέπουν στην απελευθέρωση της Ελλάδας από μια ξένη δύναμη - σε εκείνους που προσβλέπουν στη Γαλλία και σε εκείνους που προσβλέπουν στην «ομόδοξη» Ρωσία.

[18] Ειρήσθω εν παρόδω, σε μια προσπάθεια ολοκλήρωσης του αστικού χαρακτήρα του, το ελληνικό κράτος την κατέστησε αυτοκέφαλη, σε σχέση με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.



ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ Ο ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ Ο ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ


της Αλέκας Παπαρήγα

Αγαπητές συντρόφισσες, αγαπητοί σύντροφοι,

Εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ σας απευθύνουμε θερμό συντροφικό χαιρετισμό για την ανταπόκριση και τη συμμετοχή σας στη νέα αυτή διεθνή συνάντηση των Κομμάτων μας, που φιλοξενεί το Κόμμα μας στην Αθήνα.

Η συνάντηση μας γίνεται μετά τα γεγονότα στις 11 Σεπτέμβρη 2001 στη Νέα Υόρκη και το Πεντάγωνο. Εχουμε περάσει ήδη σε μια νέα κρίσιμη περίοδο που το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η απροκάλυπτη επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού όπου με το πρόσχημα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, στρέφεται ενάντια σε όλους τους λαούς και τα μαζικά τους κινήματα αντίστασης στον εφιάλτη της νέας τάξης του ιμπεριαλισμού, καθώς και ενάντια στη διεκδίκηση μιας άλλης παγκόσμιας τάξης που θα κατοχυρώνει την ειρήνη, θα αντιμετωπίζει ισότιμα τους λαούς, θα σέβεται τα κυριαρχικά τους δικαιώματα και θα κατοχυρώνει τις δημοκρατικές ελευθερίες και κατακτήσεις τους.

Η συνάντηση μας έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά σημαντικές κατά τη γνώμη μας συναντήσεις και κινητοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν αυτό το διάστημα, όπως: Η συνάντηση των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων των χωρών της Νότιας και Ανατολικής Μεσογείου, της Ερυθράς Θάλασσας και του Κόλπου που φιλοξένησε το ΚΚΕ, οι συναντήσεις των κομμουνιστικών κομμάτων των αραβικών χωρών. Η συνάντηση Κομμουνιστικών κομμάτων που έγινε στο Μοντεβίδεο που ήταν μια πρώτη πολύ θετική προσπάθεια να αντιμετωπιστούν από κοινού ζητήματα που είχαν να κάνουν με το Φόρουμ του Σάο Πάολο και του Πόρτο Αλέγκρε, η συνάντηση του Φόρουμ του Σάο Πάολο στην Κούβα. Η συνάντηση για την πάλη του λαού της Κολομβίας στην πόλη του Μεξικού. Η συνάντηση αλληλεγγύης στην πάλη του παλαιστινιακού λαού που φιλοξένησε το ΑΚΕΛ. Οι μαζικές κινητοποιήσεις που έγιναν ενάντια στην πολιτική του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού σε όλες τις ηπείρους, οι κινητοποιήσεις κατά των συνόδων του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΠΟΕ και οι μεγάλες κινητοποιήσεις που έγιναν και γίνονται από τους εργαζόμενους στην Ευρώπη ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ενωση του κεφαλαίου, της στρατοκρατίας, της Σέγκεν και των δυνάμεων καταστολής. Οι μεγάλες μαχητικές συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις που έγιναν την 1η Μάη με συνθήματα κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου, κατά της επίθεσης του κεφαλαίου στα εργατικά δικαιώματα και κατακτήσεις, διεκδίκησης ενός κόσμου ειρηνικού, με κοινωνική δικαιοσύνη.

Κατά τη γνώμη μας, οι συναντήσεις και οι κινητοποιήσεις που αναπτύσσονται δημιουργούν την ανάγκη μιας ακόμα πιο διεξοδικής συζήτησης ανάμεσα στα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα των ζητημάτων που αντιμετωπίζουμε και αναζήτησης ενός όσο γίνεται κοινού πλαισίου αναφορών που θα σηματοδοτούν την στάση μας απέναντι τόσο στα παλιά όσο και στα νέα προβλήματα που προέκυψαν μετά τις 11 Σεπτέμβρη 2001.

Επιγραμματικά στεκόμαστε σε ορισμένα χαρακτηριστικά της σημερινής περιόδου.


ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ

Στις ΗΠΑ η κυβέρνηση Μπους έχει προχωρήσει σε εξαιρετικά μέτρα καταπάτησης και των πιο στοιχειωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Στο όνομα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας με το λεγόμενο «πατριωτικό νόμο» επιτρέπεται τώρα στις αρχές να συλλαμβάνουν υπόπτους και να τους κρατούν για αόριστο χρονικό διάστημα χωρίς επικοινωνία με δικηγόρους, να τους εκτοπίζουν ή να τους φυλακίζουν σε κελιά απομόνωσης, να παρακολουθούν την αλληλογραφία τους, τις συνδιαλέξεις τους και την επικοινωνία που μπορεί να έχουν μέσω του Διαδικτύου και να πραγματοποιούν έρευνες στα σπίτια τους χωρίς προηγούμενη δικαστική άδεια. Σήμερα πάνω από 1.400 άτομα υπολογίζεται ότι βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση. Επιτρέπεται τώρα επίσημα στη CIA να δολοφονεί ξένους ηγέτες ή άτομα που κρίνονται επικίνδυνα για τα συμφέροντα των ΗΠΑ.

Αντίστοιχα μέτρα περιστολής των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών πάρθηκαν και στην ΕΕ με το συντονισμό των αστυνομικών και δικαστικών αρχών, την καθιέρωση του ενιαίου εντάλματος έκδοσης για όλες τις χώρες της ΕΕ, τη συνεργασία των υπηρεσιών ασφαλείας και των δικαστικών αρχών μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ με την έκδοση υπόπτων στις ΗΠΑ, την ενίσχυση των μέτρων καταστολής και παρακολούθησης των «υπόπτων» σε όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ, καθώς και στη δημιουργία του στρατού της ΕΕ ως μιας δύναμης ταχείας επέμβασης στην υπηρεσία των συμφερόντων του ευρωπαϊκού κεφαλαίου.

Στα Αραβικά Κράτη: Στην ίδια κατεύθυνση της έντασης των μέτρων καταστολής κινήθηκαν και οι κυβερνήσεις σε αραβικές χώρες όπου υπόγραψαν μια σύμβαση για την καταστολή της τρομοκρατίας ανάμεσα τους (Arab Convention for the Suppression of Terrorism).

Στην Ινδία επίσης η κυβέρνηση Βατσπαγί προχώρησε στη θέσπιση της λεγόμενης «Διάταξης για την αποτροπή της τρομοκρατίας» (POTO The Prevention of Terrorism Ordinance).

Ανάλογα μέτρα καθιερώνονται και στη Ρωσική Ομοσπονδία και τώρα τελευταία με πρόσχημα όχι μόνο την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, αλλά και του «εξτρεμισμού». Ιδια μέτρα παίρνονται στις περισσότερες χώρες.


ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΗ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΟΠΛΩΝ ΠΑΝΤΟΥ

Η πρώτη επέμβαση, μετά τις 11/9, του αμερικανικού ιμπεριαλισμού πραγματοποιήθηκε στις 7.10.2001 με τη βοήθεια της Βρετανίας, ενάντια στο λαό του Αφγανιστάν. Ο Πρόεδρος Μπους κατονόμασε τις χώρες που αποτελούν τον λεγόμενο «Αξονα του κακού» και βρίσκονται στον άμεσο στόχο του, ενώ με το νέο πυρηνικό δόγμα που εξάγγειλε οι πύραυλοι στοχεύουν και χώρες όπως η Ρωσία και η ΛΔ της Κίνας, ενώ πυρηνικό πλήγμα μπορεί να δεχθούν και χώρες που δε διαθέτουν πυρηνικά όπλα αλλά προκαλούν τα αμερικανικά συμφέροντα, όπως το Ιράκ ή το Ιράν ακόμα και η Κούβα. Στη σύνοδο των Υπουργών Αμυνας του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες ο Ράμσφελντ δήλωσε ότι δεν αποτελούν προϋπόθεση οι πλήρεις και απόλυτα βεβαιωμένες αποδείξεις για να αναληφθεί στρατιωτική δράση κατά ενός κράτους που έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ ως «ύποπτο».

Ιδιαίτερα οξυμένη παρουσιάζεται επίσης η κατάσταση στην Παλαιστίνη, όπου συνεχίζονται οι επιθέσεις του Ισραηλινού στρατού στην κατεχόμενη Δυτική Οχθη και τις αυτοδιοικούμενες Παλαιστινιακές περιοχές. Οι Ισραηλινοί έχουν κάνει πολλές συλλήψεις και ανάμεσα σε αυτές έχουν και ηγετικά στελέχη του Παλαιστινιακού απελευθερωτικού κινήματος. Οι συνθήκες κράτησής τους είναι άθλιες και υπάρχει η ανάγκη της πιο ενεργούς κινητοποίησης της κοινής γνώμης για τις συνθήκες κράτησής τους και την απελευθέρωση τους.

Οξυμένη επίσης παρουσιάζεται η κατάσταση ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν με αφορμή την περιοχή του Τζαμού και Κασμίρ σε μια περιοχή πολύ ευαίσθητη και λόγω της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στο Αφγανιστάν και που δίνει μια ακόμη αφορμή για την ενεργότερη παρέμβαση των ΗΠΑ στην περιοχή.

Επισημαίνουμε με την ευκαιρία τις δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών του Ισραήλ κ. Πέρες κατά την επίσκεψη του στην Ινδία, κατά του Ιράν και την πρόσκληση προς την Ινδική κυβέρνηση να συνδεθεί η Ινδία με το ΝΑΤΟ, που απηχούν όπως φαίνεται ευρύτερους σχεδιασμούς πολύ επικίνδυνους για τους λαούς και την ειρήνη στην περιοχή.

Οι ΗΠΑ ετοιμάζονται αυτό το διάστημα εντατικά για μια επέμβαση ενάντια στο Ιράκ, ενώ εντείνουν τη στρατιωτική τους παρουσία στη Γεωργία και σε άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας καθώς και στις Φιλιππίνες.

Οι ΗΠΑ χαιρέτησαν μαζί με την ΕΕ το αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Προέδρου Τσάβεζ στη Βενεζουέλα, ενισχύουν με κάθε τρόπο τις αντιδραστικές δυνάμεις στην Κολομβία και περνούν όπως φαίνεται σε μια νέα φάση εφαρμογής του «σχεδίου Κολομβία» που στόχο έχει την εξόντωση του αντάρτικου και την κατάπνιξη του απελευθερωτικού κινήματος.

ΝΑΤΟ: Διεύρυνση - Συνεργασία με Ρωσία. Η ενεργοποίηση του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ για πρώτη φορά από την ίδρυση του, σημαίνει ότι όλες οι χώρες μέλη του βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με έναν αντίπαλο που προσδιορίζεται με το γενικό τίτλο «τρομοκρατία» και στην αντιμετώπιση του συνεργάζεται σχεδόν το σύνολο των χωρών του κόσμου. Οι ΗΠΑ διατηρούν όμως το αποκλειστικό προνόμιο να προσδιορίζουν προς ποια χώρα θα εξαπολύσουν τις νέες φονικές επιθέσεις τους και ήδη έχουν στο στόχαστρο εκτός από τον «άξονα του κακού» και άλλες 60 χώρες.

Στο διάστημα αυτό προχώρησε και η νέα επικίνδυνη σχέση της Ρωσίας με το ΝΑΤΟ, ενώ προετοιμάζεται εντατικά η νέα διεύρυνση που θα γίνει κατά τη σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Πράγα το Νοέμβρη του 2002.

Στην ουσία θα έχουμε μια νέα ίδρυση του ΝΑΤΟ στο ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα του ιμπεριαλισμού, του παγκόσμιου εκτελεστή των λαών με την επίσημη κάλυψη των κρατών μελών του και την ανοχή πολλών άλλων.

Προχωρά επίσης η συγκρότηση και λειτουργία του στρατού της ΕΕ, που θα αποτελεί το στρατιωτικό, επεμβατικό της βραχίονα για τα συμφέροντά της και ο οποίος θα έχει στενή σύνδεση και συνεργασία με το ΝΑΤΟ και τις δυνάμεις ταχείας επέμβασης.


ΕΝΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ

Στις σημερινές συνθήκες έχει ενταθεί επίσης ο αντικομμουνισμός, οι διώξεις κατά κομμουνιστών και τα πολλαπλά εμπόδια στη δράση των κομμουνιστικών κομμάτων. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Λιθουανία. Το ΚΚΛ παραμένει παράνομο. Εχει εκδώσει μερικά παράνομα φύλλα της εφημερίδας του «ΤΙΕΣΑ» («Αλήθεια»). Στη φυλακή βρίσκεται ο Μικόλας Μπουρακιάβιτσιους - Α΄ Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚ Λιθουανίας, καθηγητής Πανεπιστημίου, που έχει καταδικαστεί σε 12 χρόνια, σε φυλακή καταναγκαστικών έργων με χαλκευμένες - στημένες κατηγορίες.

Στη Λετονία επίσης το ΚΚ είναι απαγορευμένο. Οι κομμουνιστές, τα πρώην μέλη του ΚΚ, αλλά και των Σοβιέτ των Εργατικών Κολεκτίβων, των οργανώσεων των βετεράνων του αντιφασιστικού αγώνα, δεν έχουν το δικαίωμα να βάλουν υποψηφιότητα για βουλευτές ή ακόμα και στα τοπικά όργανα Αυτοδιοίκησης, δεν μπορούν να εργαστούν σε κρατικά όργανα και υπηρεσίες.

Στη Σλοβακία επίσης έχουμε μια νέα νομοθεσία που ποινικοποιεί τη δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος και απαγορεύεται κάθε αναφορά σε οτιδήποτε αναφέρεται στον κομμουνισμό, στην ιδεολογία του και την πολιτική του.

Στη Ρώσικη Ομοσπονδία υπό απαγόρευση βρίσκεται το ΚΕΚΡ-Επαναστατικό Κόμμα των Κομμουνιστών, επειδή στον τίτλο του αναγράφει τη λέξη «Επαναστατικό». Και σε άλλες χώρες παρατηρούνται ανάλογα φαινόμενα όπου ΚΚ βρίσκονται στην παρανομία και οι κομμουνιστές υφίστανται διώξεις και φυλακίσεις. Η γνώμη μας είναι ότι πρέπει να αναπτύξουμε την πιο πλατιά καμπάνια ενάντια σε αυτές τις ενέργειες και να εκφράσουμε την αλληλεγγύη προς τους δοκιμαζόμενους συντρόφους μας, με τους πιο πρόσφορους τρόπους για τον καθένα μας.


ΤΑ ΠΕΡΙ ΑΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ

Πρέπει επίσης να προβληματισθούμε για την τακτική του ιμπεριαλισμού και ιδιαίτερα των αστικών κομμάτων να στήνουν νέα εμπόδια στη συνείδηση των λαών με την επίκληση του κινδύνου της ακροδεξιάς και του νεοφασισμού.

Οι ακροδεξιές και ρατσιστικές αντιλήψεις δε γεννιούνται μέσα στους λαούς σαν απάντηση στις όποιες συνέπειες φέρνει το μεταναστατευτικό ρεύμα. Είναι αναπόσπαστο στοιχείο και σε μερικές περιπτώσεις τεχνητό κατασκεύασμα του ίδιου του αστικού πολιτικού συστήματος προκειμένου να περιορίσουν τον ριζοσπαστισμό και να εγκλωβίσουν λαούς σε τεχνητά διλήμματα. Η γαλλική εμπειρία διδάσκει κατά τη γνώμη μας. Το μέτωπο με τις ακροδεξιές και φασίζουσες αντιλήψεις, με τον ρατσισμό και το σωβινισμό μπορεί να το ανοίξει με αποτελεσματικότητα αποκλειστικά και μόνο το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό κίνημα που αναπτύσσεται πάνω σε γραμμή συνεργασίας και συμπαράταξης με το εργατικό κομμουνιστικό κίνημα. Τα ΚΚ, το δημοκρατικό, αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό κίνημα και τα κινήματα κατά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.

Ορισμένα ζητήματα που μας απασχολούν:

Για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Είναι φανερό ότι με το νομοθετικό πλαίσιο που έχει ετοιμαστεί είναι πολύ εύκολο να χαρακτηριστούν ως τρομοκράτες και τρομοκρατικές πράξεις, κάθε κίνημα αντίστασης που αγωνίζεται κατά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, τα αντιιμπεριαλιστικά κινήματα που αγωνίζονται κατά των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και πολέμων, κατά του ΝΑΤΟ. Τα κινήματα που αναπτύσσονται κατά της αντιλαϊκής και αντιδραστικής πολιτικής της ΕΕ, αλλά και κάθε κοινωνικό και εθνικό-απελευθερωτικό κίνημα.

Κατά τη γνώμη μας, πρέπει να καταπολεμήσουμε τις απόψεις που προέρχονται κύρια από τα επιτελεία προπαγάνδας των ιμπεριαλιστικών κέντρων και λένε ότι τρομοκρατικές πράξεις όπως αυτές της 11ης Σεπτέμβρη είναι μια απάντηση των φτωχών και καταπιεσμένων λαών στην ιμπεριαλιστική καταπίεση και ληστρική εκμετάλλευση του υπόλοιπου κόσμου. Τέτιες απόψεις αποτελούν την άλλη όψη των κατασταλτικών μέτρων που στρέφονται κατά των κινημάτων και των λαών που αντιστέκονται και παλεύουν την ιμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων. Αποτελούν μια συντονισμένη προσπάθεια συκοφάντησης των κινημάτων αυτών.

Οχι, η πάλη των λαών και των κινημάτων για κοινωνική απελευθέρωση και εθνική ανεξαρτησία δεν έχει καμιά σχέση με τρομοκρατικές μεθόδους. Σε καμιά περίπτωση δε δεχόμαστε ότι η λαϊκή πάλη είναι τρομοκρατία.

Κινητοποιήσεις και μηχανισμοί καταστολής. Στη χώρα μας, όπου αναπτύσσεται ένα πλατύ και πολύμορφο κίνημα, όπου πρωταγωνιστούν οι κομμουνιστές για να φύγει το ΝΑΤΟ από τα Βαλκάνια, να μην επεκταθεί σε νέες χώρες, για να σταματήσει κάθε συμμετοχή της ελληνικής κυβέρνησης στους ιμπεριαλιστικούς τυχοδιωκτισμούς και την αποστολή στρατευμάτων στο εξωτερικό, έχουν δυναμώσει και τα μέτρα καταστολής και διώξεων.

Ο αγώνας αυτός συναντά την κρατική καταστολή, την ποινικοποίηση. Δεν υπάρχει μέρα που να μη δικάζεται κάποιος αγωνιστής.

Οι μηχανισμοί καταστολής, όπως έδειξαν και τα γεγονότα μιας σειράς άλλων κινητοποιήσεων όπως στο Σιάτλ, στο Γκέτεμποργκ, στη Γένοβα, απαιτούν από εμάς ιδιαίτερη προσοχή και επαγρύπνηση στην αντιμετώπισή τους και στην αποφυγή προβοκατσιών. Η ελληνική πείρα δείχνει ότι είναι εφικτό στον αγώνα κατά της κρατικής καταστολής να διαμορφωθεί ευρύτερο λαϊκό μέτωπο.


Διεθνοποιηση της πΑληΣ

Δίνουμε μεγάλη σημασία στη διεθνοποίηση της πάλης, στη μαζική συμμετοχή και τη στήριξη κινητοποιήσεων που στρέφονται κατά της καπιταλιστικής διεθνοποίησης, της παγκοσμιοποίησης, όπως συνήθως λέγεται, με τις μεγάλες κινητοποιήσεις όπως της Γένοβας και κατά των συνόδων κορυφής της ΕΕ, όπως στη Βαρκελώνη, αυτή που πραγματοποιείται στη Σεβίλλη, αύριο στην Κοπεγχάγη και με αποκορύφωμα τις κινητοποιήσεις που ετοιμάζονται από τώρα στη χώρα μας με τη δημιουργία της κίνησης «Θεσσαλονίκη Δράση 2003» για τη σύνοδο κορυφής της ΕΕ που θα γίνει τον Ιούνη του 2003 στη Θεσσαλονίκη.

Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι προσπάθειές μας για ανταλλαγή πείρας με τη διοργάνωση συναντήσεων ανάμεσα σε κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα. Η στήριξη και η συμβολή μας στην πραγματοποίηση συναντήσεων ανάμεσα στις αγωνιζόμενες αντιιμπεριαλιστικές δυνάμεις, ώστε να ανεβεί σε ανώτερο επίπεδο ο συντονισμός, η κοινή δράση.

Εχουμε υπόψη τις προσπάθειες που γίνονται ώστε από μια σειρά συναντήσεις και κινητοποιήσεις να αποκλείονται τα κόμματα και ειδικά τα κομμουνιστικά, να επιβάλλονται όροι στους κομμουνιστές να βάλουν νερό στο κρασί τους όσον αφορά τον αγώνα κατά του καπιταλισμού. Γίνεται επίσης προσπάθεια αντικατάστασης των αναφορών στον ιμπεριαλισμό και το ιμπεριαλιστικό σύστημα με αναφορές στην «παγκοσμιοποίηση» από αταξική θεώρηση ή στο μονοπολισμό και τον ηγεμονισμό των ΗΠΑ, θέση που υποτιμά σκόπιμα ή παραγνωρίζει τη συνευθύνη των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και διακρατικών ενώσεων. Στην υιοθέτηση μιας σειράς θέσεων και διεκδικήσεων που στην ουσία προσπαθούν να δώσουν ένα «πιο ανθρώπινο πρόσωπο» στο απάνθρωπο σύστημα εκμετάλλευσης.

Για τα παραπάνω ζητήματα χρειάζεται έντονη διαφώτιση των λαών και ιδεολογικό μέτωπο, ώστε το κίνημα κατά των διεθνών καπιταλιστικών ενώσεων, κατά της νέας τάξης πραγμάτων να είναι εύστοχο και αποτελεσματικό, να μη χειραγωγείται, να είναι ανοικτό στα ταξικά κινήματα, στον αντιπολεμικό οργανωμένο αγώνα.


Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΕΝΤΟΝΗ ΠΑΡΑ ΠΟΤΕ

Στις σημερινές συνθήκες παραπέρα διεθνοποίησης της πάλης μας αποκτούν εκ των πραγμάτων ιδιαίτερη σημασία τα ζητήματα των συμμαχιών, του συντονισμού των δυνάμεων μας. Ηδη και από τις προηγούμενες συναντήσεις μας φαίνεται να έχει συσσωρευτεί σημαντική πείρα από την πολιτική συμμαχιών που εφαρμόζεται από τα κόμματά μας. Συμμαχίες που αφορούν τον αγώνα που κάνουν τα κόμματα στις διάφορες χώρες με αιχμή την πάλη ενάντια στα μονοπώλια και τη Νέα Τάξη Πραγμάτων, την πάλη για δημοκρατικές ελευθερίες που είναι ιδιαίτερα οξυμένη σε μια σειρά από χώρες. Φυσικά, η πολιτική συμμαχιών ασκείται σε συνθήκες που είναι διαφορετικές από χώρα σε χώρα, όπως υπάρχουν και διαφορές στην κατεύθυνση προς την οποία κινούνται αυτές οι συμμαχίες, ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες κάτω τις οποίες το κάθε κόμμα δουλεύει. Από τη μέχρι τώρα πείρα μας αναδεικνύεται ότι οι συμμαχίες δεν περιορίζονται μόνο στα κόμματα, αλλά και σε μορφές συμμαχιών με κινήματα. Φαίνεται πως πολύ σημαντικές είναι οι συμμαχίες που ωθούν και συμβάλλουν στην ανάπτυξη κινημάτων, της δράσης και των αγώνων στις συγκεκριμένες χώρες που τα κόμματά μας δραστηριοποιούνται. Στο έδαφος αυτών των αγώνων θα αναδειχτεί στην πορεία και η δυνατότητα συμμαχιών και σε πολιτικό επίπεδο.

Οπως και να έχει το ζήτημα των συμμαχιών και των συνεργασιών, αρκετά κόμματα έχουν εκφράσει κατά καιρούς την ανάγκη διατήρησης της αυτοτέλειας των ΚΚ μέσα σε αυτές τις συμμαχίες και έχουν αναπτύξει μια σειρά από ανησυχίες στο κατά πόσο μέσα σε αυτές τις συμμαχίες γίνονται προσπάθειες για να διαχυθούν τα Κομμουνιστικά Κόμματα σε αυτές και να χάσουν την ταυτότητά τους. Από αυτή την άποψη πιστεύουμε ότι και σε διεθνές επίπεδο το ζήτημα μια διακριτής παρουσίας των ΚΚ είναι πολύ σημαντικό.

Η πολιτική συμμαχιών και συνεργασιών που έχει κάθε κόμμα και η ανάγκη διατήρησης της αυτοτέλειας του ρόλου τους δε βρίσκονται -κατά τη γνώμη μας- σε αντιπαράθεση, αλλά στηρίζουν η μια την άλλη. Η διακριτή παρουσία και ο συντονισμός των ΚΚ ενδυναμώνουν με τη σειρά τους τα κινήματα αυτά.

Προτάσεις για καλύτερο συντονισμό:

Το ζήτημα της διακριτής παρουσίας των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων είναι αναγκαίο να αναδειχθεί γιατί δεν είναι πάντα εύκολο από το εθνικό επίπεδο να πάμε σε παγκόσμια κοινή δράση. Τόσο σαν συντονισμός και κοινή δράση των κομμάτων μας όσο και σαν συντονισμός και κοινή δράση ευρύτερων δημοκρατικών αντιμονοπωλιακών αντιιμπεριαλιστικών πατριωτικών δυνάμεων.

Από την πείρα που έχει συσσωρευτεί, και την πιο πρόσφατη, επισημαίνουμε τους προβληματισμούς που υπάρχουν ότι χρειάζονται συναντήσεις σε περιφερειακό επίπεδο και κατά ήπειρο, καθώς και κατά ομάδες κινημάτων. Θα μπορούσαμε να δουλέψουμε προς αυτή την κατεύθυνση πιο δραστήρια και πιο συλλογικά επεξεργαζόμενοι προτάσεις που θα έχουν ως στόχο:

α) Να επιδιώκονται συναντήσεις των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων κατά περιφέρεια όπου θα εξετάζονται πιο εξειδικευμένα ζητήματα..

β) Να επιδιώκονται συναντήσεις των κομμάτων μας μπροστά σε μεγάλα διεθνή γεγονότα, όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε στο Μοντεβίδεο πριν από το Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε.

γ) Να επιδιώκονται ευρύτερες συναντήσεις αντιιμπεριαλιστικών, αντιμονοπωλιακών δυνάμεων κατά περιφέρεια.

Στην κατεύθυνση αυτή αναδεικνύεται και η αναγκαιότητα ανάπτυξης μιας δραστήριας πολιτικής αλληλεγγύης και στήριξης των ΚΚ μεταξύ τους, αλλά και γενικότερα των λαϊκών κινημάτων. Στήριξης των πρωτοβουλιών που παίρνονται από διάφορα ΚΚ ή κινήματα, όπως για παράδειγμα αυτό που οργανώνεται από το ΚΚ Βοημίας-Μοραβίας στην Πράγα για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, άλλες πρωτοβουλίες που παίρνονται από μαζικά κινήματα, από άλλα κινήματα με τα οποία πραγματικά πρέπει να αναπτύξουμε τους δεσμούς μας, όπως είναι κινήματα σαν αυτά που διαδηλώνουν κατά της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.

Υπάρχουν επίσης μια σειρά προτάσεις που γίνονται για να διευκολύνουν το συντονισμό και την κοινή δράση και που θα μπορούσαν να συζητηθούν στο δεύτερο θέμα της συνάντησης.

Εχουμε τη γνώμη πως ζητήματα όπως αυτά θα μπορούσαν να απασχολήσουν τη συνάντηση μας, αλλά και τις διμερείς επαφές μας, έτσι ώστε να εκτιμηθεί η δυνατότητα ή χρησιμότητα και τα μέσα με τα οποία μπορούν να υλοποιηθούν αυτές οι προτάσεις. Ανάλογες προτάσεις υπάρχουν και για τη δημιουργία ταμείου όπου θα μπορούσε να βοηθήσει δραστηριότητες κοινές και άλλες.

Από προηγούμενες περιφερειακές συναντήσεις υπάρχει μια θετική πείρα στην υλοποίηση μιας σειράς προτάσεων που είχαν γίνει για να βρεθούν ορισμένα εργαλεία που να βοηθάνε τη γρήγορη ενημέρωση όλων μας, που να βοηθάνε το συντονισμό μας. Γεννήθηκε εκεί η ιδέα της δημιουργίας ενός κέντρου γρήγορης ενημέρωσης. Το Κόμμα μας προσπάθησε να ανταποκριθεί και σήμερα είναι μια πραγματικότητα το SOLID-NET που, απ΄ όσο διάστημα λειτουργεί, φαίνεται πως ανταποκρίνεται στις ανάγκες που θέλαμε να ικανοποιήσουμε με τη δημιουργία του κόμβου. Το SOLID-NET μαζί με το RED-NET, τον κόμβο των συντρόφων στις ΗΠΑ, σήμερα είναι σε θέση, και τα δύο αυτά κέντρα πληροφόρησης, να ενημερώνουν για τα βασικά ντοκουμέντα των ΚΚ και τις βασικές ανησυχίες και προβληματισμούς που έχουν.

Ακόμα βρίσκεται σε λειτουργία το κέντρο ταχείας πληροφόρησης όπου διακινούνται καθημερινά μια σειρά από ανακοινώσεις, καταγγελίες, εκκλήσεις αλληλεγγύης και εκτιμήσεις κομμάτων για συλλήψεις ή άλλα προβλήματα μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μόλις φτάσουν στο SOLID-NET και στέλνονται σε όλα τα κόμματα που έχουν ταχυδρομική διεύθυνση, αλλά και με φαξ όπου δεν υπάρχει ηλεκτρονική δυνατότητα. Αυτό συμβάλλει στην πιο γρήγορη ενημέρωση και βοηθά και στα ανακλαστικά αν θέλετε των ΚΚ, να αντιδρούν σε αιτήματα τέτια, έκφρασης αλληλεγγύης σε κόμματα ή κινήματα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Στις προσπάθειες αυτές προστέθηκε και η έκδοση του «Πληροφοριακού Δελτίου» με τα υλικά των συναντήσεων των κομμάτων μας στα αγγλικά, στα ρωσικά και στα ισπανικά και καλύπτει μια ανάγκη πληροφόρησης που προχωρεί ικανοποιητικά.

Στις σημερινές συνθήκες της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας εκτιμάμε ότι πρέπει να δυναμώσουν ακόμα περισσότερο οι προσπάθειες για κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων, συντονισμό και ανάπτυξη της κοινής μας δράσης.


ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Σήμερα επείγει κατά τη γνώμη μας να αναπτύξουμε πιο συντονισμένα τις παρεμβάσεις σε μια σειρά ζητήματα όπως:

Στην καταδίκη των ιμπεριαλιστικών πολέμων και επεμβάσεων που γίνονται με το πρόσχημα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας. Στην αποκάλυψη και αντιμετώπιση της κρατικής τρομοκρατίας και των νόμων καταστολής που ασκούνται στην ουσία ενάντια στους λαούς και τα κινήματα που αντιστέκονται και αντιπαλεύουν τη νέα τάξη πραγμάτων.

Στην υποστήριξη ιδιαίτερα του αγώνα που γίνεται για τα βασικά δημοκρατικά δικαιώματα και τις ελευθερίες σε μια σειρά χώρες όπου η κατάσταση είναι ιδιαίτερα οξυμένη.

Στο δυνάμωμα της πάλης μας κατά της καθιέρωσης ενός νέου διεθνούς δικαίου που αντανακλά το δίκαιο του ισχυρότερου.

Στην υπεράσπιση της αρχής της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις ανεξάρτητων κυρίαρχων κρατών και στην αρχή του σεβασμού της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας των κρατών.

Στην υπεράσπιση του δικαιώματος των λαών να επιλέγουν κυρίαρχα τον δικό τους δρόμο διακυβέρνησης και ανάπτυξης και να καθορίζουν το μέλλον τους.

Να δυναμώσουμε την αντίθεση μας στο ΝΑΤΟ και στις συνέπειες της επιθετικής του πολιτικής στην περιοχή καθώς και σε κάθε προσπάθεια διεύρυνσής του προς Ανατολάς ή προς Νότο (Μεσόγειος).

Να αντιταχθούμε στη δημιουργία των δυνάμεων ταχείας επέμβασης και στη δημιουργία του ξεχωριστού στρατού της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Να αντιταχθούμε στη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου Αμερικής (FTAA-ALCA), στο σχέδιο Κολομβία, στους σχεδιασμούς των ΗΠΑ και της ΕΕ για την καθυπόταξη των οικονομιών των Αραβικών χωρών (Μάγκρεμπ-Μάσρεκ).

Να αναλάβουμε δραστήριες πρωτοβουλίες για το συντονισμό της δράσης μας, απομυθοποιώντας την «παγκοσμιοποίηση» παίρνοντας υπόψη και τα νέα κινήματα που αναπτύσσονται κατά της πολιτικής των ιμπεριαλιστικών κυβερνήσεων και των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Να εντείνουμε την πάλη μας και το συντονισμό μας κατά της πολιτικής και των αποφάσεων, της G.-8, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας που εκφράζουν την κυριαρχία των ιμπεριαλιστών και του μονοπωλιακού κεφαλαίου, που στρέφονται κατά των δικαιωμάτων των εργαζόμενων και κατά χωρών και λαών που αντιστέκονται στα σχέδια τους.

Να αναπτύξουμε ένα πλατύ κίνημα υπεράσπισης των κατακτήσεων των εργαζόμενων, του δικαιώματος της υγείας και ασφάλισης για όλους, την αντιμετώπιση των ελαστικών μορφών εργασίας και της ανεργίας. Να αναπτύξουμε το συντονισμό και τη συνεργασία με τις ταξικές οργανώσεις των εργαζομένων που αντιστέκονται και παλεύουν την επίθεση του κεφαλαίου.

Μεγάλες είναι οι δυνατότητες να αναπτυχθεί ο συντονισμός με τις Κομμουνιστικές Νεολαίες των κομμάτων μας και με το κίνημα της νεολαίας για τις συνθήκες ζωής της, εκπαίδευσης, εξασφάλισης του μέλλοντός της, το κίνημα των γυναικών στην υπεράσπιση των κατακτήσεων τους και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους, στην υπεράσπιση της ειρήνης και της καταδίκης των ιμπεριαλιστικών πολέμων.

Το Κόμμα μας, σεβόμενο την αυτοτέλεια του κάθε κόμματος, σταθερά και με επιμονή προωθεί και στηρίζει κάθε προσπάθεια που συμβάλΛει στην ενότητα, το συντονισμό και την κοινή δράση του κομμουνιστικού κινήματος, σε κάθε πρωτοβουλία που στόχο έχει την ανάπτυξη ενός μαχητικού, πλατιού και μαζικού αντιιμπεριαλιστικού και αντιμονοπωλιακού κινήματος κατά της επιθετικότητας και της βαρβαρότητας του ιμπεριαλισμού, για την αντιμετώπιση της πολιτικής του και τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ειρηνική ανάπτυξη των λαών, την κοινωνική δικαιοσύνη και το σοσιαλισμό.



Παρέμβαση του ΚΚΕ από τη ΓΓ της ΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα, στη Διεθνή Συνάντηση των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων στην Αθήνα, στις 21-23 Ιούνη 2002, με θέμα: «Η διεθνής κατάσταση μετά τις 11 Σεπτέμβρη 2001».

Ό,τι πιο «αξιόπιστο» έχουν είναι η ψευτιά τους!

Ό,τι πιο «αξιόπιστο» έχουν είναι η ψευτιά τους!



Ο Νίκος Μπογιόπουλος στον eniko









Πώς λέμε «ο λόγος τους συμβόλαιο»; Ε, καμία σχέση. Θαυμάστε λοιπόν:




Αυτά, τα «μέχρις εδώ!», τα έλεγε – υποτίθεται - ο κ.Παπανδρέου στην τρόικα, τον Οκτώβρη του 2010. Ήμασταν και τότε, βλέπετε, σε φάση «σκληρής διαπραγμάτευσης»…







Για τα αποτελέσματα εκείνων των «σκληρών διαπραγματεύσεων», προφανώς δεν χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη ανασκόπηση.

Πάμε παρακάτω. Όπου στα παρακάτω περιλαμβάνεται κι αυτό:







Αυτά τα έλεγε ο κ.Σαμαράς στο «Πρώτο Θέμα», τον Μάιο του 2011.









Ήταν τότε που ο κ.Σαμαράς «δεν θα ψήφιζε» το Μνημόνιο 2 (που το ψήφισε). Που «δεν θα στήριζε» το Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα (που το στήριξε). Που «δεν θα συναινούσε» σε απολύσεις (που συναίνεσε). Και που «δεν θα συμφωνούσε» σε ιδιωτικοποιήσεις (που συμφώνησε)…

Πάμε παρακάτω:

Στη λεγόμενη «προγραμματική συμφωνία» που συνυπέγραψαν η ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ και η ΔΗΜΑΡ, στη βάση της οποίας - υποτίθεται ότι - συγκροτήθηκε η συγκυβέρνησή τους μετά τις εκλογές του 2012, υπόσχονταν πολλά και διάφορα.

Έλεγαν:
«...Ο τελικός δημοσιονομικός στόχος μπορεί να επιτευχθεί χωρίς επιπλέον περικοπή μισθών και συντάξεων».

Τι έκαναν; Τέσσερις μήνες αργότερα, με το μεσοπρόθεσμο, λεηλάτησαν έτι περαιτέρω ό,τι είχε απομείνει να θυμίζει - ως ανάμνηση - τους μισθούς και τις συντάξεις.
«Η συλλογική αυτονομία και η ισχύς των συλλογικών συμβάσεων εργασίας επανέρχεται...».

Τι έκαναν; Τέσσερις μήνες μετά, «απελευθέρωσαν» τις απολύσεις, γύρισαν το ωράριο εργασίας στην προ της εξέγερσης του Σικάγου εποχή και κατάργησαν την καθολικότητα της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας.
«Αποκατάσταση αδικιών (χαμηλοσυνταξιούχοι, πολυτεκνικά επιδόματα κ.λπ.) με άμεσα δημοσιονομικά ισοδύναμα».

Τι έκαναν; Τέσσερις μήνες μετά, κατάργησαν δώρα και ΕΚΑΣ από χαμηλοσυνταξιούχους και έφτασαν να αποτιμούν το επίδομα παιδιού στα 13,3 ευρώ το μήνα!
«Όχι απολύσεις στο Δημόσιο».

Τι έκαναν; Οι «διαπραγματεύσεις» τους με την τρόικα κατέληξαν στις απολύσεις χιλιάδων υπαλλήλων.
«Για όλους καθολική υγειονομική προστασία χωρίς προϋποθέσεις (ένσημα, χρόνος ασφάλισης)».

Τι έκαναν; Τέσσερις μήνες μετά, μας ξεφούρνισαν για πρώτη φορά ότι ακόμα και για την είσοδο (!) στο νοσοκομείο ερχόταν νέο χαράτσι , ύψους 25 ευρώ!
«Για τα ΑΜΕΑ ενίσχυση επιδομάτων...».

Τι έκαναν; Πετσόκοψαν επιδόματα και ενισχύσεις ακόμα και από τους ανάπηρους!

Αυτά συνέβησαν στη χώρα ως απότοκο της «αξιοπιστίας» της «προγραμματικής συμφωνίας» μεταξύ των εταίρων της εσωτερικής τρόικας που σχηματίστηκε μετά τις εκλογές: Κόπηκαν οι μισθοί (κι άλλο). Μειώθηκαν οι συντάξεις (κι άλλο). Κόπηκαν τα κοινωνικά επιδόματα (κι άλλο). Αυξήθηκε η ανεργία (κι άλλο). Κατακρεουργήθηκαν οι εργασιακές σχέσεις (κι άλλο). Καταληστεύτηκαν τα ασφαλιστικά ταμεία (κι άλλο). Αυξήθηκαν οι φόροι (κι άλλο). Επιβλήθηκε ανομολόγητα Μνημόνιο (κι άλλο).









Μετά την ανάσα που μας έδωσε ο Στάθης, πάμε και παρακάτω – καθότι όταν μιλάμε για «αξιοπιστία» των κυβερνώντων, υπάρχει μεγάλη ουρά.

Οι διακηρύξεις που ακολουθούν ήταν οι «δεσμεύσεις» του κ. Σαμαρά, όπως διατυπώθηκαν προεκλογικά στο λεγόμενο «πρόγραμμα 18 σημείων» της ΝΔ. Απολαύστε:

«Αποκατάσταση αδικιών χαμηλοσυνταξιούχων. Πολυτεκνικά επιδόματα με άμεσα δημοσιονομικά ισοδύναμα. Ρύθμιση ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων φορολογουμένων ώστε να μην ξεπερνούν το 25% του εισοδήματός τους. Αποζημίωση φυσικών προσώπων και ασφαλιστικών ταμείων για το PSI. Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας με ρυθμό τουλάχιστον 150.000 το χρόνο από το 2013. Διατήρηση των επιπέδων των μισθών στον ιδιωτικό τομέα και επαναφορά της μετενέργειας στους 6 μήνες. Σταδιακή άνοδο του αφορολόγητου από τα 5.000, στα 8.000 και εν συνεχεία στα 12.000 ευρώ. Επαναδιαπραγμάτευση της οικονομικής πολιτικής. Παράταση του χρόνου δημοσιονομικής προσαρμογής κατά 2 τουλάχιστον χρόνια, χωρίς επιπλέον περικοπή μισθών και συντάξεων. Περικοπές δαπανών από σπατάλη και διαφθορά και όχι από μισθούς και συντάξεις».

Αυτά έλεγε ο κ.Σαμαράς. Δεν χρειάζεται κανένα απολύτως σχόλιο για το πόση σχέση έχουν με την αλήθεια αυτά που έλεγε, πριν τις εκλογές, με τα όσα έκανε και κάνει, μετά τις εκλογές.

Και τώρα ερχόμαστε στα τελευταία. Στα πολύ πρόσφατα. Στις 8/9/2013, ο κύριος πρωθυπουργός σε συνέντευξή του στο «Έθνος» ήταν κάτι παραπάνω από σαφής:

«Όχι νέα μέτρα, όχι νέα λιτότητα», είπε…







Κι αφού το είπε, ενάμιση μήνα αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου 2013, ο κ.Σαμαράς προχώρησε από κοινού με τον κ.Βενιζέλο στη σύνταξη και δημοσιοποίηση της νέας «προγραμματικής συμφωνίας» της κυβέρνησης, που «δεσμεύει» τα δυο κόμματά τους, τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ.



Στην συγκεκριμένη «προγραμματική συμφωνία» - δέσμευση, μεταξύ άλλων μας διαβεβαιώνουν:



Ότι «έχουμε (σσ: έχουνε…) πλήρη συναίσθηση της κατάστασης». Ότι θέλουν την «οριστική και πραγματική απαλλαγή της Πατρίδας μας από το μνημόνιο…». Και κυρίως ότι αφενός «μέτρα που περιορίζουν μισθούς και συντάξεις ούτε πρέπει ούτε μπορεί να ληφθούν» και ότι αφετέρου κινούνται «στα πλαίσια μιας συνολικής σταδιακής μείωσης των φορολογικών βαρών σε όλη την κλίμακα…».



Στο σημείο αυτό παρακαλούμε την προσοχή σας:



Η «προγραμματική συμφωνία» δημοσιοποιήθηκε, επαναλαμβάνουμε, την περασμένη Τετάρτη στις 23 Οκτώβρη. Ε, λοιπόν, την ίδια ακριβώς ημέρα – την ημέρα που στην «προγραμματική συμφωνία» τους μιλούσαν για μη λήψη νέων μέτρων και για σταδιακή μείωση των φορολογικών βαρών – δόθηκε στη δημοσιότητα το νέο φορολογικό νομοσχέδιο. Τι προκύπτει; Ότι το νομοσχέδιο αυτό ξεπερνά σε φοροληστρικό κανιβαλισμό όλα τα προηγούμενα! Ότι με το νομοσχέδιο αυτό όχι μόνο μονιμοποιούν μέχρι δευτέρας παρουσίας το (δήθεν έκτακτο) χαράτσι στα ακίνητα, αλλά επιβάλουν πλέον το χαράτσι και σε σπίτια χωρίς ρεύμα! Και σε χωράφια! Και σε γιαπιά! Και σε μαντριά! Δεν αποκλείεται ακόμα και σε κοτέτσια!



Αυτό πότε το έκαναν; Την ίδια ακριβώς μέρα που υποσχέθηκαν τη «μείωση των φορολογικών βαρών»!



Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, επομένως, ότι σε κάθε τους βήμα τιμούν με τρόπο απόλυτο και καθαρό την έννοια της «αξιοπιστίας» στην πολιτική. Μόνο που γι΄ αυτούς, το πιο αξιόπιστο και το πιο αληθινό που σχετίζεται με την πολιτική τους και με τις δεσμεύσεις της, είναι η ψευτιά της.

Πύργος: Συνέλαβαν μέλη της ΚΝΕ γιατί προπαγάνδιζαν το σύγχρονο «ΟΧΙ»

Πύργος: Συνέλαβαν μέλη της ΚΝΕ γιατί προπαγάνδιζαν το σύγχρονο «ΟΧΙ»
Posted by marasagis

Το πρωί της Δευτέρας πέντε μέλη της ΚΝΕ στην Ηλεία, συνελήφθησαν και προσήχθησαν στην Ασφάλεια Πύργου, για… «ρύπανση του περιβάλλοντος» επειδή προπαγάνδιζαν με υλικό του ΚΚΕ και της ΚΝΕ το σύγχρονο μήνυμα που έχει το «ΟΧΙ» του ελληνικού λαού.

Την προκλητική ενέργεια της Αστυνομίας καταγγέλλουν η Τομεακή Επιτροπή Ηλείας του ΚΚΕ και το Τομεακό Συμβούλιο Ηλείας της ΚΝΕ. «Όσο και να πασχίζουν το ΚΚΕ και την ΚΝΕ δεν μπορούν να τους φοβερίσουν», αναφέρεται στη καταγγελία. «Με το δόγμα “νόμος και τάξη” τα αφεντικά και οι μηχανισμοί τους, τα τσιράκια τους, όσοι προσπαθούν να εμποδίσουν την παρέμβαση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, θα πάρουν την απάντησή τους. Η υποταγή στην αντεργατική και αντιλαϊκή βαρβαρότητα, η μοιρολατρική αποδοχή των κυβερνητικών μέτρων που σφαγιάζουν στην κυριολεξία τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου, δεν θα περάσει. Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ καλεί κάθε νέο εργάτη, άνεργο, μαθητή, σπουδαστή που τσακίζεται από αυτήν την πολιτική, να καταδικάσει τα φαινόμενα αστυνομικής βίας και καταστολής και να ριχτεί στον αγώνα για την ανατροπή αυτής της εξουσίας, που πλέον μόνο με το βούρδουλα και την τρομοκρατία μπορεί να σταθεί» καταλήγει η καταγγελία του ΚΚΕ και της ΚΝΕ.

Ανάλογες αναίτιες και προκλητικές συλλήψεις μελών της ΚΝΕ έγιναν και στη Κόρινθο.

902

ΓΙΑ ΤΟ «ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ»

ΓΙΑ ΤΟ «ΚΙΝΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ»



Τα τελευταία χρόνια το λεγόμενο -δόκιμα ή μη- «κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης» έχει κερδίσει αρκετό χώρο στο φως της δημοσιότητας, περιβάλλεται με αρκετή και αυξανόμενη πολιτική σημασία. Στις έντονες συζητήσεις για το χαρακτήρα και τις προοπτικές του, στην οξυνόμενη ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση στις γραμμές του αντικατοπτρίζονται διαφορετικές στρατηγικές αντιλήψεις για το χαρακτήρα της εποχής που ζούμε, το σύστημα των αντιθέσεων που κινεί την κοινωνική εξέλιξη, το ρόλο και τις σχέσεις των τάξεων και στρωμάτων, την κατεύθυνση της πάλης και την προοπτική.

Είναι μια διαπάλη που όμως δε γίνεται μόνο μεταξύ συναγωνιστών για την προοπτική ενός κοινού αγώνα, αλλά και μια αντιπαράθεση αντιτιθέμενων πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων που εκφράζουν ριζικά συγκρουόμενα ταξικά συμφέροντα. Δεν είμαστε «όλοι μια οικογένεια», λοιπόν. Η πάλη των τάξεων είναι εδώ, όπως και το καθήκον των κομμουνιστών, της οργανωμένης πρωτοπορίας της εργατικής τάξης να δώσει με επιτυχία τη μάχη στο επίπεδο της ιδεολογίας, όρος αναγκαίος και για την αντίσταση σήμερα, αλλά πολύ περισσότερο για το άνοιγμα της προοπτικής. Ορισμένες μόνο από τις πλευρές αυτής της διαπάλης φιλοδοξεί να ανοίξει το παρόν άρθρο.


ΣΗΜΑΔΙΑ ΤΗΣ ΑΦΥΠΝΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ

Βασιλεύει μια ορισμένη αυθαιρεσία, είναι αλήθεια, στη φιλολογία γύρω από αυτό το «κίνημα» και στις ερμηνείες που δίνονται σχετικά με τις ρίζες του, το περιεχόμενό του, τις ίδιες τις κινητοποιήσεις που εντάσσουν σε αυτό.

Eνα στοιχείο που χαρακτηρίζει τις τάσεις λαϊκής αφύπνισης τα τελευταία χρόνια είναι το δυνάμωμα των αγώνων σε όλο τον κόσμο ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τους οργανισμούς δια μέσου των οποίων επιβάλλει και δυναμώνει την κυριαρχία του και την εκμετάλλευση: το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα.

Οι λαϊκοί αγώνες και η αντίσταση αυξήθηκαν σε μια σειρά χώρες, και στη δική μας. Οι κινητοποιήσεις ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στο Αφγανιστάν πολλαπλασιάστηκαν όπως πολλαπλασιάζεται και η αντίθεση στα σχέδια επίθεσης και επέμβασης στο Ιράκ και σε άλλες χώρες τις οποίες οι ΗΠΑ συμπεριλαμβάνουν στον «άξονα του κακού». Οι διαδηλώσεις αλληλεγγύης με το δίκαιο αγώνα των Παλαιστινίων δυνάμωσαν και επεκτάθηκαν σε όλο τον κόσμο. Τα αντι-ΝΑΤΟϊκά κινήματα δυνάμωσαν επίσης.

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση των μονοδρόμων του Μάαστριχτ και της ΟΝΕ, το σύνθημα «ενάντια στην Ευρώπη του κεφαλαίου και του πολέμου» προέκυψε ως το κύριο σύνθημα σε όλες τις μεγάλες κινητοποιήσεις κατά τις συνόδους κορυφής της ΕΕ, ακόμη και εκεί που δεν υπήρχαν δυνατές παραδόσεις αντι-ΕΕ αγώνων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός πως, ιδιαίτερα αυτές οι κινητοποιήσεις στις συνόδους κορυφής της ΕΕ λαμβάνουν όλο και δυνατότερα αντι-ΕΕ και αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά, ξεπερνώντας και αμφισβητώντας τα συνθήματα και τις πολιτικές που έχουν προωθήσει τόσο οι κεντροαριστερές όσο και οι κεντροδεξιές κυβερνήσεις και συνασπισμοί από την Συνθήκη του Μάαστριχτ και τη σύνοδο του ΝΑΤΟ το 1999. Σημάδια των καιρών που και ο αντίπαλος παίρνει υπόψη: με δυνάμωμα της καταστολής, ιδιαίτερα μετά το Γκέτεμποργκ, ακόμα και με αναστολές της ίδιας αυτής αντιδραστικής συνθήκης του Σέγκεν όταν και τα ελάχιστα όρια αστικής νομιμότητας που αφήνει αποτελούν κίνδυνο.

Αυτή η αμφισβήτηση, ο ριζοσπαστισμός και οι αγώνες τροφοδοτήθηκαν από διαφορετικές πηγές: από τους αγώνες της εργατικής τάξης και του συνδικαλιστικού κινήματος, από τα βήματα ανάκαμψης των αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων και τα ξεσπάσματα των κινημάτων για την εθνική απελευθέρωση, από την πάλη των λαών που βρίσκονται ευθέως αντιμέτωποι με την ιμπεριαλιστική επέμβαση.

Την ίδια περίοδο, η ένταση των συνεπειών της κρίσης πάνω σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, και σε συνθήκες που το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα δεν έχει ακόμη ανακάμψει από την υποχώρηση που σημειώθηκε μετά το κύμα της αντεπανάστασης στα τέλη του 20ου αιώνα, έβαλε σε κίνηση τμήματα των μεσαίων στρωμάτων, της διανόησης και της νεολαίας, που τροφοδότησαν κινητοποιήσεις οι οποίες αν και αρχικά στόχευαν σε μερικές πλευρές και συνέπειες της κρίσης, ωστόσο στο σύνολό τους ενίσχυσαν τις τάσεις αμφισβήτησης των ιμπεριαλιστικών οργανισμών και την πάλη των λαών.

Σε κάθε περίπτωση οι κινητοποιήσεις αυτές έδειξαν πως η σημερινή τάξη πραγμάτων δεν αποτελεί ένα «μονόδρομο» όπως υποστηριζόταν εξίσου από σοσιαλδημοκράτες και «φιλελεύθερους». Αντιθέτως αποδείχθηκε πως οι κομμουνιστές είχαν δίκιο να λένε πως η ιστορία δε σταματά στην εκμεταλλευτική κοινωνία και πως η κοινωνική βάση στήριξης του καπιταλισμού αντικειμενικά στενεύει.


ΣΙΑΤΛ 1999: Η ΓΕΝΝΗΣΗ

Μια λεπτομέρεια σημαντική, και ωστόσο επιμελώς συσκοτισμένη, αποτελεί η ίδια η αφετηρία των κινητοποιήσεων που ονομάστηκαν κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης. «Ξεχνιέται» πως ξεπήδησε από τη μήτρα των διεργασιών στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος. Εκφρασε, στη γέννησή του, τα βήματα μα και τα όρια αυτών των βημάτων που είχε σημειώσει το εργατικό κίνημα. Υπέδειξε έτσι, και με τη γέννησή του, και με πορεία του με όλα τα θετικά και αρνητικά που τη συνοδεύουν το που τοποθετείται το κύριο πρόβλημα και το κύριο καθήκον σήμερα: στην ανάπτυξη του ταξικού εργατικού κινήματος.

Το σημείο εκκίνησης αναμφίβολα ήταν η μεγάλη κινητοποίηση στο Σιάτλ το Δεκέμβρη του 1999 ενάντια στον ΠΟΕ. Αποτέλεσμα και καρπός μιας σειράς διεργασιών που πραγματοποιούνταν εκείνη την περίοδο στο εσωτερικό της AFL-CIO (της Ομοσπονδίας των Συνδικάτων των ΗΠΑ), οι οποίες έστω και αν δε σηματοδότησαν κάποια ριζική στροφή σε σχέση με τους προσανατολισμούς της, ωστόσο απελευθέρωσαν σημαντικές δυνάμεις που εκφράστηκαν στους δρόμους του Σιάτλ. Μιλάμε για την απαλοιφή των αντικομμουνιστικών διατάξεων από το καταστατικό της, την αναθεώρηση της στάσης της απέναντι στους μετανάστες και η στροφή στην ανοικοδόμηση και ενιαιοποίηση των συνδικάτων στους τόπους δουλιάς. Ισως ακόμα το πιο σημαντικό γεγονός εκείνες τις μέρες δεν ήταν το Σιάτλ αυτό καθαυτό, μα η μεγάλη απεργία των λιμενεργατών σε όλα τα λιμάνια της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ. Καθόλου τυχαίο λοιπόν, που ο απόηχος του Σιάτλ αποτυπώθηκε στο σλόγκαν που κυκλοφόρησε πλατιά εκείνη την περίοδο: «Το εργατικό κίνημα επέστρεψε στο κίνημα»!

Από εκείνη τη στιγμή, αλλά και σε όλη την εξέλιξη των επόμενων κινητοποιήσεων, ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία ή όχι, στην καταγραφή τους ως γεγονός ή όχι, ήταν η παρουσία του εργατικού κινήματος και μάλιστα ως έκφραση των διεργασιών στη συνείδηση της εργατικής τάξης. Το Σιάτλ δε θα ’ταν δυνατό δίχως αυτό. Στη Γένοβα επίσης εκφράστηκε αυτό το στοιχείο με τη μαζική συμμετοχή των μεταλλεργατών και της COBAS[1], και μάλιστα δίχως τη συμμετοχή και σε αντίθεση με τη CGIL[2] που ακολουθούσε τη γραμμή της ταξικής συναίνεσης και συνεργασίας.


Η ΔΙΑΠΑΛΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Οπως ήταν φυσικό, από την πρώτη κιόλας κινητοποίηση, ξέσπασε -είτε ανοικτά είτε συγκαλυμμένα- μια σκληρή διαπάλη για τον προσανατολισμό, τους στόχους, τα αιτήματα. Ηδη στη δεύτερη κινητοποίηση, την άνοιξη του 2000, διάφορες δυνάμεις προσπάθησαν να μεταθέσουν το επίκεντρο από το ΔΝΤ, τον ΠΟΕ, τις πολιτικές που προωθούν, στην συμμετοχή της Κίνας στον ΠΟΕ. Στις 8 Απρίλη 2000, στην εφημερίδα του ΚΚ ΗΠΑ δημοσιεύεται άρθρο του Σκοτ Μάρσαλ, μέλος της Εθνικής Διεύθυνσης του ΚΚ ΗΠΑ, με τίτλο «Δεν είναι η Κίνα το πρόβλημα, αλλά ο παγκόσμιος καπιταλισμός».

Τι ξεχωρίζει; Η πείρα έδειξε ότι καταγράφηκαν ως γεγονότα και απέκτησαν δυναμική εκείνες οι κινητοποιήσεις που είχαν πιο διακριτούς στόχους και προσανατολισμό. Ούτε η Ουάσιγκτον, ούτε το Κεμπέκ, ούτε το Σίδνεϋ, καταγράφηκαν με τη βαρύτητα του Σιάτλ, της Πράγας, του Γκέτεμποργκ, της Γένοβας. Η διαπάλη για τον προσανατολισμό λοιπόν, δεν αφορά μόνο το θέμα της προοπτικής αλλά ακόμα και τη δυναμική της αντίστασης.

Το 2000-2001 προβάλλει πιο καθαρά το πρόβλημα αυτό. Στην Πράγα το Σεπτέμβρη του 2000 έρχονται στην επιφάνεια δύο νέα σημεία: Από τη μία μια προσπάθεια διακριτής εμφάνισης και συντονισμού των Κομμουνιστικών Κομμάτων, μετά από την πρωτοβουλία του ΚΚ Βοημίας-Μοραβίας που διοργανώνει ξεχωριστή συγκέντρωση, από την άλλη για πρώτη φορά εμφανίζεται παράλληλα στις εκδηλώσεις και τις διαδηλώσεις ένα «φόρουμ συζήτησης» μεταξύ εκπροσώπων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και του ΔΝΤ ύστερα από πρωτοβουλία του Χάβελ. Ορισμένοι αναλυτές μιλάνε για την «ίδρυση μιας νέας διεθνούς», και συμπληρώνουν άλλοι «ναι, μιας διεθνούς των πολιτών».

Η πίεση δυναμώνει στο να περάσουν τα κινήματα από την αντίθεση στην πολιτική που εφαρμόζεται και τους οργανισμούς μέσω των οποίων επιβάλλει ο ιμπεριαλισμός την κυριαρχία του, στην διατύπωση «εναλλακτικών λύσεων», στα πλαίσια όμως του συστήματος. Είναι πράγματι πολύ «βολικό» για παράδειγμα να ζητάς «μια άλλη Ευρώπη» χωρίς να ξεκαθαρίζεις τη θέση σου για αυτή την ΕΕ του μονοπωλιακού κεφαλαίου και του πολέμου που υπάρχει, όταν η ρήξη με αυτήν αποτελεί την ελάχιστη προϋπόθεση για οποιαδήποτε σκέψη για «μια άλλη Ευρώπη». Ωστόσο η οικονομική κρίση έχει τη δική της δυναμική. Παράλληλα με αυτές τις πιέσεις για ενσωμάτωση, ξεπηδούν και νέες ριζοσπαστικές δυνάμεις, ενισχύεται και η αντίθετη τάση. Είναι φανερό ότι δύο τόσο αντιθετικές κατευθύνσεις δε θα μπορεί να συνυπάρξουν για πολύ.

Η αντίθεση αυτή εκφράζεται ανάγλυφα και στο Πρώτο (Γενάρης 2001) και στο Δεύτερο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (Γενάρης 2002) στο Πόρτο Αλέγκρε. Από τη μια, μια σειρά κινήματα και δυνάμεις προσβλέπουν σ’ αυτό σημείο επαφής και συντονισμού και από την άλλη η Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία μια ευκαιρία χειραγώγησης των κινημάτων και επέμβασης στα πολιτικά συστήματα της Λατινικής Αμερικής. Δεν είναι τυχαίο ότι ο «πνευματικός πατέρας» της ιδέας του ΠΚΦ, ο Oded Grazeu προέρχεται από τους επιχειρηματικούς κύκλους του Πόρτο Αλέγκρε. Η διαπάλη αυτή μετά τις 11 του Σεπτέμβρη αποκτά νέα σημασία και χαρακτηριστικά.


Η ΟΞΥΝΣΗ ΤΗΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από το βάθεμα της καπιταλιστικής κρίσης, την όξυνση των ανταγωνισμών μεταξύ των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και την ένταση της επιθετικότητας του ιμπεριαλισμού, ο οποίος με την πρόφαση της καταπολέμησης της τρομοκρατίας στρέφεται ενάντια σε όλους τους λαούς και τα κινήματά τους που αντιστέκονται στην ιμπεριαλιστική νέα τάξη.

Βασικά στοιχεία της νέας κατάστασης είναι η παραβίαση των θεμελιακών ελευθεριών και δικαιωμάτων, η κλιμάκωση των στρατιωτικών επεμβάσεων και η απειλή για χρήση πυρηνικών όπλων, η ένταση του αντικομμουνισμού. Αξίζει να σημειώσουμε πως μόνο στην Ευρώπη η χρήση του ονόματος «Κομμουνιστικό Κόμμα» εξακολουθεί να είναι απαγορευμένη, στην Ουγγαρία, την Πολωνία, τα κράτη της Βαλτικής, βρίσκεται υπό διωγμό στην Τουρκία ενώ απόπειρες στην ίδια κατεύθυνση σημειώθηκαν πρόσφατα στη Ρωσία και τη Σλοβακία. Ολοι οι λαοί και τα κινήματά τους απειλούνται από την επιβολή της παγκόσμιας κυριαρχίας του μονοπωλιακού κεφαλαίου, με τις ΗΠΑ επικεφαλής, και από την ενεργοποίηση του Ευρωστρατού και του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ. Ολόκληρη η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την ιμπεριαλιστική επιθετικότητα, που απειλεί την ειρήνη, την ασφάλεια και τη σταθερότητα σε πολλές περιοχές του πλανήτη.

Η ένταση αυτή της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας δε περιορίζεται μονάχα στις διεθνείς σχέσεις και το στρατιωτικό τομέα, αλλά αγκαλιάζει όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής. Στρέφεται ενάντια στα δικαιώματα και τις κατακτήσεις των εργατών. Επηρεάζει τα πολιτικά συστήματα, τον πολιτισμό, τον ελεύθερο χρόνο, με ακόμα πιο αντιδραστικά πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά.

Η τρέχουσα κρίση θα δυναμώσει και θα βαθύνει στην πορεία. Περιέχει μια δυναμική που θα μπορούσε να ριζοσπαστικοποιήσει ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Ωστόσο, για να εκφραστεί αυτό πολιτικά απαιτείται κάτι περισσότερο από την οργάνωση αγώνων γύρω από τα διάφορα προβλήματα. Είναι επιτακτικό παράλληλα να αναπτύσσεται η πολιτική ταξική συνείδηση. Αυτό το θέμα αποτελεί ένα από τα πιο κεντρικά θέματα για το κομμουνιστικό κίνημα.

Την ίδια στιγμή, η πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση στα λαϊκά κινήματα, και στο «κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης» οξύνεται. Οι κυρίαρχες τάξεις και οι υποστηρικτές τους, ιδιαίτερα η σοσιαλδημοκρατία, προσπαθούν να αποπροσανατολίσουν και να ενσωματώσουν τη δυσαρέσκεια και τους αγώνες, να τους εκτονώσουν σε μια φτηνή και θολή διαμαρτυρία δίχως περιεχόμενο και στόχους.

Δύο διακριτές γραμμές γίνονται όλο και πιο φανερές μέσα σε αυτούς τους αγώνες και διαδικασίες. Μία που τείνει να ενισχύσει τα αντικαπιταλιστικά στοιχεία, και που θεωρεί ότι η διέξοδος από την καπιταλιστική βαρβαρότητα και εκμετάλλευση βρίσκεται στην ανάπτυξη της αντιιμπεριαλιστικής-αντιμονοπωλιακής πάλης, στην κατεύθυνση προς το σοσιαλισμό, και η άλλη που απλώς θέλει να αντιμετωπιστούν και να στρογγυλευτούν οι πιο ακραίες επιπτώσεις της καπιταλιστικής κρίσης στο πλαίσιο αυτού του κοινωνικού συστήματος.

Η δεύτερη γραμμή προωθείται ανοικτά από τη σοσιαλδημοκρατία και είναι πιο φανερή στα διάφορα «Φόρουμ» παρά στους ίδιους τους αγώνες. Προσπαθεί να αντικαταστήσει το οργανωμένο εργατικό και λαϊκό κίνημα με τη λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών» ή με ΜΚΟ, μάλιστα ορισμένες από αυτές είναι υπό την επιρροή διαφόρων κέντρων του ιμπεριαλισμού. Είναι ενδεικτικός ο τρόπος που ο ιμπεριαλισμός «έστησε» και χρησιμοποίησε τέτιες οργανώσεις με στόχο να ελέγξει και να διαμορφώσει το πολιτικό σύστημα στις χώρες των Βαλκανίων στο πλαίσιο του «Συμφώνου Σταθερότητας», όπως χαρακτηριστικές είναι και οι αναφορές στα ντοκουμέντα του ΝΑΤΟ για το ρόλο της «κοινωνίας των πολιτών» σε όλες τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες.

Αυτή η προσπάθεια ήταν επίσης ορατή σε κάποιες ιδέες που εκφράστηκαν στο Πόρτο Αλέγκρε, προσβλέποντας με αυτή τη διαδικασία τη δημιουργία ενός «νέου» «κοινωνικού εταίρου» που θα συνδιαλέγεται με τους θεσμούς του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου. Μερικά από τα βασικά στοιχεία αυτής της ιδεολογικής αντιπαράθεσης:



Η εναλλακτική λύση

Υπάρχει σημαντική προσπάθεια να αντικατασταθούν οι αναφορές στον ιμπεριαλισμό και στο ιμπεριαλιστικό σύστημα με αναφορές στην «παγκοσμιοποίηση» και τον «νεοφιλελευθερισμό» βασισμένες σε μια αταξική θεώρηση, όπως και αναφορές στο μονοπώλιο και την ηγεμονία των ΗΠΑ με ένα τρόπο που δεν αναγνωρίζει την ευθύνη και το ρόλο των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και διεθνικών οργανισμών.

Αυτές οι απόπειρες συμπεριλαμβάνουν επίσης την αποδοχή μιας σειράς θέσεων και «διεκδικήσεων» οι οποίες στην πραγματικότητα προβάλλουν την ιδέα ενός πιο «ανθρώπινου πρόσωπου» για αυτό το απάνθρωπο εκμεταλλευτικό σύστημα. Αναζητούν μια «εναλλακτική λύση» μέσα στα όριά του.

Στην καλύτερη περίπτωση παρουσιάζουν την ουτοπική ιδέα της αναδιανομής πλούτου δίχως να διαταραχθεί η καπιταλιστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και η εξουσία των μονοπωλίων, που συνιστούν, ιδιαίτερα στην εποχή του ιμπεριαλισμού, τα κεντρικά ζητήματα της πάλης των τάξεων.

Στην Ευρώπη, μια θετική συμβολή από δυνάμεις που συμμετέχουν στο «κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης» είναι πιθανή υπό την προϋπόθεση ότι αυτές οι δυνάμεις θα συγκρούονται ή έστω θα αμφισβητούν το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και τις πολιτικές τους, οι οποίες αποτελούν τον κινητήρα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στην ήπειρό μας. Απόψεις που προβάλλουν αρκετές δυνάμεις και που περιορίζουν τον αντίπαλο αποκλειστικά στο ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και τον ΠΟΕ, αφήνοντας απέξω την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, όχι μόνο είναι ακίνδυνες για το σύστημα, αλλά στην πράξη συνιστούν στήριξη του ευρωπαϊκού ιμπεριαλιστικού κέντρου στον ανταγωνισμό του ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ και υποταγή των λαϊκών κινημάτων στα ιδιαίτερα συμφέροντα των ευρωπαϊκών μονοπωλίων.

Η συστηματική κριτική των διαφόρων μορφών διαχείρισης που προτείνονται ως δήθεν εναλλακτικές προτάσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης, της ανεργίας ακόμα και του πολέμου, λ.χ. απόψεις δανεισμένες από την περίοδο των Κεϊνσιανών ρυθμίσεων, είναι απαραίτητη προκειμένου να προβάλλουμε τη ρεαλιστική προοπτική και αναγκαιότητα του σοσιαλισμού στις σύγχρονες συνθήκες.



Κοινωνικά κινήματα, κόμματα και το ζήτημα της εξουσίας

Δυναμώνουν οι απόπειρες να αποκλειστούν κόμματα και ιδιαίτερα ΚΚ από ορισμένες συναντήσεις και κινητοποιήσεις, όπως και να τεθούν όροι στους κομμουνιστές να αμβλύνουν τον αγώνα τους ενάντια στον καπιταλισμό.

Υπάρχουν όμως και βαθύτερες αιτίες για το γεγονός πως ορισμένες δυνάμεις προωθούν την αντιπαράθεση του «κοινωνικού» στο «πολιτικό». Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Εκφράστηκε από αστούς διανοούμενους κατά τις κρίσεις του 1973-‘74 και 1978-‘79. Αποσκοπεί στη συσκότιση του ζητήματος της εξουσίας και της ταξικής της φύσης, όπως και του ζητήματος της πολιτικής πάλης. Αθωώνει τις κυβερνήσεις και τη σοσιαλδημοκρατία από τις ευθύνες τους. Αμφισβητεί την αξία της ταξικής πάλης. Προσπαθεί να αντικαταστήσει την ιδέα των τάξεων και του ιστορικού ρόλου της εργατικής τάξης ως το υποκείμενο της κοινωνικής εξέλιξης με την ιδέα της «κοινωνίας των πολιτών». Στοχεύει απευθείας στην μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία και αναπαράγει ένα καλοστημένο αντικομμουνισμό, που ορισμένες φορές είναι ανοικτός και σχεδιασμένος. Ιδιαίτερο ρόλο εδώ παίζει η ATTAC, που σπονσοράρεται από τη Monde Diplomatique και τμήματα της σοσιαλδημοκρατίας και έχει μια ιδιαίτερα επεξεργασμένη και ευέλικτη τακτική με στόχο το χτύπημα του κομμουνιστικού κινήματος και των ΚΚ. Να σημειώσουμε ότι στη Ρώσικη Ομοσπονδία το παράρτημα της ΑΤΤΑC πρωτοστάτησε στη δημιουργία του λεγόμενου «Κόμματος Εργασίας», και παίζει ρόλο στις προσπάθειες χτυπήματος των ΚΚ στη Ρωσία[3]. Προσπαθεί να υπονομεύσει την πολιτική συμμαχιών των ΚΚ.

Παράλληλα εξελίσσονται προσπάθειες να ολοκληρωθεί η ενσωμάτωση δυνάμεων που συμμετέχουν σ’ αυτό με την ομογενοποίησή του και τον μετασχηματισμό του σε ένα πολιτικό-ιδεολογικό ρεύμα.

Ετσι, ορισμένες δυνάμεις, και κόμματα, βλέπουν σε αυτό το «κίνημα» τη γέννηση ενός «νέου κοινωνικού υποκειμένου» για την αλλαγή της κοινωνίας και προβάλουν την αντιδραστική ιδέα ενός «νέου πολιτικού υποκειμένου» που -κατά τη γνώμη τους- πρέπει να οικοδομηθεί βασιζόμενο σε αυτό το «κίνημα». Γι’ αυτό προσπαθούν να σπρώξουν ιδιαίτερα τις διαδικασίες του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ προς την δημιουργία κάθετων δομών και στην πολιτική ομογενοποίηση, αποκλείοντας, εκβιάζοντας και περιορίζοντας παράλληλα ριζοσπαστικές δυνάμεις που συμμετέχουν. Ετσι το Πρώτο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ συγκλήθηκε στο όνομα της αντίθεσης-αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό στο παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ. Το δεύτερο (2002) στο όνομα της διατύπωσης εναλλακτικών λύσεων και ενώ το τρίτο που έχουμε μπροστά μας το (2003) θα έχει ως αντικείμενο, σύμφωνα με ορισμένες δυνάμεις, πολιτικές στρατηγικές του «κινήματος». Ειδικά στην Ευρώπη μια σειρά δυνάμεις και κόμματα συνδέουν αυτό το «νέο πολιτικό υποκείμενο» με το -προωθούμενο από τις ίδιες δυνάμεις- «ευρωπαϊκό αριστερό κόμμα».[4]

Είναι ενδεικτική η πορεία τμημάτων του οικολογικού κινήματος της δεκαετίας του ‘80 σε ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, που μέσα από παρόμοιες διεργασίες (βλέπε φιλολογία για «νέα κινήματα» -τώρα χρησιμοποιείται ευρέως ο όρος «νέες συλλογικότητες», «όχι στα κόμματα», αναζήτηση «εναλλακτικών λύσεων» στα πλαίσια του συστήματος) διαμορφώθηκαν στα περίφημα «πράσινα κόμματα» τα οποία γρήγορα μετατράπηκαν σε συμμάχους της σοσιαλδημοκρατίας και στυλοβάτες του συστήματος. Είναι γνωστό και το αποτέλεσμα που είχε για το οικολογικό κίνημα αυτή η πορεία: το οδήγησε σε εκφυλισμό και αποσύνθεση.

Είναι δυνατό σήμερα στο έδαφος των αυξανόμενων και περίπλοκων αντιθέσεων που πυροδοτεί ο ιμπεριαλισμός, να συσπειρωθούν ευρύτερα τμήματα των καταπιεσμένων κοινωνικών στρωμάτων, λαοί και κινήματα, στην πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Το κυριότερο: η βασική αντίθεση του καπιταλισμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας οξύνεται όλο και περισσότερο. Η τάση της ταξικής πάλης κατευθύνεται όλο και περισσότερο προς την κατεύθυνση της λύσης αυτής της αντίθεσης. Ο πρωτοπόρος, καθοδηγητικός ρόλος της εργατικής τάξης και του κινήματός της, των κομμάτων της εργατικής τάξης, ο ταξικός προσανατολισμός του εργατικού κινήματος αποτελούν προϋποθέσεις για την οικοδόμηση βιώσιμων συμμαχιών σε αντιιμπεριαλιστική-αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση.



Η σχέση εθνικού και διεθνικού

Δίνουμε μεγάλη σημασία στη διεθνοποίηση της πάλης και στη μαζική συμμετοχή και στήριξη των κινητοποιήσεων ενάντια στην καπιταλιστική διεθνοποίηση, ή «παγκοσμιοποίηση» όπως καλείται συνήθως, όπως στη Γένοβα και τις Συνόδους της ΕΕ, στο Γκέτεμποργκ, στη Βαρκελώνη, στη Σεβίλλη, στην Κοπεγχάγη, αύριο στη Θεσσαλονίκη, όπως προετοιμάζεται από τη «Δράση-Θεσσαλονίκη 2003». Το Κόμμα μας συμμετείχε ενεργά και στήριξε τη συμμετοχή οργανώσεων του λαϊκού κινήματος σε όλα τα κορυφαία γεγονότα και διαδηλώσεις, και θα συνεχίσει να το πράττει.

Από την άλλη θεωρούμε επικίνδυνη και βαθύτατα αποπροσανατολιστική την άποψη ότι ο αγώνας σε εθνικό επίπεδο έχει ξεπεραστεί ή είναι αδιέξοδος. Αντίθετα, σήμερα ο αγώνας στην κάθε μία ξεχωριστή χώρα αποκτά ευρύτερη σημασία και περιεχόμενο, όπως και η ανάγκη του διεθνούς συντονισμού. Η πάλη στο εθνικό επίπεδο διαπλέκεται πιο έντονα με τον αγώνα σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Αλλαγές στο συσχετισμό δύναμης σε αυτή ή εκείνη τη χώρα επιδρούν πιο άμεσα στο συσχετισμό και τους αγώνες σε άλλες χώρες. Ωστόσο, στον καπιταλιστικό κόσμο εξακολουθεί, και μάλιστα εντείνεται, η δράση του νόμου της ανισόμετρης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης των χωρών και είναι φυσικό να υπάρχουν διαφορές στα επίπεδα ανάπτυξης της ταξικής πάλης.

Η ουσία παραμένει ότι η διεθνοποίηση της πάλης δε μπορεί να φέρει αποτελέσματα παρά μόνο αν υπάρχει σε εθνικό επίπεδο ένα ρωμαλέο λαϊκό κίνημα με ταξικό προσανατολισμό, ένα ισχυρό ΚΚ με σωστή πολιτική συμμαχιών που προσανατολίζεται στην επίλυση του ζητήματος της εξουσίας και την απόσπαση της χώρας του από το διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.



Οι προοπτικές

Το λεγόμενο «κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης» έχει ήδη ένα παρελθόν, και καταγράφει ένα δύσκολο παρόν στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, όπου και εκδηλώθηκε.

Το μέλλον του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την έκβαση της διαπάλης στο εσωτερικό του. Αν και κατά πόσο θα δυναμώσουν τα δημοκρατικά, αντιιμπεριαλιστικά, αντιμονοπωλιακά στοιχεία στο εσωτερικό του, σε ποιο βαθμό θα απελευθερωθούν δυνάμεις και θα τροφοδοτήσουν το αντιιμπεριαλιστικό κίνημα. Κρίσιμο ζήτημα θα είναι η ανάπτυξη και ισχυροποίηση του ταξικού εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος.

Από την άλλη, η συστηματική διαφώτιση και το ιδεολογικό μέτωπο πρέπει να οξυνθεί ώστε η δυσαρέσκεια και οι αγώνες ενάντια στις διεθνείς οργανώσεις του καπιταλισμού να είναι σωστά προσανατολισμένες και αποτελεσματικές.

Η διακριτή παρουσία και παρέμβαση, η συνεργασία και ο συντονισμός των Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων αποτελούν προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για την αποτελεσματική συσπείρωση, συγκέντρωση και προσανατολισμό ευρύτερων αντιιμπεριαλιστικών, αντιμονοπωλιακών δημοκρατικών δυνάμεων.



Ο Νίκος Σερετάκης είναι μέλος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων της ΚΕ του ΚΚΕ.

[1] Συνομοσπονδία Συνδικάτων της Βάσης.

[2] Γενική Συνομοσπονδία Ιταλών Εργατών. Ελέγχεται από το «Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς»

[3] Δες «Κόμμα Εργασίας της Ρωσίας: νέα εφεδρεία του καπιταλισμού στη χώρα», Ριζοσπάστης, 17/3/2002

[4] Ακρως διαφωτιστικό για το θέμα «Πολιτικά Ευρωπαϊκά Κόμματα» είναι το σχετικό άρθρο της Διαμάντως Μανωλάκου στην ΚΟΜΕΠ 1/2002.



TOP READ