«Το σκάνδαλο με το κρέας αλόγου είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου και πολλά άλλα είδη απάτης τροφίμων συμβαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα»1
Chris Elliott,
Διευθυντής του Ινστιτούτου
για την Παγκόσμια Ασφάλεια Τροφίμων
Πανεπιστήμιο Queen του Μπέλφαστ
Στη Μεγάλη Βρετανία, με αφορμή το νέο διατροφικό σκάνδαλο με ανίχνευση αλογίσιου κρέατος σε μπιφτέκια που είχανε αναγραφή «βοδινό», άνοιξε μια συζήτηση κυρίως για την απάτη με βάση τη νομοθεσία, από τη μη αναγραφή όλων των συστατικών του προϊόντος. Στην όλη συζήτηση υποτιμιέται το αν η παρουσία του κτηνιατρικού αντιφλεγμονώδους phenylbutazone στην ανθρώπινη διατροφή είναι επικίνδυνη ή όχι. Στην υποτίμηση συμβάλλουν και οι ειδικοί που μιλάνε για απειροελάχιστη έκθεση στη συγκεκριμένη ουσία. Το κτηνιατρικό αντιφλεγμονώδες (phenylbutazone) όμως απαγορεύεται ρητά να περνά στη διατροφική αλυσίδα του ανθρώπου, διότι είναι υπεύθυνο για διαταραχές του αίματος και απλαστική αναιμία. Η συγκεκριμένη ουσία χορηγείται στα άλογα δρομείς ως θεραπεία για τον πόνο μετά από τραυματισμούς. Ερευνες έχουν δείξει ότι ο μισός πληθυσμός των αλόγων - δρομέων σφάζεται και παράνομα περνάει στην κατανάλωση όταν πια δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στους αγώνες2.
Η ΕΕ στα πλαίσια των αρχών του Μάαστριχτ περί ελεύθερης διακίνησης εμπορευμάτων3 δεν επιβάλλει ελέγχους όταν ένα προϊόν αλλάζει χώρα. Ετσι, ένα προϊόν μπορεί να ταξιδέψει από ένα κράτος - μέλος της ΕΕ σε άλλο χωρίς έλεγχο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι τον τελευταίο χρόνο στη Μεγάλη Βρετανία ο αριθμός των επιθεωρητών σφαγείων έχει μειωθεί από τους 1.700 στους 800 καθώς επίσης και το ότι η εταιρεία που της έχει ανατεθεί η ευθύνη για τον έλεγχο από το κράτος είναι ιδιωτική. Αντίστοιχα, στην Ελλάδα, ο ΕΦΕΤ (Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων) διαθέτει 200 άτομα Πανελλαδικά και οι Διοικητικές Περιφέρειες διαθέτουν 500 άτομα για να ελέγξουν χιλιάδες επιχειρήσεις. Οι έλεγχοι μεταξύ των κρατών - μελών έχουν περιοριστεί, γιατί κάθε ώρα που μένει ένα προϊόν στις αποθήκες μειώνεται η διάρκεια ζωής του άρα και η εμπορική του αξία. Αυτό σημαίνει ότι αν γίνονταν συστηματικά έλεγχοι σε όλα τα εισαγόμενα προϊόντα από τα κράτη - μέλη θα έπεφτε η κερδοφορία των εταιρειών. Απόδειξη ότι η υγεία, ακόμα και η ζωή των ανθρώπων θυσιάζονται στο βωμό του κέρδους στον καπιταλισμό.
Η απουσία ελέγχων καλύπτεται νομικά από την ΕΕ και για εισαγωγές από «τρίτες χώρες». Υπάρχει η λεγόμενη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (1947), η GATT, όπου το 1994 μετεξελίχθηκε στο σημερινό Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (WTO). Μέσω αυτής της συμφωνίας, η ΕΕ επιτρέπεται να εισάγει προϊόντα από συγκεκριμένες χώρες εκτός ΕΕ χωρίς έλεγχο στα τελωνεία, με το επιχείρημα ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα ελέγχθηκαν στη χώρα παραγωγής άρα είναι περιττό να ελέγχονται και στη χώρα εισαγωγής4.
Στην περίπτωση του τελευταίου διατροφικού σκανδάλου, τα άλογα από τη Ρουμανία μεταφέρθηκαν στη Βόρεια Ιρλανδία, «βαφτίστηκαν» άλογα εκτροφής, σφάχτηκαν, τυποποιήθηκαν ανακατεμένα με βοδινό κρέας και φτάσανε στο ράφι μέχρι και γνωστής αλυσίδας σούπερ μάρκετ της Μεγάλης Βρετανίας (TESCO)5. Μέχρι να γίνει ο έλεγχος στο σούπερ μάρκετ, τα προϊόντα είχαν ήδη διανεμηθεί, όχι μόνο στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και σε άλλες χώρες της ΕΕ.
Το ίδιο το υπουργείο Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων της Μεγάλης Βρετανίας είχε εκφράσει απ' τον Ιούλη του 2012 την ανησυχία του για κατάλοιπα του αντιφλεγμονώδους στα άλογα6. Παρ' όλα αυτά, ο έλεγχος από την ιρλανδική αρχή για την ασφάλεια τροφίμων έγινε το Νοέμβρη του 2012. Η διακίνηση του αλογίσιου κρέατος στις ευρωπαϊκές χώρες συνεχίστηκε, φτάνοντας συνολικά το 2012 πάνω από 60.000 τόνους, με την Ελλάδα να εισάγει συνολικά 74,3 τόνους (24 τόνους από την Ισπανία, 100 κιλά απ' την Ιταλία, 15,9 τόνους απ' τη Ρουμανία και 34,3 τόνους απ' την Βουλγαρία)7.
Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που άλλο είδος κρέατος αναγράφεται και άλλο είδος έχει το προϊόν που μπαίνει στην κατανάλωση. Για παράδειγμα, το 1981 από έλεγχο των αρχών των ΗΠΑ σε παρτίδες βοδινού κρέατος σε λιμάνι της Αυστραλίας, οι οποίες προορίζονταν για τις ΗΠΑ, βρέθηκε ότι το βοδινό κρέας είχε αντικατασταθεί με κρέατα από καγκουρό, βούβαλο, γαϊδούρι και άλογο. Φυσικά πέραν της απάτης, κανείς δεν ήξερε από πού προήλθαν αυτά τα ζώα, τι έτρωγαν, πώς θανατώθηκαν κ.λπ.8
Ενταση του μονοπωλιακού ανταγωνισμού
Ομως στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ακόμα κι αν γινόταν πιο συχνός έλεγχος του δικτύου διακίνησης τροφίμων, πρακτικά θα ήταν αδύνατον να διασφαλιστεί η αποφυγή ενός νέου διατροφικού σκανδάλου. Οι βιομηχανίες τροφίμων και λιανικού εμπορίου έχουν συγκεντροποιηθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μια χούφτα μονοπωλίων κυριαρχούν στην επεξεργασία του βοείου κρέατος και των σούπερ μάρκετ σε όλη την Ευρώπη. Εχουν αναπτύξει πολύ μεγάλες αλυσίδες εφοδιασμού, ιδιαίτερα στους τομείς οικονομικού ενδιαφέροντος που τους επιτρέπουν να αγοράζουν τα συστατικά για τα μεταποιημένα τρόφιμα από όπου θέλουν. Μάλιστα, η αγορά αυτή γίνεται από συγκεκριμένες περιοχές όταν οι τιμές έχουν πέσει, παίρνοντας υπόψη τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τις τιμές στην παγκόσμια αγορά βασικών εμπορευμάτων. Το δίκτυο αυτό μπορεί να ανταποκριθεί άμεσα στην προμήθεια των πρώτων υλών ανά πάσα στιγμή, εξασφαλίζοντας άμεση διάθεση σε καταστάσεις απότομης διακύμανσης των τιμών. Υπάρχουν περίπου 450 σημεία, στα οποία η ακεραιότητα της αλυσίδας μπορεί να σπάσει9. Η μείωση του κόστους παραγωγής και διακίνησης είναι ένας αέναος αγώνας των μονοπωλίων στον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Η επιδίωξη για συνεχή μείωση του κόστους παραγωγής επιβάλλει την άρση των εμποδίων τόσο στη χρήση φτηνών πρώτων υλών, όσο και στη διακίνηση των εμπορευμάτων.
Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του αλογίσιου κρέατος. Νομικά για να αναγραφεί στη συσκευασία «μπιφτέκι βοδινού κρέατος» χρειάζεται να περιέχει το λιγότερο 80% βοδινό κρέας. Οταν όμως είναι στην κατηγορία «οικονομικό» μπιφτέκι βοδινού κρέατος τότε το ποσοστό βοδινού κρέατος πέφτει μόλις στο 47%. Το υπόλοιπο μπορεί να αποτελείται από συμπυκνώματα πρωτεϊνών, λίπος και νερό. Πολλές φορές όταν σε ένα προϊόν βοδινού κρέατος ανιχνεύεται DNA άλλου ζώου, οι εταιρείες αποφεύγουν τις ποινές, υποστηρίζοντας ότι προέρχεται από επιμόλυνση άλλου προϊόντος που η επεξεργασία του είχε γίνει στην ίδια γραμμή παραγωγής. Παρ' όλα αυτά είναι κοινό μυστικό ότι αποτελεί εσκεμμένη προσθήκη στο τρόφιμο φτηνών πρώτων υλών για να κατεβεί το συνολικό κόστος. Φτηνές πρώτες ύλες για την παραγωγή πρωτεϊνών που χρησιμοποιούνται στα κρεατοσκευάσματα είναι το δέρμα του γουρουνιού, της αγελάδας και του αλόγου.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση προάγει τα διατροφικά σκάνδαλα
Το νομικό οπλοστάσιο των ιμπεριαλιστικών οργανισμών όπως η ΕΕ, όχι μόνο δεν προστατεύει το λαό απέναντι στα διατροφικά σκάνδαλα, αλλά τα προάγει κιόλας. Συγκεκριμένα, υπάρχει το λεγόμενο RASFF (σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές) που όταν γίνεται εισαγωγή προϊόντων από κάποια χώρα ή εγκατάσταση, για την οποία στο παρελθόν έχει εκδοθεί ειδοποίηση από αυτό το σύστημα, μόνο τότε οι αρχές στους Σταθμούς Υγειονομικού Κτηνιατρικού Ελέγχου κάνουν δειγματοληψίες και προβαίνουν σε εργαστηριακούς ελέγχους. Ετσι, για παράδειγμα, το 2011, κατά τον επίσημο έλεγχο από τις ελληνικές αρχές, απορρίφθηκαν φορτία με κατεψυγμένα καλαμάρια θετικά για το παράσιτο Anisakis από Ν. Ζηλανδία. Ο έλεγχος έγινε λόγω της ειδοποίησης που υπήρχε από το σύστημα RASFF για ύπαρξη του συγκεκριμένου παρασίτου.10Το παράσιτο Anisakis ευθύνεται για αλλεργικές αντιδράσεις λόγω υπερευαισθησίας μετά από κατάποση ζωντανών ή νεκρών προνυμφών με ποικίλα συμπτώματα11,12. Παρ' όλα αυτά τα κατεψυγμένα καλαμάρια από τη Νέα Ζηλανδία πέρασαν χωρίς έλεγχο λόγω της συμφωνίας για εισαγωγή προϊόντων από «τρίτες χώρες». Επομένως η «παρανομία» ήταν ο έλεγχος (!!!) και όχι η εισαγωγή του συγκεκριμένου φορτίου επικίνδυνου για την υγεία.
Το πιο οξύμωρο είναι οι ίδιες οι αντιθέσεις μέσα στους ίδιους τους οργανισμούς που έχει φτιάξει η ΕΕ για την «ασφάλεια» των τροφίμων. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) με δελτίο Τύπου της στις 11 Φεβρουαρίου 2013, δηλώνει ότι είναι αναρμόδια να διαχειριστεί τον κίνδυνο κι ας τον γνώριζε γιατί έχει μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα13, πετώντας το μπαλάκι στην ΕΕ, η οποία είναι και η υπεύθυνη για αντιμετώπισή του.
Ολα στην υπηρεσία του κέρδους
Γίνεται ολοφάνερο ότι η όποια νομοθεσία υπάρχει, όποιος κώδικας τροφίμων έχει διαμορφωθεί, αποτελεί κυριολεκτικά βιτρίνα και όχι εργαλείο προστασίας της υγείας του λαού. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να αποτελέσει ένα τέτοιο φιλολαϊκό εργαλείο. Μπορεί η κοινοτική νομοθεσία να έχει κάποια ελάχιστα προστατευτικά μέτρα για τη διατροφή, όμως στην πράξη δεν μπορούν ούτε αυτά να εφαρμοστούν, γιατί προσκρούουν στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής που σκοπό του έχει το αυξανόμενο κέρδος των καπιταλιστών. Ακόμα και οι λίστες που έχουν θεσπιστεί με τις επιτρεπόμενες ουσίες και την καθιέρωση των ανώτερων επιτρεπόμενων ορίων χρήσης των πρόσθετων ουσιών στη διατροφική αλυσίδα του ανθρώπου, έχουν γίνει με βάση την ανάγκη μείωσης του κόστους παραγωγής και όχι με βάση τα υγιεινά τρόφιμα που έχει ανάγκη ο λαός. Για παράδειγμα, υπηρετεί τη λαϊκή ανάγκη η παρασκευή προμαγειρεμένων κρεατοσκευασμάτων με περιεκτικότητα κρέατος μόλις 30% - 40% και τα οποία έχουν προτηγανιστεί σε αμφιβόλου ποιότητας λάδια ή την αύξηση της κερδοφορίας του συγκεκριμένου μονοπωλίου που τα παράγει;
Υπηρετεί τη λαϊκή ανάγκη η χρηματοδότηση έρευνας πάνω σε ουσίες, σε πλαστικές μεμβράνες και σε ειδικές λάμπες που χρησιμοποιούνται για να προάγουν το κόκκινο χρώμα στα χαμηλής ποιότητας κρεατοσκεύασματα για την προσέλκυση των καταναλωτών; Ποια ανάγκη οδήγησε στην παρασκευή γάλακτος με μελαμίνη; Ποια ανάγκη οδήγησε στην εκτροφή πουλερικών που τρεφόντουσαν με λιπαντικά λάδια; Ποια ανάγκη υπηρετεί η παρασκευή εμπλουτισμένων τροφίμων όταν πολλά απ' τα συστατικά δεν απορροφούνται σε τέτοιο βαθμό απ' τον οργανισμό για να πούμε ότι έχουν ευεργετικές ιδιότητες; Ποια είναι αυτή η ανάγκη του ανθρώπινου οργανισμού που χρειάζεται να καταναλώνει τέτοια τρόφιμα; Μόνο μια ανάγκη καλύπτεται, αυτή των μονοπωλίων, του κεφαλαίου να παράγει τρόφιμα αμφιβόλου ποιότητας σε χαμηλό κόστος αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Μια μόνο ανάγκη ενδιαφέρονται τα μονοπώλια και το κράτος τους να καλύπτουν οι φτωχές λαϊκές μάζες, αυτή της μείωσης του κόστους διαβίωσης, αδιαφορώντας για την υγεία τους, φθάνοντας όμως έως το σημείο που να μπορούν να πουλήσουν την ικανότητά τους για εργασία. Μια ανάγκη μόνο ενδιαφέρονται να καλύπτουν, τρόφιμα που θα ανταποκρίνονται στην αλλαγή του τρόπου ζωής του λαού. Τρόφιμα όχι φρέσκα, όχι ποιοτικά, τρόφιμα που δεν απαιτείται όμως πολύς χρόνος για να μαγειρευτούν. Τρόφιμα που θα μπορεί ο λαός να βρει εύκολα, φθηνά, προμαγειρεμένα για να μπορεί να δουλεύει 10-16 ώρες τη μέρα χωρίς να χρειάζεται να φύγει απ' το χώρο εργασίας του ή να ξοδέψει πολύ χρόνο για μαγείρεμα. Τρόφιμα που όταν θα μένει άνεργος, να έχει τη δυνατότητα να τα αγοράσει και ας μην είναι ποιοτικά, μόνο και μόνο για να επιβιώσει. Τρόφιμα χωρίς μεγάλη διατροφική αξία, που θα έχουν όμως μεγάλη διάρκεια ζωής για να μπορούν να μένουν στις αποθήκες μέχρι να πουληθούν στην καλύτερη τιμή.
Αυτές είναι οι ανάγκες των μονοπωλίων και δεν μπορεί να εμποδίζονται από καμιά νομοθεσία και από κανέναν έλεγχο. Το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει. Αυτές οι ανάγκες ικανοποιούνται πλήρως από τα ίδια τα κράτη και τους διακρατικούς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς όπως η ΕΕ. Εργαλείο τους είναι η μεγάλη πλειοψηφία της έρευνας, με δημόσια χρηματοδότηση, για να βρίσκουν νέους τρόπους για περισσότερα κέρδη. Η λειτουργία αυτή της καπιταλιστικής οικονομίας είτε στην περίοδο της ανάπτυξης είτε στην περίοδο της κρίσης, είναι που στέλνει το λαό στην κόλαση.
Αλλος δρόμος ανάπτυξης
Υπάρχει όμως και ο άλλος δρόμος ανάπτυξης. Είναι αυτός, ο σοσιαλιστικός που παλεύει το ΚΚΕ, που στο επίκεντρό του είναι ο άνθρωπος και η πλήρης κάλυψη όλων των σύγχρονων αναγκών του και για υγιεινή, φθηνή, ποιοτική διατροφή.
Σήμερα χρειάζεται το εργατικό λαϊκό κίνημα να απαιτεί τον έλεγχο των τροφίμων με ευθύνη του κράτους. Χρειάζεται όμως να πάει ένα βήμα πιο πέρα. Η ασφάλεια των τροφίμων δεν μπορεί να διασφαλιστεί όταν τα εργοστάσια, οι πρώτες ύλες, οι αποθήκες, το δίκτυο διακίνησης, η έρευνα είναι στα χέρια των μονοπωλίων. Πρέπει να ξεμπερδεύει με τα μονοπώλια και τα στηρίγματά τους, την ΕΕ και το αστικό κράτος, ανοίγοντας το δρόμο στη δική του, τη λαϊκή εξουσία, με τη δική του λαϊκή οικονομία, που θα υπηρετεί τα δικά του λαϊκά δικαιώματα και στον τομέα των τροφίμων.
Βιβλιογραφία:
1. Select Science (2013) European Horsemeat: The science behind the Scandal. Available at: http://www.selectscience.net/product-news/ SelectScience/ European-Horsemeat:-The-Science-Behind-the-Scandal/? &artID=27607&utm_source=Social-Media&utm_medium=LinkedIn &utm_campaign=News [Accessed 4 March 2013].
2. Dodman, N., Blondeau, N., Marini, A. (2010) «Association of phenylbutazone usage with horses bought for slaughter: A public health risk». Food and Chemical Toxicology, Volume 48, Issue 5: 1270-1274
4. WTO, 1994. General Agreement on Tariffs and Trade 1994. Available at: https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/06-gatt_e.htm [Accessed 1 March 2013].
8. Spriggs, J. and Isaac, G., «Food Safety and International competitiveness-the Case of beef. CABI Publishing, UK. 2001.
12. Nieuwenhuizen N., Lopata A.L., Jeebhay M.F., Herbert D.R, Robins T.G., Brombacher F. (2006) «Exposure to the fish parasite Anisakis causes allergic airway hyperreactivity and dermatitis». The Journal of Allergy and clinical immunology. 117(5): 1098-105.
