Αντί να τους στείλουν φυλακή τους στέλνουν προσκλητήρια!

Η κατάντια της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ δεν έχει τέλος

Καταγγελία του ΚΚΕ για την πρόσκληση της Χρυσής Αυγής
σε εκδήλωση μνήμης και τιμής για τον θάνατο του σμηναγού Κ. Ηλιάκη

Το ΚΚΕ σε ανακοίνωσή του για την παρουσία της Χρυσής Αυγής στην εκδήλωση μνήμης και τιμής για το θάνατο του σμηναγού Κώστα Ηλιάκη σημειώνει:

«Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας καταγγέλλει την απαράδεκτη ενέργεια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ να προσκαλέσει τη ναζιστική – εγκληματική Χρυσή Αυγή στις εκδηλώσεις μνήμης και τιμής για τη συμπλήρωση δώδεκα χρόνων από το θάνατο του σμηναγού Κώστα Ηλιάκη στην Κάρπαθο.

Η κυβέρνηση, με αυτές τις επαναλαμβανόμενες προσκλήσεις της προς τους ναζιστές υπόδικους της Χρυσής Αυγής, νομιμοποιεί την παρουσία τους και τα ναζιστικά και ρατσιστικά κηρύγματά τους προς τα στελέχη και τους στρατιώτες των Ενόπλων Δυνάμεων.

Οι προσκλήσεις των νοσταλγών του Χίτλερ στις εκδηλώσεις των Ενόπλων Δυνάμεων προσβάλλουν και όλους εκείνους που διακατέχονται από το γνήσιο λαϊκό πατριωτισμό.

Τα στελέχη και οι στρατιώτες των Ενόπλων Δυνάμεων χρειάζεται αποφασιστικά να απομονώσουν τους ναζιστές της Χρυσής Αυγής.

Ευθύνες έχει επίσης και ο δήμαρχος Καρπάθου, που προσκάλεσε τη Χρυσή Αυγή στις εκδηλώσεις.

Ο βουλευτής του ΚΚΕ Μανώλης Συντυχάκης κατήγγειλε αυτή την απαράδεκτη κατάσταση και αποχώρησε από την αποστολή, που διοργάνωσε το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας από την Αθήνα προς την Κάρπαθο.»

Πηγή: 902.gr

Καταγγελία και από την Τομεακή Επιτροπή Νότιας Δωδεκανήσου του ΚΚΕ

Πριν από την εκδήλωση είχε προηγηθεί και ανακοίνωση – καταγγελία από την Τομεακή Επιτροπή Νότιας Δωδεκανήσου στην οποία στιλητεύεται η πρόσκληση στην εκδήλωση μνήμης για τον Σμηναγό Κώστα Ηλιάκη σε χρυσαυγίτες καθώς και η προκλητική στάση του Δημάρχου Καρπάθου:

Αναλυτικά η ανακοίνωση:

«Στις 23 Μαΐου συμπληρώνονται 12 χρόνια από την ημέρα που ο σμηναγός Κώστας Ηλιάκης έχασε τη ζωή του, υπερασπιζόμενος τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, σε σύγκρουση με τουρκικό μαχητικό το οποίο είχε παραβιάσει τον ελληνικό εναέριο χώρο.

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, ο Δήμος Καρπάθου οργανώνει εκδήλωση τιμής και μνήμης στο μνημείο που έχει στηθεί στο νησί.

Όμως είναι απαράδεκτο το ότι αποστέλλεται επίσημη πρόσκληση στο ναζιστικό – εγκληματικό μόρφωμα της Χρυσής Αυγής να συμμετέχει.

Η παρουσία της Χ.Α θα αμαυρώσει την εκδήλωση που γίνεται προς τιμή του ηρωικού σμηναγού Κ. Ηλιάκη για αυτό καλούμε τον δήμαρχο της Καρπάθου να ακυρώσει αυτήν την πρόσκληση τώρα.

Η Τομεακή Επιτροπή Νότιας Δωδεκανήσου το ΚΚΕ καλεί το λαό των νησιών της περιοχής να τιμήσει του μνήμη του Κώστα Ηλιάκη απαιτώντας να φύγει το πολεμοκάπηλο ΝΑΤΟ από το Αιγαίο που έχει φέρει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ.

Τα σύνορα που υπερασπίστηκε ο Έλληνας πιλότος, δεν τα προστατεύει το ΝΑΤΟ, αντίθετα τα απειλεί γιατί δεν αναγνωρίζει σύνορα στο Αιγαίο και ενθαρρύνει τις διεκδικήσεις της αστικής τάξης της Τουρκίας.

Η συμμετοχή της χώρας στα επιθετικά σχέδια των ΗΠΑ – ΝΑΤΟ – ΕΕ εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους εμπλοκής σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους.»

Πηγή: Η Ροδιακή

Η έκκληση των κομμουνιστών, δεν εισακούστηκε ούτε από την συγκυβέρνηση, ούτε από τον (φασιστο)δήμαρχο Καρπάθου Ηλία Λάμπρο, ούτε από το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας,

με αποτέλεσμα να τελεστεί την Παρασκευή 18 Μάη η εκδήλωση, παρουσία και του ναζιστή – χρυσαυγίτη βουλευτή, Χρήστου Παππά, αμαυρώνοντας για ακόμη μια χρονιά, τη μνήμη της θυσίας του Κώστα Ηλιάκη

“‘Ετσι κατακρεούργησαν την Ηλέκτρα”-Το πρόσωπο της κατοχικής “εθνικοφροσύνης” μέσα από ένα σπάνιο ντοκουμέντο του Ριζοσπάστη

Κατιούσα

Ένα πραγματικά συγκλονιστικό ντοκουμέντο από την περίοδο της κατοχής δημοσιεύει ο “Ριζοσπάστης” του Σαββατοκύριακου, σχετικά με τη δράση των δοσιλόγων, αλλά και τις επιδιώξεις και τους φόβους του αστικού κράτους για την επόμενη μέρα της επικείμενης απελευθέρωσης από τον κατακτητή. Πρόκειται για απόσπασμα από ογκώδη φάκελλο της Ελληνικής Χωροφυλακής, που βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας. Παρά την μεγάλη του έκταση, αξίζει να διαβαστεί ολόκληρο. Μεταξύ των υπόλοιπων, εξαιρετικά ενδιαφερόντων στοιχείων που παραθέτει, ξεχωρίζει και η αναφορά στο θανάτο της ηρωίδας της Αντίστασης, Ηλέκτρας Αποστόλου.

Ολο και πιο συχνά, τελευταία, σε μια σειρά έντυπα, από την προεξάρχουσα στον τομέα αυτόν εφημερίδα «Δημοκρατία», αλλά και φασιστικές φυλλάδες όπως ο «Στόχος», η «Ελεύθερη Ωρα», με ειδικά αφιερώματα και προσφορές επιδιώκουν να διαστρεβλώσουν την Ιστορία και να επαναθεμελιώσουν τα γνωστά επιχειρήματα της περιόδου του εμφυλίου πολέμου περί «κομμουνιστικών εγκλημάτων» την περίοδο της Κατοχής.
Την ίδια στιγμή ηρωοποιούν τους αστικούς κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς που έδρασαν σε συνεργασία με τους ναζί αλλά και σε σύνδεση με την αστική κυβέρνηση του Καΐρου, ενάντια στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ, το ΚΚΕ, συνολικά ενάντια στο εργατικό – λαϊκό κίνημα, μηχανισμούς υπεύθυνους για εγκλήματα ενάντια συνολικά στο λαό.
Ο βίος και η πολιτεία τους είναι λίγο – πολύ γνωστά. Κι όμως, πολλά δεν έχουν ακόμα ειπωθεί, ακόμα περισσότερα δεν έχουν δει το φως της δημοσιότητας.
Πρόσφατα, έφτασε στον «Ριζοσπάστη» ένας ογκώδης φάκελος, «ξεχασμένος» για δεκαετίες στο σπίτι ενός ανώτατου αστυνομικού υπαλλήλου, ένας φάκελος με καταγραφές από αυτήν ακριβώς τη δεκαετία του ’40.
Απ’ αυτόν τον φάκελο, που στο εξώφυλλό του φιγουράρει ο τίτλος «Ελληνική Χωροφυλακή», ανασύρουμε σήμερα ένα πολυσέλιδο έγγραφο, που μέσα από τις 3.500 περίπου λέξεις του, ο συγγραφέας του παρουσιάζει με στεγνή υπηρεσιακή γλώσσα τον βίο και την πολιτεία όλων εκείνων που στα κατοπινά χρόνια ονομάστηκαν «εθνικός κορμός»: Τα Τάγματα Ασφαλείας, η «Χ», ο ΕΔΕΣ, η «Ειδική Ασφάλεια», η «Μπουντ» κ.ά.

Ο συντάκτης του κειμένου μιλάει για «βαθύτατο μίσος» του λαού για τους συνεργάτες των Γερμανών
Το έγγραφο που υπάρχει στον Γενικό Φάκελο 10, Ειδικό Φάκελο 6 της Ελληνικής Χωροφυλακής, είναι μια από τις εκθέσεις που συντάσσει συγκεκριμένος πράκτορας τακτικά, όπως προκύπτει από τις σημειώσεις στο περιθώριό του, και αφορούν σε μία όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμη ενημέρωση των παραληπτών, ενόψει εξελίξεων που τρέχουν εκείνη την περίοδο. Ο ίδιος απευθύνεται στο «Κέντρο» και υπογράφει ως «Χ». Το «Κέντρο» σημειώνει στο τέλος του κειμένου χειρόγραφα: «Την έκθεση που μας στείλατε προσθέσαμε ακόμα μερικά και τα στείλαμε κάτω από τον Ρ». Ο παραλήπτης «Ρ» σημειώνει στο περιθώριο της πρώτης σελίδας «κατά τις 25 Αυγούστου καλό θα είναι να ετοιμασθή πάλι μια έκθεση που θα σταλή τέλη Αυγούστου».
Είναι Αύγουστος του 1944. Η χώρα κυβερνάται από τον Ράλλη, οι Γερμανοί ετοιμάζουν την αποχώρησή τους. Η αστική τάξη και οι σύμμαχοί της μέσα κι έξω από τη χώρα ανησυχούν για τη διάδοχη κατάσταση και ζητούν με συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο απαντήσεις από τους πράκτορές τους στην κρατική μηχανή, για την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα. Ανάμεσα στις ερωτήσεις που ζητούν απάντηση, μία αφορά τις διαθέσεις του λαού για τα Τάγματα Ασφαλείας κι άλλη μία ζητά εκτίμηση για το μέγεθος της επιρροής του ΕΑΜ.
Ο πράκτορας που συντάσσει τη συγκεκριμένη έκθεση στις 10 Αυγούστου παραθέτει γεγονότα που δεν αφήνουν αμφιβολία για το τι συμβαίνει. Αναφέρει ποιος συνεργάζεται με ποιον για την εξόντωση των κομμουνιστών και, το σημαντικότερο, προειδοποιεί ξανά και ξανά τους «έξω» να πάρουν έγκαιρα αποστάσεις από τη διαμορφούμενη κατάσταση, καθώς κινδυνεύουν να τους πάρει όλους μαζί η μπάλα, δηλαδή η ογκούμενη λαϊκή οργή. Φτάνει, μάλιστα, στο σημείο να επισημαίνει πως πρόσφατες – τότε – δηλώσεις του Γ. Παπανδρέου έδωσαν αέρα στα πανιά των ταγματασφαλιτών και επαναλαμβάνει την πρότασή του να υπάρξει ανοιχτή καταγγελία των Ταγμάτων Ασφαλείας.

Σε δεκαπέντε αράδες το μεγαλείο ενός λαού που έδινε και τη ζωή του για να χτυπήσει τον κατακτητή και τους ντόπιους συνεργάτες του
Συγκλονιστικό είναι το τμήμα της έκθεσης που αναφέρεται στη δολοφονία της Ηλέκτρας Αποστόλου (ίσως είναι η πρώτη φορά που συναντάμε σε κρατικό έγγραφο την ομολογία για το ποιοι και πώς ακριβώς την κατακρεούργησαν). Οπως συγκλονιστικές είναι και οι αναφορές στα ολοκαυτώματα σε χωριά και στο πλιάτσικο στο οποίο επιδίδονται Ευζώνοι και Τάγματα Ασφαλείας, αλλά και τις προβοκάτσιες για να εμφανιστούν οι σφαγές ως έργο του ΕΛΑΣ.
Μέσα από το κείμενο η εθνικοφροσύνη ζέχνει από πάνω έως κάτω. Και μέσα στη μαυρίλα προβάλλει ο σωτήρας του λαού, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, και ταυτόχρονα ο τιμωρός των Ταγμάτων.
Κρίναμε σκόπιμο να παραθέσουμε ολόκληρο το κείμενο, η μελέτη του οποίου έχει να δώσει πλήθος απαντήσεων τόσο για την άσκηση της αστικής εξουσίας την περίοδο της Κατοχής, όσο και για τις ανησυχίες της αστικής τάξης για τη μετακατοχική περίοδο. Και, βεβαίως, θα συνεχίσουμε την παράθεση και άλλων στοιχείων από τον ενδιαφέροντα πράγματι αυτόν φάκελο.
Στην παρουσίαση του κειμένου διατηρείται η ορθογραφία του πρωτότυπου.

«Γενική Εκθεσις της καταστάσεως εις τας Αθήνας»
Το πλήρες κείμενο της έκθεσης που συντάσσει κρατικός υπάλληλος τον Αύγουστο του 1944, απαντώντας σε ερωτήσεις της «υπηρεσίας»


Στο κέντρο ο Κουίσλινγκ πρωθυπουργός Ι. Ράλλης. Δεξιά ο υπουργός Εσωτερικών Αν. Ταβουλάρης. Ανάμεσά τους διακρίνεται Γερμανός αξιωματικός και αριστερά ο προδότης συνταγματάρχης Ι. Πλυντζανόπουλος μπροστά στον «Αγνωστο Στρατιώτη» στην πλατεία Συντάγματος στις 4.1.1944
«10 Αυγούστου 1944

Η κατάστασις καθορίζεται γενικώς από την εντύπωσιν, που δημιουργείται εις όλους, ότι δεν μας χωρίζει πλέον μεγάλο διάστημα από την στιγμήν που οι Γερμανοί θα αναγκασθούν οπωσδήποτε ν’ αφίσουν την Ελλάδα είτε έπειτα από Συμμαχική κρούση εναντίον τους είτε λόγω των γενικώτερων πολιτικών και πολεμικών εξελίξεων όπως διαμορφώνονται τελευταία.
Το γεγονός αυτό έχει δημιουργήσει μίαν μεγάλην νευρικότητα ιδιαίτερα εις τους κύκλους της κυβερνήσεως Ράλλη και γενικώς εις όλους εκείνους που έβλεπαν στο πρόσωπο της Γερμανικής κατοχής μια προστασία. Ετσι οι κύκλοι αυτοί κινούνται ζωηρά αφ’ ενός για να δημιουργήσουν δυνάμεις που θα αντικαταστήσουν τους Γερμανούς και αφ’ ετέρου χρησιμοποιούν όλες τις ένοπλες δυνάμεις τους εις διαρκείς επιχειρήσεις εντός και εκτός των Αθηνών με τον σκοπόν να εκδημενίσουν ή να αδυνατίσουν την εναντίον των απειλήν εκ μέρους του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.
Εις την προσπάθειά τους αυτήν ενισχύονται από τα γερμανικά SS που λαμβάνουν μέρος σε όλες αυτές τις επιχειρήσεις διότι και οι Γερμανοί πιστεύουν ότι και δι αυτούς σοβαρός κίνδυνος που μπορεί να τους παρεμποδίσει σε κάποιο μέτρο τις κινήσεις της αποχωρήσεώς των, είναι γενικώτερα ο λαός και η οργάνωσις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.
Η τρομοκράτησις του λαού γενικώς, και η εξασθένησις των δυνάμεων του ΕΑΜ ειδικώτερον, δια συνεχών επιθέσεων εναντίον των συνοικιών της πόλεως, είναι το σχέδιον επί του οποίου βαδίζουν οι Γερμανοί, οι ένοπλες δυνάμεις του Ράλλη, καθώς και οι εθνικιστικές οργανώσεις.


Ο τρόπος κατά τον οποίον εκτελούνται αι κοιναί αυταί επιδρομαί Γερμανών, Ταγμάτων Ασφαλείας, Μηχανοκινήτου τμήματος Αστυνομίας – Μποραντάδων – Χωροφυλακής, Ειδικής Ασφαλείας, και των λεγομένων Εθνικιστικών οργανώσεων, εφ’ όσον στρέφονται γενικώς εναντίον όλου του λαού έχουν δημιουργήσει τελευταίως ιδίως εις Αθήνας ένα πραγματικό μίσος της μεγάλης πλειοψηφίας του Αθηναϊκού λαού εναντίον των συνεργαζομένων με τους Γερμανούς Ταγμάτων, Ειδικής κ.λπ. ενώ αφ’ ετέρου έχει επέλθει στενωτάτη ψυχική ένωσις του λαού και των οργανώσεων ΕΑΜ – ΕΛΑΣ που καθοδηγούν αποτελεσματικώς την άμυναν του λαού εναντίον των Γερμανών και των συνεργατών των (δηλαδή αντίθετον του επιδιωκομένου αποτελέσματος).

Κρίνοντες αντικειμενικώς την κατάσταση θα είμεθα εκτός πάσης πραγματικότητος εάν υποτιμούσαμεν το βαθύτατο μίσος του λαού εναντίον των Γερμανών και των συνεργατών των (Ταγμάτων, Ειδικής, Εθνικιστικών και φασιστικών οργανώσεων).
Τα σχέδια των επιχειρήσεων συντάσσονται από το Επιτελείον των Ταγμάτων Ασφαλείας υπό την ηγεσίαν του Γερμανού Ταγματάρχου Ασφαλείας και τάξεως εις την Ελλάδα Μπος.
Τα μπλόκα
Αι επιχειρήσεις πέρνουν συνήθως δύο μορφάς. Είναι επιχειρήσεις κατά τας οποίας τα τμήματα του ΕΛΑΣ και οι κάτοικοι δεν προβάλουν ουδεμίαν αντίστασιν. Εις την περίπτωσιν αυτήν όλος ο άρρην πληθυσμός από 14 ετών και άνω συναθροίζεται εις μέρος που υποδεικνύουν οι Γερμανοί και τα Τάγματα με τηλεβόα, αφού από τας 4 το πρωί έχουν αποκλείσει στενώτατα με δύναμιν 1.000 – 2.000 ανδρών τον συνοικισμόν. Η προσέλευσις εις τον υποδεικνυόμενον χώρον – συνήθως η πλατεία της συνοικίας ή ο Κινηματογράφος – είναι δι’ όλους υποχρεωτική και εις την σχετικήν ειδοποίησιν ανακοινώνουν ότι όποιος ευρεθεί εις το σπίτι θα τυφεκίζεται επί τόπου. Αφού συναθροισθούν όλοι οι άρρενες αρχίζει ο έλεγχος ταυτοτήτων, ενώ καταδόται προερχόμενοι από τις φασιστικές και τις λεγόμενες εθνικιστικές οργανώσεις – ΟΕΔΕ, ΕΕΕ, ΜΠΟΥΝΤ (οργανώσεις φίλων του Χίτλερ), Χ, ΡΑΝ, και από το τμήμα του ΕΔΕΣ που συνεργάζεται μετά της Ειδικής Ασφαλείας – κάνουν την διαλογήν των κατοίκων. Οι καταδόται αυτοί ζώντες εις τας συνοικίας γνωρίζουν τους αναμεμιγμένους εις τας εθνικοαπελευθερωτικάς οργανώσεις. Κατά την διαλογήν αυτήν λαμβάνουν χώραν σκιναί βαρβαρότητος, δέρονται οι συλλαμβανόμενοι ενώπιον όλου του πλήθους υπό την κοινήν αγανάκτησιν όλων. Με τον τρόπον αυτόν συλλαμβάνονται κάθε φορά περί τα 200 άτομα (τελευταίως πάνω από 1.000) τα οποία αφού βασανισθούν επί τόπου διά ξυλοδαρμού και της υποχρεώσεως να κρατούν επί ώρας ολοκλήρους υψηλά τα χέρια οδηγούνται με αυτοκίνητα εις το Γουδί ή παραλαμβάνονται αμέσως παρά των Γερμανών που τους κλείνουν στο Χαϊδάρι ή τους στέλλουν κατευθείαν εις τον σταθμόν προς αποστολήν στην Γερμανίαν διά καταναγγαστικά έργα. Κατά τας τελευταίας επιδρομάς εις συνοικισμός Βύρωνος και περιοχάς Νέας Σμύρνης, Αγιος Σώστης, Δουργούτι, Κουκάκι κ.λπ. συνελήφθησαν άνω των 1.000 εις τον Βύρωνα και άνω των 5.000 εις τας άλλας περιοχάς. Πολλαί δεκάδες ετυφεκίσθησαν επί τόπου. Εις το Δουργούτι έβαλαν φωτιά χρησιμοποιούντες ειδικήν σκόνην και έκαψαν τον συνοικισμόν. Την επομένην ημέραν (10 Αυγούστου) ευρέθησαν πολλά πτώματα απηνθρακωμένα, μικρά παιδιά, ασθενείς, γραίαι. Κατά πληροφορίαν μη διασταυρωθείσαν ακόμη, οι συλληφθέντες χτες το πρωί 5.000 άνδρες οδηγήθησαν εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν και απεστάλησαν εις την Γερμανίαν (όταν θα λάβετε την παρούσαν έκθεσιν θα σας έχωμεν γνωρίσει τηλεγραφικώς αν αληθεύει αυτό).
Πλιάτσικο

Επανερχόμεθα εις τον τρόπον που γίνονται αι τρομοκρατικαί επιδρομαί.
Εν τω μεταξύ ομάδες των Ταγμάτων εισέρχονται δι έρευναν εις τα σπίτια της συνοικίας. Οι άρρενες που συλλαμβάνονται εντός των οικιών εκτελούνται αμέσως επί τόπου.
Εχει διαπιστωθή και επισήμως πλέον ότι κατά την διάρκειαν της ερεύνης εις τα σπίτια οι άνδρες των Ταγμάτων και της Ειδικής λεηλατούν εις πλείστας περιπτώσεις τα πάντα. Κακομεταχειρίζονται τις γυναίκες και τα παιδιά και τους γέροντας.
Ενας πληροφοριοδότης μας ηρώτησε έναν εύζωνα εάν είναι αληθινά αυτά που διαδίδει ο κόσμος εις βάρος τους. Ο εύζωνας απήντησε ως εξής: «Για το πλιάτσικο λες; Δεν φταίμε εμείς. Ο μπαρμπα-Γιάννης μας (πρόκειται περί του περιφήμου Διοικητού των Ταγμάτων Ασφαλείας Πλυντζανόπουλου Ι. Αντ/ρχου) έχει διατάξει να ξαλαφρώνουμε και λιγάκι τα σπίτια που είναι ύποπτα».
Στο σημείο αυτό άρχισε να απαριθμή τα κλοπιμαία της προηγούμενης ημέρας που έκλεψε αυτός: Ενα βάζο βούτυρο. Ενα ζευγάρι παπούτσια, ένα ρολόι που το πούλησε 20 εκατομμύρια, ένα ξυράφι, ένα ζεύγος ματογυάλλια, ένα κομπινεζόν, μια γυναικεία κιλόττα ζέρσεϋ, ένα σακκάκι καπαρντίνας και μερικά ψιλά, χωρίς ν’ αναφέρη το ακριβές ποσόν. Διεμαρτύρετο ο ίδιος διότι ο λοχαγός του του πήρε από τα χέρια 12 ζεύγη σόλες υποδημάτων που είχε βρει σ’ ένα μπαούλο χωρίς να του δώση μερίδιο. Ακόμη παρεπονείτο διότι άλλοι συνάδελφοί του στάθηκαν πιο τυχεροί και πήραν και χρυσαφικά (επιδρομή Καισαριανής 1-8-44).
Αυτά γίνονται κατά τα επισήμους επιχειρήσεις, ενώ πλείσται όσαι κλοπαί, διαρρήξεις, ληστίαι εκ μέρους των Ευζώνων και της Ειδικής αναγράφονται καθημερινώς εις τα δελτία των αστυνομικών τμημάτων.
Ετσι εξηγείται το βαθύτατο μίσος του λαού εναντίον των οργάνων των Γερμανών και πρέπει να συμπεράνει κανείς ότι ο λαός σε καμμία περίπτωση δεν θα ήταν διατεθυμένος να συγχωρήση τα υποκείμενα αυτά, τα οποία ουδείς ιδεολογικώς σκοπός οδήγησεν εις την κατάταξί των εις τα Τάγματα παρά μόνον η τάσις προς ληστίαν, αρπαγήν και λεηλασίαν.
Η λαϊκή αντίσταση

Ο Ι. Πλυτζανόπουλος κι άλλοι αξιωματικοί των Σωμάτων Ασφαλείας στην πλατεία Συντάγματος
Αλλην εικόνα παρουσιάζουν αι επιχειρήσεις εις την περίπτωσιν κατά την οποία τα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ αποφασίζουν να αντεπιτεθούν κατά των επιδρομέων Γερμανών, Ταγμάτων, Ειδικής, Μηχανοκινήτου, Εθνικιστικών ομάδων.

Εις την περίπτωσιν αυτήν λαμβάνουν χώραν πραγματικαί μάχαι που ως επί το πλείστον καταλήγουν εις βάρον των επιτιθεμένων. Στερούμενα τελείως ηθικού τα τμήματα αυτά πανικοβάλλονται όταν συναντήσουν αντίστασιν εκ μέρους τμημάτων του ΕΛΑΣ. Πολλάκις αποθούνται από τας συνοικίας με απωλείας 30-50 νεκρών, ενώ ο λαός πανηγυρίζει την νίκη των αμυνομένων.
Ο ίδιος ο λαός όπου προβάλλεται αντίστασις υπό ενόπλων τμημάτων του ΕΛΑΣ συμμετέχει ενεργώς εις τας επιχειρήσεις. Οι ίδιοι οι εύζωνοι αναφέρουν χαρακτηριστικώς ότι τους κτυπούν από τα παράθυρα με πέτρες, τους ρίχνουν διάφορα αντικείμενα και λένε πως δεν πολεμούνε μόνον με τους άνδρες του ΕΛΑΣ αλλά και με γυναίκες και παιδιά και προσθέτουν ότι δεν ξέρεις από πού σου έρχεται η απειλή. Γυναίκες βοηθούν τα αμυνόμενα τμήματα του ΕΛΑΣ φέρουν τροφή, νερό, σφαίρες.
Ιδιαιτέραν εντύπωσιν προξενεί εις τον λαό η αυτοθυσία των αμυνομένων διά την υπεράσπισιν του συνοικισμού. Ουδέποτε οι άνδρες των ΕΛΑΣ αφήνονται να πέσουν ζωντανοί ες τα χέρια των εχθρών Γερμανών, Ταγμάτων, Ειδικής, Εθνικιστών, γιατί γνωρίζουν ότι θα υποστούν αφάνταστα βασανιστήρια και τέλος θα φονευθούν κατά τρόπον απάνθρωπον. Υπάρχουν δεκάδες εξακριβωμένων περιπτώσεων που κυκλωθείσαι ομάδες του ΕΛΑΣ αφού εξήντλησαν και την τελευταίαν τους σφαίρα και αφού κατέστρεψαν τον οπλισμόν διά να μη πέσει εις χείρας των αντιπάλων τους ηυτοκτόνησαν ή επεχείρησαν διάσπασιν του κλοιού με το ξίφος στας χείρας και εύρισκον τοιουτοτρόπως τον θάνατον. Μετά το πέρας των επιτυχών αμυντικών επιχειρήσεων γίνεται πάνδημος συγκέντρωσις των κατοίκων. Ψάλεται ο Εθνικός ύμνος, εκφωνούνται πατριωτικοί λόγοι και ολόκληρος ο λαός συνοδεύει τους νεκρούς. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα Τάγματα και οι Γερμανοί δεν κάνουν καμμία διάκρισιν μεταξύ ενόπλων ομάδων και αμάχου πληθυσμού και βάλλουν αδιακρίτως εναντίον όλων με όλμους κ.λπ. με τραγικά αποτελέσματα, τον φόνον δεκάδων γυναικών, παιδιών, γερόντων κ.λπ.


Ανακοίνωση – διαταγή του αρχηγού των Ταγμάτων Ασφαλείας, στο πρωτοσέλιδο του «Βήματος»
Εκτός των επιχειρήσεων αυτών γίνονται κάθε ημέρα ομαδικαί έρευναι των πολιτών εις τους κεντρικούς δρόμους των Αθηνών υπό των οργάνων της Ειδικής. Αποκλείονται δρόμοι, ερευνώνται οι ταξειδεύοντες με τα τραμ και όσοι συλλαμβάνονται διότι δεν έχουν ταυτότητα του 1944 παραδίδονται εις τους Γερμανούς και μεταφέρονται εις Γερμανίαν.

Το βαθύτατον μίσος του λαού
Με όλας αυτάς τας ενεργείας των τα Τάγματα Ασφαλείας και η Ειδική, το Μηχανοκίνητο (της Γενικής Ασφαλείας) και οι ομάδες των Εθνικιστών έχουν δημιουργήσει το βαθύτατον μίσος του λαού και θα απετέλη πολιτικόν σφάλμα η σιωπή του εξωτερικού επί των ενεργειών των Γερμανών και Ταγμάτων.
Η αυτή κατάστασις εις εντονότερον μάλιστα βαθμόν έχει δημιουργηθεί και εις την ύπαιθρον, όπου επιχειρούν από κοινού οι Γερμανοί, τα Τάγματα, Αραβες και Λευκορώσοι.
Εχομεν υπ’ όψιν μας την πρόσφατον επιδρομήν Γερμανών – Ταγμάτων κατά των χωριών Γελατάρι και Λιατάνη των Θηβών, η οποία έγινε την 30-7-1944. Επέπεσαν εναντίον των φιλήσυχων χωρικών και αφού εβίασαν κτηνωδώς όλας τα παρθένους και τας υπάνδρους γυναίκας, έκαψαν τα χωριά αυτά. Οι άνδρες των Ταγμάτων διεκρίθησαν εκεί εις κτηνωδίαν περισσότερον και των Γερμανών. Οι κάτοικοι των Θηβών εξηγέρθησαν εναντίον των οργίων τούτων των ανδρών των Ταγμάτων και παρουσιασθέντες με επιτροπάς εις τον Γερμανόν Φρούραρχον Θηβών εζήτησαν την αυστηρήν τιμωρίαν και την απομάκρυνσιν των Ταγμάτων Ασφαλείας εκ της περιοχής.
Αλλο ζήτημα που εξάπτει την κοινήν γνώμην εναντίον των Ταγμάτων, της Ειδικής και των εθνικιστικών οργανώσεων είναι το ζήτημα των φρικιαστικών βασανιστηρίων εις τα οποία υποβάλλονται οι συλλαμβανόμενοι ύποπτοι κατ’ αυτούς πολίται ή αποδεδειγμένως ανήκοντες εις εθνικοαπελευθερωτικάς οργανώσεις. Η γνωσθείσα λεπτομερής περίπτωσις των βασανιστηρίων του αρχηγού Ταξιαρχείας του ΕΛΑΣ ιατρού Ν. Σιγανού είναι χαρακτηριστική (αποστέλλομεν περιγραφικήν επιστολήν).
Κατά τον ίδιον τρόπον εις τα οικήματα της Γκεστάπο, εις την ειδικήν ασφάλειαν, εις τα υπόγεια των οικιών των αρχηγών των εθνικιστικών οργανώσεων, όπως του ευέλπιδος Παπαγεωργίου εις το Παγκράτι, εις το Γουδί όπου εδρεύει Τάγμα Ασφαλείας βασανίζονται κατά τρόπον μεσαιωνικόν εκατοντάδες πολίται, ακόμη δε και γυναίκες.
Ετσι κατακρεούργησαν την Ηλέκτρα
Ηλθομεν εις επαφήν με αξιωματικόν Ταγματάρχην της Χωροφυλακής υπηρετούντα εις την Ειδικήν Ασφάλειαν, ο οποίος μας περιέγραψε την φρίκην των βασανιστηρίων αυτών:
Την 27ην Ιουλίου συνελήφθη υπό ομάδος της Ειδικής του Παρθενίου η γνωστή κομμουνίστρια Ηλέκτρα Σιδερίδου. Η Σιδερίδου ήτο στέλεχος του ΚΚΕ από το 1920. Οδηγήθη εις το ξενοδοχείον Κρυστάλ πλησίον της Ειδικής Ασφαλείας. Ερωτηθείσα διά την ταυτότητάν της απήντησε ότι ονομάζεται Ηλέκτρα Σιδερίδου και ότι εργάζεται πολιτικώς διά την ελευθερίαν και την ζωήν του Ελληνικού λαού και δεν προσέθεσε τίποτα άλλο. Επί 24 ώρες υπεβλήθη εις τα πλέον απάνθρωπα βασανιστήρια χωρίς να βγάλη ούτε τον ελάχιστον γογγυσμόν. Εδάρη με το μαστήγιον επί 4 συνεχείς ώρας υπό εναλλασομένων βασανιστών. Κατόπιν της έβγαλαν τα νύχια των χεριών και των ποδιών. Υστερα εμόφυρτον και με ανοικτάς πληγάς της έρριξαν αλάτι εις όλο της το σώμα. Υστερα με καμμένο σίδηρο της έκαψαν το σώμα και με οινόπνευμα της άναψαν τα τριχωτά και απόκρυφα μέρη του σώματος. Ημιθανή την πήραν, με το αυτοκίνητο δήθεν για να την μεταφέρουν εις το νοσοκομείον και καθ’ οδόν την αποτελείωσαν και την εγκατέλειψαν επί του πεζοδρομείου της οδού Γ. Σ/βρίου. Η αστυνομία που ανεύρε το πτώμα ανέφερε την επομένη εις το δελτίον της ότι «ευρέθη πτώμα γυναικός 40 ετών τελείως παραμορφωμένον εκ των κακώσεων». Εξηκριβώθη ότι ανήκε εις την γνωστήν κομμουνίστριαν Ηλέκτραν Σιδερίδου.
Πτώματα φρικωδώς παραμορφωμένα
Προ 10 περίπου ημερών συνελήφθη από όργανα της Ειδικής Ασφαλείας ο «τσιλιαδόρος» ενός ασυρμάτου μου Α.Α. ηλικίας 16 ετών ο οποίος εκτελεί την υπηρεσίαν αυτήν πλησίον μας από τον Ιανουάριον. Συνελήφθη κατά την ώραν της υπηρεσίας του και οδηγήθη εις την Ειδικήν Ασφάλειαν ως μη δυνηθείς να δικαιολογήσει επαρκώς την εκεί παραμονή του. Εκεί εδάρη με μάστιγα και εκακοποιήθη αρκετά χωρίς να υπάρχη κανένα επιβαρυντικόν στοιχείον εις βάρος του. Ενώ τον έδερναν με την μάστιγα τον ηρώτων μήπως εργάζεται εις συμμαχικήν αποστολήν. Ο σκοπός των είναι προφανής δοθέντος ότι έχομεν πολλάς περιπτώσεις καταδόσεως από όργανα της ασφαλείας συμμαχικών αποστολών. Ο συλληφθείς μας περιέγραψε όσα είδε κατά την ολιγόωρον διαμονή του εις την Ειδικήν Ασφάλειαν. Διά να του τσακίσουν το ηθικόν τον έβαλαν μερικές ώρες μαζί με δύο κρατούμενους τους οποίους είχαν βασανίσει προηγουμένως και συνέχισαν και μπροστά του τα βασανιστήρια των. Του ενός το πρόσωπον και η κεφαλή ήταν πρισμένη και τελείως παραμορφωμένη και του άλλου το σώμα ιδίως εις την πλάτην, το στήθος και τα χέρια δεν υπήρχε καθόλου δέρμα, εκρέμετο δε από το ένα χέρι μια λωρίς δέρματος. Εις το δωμάτιον των βασανιστηρίων ήσαν κρεμασμέναι 10 μάστιγες αριθμημένες από το 1-10. Τον τσιλιαδόρον μας τον εκτύπησαν με την υπ’ αριθ. 3 μάστιγα. Μερικές από τις μάστιγες αυτές είναι συρμάτινες. Κατόρθωσα με μια έγκαιρη ενέργεια μέσω καταλλήλου προσώπου να τον βγάλω από την Ειδική αμέσως σχεδόν και χωρίς να ομολογήση τίποτα.
Καθώς μας ανέφερε ο Ταγματάρχης της Χωροφυλακής και καθώς αναφέρεται εις τα αστυνομικά δελτία καθημερινώς ανευρίσκονται πτώματα φρικωδώς παραμορφωμένα έξωθεν της Ειδικής Ασφαλείας, έξωθεν των κρατητηρίων του ευέλπιδος Παπαγεωργίου, στελέχους της οργανώσεως Χ – ΡΑΝ. Συνήθως φέρουν την επιγραφήν ότι «έτσι τιμωρούνται υπό τον Εθνικιστών οι Βούλγαροι προδόται και τα όργανα της Μόσχας».
Η ένοπλη απάντηση
Τα τρομοκρατικά αυτά μέτρα και αι ιεροεξεταστικαί αυταί μέθοδοι προκαλούν αντίποινα εκ μέρους των ανδρών του ΕΛΑΣ. Ανδρες του ΕΛΑΣ οπλισμένοι επιπίπτουν αιφνιδιαστικώς κατά ομάδων της Ειδικής ή εθνικιστικών ομάδων τας νυκτερινάς ώρας εις τα κέντρα όπου συχνάζουν.
Εις τας 28-7-44 ομάς του ΕΛΑΣ με αυτόματα εισήλθεν εις ταβέρναν του Μεταξουργείου όπου διεσκέδαζε η ομάς του γνωστού αρχηγού εκτελεστικής ομάδος της Ειδικής Πανωλιάσκου και εφόνευσε 6 άνδρες της ομάδος μεταξύ των οποίων τον Ανθυπασπιστήν της Ειδικής και όργανον της Γκεστάπο Κενελοσίτσην βαρυνόμενον με δεκάδας εκτελέσεων Ελλήνων πατριωτών. Ετραυμάτισεν βαρέως τον αρχηγόν της ομάδος Πανωλιάσκο επισημασμένον όργανον των Γερμανών όστις έχει εις το παθητικόν του το γεγονός ότι εκρέμασεν κατ’ εντολήν των Γερμανών ιδιοχείρως πέντε Ελληνας επιστήμονας και εξετέλεσε ιδιοχείρως περί την μίαν εκατοντάδαν Ελλήνων.
Κατά τον ίδιον τρόπον ομάς του ΕΛΑΣ επετέθη κατά του ομαδάρχου της Ειδικής Χανιώτη εις τα Πατήσια, κατά της ομάδος του Παπαγεωργίου εις Παγκράτι. Επίσης εξετελέσθη υπό του ΕΛΑΣ ο υπαρχηγός της Γερμανοελληνικής οργανώσεως ΕΕΕ Βασίλειος Σκανδάλης. Καθημερινώς δε εκτελούνται ακριβώς εκείνοι οίτινες λαμβάνοντες όπλα και δύναμιν από τους Γερμανούς και εν στενώ συνεργασία με αυτούς καταπολεμούν την υπέροχον αντίστασιν του Ελληνικού λαού.
Τας τελευταίας ημέρας εξετελέσθησαν οι κάτωθι αξιωματικοί:
Λοχαγός Πυρ/κου Αποστολίδης (7-8-44). Ταγματάρχης διαχειρίσεως Καπράλος, Ταγ/χης Μαυρομάτης (6-8-44). Υποσμηναγός Θειακάκης. Αντ/ρχης Πυρ/κου Κασσίμης, Ιλαρχος Θαλασσινός (1-8-44).
Διά τα ακριβή αίτια των τελευταίων εκτελέσεων δεν έχω ακόμη πληροφορίες, καθώς επίσης και διά την θέσιν και δράσιν των ανωτέρω αξιωματικών.
Προ 15 περίπου ημερών εξετελέσθη από όργανα της Γκεστάπο ή της Ειδικής Ασφαλείας εις το Παγκράτι ο Αξιωματικός της Χωροφυλακής Σιδεράτος. Αυτό είναι εξακριβωμένον και η εδώ προπαγάνδα απέδωσε την δολοφονίαν αυτήν εις τον ΕΛΑΣ.
Προ αρκετών μηνών εδολοφονήθη από όργανα της Ειδικής Ασφαλείας ο Αξιωματικός της Αστυνομίας Πόλεων Κουρεμένος πλησίον της πλατείας Μοναστηράκι. Και την δολοφονίαν αυτήν απέδωσαν εις τους κομμουνιστάς και το ΕΑΜ. Ο Κουρεμένος ήταν ΕΑΜίτης.
Είναι πολύ πιθανόν κάτι παρόμοιον να συμβαίνει και τώρα με τας δολοφονίας των αξιωματικών δοθέντος ότι διά μερικούς τουλάχιστον εξ αυτών πληροφορούμαι σχεδόν εξηκριβωμένως ότι ήσαν εκ των ησύχων και τιμίων Ελλήνων αξιωματικών. Αυτό δε έρχεται εις μίαν παράλληλον γραμμήν με την προσπάθεια που καταβάλεται από τους Γερμανοράλληδες από 15 περίπου ημερών να στρέψουν το σώμα των Ελλήνων αξιωματικών εν τω συνόλω του εναντίον του ΕΑΜ.
Εν πάσει περιπτώσει μέχρι πρότινος οι εκτελούμενοι από τον ΕΛΑΣ ανήκον εις την κατηγορίαν που ανωτέρω ανέφερα των συνεργαζομένων με Γερμανούς και τον Ράλλη.
Χαρακτηριστικόν των εκτελέσεων υπό του ΕΑΜ είναι το γεγονός ότι ελλείπει κάθε στοιχείο κακώσεως ή βασανισμού διότι αι εκτελέσεις δεν γίνονται κατόπιν συλλήψεως εφ’ όσον ο ΕΛΑΣ δεν διαθέτει μέσα προς σύλληψιν και ανάκρισιν. Αλλο στοιχείον είναι ότι οι εκτελούμενοι έχουν πάντοντε ταυτότητα Γερμανικήν, είναι οπλισμένοι πάντοτε με Γερμανικά όπλα των οποίων κάνουν χρήσιν με το μειονέκτημα δι’ αυτούς ότι αιφνιδιάζονται.
Προβοκάτσιες
Τοιουτοτρόπως όλα όσα αναφέρει καθ’ εκάστην εσπέραν ο ραδιοσταθμός Αθηνών περί εκτελέσεων, βασανιστηρίων τρομοκρατίας ασκούμενης υπό των κομμουνιστών είναι απ’ άκρου εις άκρον ψευδή και συμβαίνει ακριβώς το αντίθετον απ’ ό,τι διακηρύσει ο ραδιοσταθμός Αθηνών.
Τρομοκρατίαν υφίσταται ολόκληρος ο Αθηναικός λαός εκ μέρους των Γερμανών και των οργάνων των. Μαρτύρια και απανθρώπους κακώσεις υφίστανται οι Ελληνες πολίται που αγωνίζονται εναντίον των κατακτητών. (Σας δίδω ακόμη ένα παράδειγμα του οποίου έχω προσωπικήν αντίληψιν: Προ 20 περίπου ημερών εις μίαν συνοικίαν των Αθηνών έγινε επιδρομή ευζώνων. Τα σπίτια εληστεύθησαν και οι ένοικοι εκακοποιήθησαν αδιακρίτως. Μεταξύ αυτών εληστεύθη και το σπίτι ενός συνεργάτου μου. Την επομένην ημέραν ο ραδιοσταθμός Αθηνών εις το καθημερινόν δελτίον του ανέφερεν: «Τρομοκράται της ΟΠΛΑ επέδραμον εις την συνοικίαν (…) και ελήστευσαν τον κόσμον». Ηλθεν ο συνεργάτης μου και μου ανέφερε το παρα πάνω γεγονός και το περίπου ανακοινωθεν του ραδιοσταθμού μειδιών).
Η επιστράτευση
Αλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την κατάστασιν εις Αθήνας τας τελευταίας ημέρας είναι η εγκρηθείσα από τους Γερμανούς επιστράτευσις δι’ ατομικών προσκλήσεων. Τας προσκλήσεις υπογράφει ο γνωστός διοικητής Τάγματος Ασφαλείας Ιωαν. Πλυντζανόπουλος. Οι προσκαλούμενοι εκλέγονται κατόπιν προτάσεων των ιθυνόντων τα Τάγματα, Ειδικήν, Εθνικιστικάς οργανώσεις κ.λπ. Οι καλούμενοι προσέρχονται εις τα Τάγματα όπου φορούν την στρατιωτικην στολήν. Σκληραί ποιναί απειλούνται δια τους καλουμένους και μη προσερχομένους ως και τους συγγενείς των. Κατά πληροφορίαν εκ της Διοικήσεως των Ταγμάτων επί χιλίων προσκληθέντων προσήλθον 760 περίπου.
Ο λαός ανησυχεί πολύ διά την επιστράτευσιν αυτήν και βλέπει ότι αυτή είναι Γερμανικόν τέχνασμα που αποβλέπει εις δύο σκοπούς:
1) Εις την συγκέντρωσιν Ελλήνων τους οποίους οι Γερμανοί θα αποστείλουν διά τεχνάσματος εις Γερμανίαν διά καταναγκαστικά έργα.
2) Εξοπλίζοντες τούτους θα εντίνωσιν την εξόντωσιν του Αθηναϊκού λαού πιθανώτατα δε θα τους χρησιμοποιήσουν διά τους ειδικούς των στρατιωτικούς σκοπούς αποστέλλοντες αυτούς εις Βαλκανικόν ή άλλον μέτωπον αφού τους οπλίσουν και τους πλαισιώσουν με αξιωματικούς Γερμανούς και όργανα εις τα οποία έχουν μεγάλην εμπιστοσύνην.
Καταβάλλεται προσπάθεια από τους Ραλληκούς κύκλους διά την παροχήν όπλων προς εξοπλισμόν 20.000 ανδρών.
Παρά την επί του προκειμένου διαφώτισιν που κάμνουν οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις είναι επιτακτική ανάγκη ίνα οι ραδιοφωνικοί σταθμοί των Συμμάχων διαφωτίζουν το ζήτημα και εκπέμψουν το σύνθημα «κανείς Ελλην να μην δεχθή να επιστρατευθή διότι η επιστράτευσις αυτή εξυπηρετεί μόνον τους Γερμανούς».
Επίσης να τονισθούν οι σκοποί της Γερμανικής αυτής επιστρατεύσεως όπως εξετέθησαν ανωτέρω. Η προπαγάνδα των Εθνικιστικών οργανώσεων που λαμβάνουν ενεργότατον μέρος διά την επιτυχίαν της επιστρατεύσεως ότι τάχα η επιστράτευσις αυτή αποβλέπει μόνον εις την τήρησιν της τάξεως και εις την πάταξιν των κομμουνιστών είναι αυτόχρημα εγκληματική προπαγάνδα που ευνοεί τα Γερμανικά σχέδια της επιστρατεύσως του λαού διά την Γερμανία ή διά τα μέτωπα.
Η προδοσία αύτη της Κυβερνήσεως Ράλλη και Εθνικιστικών οργανώσεων αν εγκαίρως δεν αποκαληφθή υπό τον Συμμαχικών σταθμών και δεν καυτηριασθή θα αποτελέσει βαρύτατον πλήγμα κατά του Ελληνικού λαού, που θα θυσιάση νέες χιλιάδες τέκνων του εις τον Χιτλερικόν Μινώταυρον με το σύνθημα της αμύνης κατά του κομμουνισμού το οποίον τόσο ακριβά μέχρι σήμερον επλήρωσε και πληρώνει.
Η υπ’ αριθ. πρωτ 73 απόρρητος προσωπική διαταγή του Υφυπουργού Εθικής Αμύνης Διαλέτη «περί απροθυμίας αξιωματικών τινών να αναλάβωσιν υπηρεσίας εις τα Τάγματα Ευζώνων», την οποίαν σας αποστέλλομεν, είναι πολύ χαρακτηριστική της προσπαθείας την οποία κάνει η κυβέρνησης του Ράλλη διά να πάρη με το μέρος της τους Ελληνες αξιωματικούς και διά του τρόπου αυτού κατορθώση να παρουσιάση την όλην πολιτικήν της ως Ενθνοσωτήριον. Οπως σας ετηλεγράφησα ήδη από σας και τους άλλους μεγάλους συμμάχους μας εξαρτάται η επιτυχία ή αποτυχία αυτή του Ράλλη.
«Πάρτε αποστάσεις»
Τελειώνων την έρευναν αυτήν διά την κατάστασιν που επικρατεί εις τας Αθήνας τελευταίως διατυπώνω και πάλιν την γνώμην αποτελεί σφάλμα πολιτικόν η ευμενής υπέρ των Ταγμάτων και της Ειδικής ουδετερότης των κύκλων του εξωτερικού και η μη χωρίς αναβολήν αποκήρυξις τούτων αποξενώνει τελείως τους φίλους μας του εξωτερικού από τα πλατύτατα στρώματα του Ελληνικού λαού.
Τούτο επιβάλλεται να γίνει και διά τας οργανώσεις ΟΕΔΕ, Χ, ΡΑΝ, ΕΕΣ, ΜΠΟΥΝΤ και το τμήμα του ΕΔΕΣ που συνεργάζεται στενά με την Ειδική ασφάλεια.
Επίσης το ζήτημα της επιστρατεύσεως εφ’ όσον αύτη προπαγανδίζεται υπό των Εθνικιστικών οργανώσεων Χ, ΡΑΝ, ΕΔΕΣ, ΕΔ που διατείνονται ότι εκφράζουν τας γνώμας της κυβερνήσεως Παπανδρέου την οποία υποστηρίζουν διά του τύπου των και των τοιχογραφειών ενέχει μεγάλον κίνδυνον επιτυχίας, ήτις δεν θα είναι επιτυχία διά την τήρησιν της τάξεως και την πάταξιν του κομμουνισμού, αλλά Γερμανική επιτυχία κατά του Ελληνικού λαού και του Συμμαχικού αγώνος.
Νομίζομεν ότι οι στρατικοί κύκλοι του ΕΔΕΣ, της Χ, όπως ο κ. Διαλέτης και οι περί αυτών ανώτεροι αξιωματικοί, οίτινες εισηγούνται την επιστράτευσιν διαπράττουν βαρύτατον σφάλμα πιστεύοντες ότι οι Γερμανοί τους παραχωρούν άδειαν προς επιστράτευσιν και οπλισμόν για την τήρησιν της τάξεως και όχι για να εξυπηρετήσουν τα ιδικά των πολιτικά και στρατιωτικά σχέδια εις βάρος του Ελληνικού λαού και των Συμμάχων.
Δι’ αυτό φρονώ αδιστάκτως ότι πρέπει αμέσως να λάβουν θέσιν κατά της επιστρατεύσεως οι συμμαχικοί ραδιοσταθμοί.
Αι διάφοροι διακοινώσεις που κατά καιρούς εκπέμπονται από τους Συμμαχικούς ραδιοσταθμούς και αφορούν την εν Ελλάδι πολιτικήν κατάστασιν ακούονται με πολύν προσοχήν εδώ και το περιεχόμενόν των διαδίδεται αστραπιαίως εις όλον τον κόσμο.
Τα διαγγέλματα αυτά επιρρέαζουν εις τον μέγιστον βαθμό όλους αυτούς που είναι κοντά εις την Κυβέρνησιν Ράλλη και την βοηθούν εις την εφαρμοζόμενην πολιτικήν της.
Αποθρασύνθηκαν
Είναι απολύτως χαρακτηριστικόν ότι μετά την διάσκεψιν του Λιβάνου η τρομοκρατία εκ μέρους των Ταγμάτων – Ειδικής κ.λπ. ενετάθη εις τον μέγιστον βαθμόν και αυτό οφείλεται αποκλειστικά και μόνον εις την τακτικήν που εφηρμόσθη έκτοτε από την Ελληνικήν κυβέρνησιν του εξωτερικού και τους Συμμάχους έναντι αυτών.
Ενώ κατά την περίοδον που εγίνοντο οι συνεδρίσεις εις τον Λίβανον όλοι εκείνοι που συνεργάζονται με τους Γερμανούς, λόγω της αναμενόμενης Εθνικής ενότητος, κατήχοντο από φόβου και σκεπτικισμού εις σημείον ώστε να λαμβάνουν χώραν λιποταξίαι προς τους αντάρτες, αδιαφορία και άρνησις εκτελέσεως των διαταγών των ηγετών των, αμέσως κατόπιν και ιδίως αφότου ο Ελλην Πρωθυπουργός Παπανδρέου εξαπέλυσεν την φράσιν «ουδεμίαν ανελάβομεν υποχρέωσιν αποκηρύξεως των Ταγμάτων», τα Τάγματα Ασφαλείας, Ειδική ασφάλεια, συνεργαζόμεναι οργανώσεις ανεθάρρησαν και ανέλαβον νέαν επίθεσιν εναντίον του Ελληνικού λαού στηριζόμενοι εις την ευμενή αυτή ουδετερότητα του Καΐρου εκλαμβάνοντες αυτήν, και πολύ δικαίως ως έγκρισιν εν λευκώ των αντεθνικών και εγκληματικών ενεργειών των.
Εδώ ο Ράλλης με κατάλληλον τρόπον διαδίδει ότι ευρίσκεται εν στενή επαφή με το εξωτερικόν και ότι η πολιτική του εγκρίνεται απολύτως από εκεί. Διά το ζήτημα αυτό σας έχω γράψει και εις άλλας εκθέσεις και με τηλεγραφήματά μου εφρόντισα να σας ενημερώσω.
Εξ αιτίας της φαινομένης αυτής διπροσωπίας του εξωτερικού, που ενισχύεται από την σιωπήν ή τον χλιαρόν τρόπον, με τον οποίον θίγονται τα ζητήματα των εδώ Κουίσλινγκ, η κατάστασις εδώ διαρκώς θα χειροτερεύη, διά τον λόγον δε αυτόν είναι ανάγκη όπως και ανωτέρω αναφέρω να δοθή από το εξωτερικόν λύσις ριζική και ευθεία διά της αποκηρύξεως μετά παρρησίας των Κουίσλινγκ και της πολιτικής των. Μόνον αυτό θα θέση τέρμα εις την παρ’ αυτών εκμετάλλευσιν της κατά την περίοδον αυτήν ουδετέρας ή χλιαράς στάσεως του εξωτερικού έναντι των Ελληνικών ζητημάτων».

Η Εκστρατεία του Ίγκορ

Κατιούσα

Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος (γεννήθηκε στις 19 του Μάη 1924 και έφυγε από τη ζωή στις 26 του Μάη 2008) διακρίθηκε τόσο στο χώρο της αγωνιστικής λογοτεχνίας όσο και της στοχαστικής.
Βαθύς γνώστης της ρωσικής γλώσσας και του ρωσικού πολιτισμού ασχολήθηκε με τη μετάφραση σπουδαίων έργων της ρώσικης λογοτεχνίας, σύγχρονων και παλαιότερων.
Εξαιρετικό δείγμα της μεταφραστικής του δουλειάς αποτελεί και η απόδοση της Αφήγησης της Εκστρατείας του Ίγκορ (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος).
«Η αφήγηση της Εκστρατείας του Ίγκορ είναι το σπουδαιότερο από τα γραπτά μνημεία του ρωσικού μεσαίωνα. Γράφτηκε γύρω στα 1187. Επί αιώνες ήταν άγνωστο, όπως άγνωστος έμεινε για πάντα και ο συγγραφέας του. Άσημο κι άγονο, σαν τους καλόγερους που το αντιγράφαν, πλανιόταν από μοναστήρι σε μοναστήρι, καιγόταν μαζί μ’ εκείνα κατά τις ολέθριες επιδρομές των Μογγόλων και των Τατάρων και ξαναγραφόταν έπειτα μαζί με τα διάφορα ρωσικά χρονικά και μ’ άλλα παλιά κείμενα.
Το ανακάλυψαν σε μια μοναστηριακή βιβλιοθήκη το 1795, μαζί με το Ρωσικό Διγενή, τη γνωστή ρωσική παραλλαγή του ακριτικού μας έπους, και το δημοσιέψαν πρώτη φορά ακριβώς το 1800. Πολύ εύστοχα το έχουν πει ηρωικό πρόλογο της μεγάλης ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα».
Ακολουθούν το πρώτο μέρος από την Εκστρατεία του Ίγκορ και μεγάλα αποσπάσματα από την εισαγωγή.

Η  ε κ σ τ ρ α τ ε ί α  τ ο υ  Ί γ κ ο ρ

Μήπως, αδελφοί μου, πρέπει ν’ αρχίσουμε κι εμείς σαν τους παλιούς τραγουδιστές τη λυπητερή διήγηση για την εκστρατεία του Ίγκορ, του γιου του Σφιατοσλάβου;
Μα τούτο το τραγούδι ας το πούμε καλύτερα έτσι που εγίνη το καθένα στις μέρες μας, κι όχι όπως θα το έπλεκε με τη φαντασία του ο Μπογιάνος. Ο θεϊκός Μπογιάνος, σαν ήθελε κάποιον να τραγουδήσει, σκόρπιζε ο νους του σαν τη βερβέρα, στων δεντριών τους κλώνους, σα γρίβος λύκος στα πέρατα, σαν αητός σιδερόχαλκος στα νέφη. Αναθυμόταν, λέει, τους περασμένους χρόνους του αδελφοσπαραγμού. Δέκα γερακοφάλκονα άφηνε τότε να χυμήξουν πάνω στα σμαριασμένα κυκνοπούλια: κι ο πρώτος κύκνος που έπιανε, εκείνος έλεγε το πρώτο τραγούδι, για τον παλιό Γιαροσλάβο, για τον αντρειωμένο Μστισλάβο, που πήρε το κεφάλι του Ρεντέντια μπρος στα φουσάτα των κασόγων, για τον ομορφάντρα το Ρομάνο, το γιο του Σφιατοσλάβου.
Αλλά ο Μπογιάνος, δεν αμόλαγε δέκα γερακοφάλκονα πάνω στα σμαριασμένα κυκνοπούλια – τα θεϊκά του δάχτυλα άφηνε κι ακουμπάγαν τις ψυχωμένες χορδές, κι απέ μονάχες τους εκείνες τις δόξες ανυμνούσανε των κνιάζων.
Ν’ αρχίσουμε λοιπόν, αδελφοί μου, την ιστορία τούτη από τον παλιό Βλαδίμηρο ως το σημερινό Ίγκορ, που τη σκέψη του τη συνεπήρε η δύναμή του, και την καρδιά του την ακόνισε με την αντρειοσύνη του, κι όλος ψυχή πολεμική τράβηξε με τα γενναία του φουσάτα για τη γη των Πολοφτσάνων, τη γη να διαφεντέψει της Ρωσίας.
Γύρισε τότε ο Ίγκορ στον ήλιο τον περίλαμπρο και είδε: σκότος εχύθη από τον ήλιο και σκέπασε το στράτευμα.
Και είπε ο Ίγκορ στους συντρόφους του:
«Αδελφοί και σύντροφοί μου! Να πεθάνουμε καλύτερα, παρά σκλάβοι να γινούμε. Σελώστε, αδελφοί, τα φτερωτά σας άλογα, πάμε ν’ αντικρίσουμε τα γαλανά νερά του Ντον».
Το λογισμό του κνιάζου τον αποσκέπασε η λαχτάρα του· και το κακό σημείο τού τόκρυψε η δίψα του να πιει νερό από το μέγα Ντον.
«Θέλω, έκραξε, να σπάσω το κοντάρι μου στο σύνορο της γης των Πολοφτσάνων. Μαζί με σας, άντρες Ρώσοι, θέλω ή το κεφάλι να μου πάρουν ή νερό να πιώ από το Ντον με το σιδεροσκούφι μου.»
Ω, Μπογιάνε, αηδόνι των παλιών καιρών, ω και νάταν εσύ να τα τραγούδαγες ετούτα τα φουσάτα, χοροπετώντας, αηδόνι, πάνω στου στοχασμού το δέντρο, φτερουγίζοντας ο νους σου στα σύννεφα, πλεξουδιάζοντας τις δόξες τούτων των δυό καιρών, τρέχοντας το κατόπιν του Τρογιάνου μέσ’ από κάμπους σε βουνά!
Εσύ να τραγούδαγες, εγγόνι του Βελέσου, του Ίγκορ το τραγούδι:
«Δεν είναι μπόρα σταυραητών
που ξέσπασε στον κάμπο τον πλατύ,
δεν είναι καλιακούδες
που πλάκωσαν στο μέγα Ντον…»
Ή κι αλλιώς πως, θεϊκές Μπογιάνε, εγγόνι του Βελέσου ν’ άρχιζες το τραγούδι σου:
«Άλογα χλιμιντρίζουν πέρα στο Σούλα ποταμό,
βροντάει στο Κίεβο ο αχός της νίκης
βογγάνε βούκινα στο Νόβγκορντ,
λάβαρα ανεμίζουν στο Πουτίβλ…»
Το λατρεμένο αδέρφι του προσμένει ο Ίγκορ, το Φσέβολοντ.
Κι ο ταύρος ο ανήμερος ο Φσέβολοντ απολογήθη κι είπε:
«Ένα’ ναι τ’ αδέρφι μου κι ένα το φως μου το περίλαμπρο, εσύ Ίγκορ! Σπορά του Σφιατοσλάβου είμαστε κι οι δυό. Σέλωσε, αδέρφι, τα φτερωτά σου τ’ άλογα, και τα δικά μου’ ν’ έτοιμα, τα σέλωσα μπροστύτερα στο Κούρσκ. Και διαλεχτοί συντρόφοι μ’ ακλουθάνε:
κάτου από τα βούκινα τούς φάσκιωναν,
κάτου από τα σιδερένια τα σκουφιά τούς λικνοκουνούσαν,
με του κονταριού τη μύτη τούς τάιζαν ψωμί.
Όλα τα περάσματα τα πέρασαν
κι όλες τις κλεισούρες τις εδιαβήκαν·
κι έχουν τα δοξάρια τεντωμένα,
τις σαϊτοθήκες ξεκούμπωτες,
τις σπάθες τροχισμένες.
Σα γρίβοι λύκοι στον κάμπο ξαμολιούνται
γυρεύοντας τιμή γι’ αυτούς και δόξα για τον κνιάζο».
Τα χρυσά σκαλόλουρα πάτησε τότε ο κνιάζος Ίγκορ κι εχύθη στον ολόισιο κάμπο.
Ο ήλιος σκέπασε τη στράτα με τα σκότη· σα μπόρα βόγγηξε η νύχτα κι έκοψε των πουλιών τον ύπνο· βρούχος θεριών σηκώθη ολόγυρά του.
Κι ο Ντίβος κράζει από ψηλή δεντροκορφή, κράζει να τον ακούσουν άγνωστοι τόποι – ο Βόλγας και τα μέρη του πελάγου και του Σούλα, το Σούροζο κι ο Κόρσουνος, κι εσύ, σκιάχτρο του Τμουτορακάν.
Οι Πολοφτσάνοι μέσ’ από περάσματ’ απερπάτητα τριπόδισαν στο μέγα Ντον. Τριζοβροντάν μες στα μεσάνυχτα οι αραμπάδες τους – αλαφιασμένα κυκνοπούλια.
Κι ο Ίγκορ φέρνει τα στρατεύματα στο Ντον!
Μα τα πουλιά του λόγγου φτεροπετάν κιόλας ξοπίσω του τον όλεθρό του καρτερώντας· λύκοι αγουριώνται στις κλεισούρες και μαυλάν την μπόρα· σκούξιμο αητών παρακινάει  τ’ αγρίμια στο γλέντι των κοκάλων· αλπουδοζούδια τρέχουν κι αλυχτάν τα κόκκινα σκουτάρια.
Ω, της Ρωσίας η γη, πολύ μακριά είσαι τώρα!
Αγάλι – αγάλι αποτραβιέται η νύχτα. Ροδόφεξε η αυγή, μολύβιασε στους κάμπους.
Τ’ αηδόνια νύσταξαν κι οι απαλές επάψαν οι φωνές τους – ξύπνησαν κράζοντας οι καλιακούδες.
Στον απλωμένο κάμπο οι Ρώσοι τείχος ύψωσαν τα κόκκινα σκουτάρια τους, γυρεύοντας τιμή γι’ αυτούς και δόξα για τον κνιάζο.
Το χάραμα, ημέρα Παρασκευή, τα ποδοπάτησαν τ’ ασκέρια των απίστων· σαΐτες χύθηκαν στον κάμπο και πήραν σκλάβες τους των Πολοφτσάνων τις καλοκάμωτες γυναίκες.
Πήραν μαλάματα, βλατιά, πεντάκριβα εξάμιτα.
Με χράμια, με μαχλάμια και γουναρικά, με χίλια – δυό πλουμίδια πολοφτσάνικα, γιοφύρια στρώσανε στα βαλτονέρια και στις λασπουριές.
Σημαία πορφυρή και τ’ ασπροφλάμπουρο, κι άλικο σκήπτρο και κοντάρι από ασήμι χώρισε από τα λάφυρα και κράτησε ο αντρειωμένος γιος του Σφιατοσλάβου!
Λαγοκοιμάται μες στη στέπα του Ολέγκ η σπορά η αντρειωμένη.
Αλάργα πέταξε!
Κι η μοίρα της δεν ήταν να την σπαράξουν γέρακες, ούτε κι οι γύπες, ούτε κι εσύ, κοράκι μαύρο, άπιστε Πολοφτσάνε!
Σα γρίβος λύκος αμολύθηκε ο Κζα, και ο Κοντσάκ δρόμο του ανοίγει κατά το μέγα Ντον.
Την άλλη μέρα, ματωμένος όρθρος μηνάει την αυγή· σύννεφα μαύρα έρχονται από τα μέρη του πελάγου, πάνε ν’ αποσκεπάσουνε τους τέσσερους τους ήλιους και μέσα τους βροντάνε γαλάζιες αστραπές.
Μέγας ζυγώνει αστραποκαμός!
Νεροποντή θα σηκωθούν σαΐτες από το μέγα Ντον!
Εδώ θα σπάσουνε κοντάρια, και σπάθες θα στομώσουνε πάνω στα πολοφτσάνικα σιδεροσκούφια, εδώ στον ποταμό Καγιάλα, σιμά στο μέγα Ντον.
Ω, της Ρωσίας η γη, πολύ μακριά είσαι τώρα!
Να οι άνεμοι, εγγόνοι του Στριμπόγου, ρίχνουν σαΐτες από τα μέρη του πελάγου πάνω στου Ίγκορ τα γενναία φουσάτα.
Η γη βογγάει, νερά θολά κυλάν οι ποταμοί, μπουχός τον κάμπο κουκουλώνει.
Κράζουν τα λάβαρα: οι Πολοφτσάνοι έρχονται από τον Ντον κι από τα μέρη του πελάγου, κι ολούθε πισωδρόμησαν τα ρωσικά φουσάτα.
Οι γιοί των δαιμόνων σκέπασαν μ’ αλαλαγμούς τον κάμπο κι οι αντρειωμένοι Ρώσοι τείχος σήκωσαν τα κόκκινα σκουτάρια τους.
Άγριε ταύρε Φσέβολοντ! Μες στην καρδιά της μάχης αντροπαλεύεις, σαΐτες καταβρέχεις τα φουσάτα και τα σιδεροσκούφια τους σαν κεραυνοί βροντάν οι μαυροσιδερένιες σου οι σπάθες. Εκεί, ταύρε, που ρίχνεσαι, εκεί που ο χρυσός σου αστράφτει ο σκούφος, σωροί σωριάζονται των απίστων Πολοφτσάνων τα κεφάλια. Τρίψαλα τάκαμαν τ’ αβάρικα σιδεροσκούφια τους οι κορωμένες σου οι σπάθες, άγρις ταύρε Φσέβολοντ!
Και πώς, λοιπόν, λαβωματιές να λογαριάσει, αδελφοί, τούτος που δε λογάριασε και δόξα και ζωή, και του γονιού του το χρυσό θρόνο στο Τσερνίγοβο, και της λατρεμένης γυναικός του, της πανέμορφης κόρης του Γλέμπου, την αγάπη της και το χάδι της;
Περάσανε και πάνε οι καιροί του Τρογιάνου, διαβήκανε τα χρόνια του Γιαροσλάβου, αλησμονήθηκαν κι οι πόλεμοι του Ολέγκ, του γιου του Σφιατοσλάβου. Του Ολέγκ που σήκωσε σπαθί αποστασίας κι έσπειρε τη γη σαΐτες.
Τα χρυσά σκαλόλουρα πατώντας εμπήκε στο Τμουτορακάν. Ο παλιός, ο μέγας Γιαροσλάβος, τον είχε ακούσει τον αχό του αδελφοσπαραγμού, αλλά στο Τσερνίγοβο ο Βλαδίμηρος, ο γιος του Φσέβολοντ, σφάλιζε κάθε αυγή τ’ αυτιά του.
Και το Βόρι, το νιο κι αντρειωμένο κνιάζο, το γιο του Βιατεσλάβου, η κομποφάνια τον έφερε μπροστά σε δίκαιη κρίση και στον ποταμό Κανίνα νεκροσάβανο τού έστρωσε το πράσινο χορτάρι – για το γινάτι του Ολέγκ. Κι από τον Καγιάλα τούτον ο Σφιατοπόλκος στο Κίεβο στην Αγιά – Σοφιά είπε να φέρουν το γονιό του αναμεσής στα ουγγαρέζικα φαριά.
Εκείνα τα χρόνια του Ολέγκ, του γιου του Καψοσλάβου, ο αδελφοσπαραγμός εφύτρωσε κι εθέριεψε· το βιός ρημάχτηκε των εγγονών του Νταζμπόγου,  και των ανθρώπων η ζωή λιγοχρονιάστη μέσα στις έχθρητες των κνιάζων. Ανάρια τότε στη γη απάνου της Ρωσίας χουγιάζαν ζευγολάτες, αλλά οι κοράκοι κράζανε ολημερίς, μεράζοντας ψοφίμια· κι οι καλιακούδες λέγανε κι εκείνες τα δικά τους σε σαρκοφάι κράζοντας η μια την άλλη.
Έτσι έγινε μ’ εκείνους τους στρατούς και μ’ εκείνους τους πολέμους, αλλά σκοτωμός σαν ετούτος δεν ακούστη!
Από αυγή σε βράδι κι από βράδι σ’ αυγή φτεροπετάν σαΐτες κορωμένες, βροντιούνται σπάθες με σιδεροσκούφια, τριζοκοπάν κοντάρια μαυροσιδερένια πέρα στην άγνωστη τη στέπα, μες στην καρδιά της γης των Πολοφτσάνων.
Το μαύρο χώμα πεταλοκοπήθηκε κι εσπάρθη κόκαλα· και μούσκεψε στο αίμα.
Σπόρος εχώθηκε πικρός στο χώμα της Ρωσίας.
Τι’ ναι ο αχός, τι’ ναι η βουή που έρχεται από πέρα μες στα βαθιά χαράματα;
Ο ϊγκορ αντιδρομίζει τα φουσάτα – το λατρεμένο αδέρφι του το Φέσβολοντ σπλαχνίστηκε η καρδιά του.
Χτυπιούνταν μια, χτυπιούνταν δυό· και το καταμεσήμερο την τρίτη μέρα πέσαν τα λάβαρα του Ίγκορ.
Εδώ, στον όχτο του γοργορέματου Καγιάλα χωρίστηκαν τ’ αδέρφια· εδώ αποσώθη το αιματερό κρασί και οι γενναίοι Ρώσοι τη σήκωσαν την τάβλα: πότισαν και τους συμπεθέρους και για τη γη επέσαν της Ρωσίας ως τον ένα.
Χαμηλώνει από θλίψη το χορτάρι, και το δέντρο πικραμένο έγειρε στη γη.
Ορίστε, λοιπόν, αδελφοί, δίσεχτοι χρόνοι ήρθαν κι η έρημος καταβρόχθισε τη δύναμή μας.
Η Αμάχη κατέβηκε αναμεσής στα στρατεύματα των εγγονών του Νταζμπόγου, όψη πήρε κορασιάς και διάβηκε στη γη του Τρογιάνου· σαν ο κύκνος ανοιγοτίναξε τα φτερά της στα γαλανά νερά του Ντον, φτεροτινάχτη κι έδιωξε πέρα τους μακάριους καιρούς.
Οι κνιάζοι τώρα δεν πολεμάγαν τους απίστους· κι έλεγε αδελφός στον αδελφό: « δικό μου τούτο, δικό μου και τ’ άλλο». Κι άρχισαν οι κνιάζοι να λεν για τα μικρά πως « μεγάλα είναι» και σήκωναν σπαθί αποστασίας κατά του εαυτού του ο καθένας.
Κι έρχονταν απ’ ολούθε με θριάμβους οι άπιστοι στης Ρωσίας τη γη.
Ω, αλάργα πέταξε ο γέρακας σπαράζοντας τα όρνια – στο πέλαγο!
Μα το γενναίοι στράτευμα του Ίγκορ δε θ’ αναστηθεί!
Έσκουξε αποπάνω του η Κάρνα, κι Ζέλια πήρε τις στράτες της Ρωσίας με φλογισμένο κέρατο φυσώντας θλίψη θανάτου.
Θρηνούν κι οδύρονται οι γυναίκες της Ρωσίας:
«Τους άντρες που λατρέψαμε
άλλο η ψυχή δε χαρεί·
η έγνοια μας δε θα νοιαστεί,
στα μάτια δε θα δούμε.
Στ’ ασήμια, στα μαλάματα
δε θα ξαναντυθούμε…»
Κι αναστέναξε, αδελφοί, το Κίεβο από σπαραγμό και το Τσερνίγοβο απ’ τις συμφορές τις μαύρες. Δάκρυ πικρό κύλησε στη γη της Ρωσίας, το πένθος την κατάκλυσε, πένθος βαθύ.
Κι οι κνιάζοι σήκωναν αποστασίες κατά του εαυτού του ο καθένας κι έρχονταν με θριάμβους οι άπιστοι στης Ρωσίας τα χώματα και παίρναν από μια βερβέρα τη φαμελιά.
Γιατί τούτοι τώρα οι δυό αντρειωμένοι γιοί του Σφιατοσλάβου, Ίγκορ και Φσέβολοντ, πάλι την ανακούνησαν την έχθρα την παλιά. Που ό,τι την αποκοίμιζε με τη φοβερή του δύναμη ο μέγας κνιάζος του Κιέβου, ο τρομερός Σφιατοσλάβος, ο πατέρας τους. Κι ό,τι κατάσπερνε τον τρόμο με τα ισχυρά φουσάτα του και με τις σπάθες του τις μαυροσιδερένιες.
Τη γη επάτησε των Πολοφτσάνων· όργωσε ράχες και κλεισούρες· λίμνες αντάριασε και ποταμούς· στέρεψε ρέματα και βαλτοτόπια.
Και τον Κομπιάκ τον άπιστο, κάτου στο περιγιάλι, στα σιδεροντυμένα μέσα και στα τρανά φουσάτα των Πολοφτσάνων, ανεμοστρόβιλος εμπήκε και τον άρπαξε – κι ευρέθη ο Κομπιάκ στο Κίεβο την πόλη, στου Σφιατοσλάβου μέσα την γκρίντνιτσα.
Όπου Αλαμάνοι και Βενετοί, όπου Γραικοί και Μοραβοί ανυμνούν το Σφιατοσλάβο, και για τον κνιάζο Ίγκορ λόγους λένε πικρούς, ότι το θησαυρό τον βούλιαξε στον πάτο του Καγιάλα, στον ποταμό τον πολοφτσάνικο, κι ανεμοσκόρπισε το μάλαμα των Ρώσων.
Κι από τη σέλα τη χρυσή του κνιάζου, ευρέθη ο Ίγκορ σε σκλάβου σέλα.
Σκοτείνιασαν των πόλεων τα τειχιά, η χαρμοσύνη συμμαζεύτη( πρώτο μέρος)
Η Εκστρατεία του Ίγκορ, απόδοση Μήτσος Αλεξανδρόπουλος ( με Εισαγωγή και Σχόλια), Γκραβούρες Β. Φαβόρσκι,  Κέδρος, Αθήνα 1996, 2η έκδοση
Η «Αφήγηση της εκστρατείας του Ίγκορ», το σημαντικότερο από τα μνημεία της παλιάς ρωσικής λογοτεχνίας( πιθανή χρονολογία το 1187), δεν ανήκει στο γνωστό τύπο των εκτενών αφηγημάτων που έδωσε η μεσαιωνική ευρωπαϊκή φιλολογία. Τα λογοτεχνικά έργα του είδους αυτού δεν τα γνώρισε ο ρωσικός μεσαίωνας – εξαίρεση δυό – τρεις περιπτώσεις πολύ μεταγενέστερες ( 17ος αιώνας), και πάλι όχι ακριβώς ό,τι έχουμε υπόψη μας από το πολυσέλιδο, ηρωικό κι αισθηματικό, μεσαιωνικό ανάγνωσμα. Αυτό ήρθε στη Ρωσία ακόμα πιο αργά.
Μας προσφέρεται και εδώ μια ιστορία. Πρωταγωνιστής ένας ηρωικός πρίγκιπας. Μνημονεύονται και περιγράφονται πολεμικοί άθλοι, νίκες και ατυχίες, κάνει επίσης την εμφάνισή της και η ρομαντική ηρωίδα μ’ ένα αξιοθαύμαστο, μέσα στα ρωσικά γράμματα εκείνων των χρόνων, λυρικό ρετσιτατίβο, και υπάρχουν κι άλλα ακόμα, πάρα πολλά, – σε σπάνια όμως πύκνωση – στοιχεία για μια ενδιαφέρουσα μυθιστορηματική πλοκή. Η ίδια όμως πλοκή δεν υπάρχει – δεν είναι αυτό που θέλησε  ο συγγραφέας. Το παλιό τούτο κείμενο, που έχει πάρει τη θέση του ρωσικού εθνικού έπους, είναι με την πιο αυστηρή έννοια μνημείο φιλολογικό. Το διάβασμά του – ας προειδοποιηθεί ο αναγνώστης – δεν είναι εύκολο, δε θα μας δώσει έτοιμη τη διασκέδαση. Είναι άλλες οι δικές του αρετές. Η προσπάθεια να το προσεγγίσεις σε φέρνει πιο κοντά σε μια μισοσβησμένη επιγραφή απάνω σε παλιά πέτρα, παρά στο τερπνό φυλλάδιο.
Πρέπει ο αναγνώστης να είναι κάπως πρόσφορος στα βαθύτερα εκείνα σκιρτήματα που φέρνει το αίνιγμα, το ψάξιμο με το δάχτυλο, το επίμονο σιωπηλό κοίταγμα και το αργό βημάτισμα γύρω στο αμίλητο εύρημά μας – απαραίτητα αυτά για να διαβαστεί όπως πρέπει τούτο το κείμενο. Χρειάζεται να υπάρξει κι η έφεση η δική μας, η αναγκαία ιστορική και φιλολογική δίψα. Τότε μπορεί κι η παλιά αυτή ρώσικη ιστορία να γίνει πρόξενος βαθιάς αισθητικής χαράς. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι και οι ίδιοι οι Ρώσοι το ανακάλυψαν, όταν η πνευματική κουλτούρα τους έφτασε σ’ ένα ορισμένο ύψος, στις παραμονές ακριβώς του μεγάλου τους 19ου αιώνα. Επί αιώνες κι αιώνες έμενε στην αφάνεια. Άγνωστος έμεινε για πάντα κι ο συγγραφέας του. Άσημο κι άγονο, όπως οι καλόγεροι που το αντιγράφαν, πλανιόταν από μοναστήρι σε μοναστήρι, καιγόταν μαζί μ’ εκείνα κατά τις ολέθριες επιδρομές των Μογγόλων και των Τατάρων και ξαναγραφόταν έπειτα μαζί με τα διάφορα ρωσικά χρονικά και μ’ άλλα παλιά κείμενα.
Πέρασε ασφαλώς από τα χέρια πολλών γραμματισμένων καλογέρων, ελάχιστοι όμως, φαίνεται, μπήκαν στον κόπο και στα έξοδα και φρόντισαν να το αντιγράψουν. Δεν το νιώθαν όπως τ’ άλλα. Δεν το χρειάζονταν για τις άμεσες ανάγκες τους. Είχε άλλωστε μέσα του και αρκετά κατάλοιπα – αντιπαθητικά ή ακατανόητα πια στο χριστιανικό κλήρο – της παλιάς σλαβικής ειδωλολατρίας. Έπειτα και το ίδιο, με τον πυκνό του λόγο, με την εξαιρετικά λιτή και αδρή παράσταση – δικαιολογημένα έχουν μιλήσει για ιμπρεσσιονιστική γραφή -, περνούσε ψηλά πάνω απ’ την καλογερική, στη Ρωσία, μεσαιωνική εποχή και πήγαινε προς συνάντηση μ’ άλλους μεταγενέστερους απογόνους.
Διατηρήθηκε ένα και μοναδικό αντίγραφο. Έκανε για λίγο την εμφάνισή του κι εξαφανίστηκε κι εκείνο για πάντα:
Το 1795, ένας από τους ρώσους συλλέκτες παλιών χειρογράφων, ο κόμης Μούσιν – Πούσκιν, το ανακάλυψε σε μια συλλογή που περιείχε κι άλλα κείμενα – μαζί και το «ρωσικό Διγενή», τη γνωστή ρωσική παραλλαγή του ακριτικού μας έπους. Σύμφωνα με τη γν’ωμη των ειδικών, το αντίγραφο μάλλον ήταν του 16ου αιώνα και προερχόταν από κάποιο μοναστήρι της περιοχής του Πσκοφ. Το κείμενο σε πολλά μέρη φθαρμένο, δυσανάγνωστο. Άλλο αντίγραφο δε βρέθηκε για να γίνει αντιπαραβολή κι έπειτα από λίγα χρόνια, το 1812, με την επιδρομή του Ναπολέοντα, κάηκε, στη μεγάλη πυρκαγιά της Μόσχας, το σπίτι του Μούσιν – Πούσκιν με το μοναδικό εκείνο χειρόγραφο.
Λίγο πριν όμως, το 1800, είχε κυκλοφορήσει η πρώτη έκδοσή του κι είχαν τραβηχτεί και μερικά αντίγραφα. Ένα απ’ αυτά βρέθηκε αργότερα στα χαρτιά της μεγάλης Αικατερίνης.
Αρκετοί ρώσοι και ξένοι διανοούμενοι έχουν διαθέσει κόπους και γνώσεις για ν’ αποσαφηνιστούν τα δυσανάγνωστα σημεία και να λυθούν πολλά προβλήματα που γεννιούνται κατά το διάβασμα του παλαιοσλαβικού κειμένου. Έχει μεταφραστεί στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες – πολλές και οι ελεύθερες έμμετρες αποδόσεις στη σύγχρονη ρωσική. Αρκετά σημεία έχουν αποσαφηνιστεί, υπάρχουν όμως και σήμερα μέσα στο κείμενο – και γύρω απ’ αυτό – διάφορες απορίες.

***

Από τα ρωσικά Χρονικά είναι γνωστά τα ακόλουθα γεγονότα, από τα οποία εμπνεύστηκε ο συγγραφέας:
Στις 23 Απρίλη του 1185, ημέρα Τρίτη, ένας από τους ρώσους ηγεμόνες, ο Ίγκορ, μαζί με τον αδελφό του Φσέβολοντ, τον ανεψιό του Σφιατοσλάβο και το γιο του Βλαδίμηρο, ξεκίνησε σε μεγάλη εκστρατεία. Ο σκοπός ήταν να βγει να βγει στην Αζοφική θάλασσα, αφού θα σύντριβε στις στέπες, στις εκβολές του ποταμού Ντον, τους Πολοφτσάνους, τους γνωστούς στη βυζαντινή ιστορία Κουμάνους, φιλοπόλεμο λαό που από τον 11ο αιώνα κυριάρχησε στα παραθαλάσσια μέρη από το Δούναβη ως το Ντον και το Βόλγα και μάστιζε το κράτος του Κιέβου, όπως και το Βυζάντιο. Ένα χρόνο πριν, το 1184, οι ρώσοι ηγεμόνες, συνασπισμένοι υπό το μέγα ηγεμόνα του Κιέβου Σφιατοσλάβο , πρωτοξάδερφο του Ίγκορ, είχαν συντρίψει τους Πολοφτσάνους, κι ο Σφιατοσλάβος ετοίμαζε τώρα νέο συνασπισμό και νέα εκστρατεία. Αλλά ο Ίγκορ, που τον περασμένο χρόνο δεν ακολούθησε τους άλλους ηγεμόνες , κίνησε μονάχος. Ύστερα από μία πρώτη νίκη κατά του εχθρού, κοντά στον ποταμό Σιούρλια, το στράτευμά του έπαθε πανωλεθρία. Εκτός μετρημένους στα δάχτυλα, οι πολεμιστές του σκοτώθηκαν στη μάχη. Ο ίδιος πληγώθηκε και πιάστηκε αιχμάλωτος, όπως και οι άλλοι ηγεμόνες που τον ακολούθησαν. Και οι Πολοφτσάνοι, ψυχωμένοι από τη νίκη, εκστρατεύσαν με κεφαλή τους δύο χάνους, Κζα και Κοντσάκ, στη Ρωσία. Τράβηξαν για το Κίεβο. Πολιόρκησαν στενά την πόλη Περεγιασλάβ, πήραν άλλο σπουδαίο κέντρο, το Ρίμοβο, κι έφτασαν ως το Πουτβίλ, καίγοντας και ρημάζοντας. Οι ρώσοι ηγεμόνες, μπλεγμένοι μ’ εσωτερικές διαμάχες, δε μπορούσαν ν’ αντισταθούν. Μόνο ο ηγεμόνας του Κιέβου, ο Σφιατοσλάβος, κατόρθωσε να φράξει το δρόμο για το Κίεβο κι ανάγκασε τον Κοντσάκ να λύσει την πολιορκία του Περεγιασλάβλ. Στο μεταξύ ο Ίγκορ ήταν όλο τον καιρό στην αιχμαλωσία, απ’ όπου, τέλος, με τη βοήθεια ενός Πολοφτσάνου, του Λαβόρ ( στο κείμενο Οβλούρ) κατόρθωσε να δραπετεύσει και να γυρίσει στα μέρη του.
Αυτό είναι το ιστορικό επεισόδιο. Το έργο όμως, παρά τον τίτλο του, δεν αποτελεί εξιστόρηση. Εδώ το γεγονός παίρνεται σαν ένα τραγικό παράδειγμα, που σηκώνεται ψηλά για να γίνει έτσι το κήρυγμα, που είναι η ιδέα για την ένωση όλων των ρώσων ηγεμόνων κατά του κοινού εχθρού. Κήρυγμα κατά του αδελφοσπαραγμού που οδηγούσε – και στο τέλος οδήγησε – στην αποσύνθεση του ισχυρού άλλοτε κράτους του Κιέβου.
Όταν το παλιό χειρόγραφο είδε το φως, στις αρχές του 19ου αιώνα, οι ρώσοι λόγιοι το χαιρέτησαν με πολύ ζωηρές διαφωνίες. Άλλοι μ’ εθνική περηφάνεια το ανακήρυξαν εθνικό έπος, εφάμιλλο του «Ρολάνδου» και της «Ιλιάδας», άλλοι του αρνήθηκαν μεγάλη αξία, ενώ άλλοι το πήραν για πλαστό, επανάληψη της περίπτωσης των τραγουδιών του Οσσιανού – γνώμη που σήμερα δεν έχει εντελώς εγκαταλειφθεί, αν και αντιμετωπίζεται με πειστικά επιχειρήματα.
Το έργο πάντως είναι βαθύτατα εθνικό και αρκετά ιδιόμορφο. Μόλο που η επιστημονική έρευνα έχει φωτίσει πολλά προβλήματα, ωστόσο οι συζητήσεις συνεχίζονται(…)
Η προσπάθεια η δική μας αποβλέπει να μεταφέρει στη ζωντανή μας γλώσσα ένα λογοτεχνικό μνημείο άλλου λαού, που δεν είναι μακριά από τον δικό μας ούτε γεωγραφικά, ούτε όσον αφορά τον εθνισμό του, βαθιά ριζωμένον, τη φιλοπατρία του, τα πάθη του και τα μεγαλεία του. Είναι γνωστό, ότι η μετάφραση κειμένων, όπως η « Αφήγηση», έχει ν’ αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες(…)
Στυλιστικά, μένουμε προσανατολισμένοι στη λαϊκή ποίηση – το λαϊκό στοιχείο είναι το επικρατέστερο στο έργο. Όπου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τυποποιημένες στη λαϊκή ποίηση εκφράσεις, προσπαθούμε να τις αποδώσουμε με τις αντίστοιχες της δημοτικής μας ποίησης(…)
Πιο σπουδαίο για τη μετάφραση είναι το άλλο ζήτημα: Τι είναι το έργο; Έμμετρο, πεζό ή ένα μιχτό είδος; Είναι εξιστόρηση, ρητορικό κείμενο ή τραγούδι που τραγούδησαν λαϊκοί ραψωδοί; (…)
Η δική μας προσπάθεια βασίστηκε στην αντίληψη ότι μετάφραση ενός έργου, που δεν είναι κατά πάσα πιθανότητα στιχουργικό, δε θάχει να κερδίσει από την υποταγή σ’ εξωτερικούς μετρικούς κανόνες. Μια πεζή μετάφρασή του, που θ’ ακολουθήσει το πολύπλοκο διάγραμμα του εσωτερικού ρυθμού, είναι σε θέση να δώσει υψηλό ποιητικό αποτέλεσμα κι οπωσδήποτε να πλησιάζει την αυθεντική ομορφιά και δύναμη του πρωτότυπου πιο κοντά, παρά η έμμετρη απόδοση. Τούτο, εννοείται, κατ’ αρχήν. Άλλο το κατά πόσο, ο μεταφραστής θα τα μπορέσει αυτά(…)
Ρυθμός τραγουδιού είναι χυμένος παντού, χωρίς όμως να είναι σταθερός, ισορροπημένος. Είναι ρυθμός καιγόμενης ψυχής, όχι κανόνων. Ο ποιητής αρχίζει σιγανά, με ήρεμο σαν τη γνώση των γεγονότων  αφηγηματικό τόνο, λέει μάλιστα ότι έτσι σιγά – σιγά θα συνεχίσει μέχρι το τέλος, χωρίς να μιμηθεί τους «παλιούς τραγουδιστές», το λαϊκό ραψωδό Μπογιάνο, που έπλαθε τις ιστορίες κατά φαντασία, στα τραγούδια του εγκατέλειπε την ιστορική αλήθεια, δεν τηρούσε τάξη – « σκόρπιζε ο νους του σαν τη βερβέρα στων δεντριών τους κλώνους»… Μα η υπόσχεση γρήγορα ξεχνιέται. Λίγο πιο κάτω ο χρονικογράφος αλλάζει τόνο, γίνεται ποιητής, ρήτορας, η φράση του κοφτή και λαχανιαστή. Παθιάζεται, οραματίζεται σημεία και τέρατα της Αποκαλύψεως, αστραποκαμούς, γρίβους λύκους ν’ αμολιούνται στον κάμπο και τους αραμπάδες των Πολοφτσάνων νάρχονται από πέρα σα γύπες με τα φτερά τεντωμένα. Ο χρονικογράφος έχει τελείως εξαφανιστεί, φόρεσε κι ο ίδιος πανοπλία και πάει να χτυπηθεί…Μα σε λίγο ξανάρχεται. Ξαναπαίρνει τη θέση του και συνεχίζει την ιστορία από χαμηλά. Έτσι παρακολουθούμε μιαν αδιάκοπη μετάθεση στον τόνο, στον ιστορούμενο χρόνο και στο έδαφος που υποχρεωνόμαστε να το διατρέχουμε με θρυλικές δρασκελιές από το Νόβγκοροντα στο Κίεβο κι από το Βόλγα στο Δούναβη. Είναι ένα από τα κύρια γνωρίσματα του ύφους, το πιο ζωηρό μες στα χρώματά του(…)
Μόσχα 1962, 1975

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΤΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΡΩΣΙΑ

 

• 
  

του Στρατή Δουνιά

«Να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ». Μ’ αυτό μόνο το στίχο του Κώστα Βάρναλη θα μπορούσε κανείς με ελάχιστες λέξεις να περιγράψει το πραγματικό περιεχόμενο και νόημα των ιμπεριαλιστικών πολέμων.

Δεκάδες είναι οι πόλεμοι, οι στρατιωτικές επεμβάσεις που έχουν διεξάγει τα καπιταλιστικά κράτη και οι διεθνείς συμμαχίες και ενώσεις τους τα τελευταία 100 χρόνια. Σε αυτήν τη μακρά ιστορική διαδρομή, είναι διαχρονικής ισχύος και σημασίας τα όσα έγραφε σε Απόφασή της μια ομάδα Ρώσων σοσιαλδημοκρατών για το χαρακτήρα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου: «Η πάλη για αγορές και η καταλήστευση ξένων χωρών, η τάση να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου και της δημοκρατίας στο εσωτερικό των χωρών, η τάση να αποβλακώσουν, να διασπάσουν και να εξοντώσουν τους προλετάριους όλων των χωρών, σπρώχνοντας τους μισθωτούς σκλάβους του ενός έθνους ενάντια στους μισθωτούς σκλάβους του άλλου έθνους προς όφελος της αστικής τάξης, αυτό είναι το μοναδικό πραγματικό περιεχόμενο και το μοναδικό πραγματικό νόημα του πολέμου»1.

Ωστόσο, στην ιστορία του 20ού αιώνα, υπήρξαν φορές που οι «μισθωτοί σκλάβοι» αρνήθηκαν να χύσουν το αίμα τους, να σκοτώσουν και να σκοτωθούν προς όφελος των αστικών τους τάξεων. Υπήρξαν ακόμα φορές που έστρεψαν μαζικά τα όπλα τους αντίστροφα, εναντίον του πραγματικού τους εχθρού, παίρνοντας το μέρος της επαναστατημένης εργατικής τάξης.

Τέτοιο κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί το πέρασμα με την επαναστατική πλευρά χιλιάδων και χιλιάδων στρατιωτών, ναυτών και αξιωματικών του τσαρικού στρατού στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και για τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αυτό το πέρασμα δε συντελέστηκε εν μία νυκτί. Καταρχάς προϋπήρχε η αναγκαία θεωρητική επεξεργασία για τη στάση των κομμουνιστών στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

Η Απόφαση της σύσκεψης στελεχών του ΣΔΕΚΡ, γραμμένη στα 1914, ανέφερε όσον αφορά τα καθήκοντα της σοσιαλδημοκρατίας:

«Ολόπλευρη προπαγάνδιση της σοσιαλιστικής επανάστασης, που ν’ αγκαλιάζει και το στρατό και το θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, και της ανάγκης να στρέψουν τα όπλα όχι ενάντια στ’ αδέλφια τους, τους μισθωτούς σκλάβους των άλλων χωρών, αλλά ενάντια στις αντιδραστικές και αστικές κυβερνήσεις και τ’ αστικά κόμματα όλων των χωρών. Απόλυτη ανάγκη να οργανωθούν παράνομοι πυρήνες και ομάδες μέσα στα στρατεύματα όλων των εθνών, για τη διεξαγωγή μιας τέτοιας προπαγάνδας σ’ όλες τις γλώσσες»2.

Παράλληλα, οι μπολσεβίκοι και ο ίδιος ο Λένιν διεξήγαγαν οξύτατη ιδεολογική αντιπαράθεση με τον οπορτουνισμό, τους ηγέτες της Β΄ Διεθνούς.3

Η ζύμωση των παραπάνω θέσεων και η μαζική δουλειά σ’ αυτήν τη γραμμή στην εργατική τάξη και τα στρατευμένα παιδιά της εξ αντικειμένου προετοίμαζε και θωράκιζε δυνάμεις για τις κατοπινές –επαναστατικές– εξελίξεις. Στα 1916 το κλίμα στις γραμμές του ρωσικού στρατού «…γινόταν όλο και πιο απαισιόδοξο. Ο αριθμός των λιποτακτών αυξανόταν σε όλες τις χώρες, ιδιαίτερα στη Ρωσία. Οι στρατιώτες είχαν κουραστεί από τις συνεχείς μάχες, τις στερήσεις και την αιματοχυσία που δεν είχε κανένα νόημα. Παντού βρίσκονταν επαναστάτες ανάμεσά τους, που την αυθόρμητη δυσαρέσκεια προσπαθούσαν να την μετατρέψουν σε συνειδητή εναντίωση στον πόλεμο. Μπολσεβίκικοι πυρήνες (μικρές μυστικές ομάδες) δρούσαν και στα πλοία του Στόλου της Βαλτικής. Οι στρατιώτες και οι ναύτες όλο και συχνότερα αρνούνταν να υπακούσουν στις εντολές. Ολόκληρα συντάγματα αρνήθηκαν να πυροβολήσουν εργάτες που διαδήλωναν ή εξεγερμένους αγρότες»4.

Έχει σημασία να σημειωθεί πως, στην προσπάθεια της ρωσικής αστικής τάξης να αντιστρέψει την κατάσταση αυτή, προσέτρεξε και ο Αλμπέρ Τομά, Γάλλος σοσιαλδημοκράτης και υπουργός Εξοπλισμών τότε. Ο Τομά επισκέφτηκε τη Ρωσία για δύο μήνες (Απρίλης-Ιούνης 1917) και ταξίδεψε στο μέτωπο προσπαθώντας να πείσει τους Ρώσους στρατιώτες να συνεχίσουν τον πόλεμο.

Στη διάρκεια της επανάστασης του Φλεβάρη του 1917, το πέρασμα των στρατιωτών στο πλευρό του επαναστατημένου λαού πήρε μαζικά χαρακτηριστικά. Το βράδυ της 27ης Φλεβάρη 1917, στο πλευρό της Επανάστασης είχαν περάσει πάνω από 66 χιλιάδες στρατιώτες της φρουράς της Πετρούπολης.5

Την 1η Μάρτη το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης πήρε απόφαση για την οργάνωση τμήματος στρατιωτών του Σοβιέτ και άρχισε να ονομάζεται Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης.6

Στις παραμονές της Επανάστασης του Οκτώβρη, η πλειοψηφία των στρατιωτών είχε συνταχτεί με τους μπολσεβίκους.7

Στο άρθρο αυτό καταγράφονται μικρές ή μεγαλύτερες αντιδράσεις στρατιωτών ενάντια στην ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Σοβιετική Ρωσία, που ξεκίνησε ενώ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ακόμα διαρκούσε, λίγους μήνες μετά από τη νίκη της Σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη του 1917.

Από την άνοιξη του 1918, ξεκίνησε η απόβαση των πρώτων αγγλικών, γαλλικών και αμερικανικών στρατευμάτων.8 Μετά από την ήττα της Γερμανίας, το Νοέμβρη του 1918, εντάθηκε η επέμβαση: 14 καπιταλιστικά κράτη, ανάμεσα σ’ αυτά και η Ελλάδα, συμμετείχαν στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία με συνολική δύναμη 300.000 αντρών.9 Ο στόχος του διεθνούς ιμπεριαλισμού ήταν η ανατροπή της εργατικής εξουσίας. Ο Λένιν έγραψε σχετικά: «Οι εχθροί της Σοβιετικής Ρωσίας μας περισφίγγουν σ’ ένα στενό σιδερένιο κλοιό, για ν’ αφαιρέσουν από τους εργάτες και τους αγρότες όλα όσα τους έδωσε η Οχτωβριανή Επανάσταση. Η σημαία της ρωσικής κοινωνικής επανάστασης, που ανεμίζει ψηλά, δεν αφήνει σε ησυχία τους διεθνείς άρπαγες –τους ιμπεριαλιστές, και αυτοί άρχισαν τον πόλεμο εναντίον μας, άρχισαν τον πόλεμο ενάντια στη σοβιετική εξουσία, τα έβαλαν με την εξουσία των εργατών και αγροτών»10.

Μετά από περίπου δυο χρόνια, τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν απ’ τα εδάφη της Σοβιετικής Ρωσίας, έχοντας αποτύχει στους σκοπούς τους.11

Στην υπεράσπιση της σοβιετικής εξουσίας, σημαντική ήταν η συνεισφορά και η αλληλεγγύη εργαζόμενων απ’ όλο τον κόσμο, για την οποία έχουμε γράψει σε προηγούμενο άρθρο της ΚΟΜΕΠ12, αλλά και στρατιωτών και ναυτών των καπιταλιστικών κρατών που, όπως θα δούμε, σε ορισμένες περιπτώσεις αρνήθηκαν να πολεμήσουν ενάντια στο ρωσικό λαό ή ακόμα και ενώθηκαν μαζί του.

Όσα αναφέρονται στη συνέχεια δεν έχουν μόνο ιστορική σημασία. Η συνεχιζόμενη καπιταλιστική κρίση, οι οξύτατοι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και οι μεγάλες αντιθέσεις των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών μπορούν να οδηγήσουν σε νέες πολεμικές συγκρούσεις ή ακόμα και σε γενικευμένο ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής αστικής τάξης, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην έτσι κι αλλιώς «εύφλεκτη» περιοχή μας, μπορεί να οδηγήσουν σε άμεση πολεμική εμπλοκή της Ελλάδας.

Σε μια τέτοια εμπλοκή, η αστική τάξη –όπως το έκανε και στην περίπτωση της συμμετοχής στην εκστρατεία στη «Μεσημβρινή Ρωσία»13– θα σηκώσει τη σημαία των «εθνικών συμφερόντων» προκειμένου να εγκλωβίσει την εργατική τάξη και να την σύρει στον πόλεμο υπέρ των καπιταλιστικών συμφερόντων.

Η ιστορική πείρα μπορεί να συμβάλει ώστε να αποκρουστεί η αστική προπαγάνδα, να κατανοηθεί η «άβυσσος» που χωρίζει την πατρίδα των εργατών απ’ τους αστούς. Ο λαός να μη χύσει το αίμα του για τα κέρδη των εκμεταλλευτών του. Να μη μετρήσει νεκρούς και τραυματίες για αλλότρια συμφέροντα.

Η εργατική τάξη, με τη δική της οργάνωση, να παλέψει για τη δική της απελευθέρωση: Για να ηττηθεί ο όποιος πιθανός ιμπεριαλιστής εισβολέας –είτε είναι προσωρινός «σύµµαχος» είτε είναι προσωρινός «αντίπαλος» της αστικής τάξης της χώρας– αλλά και η εγχώρια αστική τάξη. «Μόνο έτσι µπορεί να γίνει εφικτό το πέρασµα της εξουσίας στην εργατική τάξη και η διέξοδος από τη βαρβαρότητα του καπιταλιστικού συστήµατος που, όσο κυριαρχεί και σαπίζει, θα φέρνει εναλλάξ πότε τον πόλεµο, πότε την ιµπεριαλιστική “ειρήνη” µε το πιστόλι στον κρόταφο των λαών»14.

ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

 Ο Λένιν τόνιζε ιδιαίτερα την καθοριστική σημασία που είχε για τη νίκη του σοβιετικού λαού η στάση των στρατιωτών και των ναυτών των καπιταλιστικών κρατών. Έγραψε: «Με τη διαφώτιση και την προπαγάνδα αποσπάσαμε από την Αντάντ τα ίδια της τα στρατεύματα. Νικήσαμε τους ιμπεριαλιστές όχι μόνο με τους στρατιώτες μας, αλλά και στηριζόμενοι στη συμπάθεια που τρέφουν για μας οι ίδιοι οι δικοί τους στρατιώτες»15.

Απ’ την αντίπαλη πλευρά, ο στρατηγός Ντ’ Ανσέλμ είπε απευθυνόμενος σε μέλος της παράνομης Κομματικής Επιτροπής των Μπολσεβίκων της Οδησσού: «Γνωρίζω ότι εσείς αποσυνθέσατε τα μισά στρατεύματά μου και ιδίως τα γαλλικά τμήματα»16.

Επιγραμματικά, οι παράγοντες που επιδρούσαν στη συνείδηση και τη στάση των στρατιωτών απέναντι στην αντισοβιετική εκστρατεία ήταν:

• H διεθνής ακτινοβολία της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης.

• Η διαφωτιστική-προπαγανδιστική δράση των Μπολσεβίκων.17

• Η δράση των Κομμουνιστικών Κομμάτων και των εργατικών οργανώσεων στις χώρες προέλευσης των στρατιωτών.

• Η επαφή με τον ντόπιο πληθυσμό.18

• Η μεγάλη διάρκεια του πολέμου, η κούραση και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στη Ρωσία.19

Αυτές ήταν οι βασικές πηγές της «αποσύνθεσης» των ιμπεριαλιστικών στρατευμάτων, που μετέτρεψαν τη «βουβή» υπακοή των στρατιωτών σε δυσφορία, διαμαρτυρία, ανυπακοή και οδήγησαν ως και στην ανταρσία και τη συναδέλφωση με τον Κόκκινο Στρατό.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗ «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΡΩΣΙΑ»

 Στις 2 Γενάρη 1919, το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα20, μ’ επικεφαλής το στρατηγό Νίδερ, ξεκίνησε για την Ουκρανία. Τα πρώτα τμήματά του (34ο Σύνταγμα ΠΖ) αποβιβάστηκαν στην Οδησσό της «Μεσημβρινής Ρωσίας» (Ουκρανίας), στις 20 Γενάρη 1919.

Οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί του Σώματος είχαν επιλεχτεί αυστηρά, ενώ είχαν καταταχτεί και εθελοντές απ’ όλες τις μονάδες του Ελληνικού Στρατού. Ο Γιάνης Κορδάτος μάλιστα αναφέρει ότι οι αξιωματικοί που επιλέχτηκαν έπρεπε να είναι αφοσιωμένοι στο Βενιζελικό Κόμμα: «Με εμπιστευτική εγκύκλιο ρωτήθηκαν ορισμένοι αξιωματικοί αν θέλουν να πάρουν μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας. Οι πρώτοι που δήλωσαν πως θέλουν να πάρουν μέρος ήταν ο Γ. Κονδύλης, ο Ν. Πλαστήρας και ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης»21.

Επίσης, είχε γίνει και ανάλογη ιδεολογική «κατήχηση» ενάντια στους μπολσεβίκους22, ενώ η κυβέρνηση είχε συνδέσει την εκστρατεία με την επίτευξη «εθνικών στόχων», με το χαρακτηριστικό «ο δρόμος για τη Μικρά Ασία περνά απ’ τη Ρωσία»23.

Έτσι εξηγείται η στάση των Ελλήνων στρατιωτών στη Ρωσία, που σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ξένα στρατεύματα χαρακτηρίζεται ως «αντιδραστικότερη»24.

Ωστόσο, το «μικρόβιο» του μπολσεβικισμού άγγιξε και τους Έλληνες στρατιώτες. Η Ελληνική Κομμουνιστική Ομάδα Οδησσού κυκλοφόρησε, απ’ τις πρώτες μέρες της εγκατάστασης των Ελλήνων στρατιωτών στην πόλη, προκήρυξη γραμμένη στα ελληνικά, που βρήκε απήχηση ανάμεσα στους στρατιώτες και το περιεχόμενό της συζητιούνταν πλατιά.25 Η άμεση επαφή των Ελλήνων στρατιωτών με τους μπολσεβίκους επιβεβαιώνεται από την επιστολή που έστειλε ο Γάλλος υποστράτηγος Μπουρί (ή Μπούριους), διοικητής της 156ης Μεραρχίας, στο διοικητή του 34ου Συντάγματος, συνταγματάρχη Χρ. Τσολακόπουλο-Ρέμπελο, στις 28 Γενάρη 1919. Στην επιστολή αναφερόταν πως «…οι Έλληνες στρατιώται έχουν έλθει εις συμφωνίαν με τους μπολσεβίκους και όχι μόνον δε θα πολεμήσουν εναντίον των, όταν αυτοί επιτεθούν, αλλά και θα ενωθούν μετ’ αυτών»26.

Το Φλεβάρη του 1919, η Ισβέστια του Χάρκοβο έγραψε πως 70 Έλληνες στρατιώτες και ένας υπαξιωματικός πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό.27

Αναφέρεται πως ένας απ’ τους Έλληνες στρατιώτες που πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό δήλωσε: «Θέλω να γίνω μπολσεβίκος. Μόλις έμαθα ποιοι είναι οι μπολσεβίκοι, αποφάσισα να περάσω μαζί τους»28.

Οι λιποταξίες Ελλήνων στρατιωτών προς τους μπολσεβίκους επιβεβαιώνονται και απ’ τον αντισυνταγματάρχη Νεόκοσμο Γρηγοριάδη, διοικητή του ΙΙ Συντάγματος ΠΖ του Εκστρατευτικού Σώματος. Μάλιστα, ο Γρηγοριάδης όχι μόνο παραδέχεται τη λιποταξία ενός δεκανέα και δυο στρατιωτών, αλλά αποκαλύπτει πως «σκηνοθέτησε» τη…δολοφονία τους, για να μην ακολουθήσουν και άλλοι το παράδειγμά τους! Γράφει: «Τρόμαξα μια μέρα, που μου ανάφεραν στη Σεβαστούπολη πως ελιποτάκτησεν ένας δεκανέας και δυο στρατιώτες· είναι κολλητικό το παράδειγμα· τους εξελόγιασεν η μπολσεβίκικη προπαγάνδα. Έπρεπε να κοπεί το κακό στην αρχή του. Φωνάζω τον αξιωματικό Καραδήμα, των πληροφοριών, και του λέγω κρυφά, χωρίς να πάρει κανείς άλλος είδηση, να ματώσει ένα χιτώνιο κι ένα πουκάμισο, αφού τους βάλει τον αριθμό μητρώου του δεκανέα λιποτάκτη, και να τα κρύψει τη νύχτα με καμιά εξάρτυση (λουριά φυσιγγιοθηκών) σε κανένα απόμερον ακατοίκητο σπίτι. Να κάνει όμως καλά την ηθοποιία του· να μου τα φέρει λαχανιασμένος, τάχα βρίσκοντάς τα το πρωί, σε πολλούς μπροστά, φωνάζοντας πως είχε πληροφορίες ότι οι μπολσεβίκοι κρατούσαν το δεκανέα και τους δυο άνδρες σ’ ένα παλιόσπιτο, πήγε με συνοδεία και να τι βρήκε· τους εσκότωσαν οι άτιμοι!»29.

Η πειθαρχία στις γραμμές των ελληνικών στρατευμάτων –σύμφωνα με όσα έγραψε ένας φαντάρος που πήρε μέρος στην εκστρατεία30– διαταράχτηκε περαιτέρω μετά από την ήττα στην Μπερζόφσκα, το Μάρτη του 1919.

Τα ελληνικά και γαλλικά στρατεύματα είχαν εκατοντάδες νεκρούς και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη, οπισθοχωρώντας άτακτα προς την Οδησσό. Στις μάχες της Μπερζόφσκα τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα είχαν απώλειες 500 περίπου στρατιωτών, απ’ τους οποίους οι περισσότεροι ήταν Έλληνες.31

Το 2ο Τάγμα του 34ου Συντάγματος αρνήθηκε να χτυπήσει τους Γάλλους στρατιώτες «όταν αυτοί ξεσηκώθηκαν κι εγκατέλειψαν το μέτωπο»32.

Αργότερα, στην Κρεμιδόφσκα όπου είχαν υποχωρήσει τα ελληνικά στρατεύματα, οι φαντάροι «αποφασίζουν όλοι μαζί –με την οργανωμένη δύναμή τους– να γυρίσουνε πίσω. Κατά τις 2 με τα όπλα στο χέρι τραβάν όξω από τη σκηνή του Ταγματάρχη Μακρή και του φωνάζουν:

- Στην Οδησσό!!

- Όλοι στην Οδησσό, κι από κει στα χωριά μας!

Κιτρινισμένος ο Ταγματάρχης αναγκάζεται να υποσχεθεί και να υποκύψει».

Στην Οδησσό, οι Έλληνες στρατιώτες για μια ακόμα φορά απειθάρχησαν, όταν ο Κόκκινος Στρατός κατέλαβε την πόλη: «Κατά τις 9 το βράδυ σ’ όλη την πόλη ακούστηκαν ισχυροί κρότοι όπλων και χειροβομβίδων. Οι αξιωματικοί ξελαρυγγίζονται να φωνάζουν: Στα όπλα!... Όμως κανείς μας δεν κινείται. Αν δεν μπορούμε να ενωθούμε με τον Κόκκινο Στρατό, όμως δε θα τον χτυπήσουμε. Θα βοηθήσουμε με την παθητικότητά μας, με το σαμποτάζ, να νικήσει ο Κόκκινος Στρατός του Προλεταριάτου. Και το κάναμε αυτό! Όξω στους δρόμους γινόντανε μάχες. Κανείς μας δεν κινήθηκε να χτυπήσει τους Μπολσεβίκους. Οι περισσότεροι φαντάροι των Συμμαχικών στρατευμάτων κάνανε το ίδιο κι αυτοί»33.

Ο Έλληνας φαντάρος, έχοντας την εμπειρία αυτής της εκστρατείας, δέκα χρόνια μετά «έκλεινε» τις αναμνήσεις του γράφοντας: «Θα πάμε πάλι όταν μας στείλουν στην Ουκρανία. Όμως ετούτη τη φορά δε θ’ αρκεστούμε μόνο στην παθητική μας στάση για τη νίκη των Μπολσεβίκων. Τώρα θα προχωρήσουμε πιο πολύ: Θα ενωθούμε με τον Κόκκινο Στρατό, για την απελευθέρωσή μας»34.

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΩΝ

 Οι Γάλλοι στρατιώτες και ναύτες ήταν εκείνοι που δημιούργησαν τα περισσότερα «προβλήματα» στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία, με αποκορύφωμα την εξέγερση των πληρωμάτων των γαλλικών πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα.

Η υπογραφή της ανακωχής, μετά από την ήττα της Γερμανίας στον πόλεμο το Νοέμβρη του 1918, προκάλεσε «μπελάδες» με τους Γάλλους στρατιώτες.

Ο Αμερικανός Captain H. S. Martin σε εμπιστευτική του έκθεση αναφέρει: «Οι στρατιωτικές μονάδες θεώρησαν πως από τη στιγμή που έχει σταματήσει η μάχη στο Δυτικό Μέτωπο δε θα έπρεπε πλέον να καλούνται να πολεμούν στη Ρωσία. Επιπλέον, ασκούσαν κριτική στην Κυβέρνησή τους για έλλειψη σαφούς πολιτικής στη Ρωσία και υπήρχε συνεχής τριβή μεταξύ των Γάλλων και των Βρετανών. Όλα αυτά τα ζητήματα έτειναν να χαμηλώσουν το ηθικό των στρατιωτών σε τέτοια έκταση, όπου η ανοιχτή ανταρσία αναμενόταν από στιγμή σε στιγμή». Εκτιμούσε επίσης πως οι στρατιώτες πήγαιναν στο μέτωπο πολύ «απρόθυμα» και είχε φανεί «ότι δε θα μπορούσαμε να βασιστούμε πάνω τους για επιθετική δράση».35

Στο Tiraspol της Μολδαβίας, το Φλεβάρη του 1919, οι στρατιώτες του 58ου Συντάγματος Πεζικού αρνήθηκαν να πολεμήσουν ενάντια στους μπολσεβίκους.36

Στη Βόρεια Ρωσία, η πρώτη «ανοιχτή ανταρσία», σύμφωνα με τη στρατιωτική έκθεση, έγινε την 1η Μάρτη 1919, όταν o 2oς Γαλλικός Λόχος37 αρνήθηκε «κατηγορηματικά να μεταβεί στο μέτωπο» για να αντικαταστήσει ένα αμερικανικό τάγμα.38

Παρόμοιο «πνεύμα ανταρσίας» επέδειξε και η μονάδα που στάλθηκε να αντικαταστήσει αυτούς τους στρατιώτες. Οι περισσότεροι άντρες αρνήθηκαν να μεταβούν στην πρώτη γραμμή και κατάφεραν να μείνουν πίσω.

Μετά από αυτό το γεγονός «επικράτησε μια κατάσταση μεγάλου ενθουσιασμού μεταξύ των στρατιωτών και προς το παρόν δηλώθηκε ότι οι Γάλλοι Αξιωματικοί βρίσκονταν σε μεγάλο κίνδυνο να δολοφονηθούν από τους άντρες τους»39.

Οι φαντάροι εισέβαλαν στο κτήριο της YMCA (Χριστιανική Αδελφότητα Νεολαίας) και «έκλεψαν» διάφορα αγαθά. Ακόμα, κατέλαβαν το χώρο των αξιωματικών στον κινηματογράφο, όπου και αντικατέστησαν την επιγραφή «Αποκλειστικά για Αξιωματικούς» με μια δική τους που έγραφε: «Οι Αξιωματικοί θα βρεθούν κάτω από το χώμα».40

Γι’ αυτά τα γεγονότα, 113 Γάλλοι στρατιώτες συνελήφθησαν και στάλθηκαν στον Αρχάγγελο, όπου και φρουρούνταν από Γάλλους πεζοναύτες.41

Στις 2 Μάρτη στη Χερσώνα, κατά τη διάρκεια της επίθεσης του Κόκκινου Στρατού για να απελευθερώσει την πόλη, ο 6ος Λόχος του 176ου Συντάγματος Πεζικού αρνήθηκε να πάρει μέρος στην αντεπίθεση ενάντια στον Κόκκινο Στρατό.42

Ο Έλληνας φαντάρος που έγραψε στο «Ριζοσπάστη» τις αναμνήσεις του απ’ την εκστρατεία αναφέρει τα εξής: «Στις 2 του Μάρτη, ένας λόχος του γαλλικού στρατού διατάχτηκε να κάνει επιθετική αναγνώριση κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής. Μα η αγανάκτηση που έβραζε μέσα στα στήθια όλων μας, όλων των προλετάριων φαντάρων που σταλθήκαμε να χτυπηθούμε με τ’ αδέρφια μας της Ρωσίας, δεν μπορούσε παρά να ξεσπάσει. Έτσι, οι σύντροφοί μας Γάλλοι στρατιώτες αρνούνται να υπακούσουν στην εγκληματική διαταγή των Μιλιταριστών και στασιάζουν. Κανείς δεν μπορούσε να τους συγκρατήσει, ούτε οι θεωρίες των αξιωματικών, ούτε η τρομοκρατία. Έτσι, φαντάροι και υπαξιωματικοί, καταλαμβάνοντας όλα τα γύρω υψώματα, στρέφουν τα όπλα ενάντια στους δημίους τους αξιωματικούς. [...] Οι φαντάροι, παιδιά του φτωχού εργαζόμενου λαού, δε δέχονται να χτυπηθούν μεταξύ τους! Οι χωριάτες της Μπερζόφσκας δακρύζουν από τη συγκίνηση και ενθαρρύνονται. Η αδελφική ένωση των στρατιωτών ενάντια στους μιλιταριστές άρχισε να συντελείται»43.

Η γαλλική διοίκηση, ύστερα από την άρνηση αυτή, κάλεσε νέες στρατιωτικές ενισχύσεις, όμως και αυτές που κατέφτασαν απαίτησαν την άμεση επιστροφή στην πατρίδα τους.44

Ο Νικόλαος Πλαστήρας έγραψε πως «τα γαλλικά τμήματα δεν είχαν καμμίαν όρεξιν να πολεμήσουν»45.

Στις 17 Μάρτη, η γαλλική φρουρά του Bolshoe Ozerki «δεν αντιστάθηκε πρακτικά καθόλου, εγκατέλειψε το χωριό και αποσύρθηκε στο Obozerskaya την ίδια στιγμή που πλησίαζε μία ομάδα επιδρομής των μπολσεβίκων»46.

Την ίδια περίοδο, στο Νικολάγιεφ Γάλλοι στρατιώτες αρνήθηκαν να εκτελέσουν διαταγή επίθεσης στους μπολσεβίκους.47 Στην Μπερζόφσκα, επίσης, Γάλλοι στρατιώτες αρνήθηκαν να πολεμήσουν, ενώ «από τις τάξεις των γαλλικών στρατιωτικών μονάδων εθελοντικά παραδόθηκαν στον Κόκκινο Στρατό 13 στρατιώτες, από τους οποίους οι 9 εκδήλωσαν τη θέληση ν’ αγωνιστούν από τις γραμμές του σοβιετικού στρατού»48.

Στην Οδησσό δυο γαλλικά συντάγματα (1ο Σύνταγμα Πεζικού των Ζουαβών της Αφρικής και το 19ο Σύνταγμα Πυροβολικού) αρνήθηκαν να πολεμήσουν.49

Στην εφημερίδα «Le Communiste», η οποία εκδιδόταν στην περιοχή, δημοσιεύτηκε «επιστολή Γάλλων στρατιωτών προς Γάλλους συντρόφους» όπου έγραφαν: «Οι ηγέτες της χώρας μας δεν εκφράζουν τη βούληση του λαού, αλλά ενδιαφέρονται για τα δικά τους συμφέροντα. Καταπιέζουν την ελευθερία μας όταν μας στέλνουν να καταπνίξουμε το διεθνές κίνημα για την κοινωνική απελευθέρωση, την οποία έχουμε τόσο πολύ ανάγκη. [...] Εμείς έχουμε κάνει την επιλογή μας. Περιμένουμε υπομονετικά την ημέρα που θα μπορούμε να διηγηθούμε αυτό που συμβαίνει εδώ και να ανοίξουμε τα μάτια των Γάλλων εργατών, οι οποίοι έχουν μπερδευτεί από τα ψέματα όλου του κυβερνητικού Τύπου. Αγωνιούμε να βοηθήσουμε τη Σοβιετική Δημοκρατία, τη δημοκρατία των εργατών και των αγροτών, το μόνο πραγματικά δημοκρατικό κοινωνικό πολίτευμα»50.

Στις 5 Απρίλη, ολόκληρες μονάδες του γαλλικού στρατού εγκατέλειπαν την Οδησσό τραγουδώντας τη «Διεθνή» και φωνάζοντας επαναστατικά συνθήματα μπροστά από το κτήριο των Σοβιέτ, ενώ περισσότεροι από 200 στρατιώτες αρνήθηκαν να ακολουθήσουν το γαλλικό στρατό στην αποχώρησή του και παρέμειναν στην πόλη.51

Αναφέρεται επίσης πως οι Γάλλοι στρατιώτες προμήθευαν με όπλα τις μπολσεβίκικες οργανώσεις «για την προστασία της Επανάστασης»52. Ο Αντρέ Μαρτί53 γράφει πως ένας λόχος του 7ου Συντάγματος Σκαπανέων, «επηρεασμένος από μαχητικούς συνδικαλιστές που είχαν σχέση με τους μπολσεβίκους», έδωσε τον εξοπλισμό του στους εργάτες και απομάκρυνε τους αξιωματικούς του.54

Στη Βεσαραβία, μονάδες του 4ου και του 37ου Αποικιακού Συντάγματος αρνήθηκαν να ανοίξουν πυρ κατά του Κόκκινου Στρατού.

Ακόμα ευρύτερες ήταν οι αντιδράσεις των Γάλλων ναυτών, που έγιναν γνωστές απ’ το μικρό βιβλίο που έγραψε ο Αντρέ Μαρτί με τίτλο «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας». Η μεγάλη εξέγερση στο γαλλικό πολεμικό στόλο ξεκίνησε στις 19 Απρίλη στο θωρηκτό «France», στο αγκυροβόλιο της Σεβαστούπολης.55

Οι ναύτες είχαν έρθει σε επαφή με τους μπολσεβίκους, είχαν διαβάσει τις προκηρύξεις τους, η δυσαρέσκεια είχε εξαπλωθεί. Αρκούσε μια «σπίθα» για να ανάψει η φωτιά της εξέγερσης. Μόλις έμαθαν πως την επόμενη μέρα –που ήταν Κυριακή του Πάσχα– θα έπρεπε να φορτώσουν 700 τόνους κάρβουνο στο πλοίο, ξεσηκώθηκαν. Η εξέγερση απλώθηκε και στ’ άλλα πλοία. Στο «France», το «Jean Bart» και το «Du Chayla», οι ναύτες τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια, τη «Διεθνή», ύψωσαν την Κόκκινη Σημαία, εξέλεξαν τους αντιπροσώπους τους.

Εν τω μεταξύ, στο «France» έφτασε ο αντιναύαρχος Άμετ, αρχηγός του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, για να μιλήσει με τους εξεγερμένους ναύτες. Οι προσπάθειές του να κατευνάσει τα πνεύματα ήταν μάταιες. Το πλήρωμα τον αποδοκίμασε και του έθεσε τα αιτήματά του: «1. Όχι άλλη φόρτωση κάρβουνου στις 20 και 21 [σ.σ.: του Απρίλη]. 2. Διακοπή της επέμβασης στη Ρωσία και άμεση επιστροφή στη Γαλλία. 3. Άδειες. 4. Χαλάρωση της πειθαρχίας. 5. Καλύτερη σίτιση. 6. Πιο συχνή αλληλογραφία. 7. Αποστράτευση των παλιών κλάσεων κλπ.»56.

Την επόμενη μέρα κυριαρχούσε ο ενθουσιασμός. Όλα τα θωρηκτά βρίσκονταν υπό τον πλήρη έλεγχο των πληρωμάτων. Ο αντιναύαρχος ξανανέβηκε στο «France» και μίλησε πάλι στους ναύτες, λέγοντάς τους πως θα «μετανιώσουν» γι’ αυτό που κάνουν. Οι ναύτες απάντησαν: «Δε θα μετανιώσουμε ποτέ που σταματήσαμε αυτόν τον παράνομο και εγκληματικό πόλεμο [...] Θα ήμασταν οι απόκληροι της εργατικής τάξης και της ανθρωπότητας, αν υπακούαμε στις εντολές σας να σκοτώναμε τους Ρώσους αδερφούς μας»57.

Ενθουσιασμός επικρατούσε και στη στεριά. Εκατοντάδες Γάλλοι ναύτες διαδήλωναν μαζί με το λαό της Οδησσού. Το πανηγυρικό κλίμα αμαύρωσαν οι Έλληνες στρατιώτες που μαζί μ’ ένα τμήμα Γάλλων από το απόσπασμα απόβασης του «Jean Bart» χτύπησαν με πολυβόλα και τουφέκια το πλήθος.58

Τις επόμενες μέρες, ανταρσίες έγιναν και σε άλλα πλοία. Στο αντιτορπιλικό «Fauconneau», στο θωρηκτό καταδρομικό «Waldeck-Rousseau» και στο «Touareg».59

Την 1η Μάη, που η Οδησσός γιόρτασε την απελευθέρωσή της, τα γαλλικά πλοία είχαν ήδη πάρει το δρόμο της επιστροφής για τη Γαλλία. Ο Αντρέ Μαρτί εκτιμά πως η εξέγερση των Γάλλων ναυτών εξανάγκασε το γαλλικό ιμπεριαλισμό «να σταματήσει το στραγγαλισμό της Οκτωβριανής Επανάστασης»60. Όσο κι αν υπάρχει σ’ αυτό υπερβολή, γεγονός ήταν ότι η τέτοιας έκτασης απειθαρχία στρατιωτικών στα ιμπεριαλιστικά κελεύσματα οπωσδήποτε αποτέλεσε μια από τις αιτίες που το γαλλικό κράτος απέσυρε το στρατό απ’ την επαναστατημένη Ρωσία.

Στις αρχές του Μάη στη Σεβαστούπολη, αντιπροσωπία Γάλλων ναυτών του καταδρομικού «Mirabeu» πήρε μέρος στα εγκαίνια της Κομμουνιστικής Λέσχης «Λένιν». Οι ναύτες χάρισαν στη Λέσχη μια κόκκινη σημαία και ορισμένοι από αυτούς απεύθυναν χαιρετισμό στους παραβρισκόμενους.61

Η Γαλλία προσπάθησε να στείλει και άλλα πολεμικά πλοία στη Ρωσία, αλλά απέτυχε. Στα μέσα Ιούνη στο λιμάνι της Τουλόν, το πλήρωμα της ναυαρχίδας «Provence» αρνήθηκε να πλεύσει στη Μαύρη Θάλασσα. Τα αιτήματα των ναυτών, που σχημάτισαν μια Επιτροπή, ήταν: «Απελευθέρωση όλων των στασιαστών της Μαύρης Θάλασσας, τερματισμός της πολεμικής επέμβασης στη Ρωσία, άμεση αποστράτευση»62.

Αργότερα, στην πόλη ξέσπασε καινούργια εξέγερση ναυτών, στην οποία συμμετείχαν και εργάτες. Παρόμοια γεγονότα έγιναν και στη Βρέστη, στο Ροσφόρ και σε άλλα λιμάνια.63 Στις 19 Ιούνη, το θωρηκτό «Voltaire», στην Μπιζέρτ, αρνήθηκε να ξεκινήσει για τη Μαύρη Θάλασσα.64

Συνολικά, μέσα στο 1919 –σύμφωνα με τον Αντρέ Μαρτί– δεκάδες ήταν οι μονάδες του γαλλικού Στρατού και Ναυτικού που αρνήθηκαν να πολεμήσουν εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας.65

Η σημαντική επίδραση που είχε η κομμουνιστική ιδεολογία και η προπαγάνδα των μπολσεβίκων στα γαλλικά στρατεύματα καταγράφεται και στις εκθέσεις της Διεύθυνσης Πληροφοριών του υπ. Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου.

Σε έκθεση του Σεπτέμβρη του 1919 αναφέρεται πως 1.500 στρατιώτες που επέστρεψαν στη Γαλλία απ’ τη Ρωσία «εκδήλωσαν ανοιχτά τη συμπάθειά τους στους μπολσεβίκους»66.

Το Φλεβάρη του 1920, 500 περίπου ναύτες θεωρούνταν πως ήταν μέλη της «Επιτροπής Άμυνας Ναυτών» (Comite de Defense de Marins), που είχε ως στόχο τη «διάδοση της μπολσεβίκικης θεωρίας ανάμεσα στους ναύτες του Γαλλικού Στόλου, σε ανάμνηση των ναυτών, οι οποίοι στασίασαν στη Μαύρη Θάλασσα»67.

Τέλος, αξίζει ξεχωριστά να αναφερθούμε στο Γάλλο λοχαγό Ζακ Σαντούλ, μόνιμο συνεργάτη της γαλλικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας στη Ρωσία. Ο Ζακ Σαντούλ έφτασε το Σεπτέμβρη του 1917 στην Πετρούπολη με την αποστολή της προάσπισης των συμφερόντων της αστικής τάξης της χώρας του. Η Οκτωβριανή Επανάσταση όμως, η επαφή του με τους μπολσεβίκους και με τον Λένιν οδήγησαν τον Ζακ Σαντούλ, που προηγούμενα ήταν ένας «μετριοπαθής» σοσιαλιστής, να «αλλάξει στρατόπεδο». Απ’ την υπηρεσία του γαλλικού ιμπεριαλισμού, πέρασε το 1919 στον Κόκκινο Στρατό, όπου απ’ τη θέση του Γενικού Επιθεωρητή βοήθησε στην ενδυνάμωσή του, ενώ συμμετείχε επίσης δραστήρια στην οργάνωση της διαφώτισης και προπαγάνδας στα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα.68

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΟΥΣ

 Στην Αγγλία ξεσηκώθηκαν χιλιάδες στρατιώτες, διεκδικώντας την άμεση αποστράτευσή τους και να μη σταλούν σε άλλες χώρες και κυρίως στη Ρωσία.

Στις 3 Γενάρη 1919, στο Folkestone, δυο χιλιάδες άντρες αρνήθηκαν να παρελάσουν με το εγερτήριο σάλπισμα. Αντίθετα, υπό το δικό τους σινιάλο, διαδήλωσαν «για το γεγονός ότι ήταν “μπουχτισμένοι” - απόλυτα “μπουχτισμένοι”»69. Απ’ το προηγούμενο βράδυ, είχαν συμφωνήσει πως δε θα επέτρεπαν σε κανένα πολεμικό πλοίο να φύγει απ’ το Folkestone με προορισμό τη Γαλλία, μέχρι να εξασφαλιστεί στους στρατιώτες η ελευθερία τους. Η «Daily Herald» έγραψε: «Ήταν μια απόλυτα ομαλή, θρασύτατη, ανοιχτή και επιτυχημένη ανταρσία…»70.

Εν τω μεταξύ, ο αριθμός των στρατιωτών στην πόλη όλο και αυξανόταν, καθώς έφταναν τρένα με στρατιώτες που επέστρεφαν απ’ την άδειά τους. Έτσι, την επόμενη μέρα, 10.000 στρατιώτες διαδήλωσαν στους δρόμους της πόλης, ενώ εξέλεξαν και μια Επιτροπή από εκπροσώπους των στρατιωτών. Η στρατιωτική ηγεσία αναγκάστηκε να συμφωνήσει στα αιτήματα των αντρών και να δεχτεί την αποστράτευσή τους.71

Τα νέα της ανταρσίας του Folkestone διαδόθηκαν γρήγορα σ’ όλη τη χώρα, με χιλιάδες στρατιώτες να κινητοποιούνται.

Στο Dover δυο χιλιάδες στρατιώτες αρνήθηκαν να πλεύσουν για να πολεμήσουν τους μπολσεβίκους.72

Στο Osterley Park –που βρίσκεται στα περίχωρα του Λονδίνου– περίπου 1.500 άντρες επίταξαν στρατιωτικά φορτηγά και ταξίδεψαν στο Λονδίνο για να κάνουν γνωστά τα αιτήματά τους. Παρά τις προσπάθειες εκφοβισμού, έφτασαν ως το Whitehall, την έδρα της κυβέρνησης, πετυχαίνοντας να αποστρατευτούν οι περισσότεροι μέσα σε τέσσερις μέρες.73

Στο Shoreman διαδήλωσαν 7.000 άντρες, στο Shortlands 1.500 άντρες, στο Brighton 8.000 άντρες παρέλασαν κατά μήκος της παραλίας, ενώ κινητοποιήσεις έγιναν και στο Aldershot, το Blackpool, το Park Royal, το Grove Park, το Chatham, το Bristol, το Sydenham, το KemptonPark, το Maidstone και στο Fairlop.74

Στο Λονδίνο 400 άντρες αρνήθηκαν να επιβιβαστούν στο τρένο με προορισμό τη Θεσσαλονίκη ή τη Νότια Ρωσία.75

Η «Daily Herald» έγραφε πως παντού το αίσθημα ήταν το ίδιο: «Ο πόλεμος τελείωσε, δε θα πολεμήσουμε στη Ρωσία και το εννοούμε ότι θα επιστρέψουμε στην πατρίδα»76.

Στις κινητοποιήσεις του Γενάρη του 1919 υπολογίζεται πως συμμετείχαν συνολικά πάνω από 70.000 στρατιώτες.

Τον Αύγουστο στο Southampton, 300 άντρες απ’ τα Συντάγματα του Warwick, Berkshire και Gloucestershire αρνήθηκαν να παρελάσουν και να ταξιδέψουν στη Γαλλία, «πιστεύοντας ότι θα σταλούν σε απομακρυσμένες περιοχές, ειδικά στη Ρωσία»77.

Στον αγώνα συμμετείχαν και οι Άγγλοι ναύτες. Στο Milford Haven, ναύτες σήκωσαν την Κόκκινη Σημαία. Στο Rosyth, το πλήρωμα της ναυαρχίδας «Βασίλισσα Ελισάβετ», που πήρε διαταγή να αποπλεύσει για τη Βαλτική Θάλασσα, αρνήθηκε να σαλπάρει, δηλώνοντας «πως δε θέλουν να πάρουν μέρος [σ.σ. στον πόλεμο] εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας»78. Για τρεις βδομάδες, το πλήρωμα του πλοίου κράτησε τη θέση του, «αν και έμεινε απομονωμένο στο μέσο του λιμανιού σε απόσταση από την ακτή και από τα άλλα πλοιάρια»79.

Οι ναύτες στο Invergordon, το Portsmouth, το Devonport και στο Fort Edgar αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στον πόλεμο με τη Ρωσία.80

Επίσης, Άγγλοι στρατιώτες που βρίσκονταν στο Danzig στασίασαν, όταν διατάχτηκαν να πάρουν τη θέση των εργατών που απεργούσαν ενάντια στη μεταφορά πολεμικού υλικού για τους εχθρούς της Σοβιετικής Ρωσίας.81

Παράλληλα, κρούσματα απειθαρχίας και ανυπακοής υπήρξαν και στις τάξεις των Άγγλων στρατιωτών στη Βόρεια Ρωσία.

H «Παγκόσμια Ιστορία της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ» αναφέρει: «Στο τέλος Ιανουαρίου του 1919 ξεσηκώθηκαν οι Άγγλοι στρατιώτες στο σταθμό Καντανάκσα της σιδηροδρομικής γραμμής του Μούρμανσκ, το Φεβρουάριο μέσα στο ίδιο το Μούρμανσκ και λίγο αργότερα στον Αρχάγγελο»82.

Στο Seletskoe, το Φλεβάρη του 1919, στρατιώτες του Τάγματος Yorkshire, που μόλις είχαν φτάσει απ’ το Murmansk και διατάχτηκαν να πάνε στις πρώτες γραμμές του μετώπου, αρνήθηκαν να υπακούσουν στις εντολές. Οι φαντάροι απαίτησαν απαντήσεις στα ερωτήματα: «Γιατί είμαστε στη Ρωσία;», «Γιατί πολεμάμε τους Μπολσεβίκους;».83 Μετά από συζήτηση με το διοικητή τους, επέμειναν στην άρνησή τους. Την επόμενη μέρα, ένας συνταγματάρχης μίλησε στους στρατιώτες και ζήτησε όποιος από αυτούς ήταν πρόθυμος να πάει στο μέτωπο να κάνει δύο βήματα μπροστά. Κανείς όμως δεν κινήθηκε. Τότε, είπε πως όποιος δεν επιθυμεί να πάει στο μέτωπο να μείνει στη θέση του. Ξανά, κανείς στρατιώτης δεν κινήθηκε. Τελικά, για να καμφθεί η αντίσταση των στρατιωτών, στάλθηκαν για μια μακρά και εξαντλητική πεζοπορία χωρισμένοι σε μικρές ομάδες. Επιστρέφοντας εξουθενωμένοι, υπάκουσαν στις εντολές «με μεγάλο δισταγμό»84.

Σε αμερικανική στρατιωτική έκθεση, καταγράφονται και άλλες περιπτώσεις άρνησης στρατιωτών να μεταβούν στη γραμμή του πυρός.85

Επίσης, στο Kurgomin, το Μάρτη του 1919, μια περίπολος που διατάχτηκε να κάψει ένα κοντινό χωριό, αρνήθηκε να εκτελέσει την εντολή, αμφισβητώντας «το κατά πόσο θα ήταν σοφό να κάψουν ένα χωριό το οποίο δεν είχε καταληφθεί απ’ τον εχθρό»86. Γι’ αυτήν τη στάση τους οι άντρες αντιμετώπισαν την άγρια επίπληξη του ταγματάρχη Edwards, που όμως δεν κατάφερε να τους μεταπείσει. Αργότερα, 7 από τους 27 άντρες της περιπόλου δέχτηκαν να φύγουν για το χωριό, επέστρεψαν όμως χωρίς να έχουν καταφέρει να εκτελέσουν την αποστολή τους. Μερικές μέρες μετά, μια περίπολος 20 αντρών στάλθηκε ξανά να κάψει το χωριό. Οι στρατιώτες «έβαλαν αρκετές πυρκαγιές (που έσβησαν αμέσως οι ντόπιοι) και επέστρεψαν στο Kurgomin χωρίς να έχουν εκπληρώσει το σκοπό τους». Αυτή η προσπάθεια εμπρησμού του χωριού ήταν και η τελευταία.

Ακόμα, αναφέρεται πως το πλήρωμα ενός βρετανικού καταδρομικού στη Βαλτική πραγματοποίησε ανταρσία.87

Ο Λένιν, μιλώντας στο 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Εργαζόμενων Κοζάκων (1 Μάρτη 1920), αναφέρθηκε σε γράμματα Άγγλων στρατιωτών απ’ την περιοχή του Αρχάγγελου που δημοσιεύτηκαν στον αγγλικό Τύπο, όπου: «Λένε πως βρήκανε στη ρωσική γη προκηρύξεις στην αγγλική γλώσσα, που εξηγούσαν ότι τους είχαν εξαπατήσει, ότι τους οδηγούν σε πόλεμο ενάντια στους εργάτες και τους αγρότες που ίδρυσαν δικό τους κράτος. Οι στρατιώτες αυτοί έγραφαν πως δε δέχονται να πολεμήσουν»88.

ΤΑ ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ ΑΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ ΣΤΙΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ

 Το «πνεύμα» της απειθαρχίας άγγιξε και τους Αμερικανούς στρατιώτες της «Εκστρατευτικής Δύναμης Βόρειας Ρωσίας» (NREF - North Russia Expeditionary Force)89.

Στο τέλος του Φλεβάρη ή στις αρχές του Μάρτη του 1919, περισσότεροι από 50 άντρες του Λόχου Β του 339ου Τάγματος Πεζικού90 υπέγραψαν την παρακάτω δήλωση που απευθυνόταν στο διοικητή της περιοχής του Αρχάγγελου, η οποία είναι γραμμένη στις σελίδες του ημερολογίου του λοχία Silver Parrish91: «Εμείς οι υπογράφοντες αποφασιστικά δηλώνουμε ότι απαιτούμε απόσυρση [σ.σ. από το Μέτωπο] όχι αργότερα από τις 15 Μαρτίου 1919. Μετά από τη συγκεκριμένη ημερομηνία αρνούμαστε κατηγορηματικά να κινηθούμε εναντίον των μπολσεβίκων, συμπεριλαμβανομένων των περιπολιών και βάσει του γεγονότος ότι ο σκοπός μας στη Ρωσία έχει επιτευχθεί και έχοντας εκτελέσει πλήρως τα καθήκοντά μας, κάνοντας ό,τι ήταν στο χέρι μας για να κερδίσουμε –και ό,τι ζητήθηκε από εμάς. Εμείς, μετά από 6 μήνες επιμελούς και αγόγγυστης θυσίας, μετά από σοβαρή συζήτηση, καταλήγουμε σε αυτό το συμπέρασμα, και αυτό δε θεωρείται αντιπατριωτικό απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βάσει αυτού και εφόσον τα συμφέροντα και η τιμή των ΗΠΑ δε διακυβεύονται και αφού νικήσαμε τους Γερμανούς που ήταν και η αποστολή μας –και εφόσον βρίσκουμε ότι η δράση μας σημαίνει ανάμιξη στις υποθέσεις του ρωσικού λαού, με τον οποίο δεν έχουμε καμία διαμάχη– εμείς δεσμευόμαστε επισήμως να τηρήσουμε τις αρχές που αναφέρονται στο παρόν και να τερματίσουμε όλες τις δραστηριότητες από την παραπάνω ημερομηνία και έπειτα»92.

Η δήλωση αυτή πιθανότατα δεν επιδόθηκε, ωστόσο οι αξιωματικοί είχαν γνώση για την ενέργεια των αντρών τους.93 Ο Parrish γράφει στο ημερολόγιό του πως τον κάλεσε ο συνταγματάρχης Stewart και του διάβασε τις πολεμικές διατάξεις, ενημερώνοντάς τον πως η ενέργεια αυτή τιμωρείται με την ποινή του θανάτου.94

Μια ακόμα δήλωση με παρόμοιο περιεχόμενο αναφέρεται πως ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους Αμερικανούς στρατιώτες στη Βόρεια Ρωσία. Το κείμενο που είχε τίτλο: «Γεγονότα και Ερωτήματα σχετικά με τη NREF» είχε γραφτεί από έναν αξιωματικό και κυκλοφορούσε ευρέως μεταξύ των αμερικανικών στρατευμάτων στο μέτωπο, ενώ οι στρατιώτες θεωρούσαν «ότι καλύπτει πλήρως τις ιδέες τους σχετικά με το για ποιους λόγους διατηρούνται τα αμερικανικά στρατεύματα εδώ». Το βασικό επιχείρημα του κειμένου ήταν πως «τα στρατεύματα θα πρέπει να σταλούν στα σπίτια τους, καθόσον ο αρχικός σκοπός της παρέμβασης –η ήττα της Γερμανίας– είχε προ πολλού ολοκληρωθεί».95

Στα τέλη του Φλεβάρη, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ W. Wilson ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από τη Ρωσία.96 Με αφορμή αυτήν την απόφαση, ο Kenneth Skellenger, ένας στρατιώτης απ’ το Detroit, που υπηρετούσε στο Λόχο Α του 339ου Τάγματος, έγραψε στο ημερολόγιό του μερικές γραμμές που απευθύνονταν στους μπολσεβίκους στρατιώτες:

«Επίσημα εμείς οι Αμερικανοί γνωρίζουμε ότι έχουμε λάβει εντολή να φύγουμε από τη Ρωσία από τον Πρόεδρό μας. Είμαστε κάτω από τον καταραμένο βρετανικό έλεγχο μέχρι τις 17 Μαΐου. Αυτό δεν το καταλαβαίνουμε. Αγωνιζόμαστε μόνο για τη ζωή μας. Ουσιαστικά δεν υπάρχει σχεδόν κανένας Άγγλος στρατιώτης στην πρώτη γραμμή ή στη Ρωσία. Θα ενώναμε τα χέρια μας με εσάς για να πέσουν εστεμμένα κεφάλια. Είναι όλα υπέρ της πλειονότητας των ανθρώπων. Οι Αμερικανοί στρατιώτες ακούνε πολλές ιστορίες για τους απάνθρωπους “Bolo”, αλλά δεν πιστεύουμε όλα όσα ακούμε. Τα σπίτια μας και οι αγαπημένες σύζυγοι μας περιμένουν και δίχως αμφιβολία το ίδιο ισχύει και για εσάς. Εμείς δε θα επιτεθούμε σε σας. Αν περιμένετε 2,5 μήνες, θα είμαστε εκτός Ρωσίας»97.

Το κείμενο έφερε την υπογραφή «Στρατιώτες των ΗΠΑ», ενδεχομένως δηλαδή να στάλθηκε με κάποιο τρόπο στις γραμμές των «εχθρών» των στρατιωτών των ΗΠΑ.98

Στις 30 Μάρτη στον Αρχάγγελο, άντρες του Λόχου Ι του 339ου Τάγματος Πεζικού αρνήθηκαν να εκτελέσουν εντολές. Το περιστατικό έγινε ευρύτερα γνωστό στις 10 Απρίλη, καθώς το υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ ενέκρινε τη δημοσίευση τηλεγραφήματος του Αμερικανού στρατιωτικού ακόλουθου στον Αρχάγγελο, που περιέγραφε αναλυτικά τα γεγονότα. Το τηλεγράφημα είναι το εξής: «Χτες το πρωί, στις 30 Μαρτίου, ένας λόχος πεζικού, που είχε λάβει εντολή για να μεταβεί στο μέτωπο του σιδηροδρόμου, διατάχτηκε να βγει από τους στρατώνες για να φορτώσει έλκηθρα για το ταξίδι κατά μήκος του ποταμού προς το σιδηροδρομικό σταθμό. Ο υπαξιωματικός που ήταν υπεύθυνος για το φόρτωμα σύντομα ανέφερε στους αξιωματικούς πως οι άντρες αρνήθηκαν να υπακούσουν. Ακολούθως μερικοί από τους αξιωματικούς ανέλαβαν την ευθύνη και όλοι, εκτός από έναν άντρα, άρχισαν διστακτικά να φορτώνουν μετά από σημαντική καθυστέρηση. Ο στρατιώτης που συνέχιζε να αρνείται τέθηκε υπό περιορισμό. Ο συνταγματάρχης Stewart, ο οποίος είχε κληθεί, έφτασε και μάζεψε τους άντρες για να μιλήσει μαζί τους. Με την προϋπόθεση να απελευθερωθεί ο παραπάνω κρατούμενος, οι άντρες συμφώνησαν να πάνε στο μέτωπο. Αυτό έγινε, και ο λόχος στη συνέχεια πήγε στο σιδηροδρομικό σταθμό και έφυγε από εκεί με το τρένο για το μέτωπο. Ωστόσο οι άντρες δήλωσαν ανοιχτά ότι δε θα πήγαιναν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, αλλά μόνο ως την Obozerskaya. Δήλωσαν επίσης ότι θα προχωρήσουν σύντομα σε γενική ανταρσία, αν δεν υπήρχε κάποια σαφής κίνηση από την Ουάσιγκτον για την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Ρωσία το συντομότερο δυνατόν»99.

Στις 11 Απρίλη τα πρωτοσέλιδα των αμερικανικών εφημερίδων είχαν τίτλους όπως: «Ανταρσία αμερικανικών στρατευμάτων στη Ρωσία και απαίτηση για απόσυρση. Φόβοι για μεγάλη εξέγερση των κληρωτών στρατιωτών στον Αρχάγγελο»100,«Ανταρσία Αμερικανών στρατιωτών ενάντια στην υπηρεσία στη Ρωσία»101.

Μια μέρα μετά, το υπουργείο Πολέμου ανακοίνωσε ακόμα: «Έχει αξία να σημειωθεί ότι οι ερωτήσεις που υπέβαλαν οι άντρες στους αξιωματικούς ήταν ίδιες μ’ αυτές που τα προπαγανδιστικά φυλλάδια των μπολσεβίκων τούς συμβούλευαν να θέσουν»102.

Οι στρατιώτες ρωτούσαν να μάθουν για ποιο σκοπό πολεμούν στη Ρωσία και γιατί τους στέλνουν στο μέτωπο, αφού ο πόλεμος έχει τελειώσει.103

Το επεισόδιο δεν είχε συνέχεια104, ωστόσο, για να καθησυχαστούν οι στρατιώτες, ανακοινώθηκε πως μέχρι την 1η Ιούνη όλοι οι άντρες θα έχουν αποχωρήσει απ’ τη Βόρεια Ρωσία.105

Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΑΔΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ

 Μια άγνωστη σελίδα στην ιστορία του διεθνούς κινήματος της εργατικής τάξης γράφτηκε στη Βικτόρια του Καναδά στις 21 Δεκέμβρη 1918, όταν και Γαλλοκαναδοί στρατιώτες στασίασαν και προσπάθησαν να αποτρέψουν την επιβίβασή τους στο μεταγωγικό πλοίο «Teesta», με προορισμό το Βλαδιβοστόκ της Σιβηρίας. Η «καρδιά» της ανταρσίας βρισκόταν στο 259ο Τάγμα της Καναδικής Εκστρατευτικής Δύναμης Σιβηρίας (CSEF - Canadian Siberian Expeditionary Force) που είχε συσταθεί το Σεπτέμβρη του 1918. Το τάγμα αριθμούσε 1.083 άντρες, με μόλις 378 από αυτούς να έχουν καταταχτεί εθελοντικά.106

Στη Βικτόρια της Βρετανικής Κολούμπια, όπου στρατοπέδευσε το Τάγμα, οι άντρες του ήρθαν σε επαφή «μ’ ένα ρωμαλέο σοσιαλιστικό κίνημα, που συντασσόταν με τους στόχους της Ρωσικής Επανάστασης και διεξήγαγε μια αποφασιστική καμπάνια για να αποτρέψει τη μεταφορά τους στη Σιβηρία»107.

Στις 8 Δεκέμβρη, 700 μέλη της CSEF παραβρέθηκαν στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Τοπικού Τμήματος του Ομοσπονδιακού Εργατικού Κόμματος και «ο τρόπος που αυτοί οι άντρες χειροκρότησαν τους ομιλητές έδειξε χωρίς αμφιβολία πού βρίσκεται η συμπάθειά τους»108.

Μια βδομάδα μετά, μια δεύτερη συγκέντρωση διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκε από το Εργατικό Συμβούλιο (Trades and Labour Council) της Βικτόρια, με την παρουσία στρατιωτών. Μια ομάδα αξιωματικών της CSEF προσπάθησε να διαταράξει τη συγκέντρωση, ανεβαίνοντας στην εξέδρα και τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο της Μεγάλης Βρετανίας.

Ωστόσο, σύμφωνα με όσα έγραψε ο τοπικός εργατικός Τύπος, «η πλειοψηφία των παρόντων στρατιωτών ήταν με τους εργάτες ομιλητές» και όλος ο κόσμος, που αποτελούνταν κυρίως από στρατιώτες «από το τμήμα της Σιβηρίας, ομόφωνα εξέφραζε τα συναισθήματά του για την ανάκληση των στρατευμάτων».109

Στις 9 Δεκέμβρη, η «Victoria’s Semi-Weekly Tribune» έγραψε: «Η Οτάβα [σ.σ.: η πρωτεύουσα του Καναδά, προφανώς αναφέρεται στην κυβέρνηση] πρέπει αμέσως να ενημερωθεί από τις στρατιωτικές αρχές για την πραγματική κατάσταση στο Willows. Είναι κοινώς γνωστό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αντρών στο στρατόπεδο είναι έντονα αντίθετοι με την εκστρατεία στη Σιβηρία»110.

Στις 20 Δεκέμβρη, 7 στρατιώτες κηρύχτηκαν απ’ το δικαστήριο λιποτάκτες. Κάθε μέρα, υπήρχαν τιμωρίες για παραβάσεις που κυμαίνονταν από «διαφυγή από το στρατόπεδο», μέχρι «εξαιρετικά ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στις Αρχές».111 Την ίδια μέρα, στην εφημερίδα «Federationist» δημοσιεύτηκε επιστολή ενός στρατιώτη στη νύφη του: «Λοιπόν, τα πράγματα αρχίζουν να φαίνονται μαύρα εδώ [σ.σ. στο στρατόπεδο Willows], θα οδηγηθούμε στη Σιβηρία και δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να βοηθήσουμε τους εαυτούς μας. Άρχισαν να μας μοιράζουν τα ρούχα μας την πρώτη ημέρα και 77 από τους 78 αρνηθήκαμε να τα παραλάβουμε»112.

Στο ηθικό των στρατιωτών επέδρασε ακόμα μια επιδημία γρίπης και οι άσχημες καιρικές συνθήκες. Επίδραση στο ηθικό και τις διαθέσεις των Καναδών στρατιωτών είχε και η συμμετοχή 135 ρωσόφωνων στρατιωτών (σε δυο «Ρωσικές» Διμοιρίες) στη δύναμη του 259ου Τάγματος. Είναι αξιοσημείωτο πως από αυτούς μόλις 18 θεωρήθηκαν «αξιόπιστοι» για να υπηρετήσουν στη Σιβηρία, ενώ 87 στρατιώτες μετακινήθηκαν στην άλλη άκρη της πόλης, στους στρατώνες Work Point, καθώς –σύμφωνα με το Πολεμικό Ημερολόγιο του Τάγματος– «αυτοί οι άντρες δεν ήταν πρόθυμοι να μεταβούν στη Σιβηρία»113.

Για τη διάδοση της συμπάθειας για τους μπολσεβίκους ανάμεσα στους άνδρες των «Ρωσικών» Διμοιριών, ένας στρατιώτης «πιστός» στη CSEF ανέφερε εμπιστευτικά πως οι Ρώσοι στο Willows «είναι όλοι μπολσεβίκοι, σκοπεύουν να ενταχτούν στον Κόκκινο Στρατό αν πάνε στη Ρωσία» και πως «δε φοβάμαι να πολεμήσω τον εχθρό [...] αλλά δε θέλω να με χτυπήσουν πισώπλατα με τα δικά μας όπλα»114.

Η στρατιωτική ηγεσία προσπάθησε με διάφορους τρόπους να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση (ψυχαγωγία, διαλέξεις, μετακινήσεις στρατιωτών), αλλά δεν μπόρεσε να αποσοβήσει τα γεγονότα που συνέβησαν τη μέρα αναχώρησης των στρατευμάτων για τη Σιβηρία.115

Το Σάββατο 21 Δεκέμβρη 1918, 856 άντρες του 259ου Τάγματος και άλλων μονάδων ξεκίνησαν από το Willows Camp για να επιβιβαστούν στο πολεμικό πλοίο «Teesta» με προορισμό το Βλαδιβοστόκ.

Οι πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας δεν επαρκούν για να γνωρίζουμε την πλήρη έκταση των γεγονότων που συνέβησαν κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής. Ωστόσο, στο γράμμα ενός υπολοχαγού στη γυναίκα του, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Federationist», δίνεται η εξής περιγραφή: «Ξεκινήσαμε από το στρατόπεδο στις 7:30 για την προβλήτα, μια απόσταση 4,5 μιλίων. Όταν φτάσαμε στα μισά του δρόμου, δόθηκε σήμα από το πίσω μέρος της πορείας να σταματήσουμε και έτσι σταματήσαμε για περίπου 10 λεπτά. Μετά, ο επικεφαλής αξιωματικός σφύριξε για να ξαναπάρουμε τις θέσεις μας και έτσι επιστρέψαμε, περιμένοντας σήμα για να προχωρήσουμε, πράγμα που πήρε ασυνήθιστα πολύ χρόνο. Δεν μπορούσαμε να δούμε την υπόλοιπη σειρά μας, καθώς είχαμε στρίψει σε μια γωνία. Μερικά λεπτά αργότερα ακούστηκε ένας πυροβολισμός, αλλά ακόμα περιμέναμε, μέχρι που πήραμε εντολή να συνεχίσουμε την πορεία μας. Στο μεσοδιάστημα, φαίνεται ότι το σώμα μας ή ένας αριθμός από αυτούς είχε ολότελα αρνηθεί να επανέλθει στις γραμμές όταν δόθηκε το σήμα ή να πάει εν γένει στο πλοίο. Έτσι, ο συνταγματάρχης τράβηξε το ρεβόλβερ του και έριξε πάνω απ’ τα κεφάλια τους, στον κεντρικό δρόμο της Βικτόρια. Όταν μερικοί ακόμα μπήκαν στη γραμμή, υπήρχε ακόμα ένας μεγάλος αριθμός στρατιωτών που αρνούνταν να μπουν, έτσι δυο λόχοι από το Οντάριο διατάχτηκαν να βγάλουν τις ζώνες τους και να τους μαστιγώσουν. Εκείνοι το έκαναν με θέληση και έτσι προχωρήσαμε». Στη συνέχεια, οι άντρες που στασίασαν τέθηκαν «υπό ένοπλη φρούρηση μέχρι που φτάσαμε στη θάλασσα. Ακόμα και τώρα μια ντουζίνα από αυτούς βρίσκονται στα κελιά, ενώ οι δυο “χειρότεροι” είναι δεμένοι μεταξύ τους με χειροπέδες, περιμένοντας να δικαστούν».116

Η ανταρσία επιβεβαιώνεται και από μια λιτή αναφορά στο Πολεμικό Ημερολόγιο της 16ης Ταξιαρχίας Πεζικού: «Στην πορεία από το στρατόπεδο προς την προβλήτα, μερικοί από τους Γαλλοκαναδούς του 259ου Τάγματος δημιούργησαν πρόβλημα και αρνήθηκαν να επιβιβαστούν. Το πρόβλημα ξεπεράστηκε γρήγορα, αλλά οι “παραβάτες” τέθηκαν υπό κράτηση για να αντιμετωπιστούν»117.

Τα γεγονότα της Βικτόρια απασχόλησαν και την Εργατική Συνδιάσκεψη που έγινε στο Calgary, το Μάρτη του 1919. Η αντιπρόσωπος της Εργατικής Ένωσης Γυναικών του Winnipeg ρώτησε τους αντιπροσώπους της Βρετανικής Κολούμπια αν τα στρατεύματα που επιβιβάστηκαν στο «Teesta» έφτασαν στη Σιβηρία. «Ακούσαμε», είπε «πως χρειάστηκε μισό στράτευμα για να βάλει στο πλοίο το άλλο μισό». Ένας αντιπρόσωπος απ’ τη Βικτόρια απάντησε πως, όταν οι στρατιώτες έμαθαν ότι έπρεπε να φύγουν για τη Σιβηρία, υπήρξε ένα σχέδιο ώστε να αρνηθούν να πάνε. Το σχέδιο τελικά δεν μπήκε σε εφαρμογή, «ωστόσο χρειάστηκαν 23 ώρες για να επιβιβαστούν αυτοί οι άντρες στο πλοίο».118

Στις 24 Γενάρη 1919, 10 άντρες του 259ου Τάγματος δικάστηκαν με τις κατηγορίες της ανταρσίας και της ανυπακοής. Μετά από 5 μέρες, οι 9 από αυτούς κρίθηκαν ένοχοι με ποινές από 28 μέρες αποστέρηση μισθού ως 3 χρόνια φυλακή.119

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ

 Στις 15 Μάρτη 1920, η σοβιετική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως ξέσπασε εξέγερση σε διάφορες μονάδες του ιαπωνικού στρατού στη Σιβηρία. Στο σχετικό τηλεγράφημα αναφερόταν: «Οι στρατιώτες έσχιζαν τις τιράντες των στολών τους και τις αντικαθιστούσαν με κόκκινες τιράντες».

Τo υπουργείο Πολέμου της Ιαπωνίας, απ’ την άλλη πλευρά, δήλωσε πως όσα αναφέρει η σοβιετική κυβέρνηση είναι κατασκευασμένα, «μπολσεβίκικη προπαγάνδα, με στόχο τη δημιουργία της εντύπωσης ότι οι “κόκκινοι” κερδίζουν δύναμη στην Άπω Ανατολή»120.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

 Δέκα χρόνια μετά από τη συμμετοχή της χώρας μας στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία εναντίον της εργατικής εξουσίας στη Ρωσία, το ΚΚΕ και η ΟΚΝΕ οργάνωσαν έναν έρανο για την αγορά ενός πολυβόλου για τον Κόκκινο Στρατό. Η διεθνιστική αυτή πρωτοβουλία είχε στόχο να «ξεπλυθεί το αίσχος της ουκρανικής εκστρατείας» και ταυτόχρονα να στηριχτεί η προσπάθεια υλοποίησης του πρώτου πεντάχρονου σχεδίου.121 Στον έρανο συμμετείχαν και φαντάροι και ναύτες, προσφέροντας απ’ το υστέρημά τους. Ναύτες του Ναυστάθμου έγραψαν στην εφημερίδα της ΟΚΝΕ, «Νεολαία»: «Εμείς, οι συνειδητοί ναύτες του πολεμικού ναυτικού, δίνουμε για την αγορά του πολυβόλου που θα χαριστεί στον Κόκκινο Στρατό δραχμές εκατόν δέκα και υποσχόμαστε στην τάξη μας: Τα πολυβόλα που μας μαθαίνουν οι μιλιταριστές να χρησιμοποιήσουμε ενάντια στα αδέρφια μας, θα τα στρέψουμε ενάντια στους μιλιταριστές και την πλουτοκρατία, εγκαθιδρύοντας την εργαταγροτική εξουσία σ’ όλο τον κόσμο»122.

Το αστικό κράτος «απάντησε» στον έρανο με συλλήψεις, διώξεις και δίκες. Σε μια τέτοια δίκη, το Δεκέμβρη του 1929 στην Κομοτηνή, ο κομμουνιστής Κοσμίδης, «που ’χε πιαστεί γιατί ενεργούσε έρανο υπέρ του πολυβόλου», ρωτήθηκε απ’ τον πρόεδρο του δικαστηρίου: «Ώστε αν σας στείλει η πατρίδα στην Ουκρανία, δε θα σκοτώσετε;». Η απάντηση του κατηγορούμενου ήταν: «Όχι, γιατί σαν εργάτης που είμαι το τουφέκι μου δε θα το στρέψω κατά του πρώτου εργατικού κράτους, αλλά κατά των ταξικών μου εχθρών».123

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

Ο Στρατής Δουνιάς είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

1. Β. Ι. Λένιν: «Για τον πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 11-12.

2. Β. Ι. Λένιν: «Τα καθήκοντα της Επαναστατικής Σοσιαλδημοκρατίας στον ευρωπαϊκό πόλεμο», «Άπαντα», τ. 26, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1980, σελ. 6. Το απόσπασμα που παραθέτει ο Λένιν ανήκει στην απόφαση που πάρθηκε από σύσκεψη καθοδηγητικών στελεχών του ΣΔΕΚΡ που είχαν διαφύγει τη σύλληψη. Παρά το γεγονός ότι η σύγκληση της ΚΕ ήταν αδύνατη εκείνη την περίοδο, ο Λένιν αναφέρει ότι: «Η σύσκεψη για την οποία γίνεται λόγος έκφραζε πραγματικά τις απόψεις των πιο έγκυρων κύκλων του ΣΔΕΚΡ».

3. Τα κόμματα της Β΄ Διεθνούς, παραβιάζοντας τις σχετικές αποφάσεις της, ψήφισαν σε μια σειρά χώρες τις πολεμικές πιστώσεις, συμμετείχαν σε αστικές κυβερνήσεις (Βέλγιο, Γαλλία), υιοθέτησαν το σύνθημα της «εθνικής ενότητας». Μετά από τη χρεοκοπία της Β΄ Διεθνούς, «που πέθανε νικημένη απ’ τον οπορτουνισμό», όπως έγραψε ο Λένιν, οι κομμουνιστικές δυνάμεις, με επικεφαλής τους Ρώσους Μπολσεβίκους, ίδρυσαν την Κομμουνιστική (Γ΄) Διεθνή, το 1919.

4. Έρνο Γκόντος: «Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Προϊστορία του (1870-1918)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2015, σελ. 131-132.

5. «Η Πετρούπολη ξύπνησε όλη τη Ρωσία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 25-26 Φλεβάρη 2017.

6. «Ο Μάρτης του 1917 και η δυαδική εξουσία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 5 Μάρτη 2007.

7. «Στα δυο από τα τρία μέτωπα, και μάλιστα αυτά που βρίσκονταν πάρα πολύ κοντά στην Πετρούπολη (το βόρειο μέτωπο) και τη Μόσχα (το δυτικό μέτωπο), οι περισσότεροι στρατιώτες ακολουθούσαν τους μπολσεβίκους. Οι μπολσεβίκοι είχαν και την πλήρη υποστήριξη των ναυτών του Στόλου της Βαλτικής. Είχαν με το μέρος τους τα περισσότερα στρατεύματα που στάθμευαν στις πόλεις των μετόπισθεν», Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.): «Η πορεία των μπολσεβίκων προς τη νίκη», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2012, σελ. 115.

8. «Στις 9 Μάρτη του 1918 αποβιβάστηκε στο Μούρμανσκ το πρώτο ένοπλο αγγλικό σώμα. Πίσω του δεν άργησαν να καταφτάσουν μεγάλες αμερικανικές, αγγλικές και γαλλικές στρατιωτικές μονάδες», Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 345.

9. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 60.

10. Β. Ι. Λένιν: «Λόγος στη συγκέντρωση της συνοικίας Μπουτίρκι. 2 Αυγούστου 1918», «Άπαντα», τ. 37, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 27.

11. Οι βασικές στρατιωτικές δυνάμεις τους εγκατέλειψαν τα εδάφη της Σοβιετικής Ρωσίας στα τέλη της άνοιξης - αρχές καλοκαιριού του 1919, ενώ την άνοιξη του 1920 αποχώρησαν και τα στρατεύματα των ΗΠΑ. Ακολούθησε, τον Απρίλη του 1920, η επίθεση της Πολωνίας ενάντια στη χώρα των Σοβιέτ –με τη στήριξη (στρατιωτική, οικονομική) των Άγγλων και των Αμερικανών ιμπεριαλιστών. Η Πολωνία κατάφερε να αποσπάσει εδάφη απ’ τη Σοβιετική Ρωσία, χωρίς όμως να πετύχει πλήρως τα σχέδιά της ή να συμβάλει στην ανατροπή της εργατικής εξουσίας.

12. Παρά τις όποιες δυσκολίες, σ’ όλη σχεδόν την Ευρώπη, σε χώρες της Ασίας και της Αμερικής οργανώθηκαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, διαδηλώσεις, συλλαλητήρια και απεργίες, ιδρύθηκαν επιτροπές δράσης για τη στήριξη της Σοβιετικής Ρωσίας, παρεμποδίστηκε η μεταφορά όπλων και πολεμοφοδίων για τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα. Βλ. «Το εργατικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στην ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Σοβιετική Ρωσία», ΚΟΜΕΠ, τ. 6/2014.

13. Αναφέρεται χαρακτηριστικά σε άρθρο στην ιστοσελίδα της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ/ΔΙΣ): «Η Ελλάδα συμμετείχε στο πλευρό των Συμμάχων με το Α΄ Σώμα Στρατού (Α΄ Σ. Σ.) και η συμμετοχή της κρίθηκε επιβεβλημένη λόγω των πλεονεκτημάτων που θα εξασφαλίζονταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την προώθηση των εθνικών διεκδικήσεων». (Ιωάννης Γεμενετζής, «Η εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919», στο dis.army.gr).

14. Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο.

15. Β. Ι. Λένιν: «Λόγος στην εξωκομματική Συνδιάσκεψη της συνοικίας Μπλαγκούσε-Λεφόρτοβο, 9 του Φλεβάρη 1920», «Άπαντα», τ. 40, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 125. Επίσης: «Η νίκη αυτή που κερδίσαμε, αναγκάζοντάς τους να αποσύρουν τα αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα, ήταν η κυριότερη νίκη που κερδίσαμε ενάντια στην Αντάντ. Της αποσπάσαμε τους στρατιώτες της. Στην τεράστια στρατιωτική και τεχνική υπεροχή της, η απάντησή μας ήταν να της αποσπάσουμε την υπεροχή αυτή χάρη στην αλληλεγγύη των εργαζόμενων, ενάντια στις ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις». Β. Ι. Λένιν: «Έκθεση της ΠΚΕΕ και του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων. 5 του Δεκέμβρη», «Άπαντα», τ. 39, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 391.

16. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 258.

17. Ό.π., σελ. 235-259.

18. Ένας Έλληνας στρατιώτης έγραψε: «Όταν αποβιβαστήκαμε στην Οδησσό, το λόχο μας τον στείλανε σε μια συνοικία που ζούσαν φτωχοί Έλληνες και γνωριστήκαμε με φαμίλιες που μας δεχτήκανε σαν αδέλφια και μας κατατόπισαν για το τι γίνεται εκεί. Έτσι αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε με ποιους είναι το δίκιο». Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 239-240. Επίσης από μια διαφορετική πλευρά: «Ένας Γάλλος αξιωματικός παραπονέθηκε ότι γυναίκες και παιδιά βοηθούσαν τους αντάρτες δρώντας ως σκοπευτές ενάντια στα συμμαχικά στρατεύματα στη Χερσώνα. Το γαλλικό ηθικό κατέρρευσε υπό τη συνδυασμένη πίεση των μπολσεβίκικων επιθέσεων και την παρενόχληση των κατοίκων». J. Kim Munholland, «The French army and intervention in Southern Russia, 1918-1949», στο Cahiers Du Monde Russe Et Sovietique, Vol. 22, No 1, Γενάρης-Μάρτης 1981, σελ. 52.

19. Αναφέρεται, π.χ., σε άρθρο του «Ριζοσπάστη»: «Οι κακουχίες που άρχισαν από τις πρώτες μέρες με τις παγωνιές και τις στερήσεις άρχισαν να φέρνουν μια μεταστροφή στις διαθέσεις των φαντάρων». Βλ. «H Ουκρανική Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 27 Ιούλη 1932.

20. «Η συνολική δύναμη του ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος που αποφασίστηκε να σταλεί ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία ανερχόταν σε 35 χιλιάδες άντρες, όμως δεν πρόλαβαν να μεταφερθούν και να πάρουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις παρά 23.351 στρατιώτες και αξιωματικοί». Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 135.

21. Γιάνη Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τ. ΧΙΙΙ, εκδ. «20ός Αιώνας», Αθήνα, 1959, σελ. 521.

22. Η προπαγάνδα ενάντια στους μπολσεβίκους συνεχιζόταν φυσικά και στο ρωσικό έδαφος. Ο αρχιμανδρίτης Φωστίνης, που ακολουθούσε τα ελληνικά στρατεύματα, «γύριζε από τάγμα σε τάγμα και από λόχο σε λόχο, βγάζοντας πύρινους λόγους ενάντια στους μπολσεβίκους και καλώντας τους στρατιώτες να μη στασιάσουν». Βλ. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 56.

23. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 106. Επίσης σε άρθρο του «Ριζοσπάστη» αναφέρεται: «Είναι αλήθεια ότι με τον πατριωτικό οργασμό που δημιούργησαν οι αξιωματικοί και με τη βοήθεια των στρατοδικείων κατόρθωσαν να παρασύρουν τους φαντάρους». Βλ. «H Ουκρανική Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 27 Ιούλη 1932.

24. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 246.

25. Αναφέρεται ακόμα πως «μάταια οι αξιωματικοί τους ζήτησαν να τους παραδοθούν όλα τα αντίτυπα για να τα κάψουν. Οι φαντάροι έκρυβαν τις προκηρύξεις και τις διάβαζαν κρυφά». Βλ. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 55.

26. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 56-57 και Α. Α.: «Η τυχοδιωκτική εκστρατεία της Ουκρανίας», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 19 Ιούλη 1929.

27. Όπως αναφέρεται στο Αχιλλέα Μπλανά: «H φιλία ανάμεσα στο Σοβιετικό και Ελληνικό λαό», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 43. Ο Αυγητίδης αναφέρει επίσης τον αριθμό των 70 στρατιωτών: «Υποστηρίζεται ότι στο ελληνικό τμήμα [σ.σ.: της Ξένης Επιτροπής Διαφώτισης Οδησσού] συμμετείχε ο Βούλγαρος διεθνιστής ναύτης - μπολσεβίκος Βασίλι Αθανάσοβ, που ήξερε καλά τα ελληνικά και χάρη στη δράση του πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό 70 Έλληνες στρατιώτες». Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 254.

28. Αχιλλέα Μπλανά: «H φιλία ανάμεσα στο Σοβιετικό και Ελληνικό λαό», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 43.

29. Π. Α. Ζάννα (επιμ.): «Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919», εκδ. «Ερμής», Αθήνα, 1982, σελ. 151-152.

30. Ο στρατιώτης, με τα αρχικά Α. Α., δέκα χρόνια μετά από την Εκστρατεία, έγραψε στο «Ριζοσπάστη» ένα μικρό «χρονικό» της Εκστρατείας που δημοσιεύτηκε σε τέσσερις συνέχειες (16, 17, 18 και 19 Ιούλη 1929).

31. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 154.

32. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 58.

33. Α. Α.: «Η τυχοδιωκτική εκστρατεία της Ουκρανίας», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 19 Ιούλη 1929.

34. Ό.π.

35. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 4 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

36. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 466. Πιο αναλυτικά βλ. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 36-39.

37. Στο πρωτότυπο χρησιμοποιείται ο όρος «Company», στρατιωτική μονάδα με παραπλήσιο αριθμό ανδρών με το Λόχο, όποτε σ’ όλο το άρθρο έχουμε αποδώσει τη μονάδα «Company» ως «Λόχο».

38. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 5 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

39. Ό.π.

40. Ό.π.

41. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 5 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

42. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 147.

43. Α. Α., «Η τυχοδιωκτική εκστρατεία της Ουκρανίας», στην εφημερίδα “Ριζοσπάστης», 17 Ιούλη 1929.

44. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 151 και J. Kim Munholland, «The French army and intervention in Southern Russia, 1918-1949», στο Cahiers Du Monde Russe Et Sovietique, Vol. 22, No 1, Γενάρης-Μάρτης 1981, σελ. 52, όπου αναφέρεται: «Στις 8 του μήνα (σ.σ.: Μάρτη) δύο γαλλικές διμοιρίες που στάλθηκαν ως ενισχύσεις αρνήθηκαν να πυροβολήσουν κατευθείαν με την άφιξή τους».

45. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 151.

46. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 5-6 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

47. Ό.π., σελ. 151.

48. Ό.π., σελ. 154.

49. Ό.π.

50. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 32-33.

51. Ό.π.

52. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 466-467.

53. Ο Αντρέ Μαρτί πήρε μέρος στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία ως μηχανικός αξιωματικός στο θωρηκτό του γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού «Jean Bart». Ήταν απ’ τους επικεφαλής της εξέγερσης στο γαλλικό στόλο. Γι’ αυτήν τη δράση του φυλακίστηκε μέχρι το 1923. Μετά από την αποφυλάκισή του εντάχτηκε στο Γαλλικό ΚΚ, όπου αναδείχτηκε μέλος της ΚΕ και αργότερα του ΠΓ και της Γραμματείας του. Υπήρξε επίσης για αρκετά χρόνια μέλος της ΕΕ, του Προεδρείου και της Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το 1952 καθαιρέθηκε και διαγράφηκε απ’ το ΓΚΚ.

54. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 17.

55. Βλ. αναλυτικά Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 41-62.

56. Ό.π., σελ. 47.

57. Ό.π., σελ. 52.

58. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 57.

59. Ό.π., σελ. 19-20.

60. Ό.π., σελ. 63.

61. «Bolshevism Among the French Sailors», στο περιοδικό «Soviet Russia», Vol. 1, No. 12, 23-8-1919, σελ. 19.

62. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 20.

63. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 468.

64. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 21.

65. Βλ. το «Προσκλητήριο», στο Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 73-74.

66. Directorate of Intelligence (Home Office), Monthly Review of the progress of Revolution Movements Abroad, 12-9-1919, σελ. 2 (The National Archives of UK, CAB/24/88-0056).

67. Ό.π., σελ. 5.

68. Ο Ζακ Σαντούλ, γι’ αυτήν του τη δράση, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο απ’ το αστικό κράτος της Γαλλίας. Το 1924 επέστρεψε στη Γαλλία και φυλακίστηκε, οι μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις όμως οδήγησαν στην απελευθέρωσή του, τον Απρίλη του 1925. Αργότερα αναδείχτηκε σε στέλεχος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Βλ. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 190-191.

69. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 313 και «The Great Mutiny», στην εφημερίδα «Murray Pionneer and Australian River Record», 2 Μάη 1919, σελ. 5.

70. Ό.π.

71. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 314.

72. Η εφημερίδα «Daily Herald» ανεβάζει τον αριθμό τους στους 4.000. Βλ. Τ. H. Win-

tringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 314 και Dave Harker: «Tressell: The Real Story of The Ragged Trousered Philanthropists», Zed Books, London and New York, 2003, σελ. 92.

73. Ό.π.

74. Ό.π.

75. Εφημερίδα «Daily Herald», 11 Γενάρη 1919.

76. Ό.π.

77. «Mutiny in Southampton», στην εφημερίδα «Warganui Chronicle», 25 Αυγούστου 1919 και Directorate of Intelligence (Home Office), A Survey of Revolutionary Feeling during the Year 1919, 15 -11-1920, σελ. 13 (The National Archives of UK, CAB/24/96-0062).

78. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 468.

79. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 328.

80. Ό.π.

81. Βλ. «Hands Off Russia!», στην εφημερίδα «The Toiler», 27 Αυγούστου 1920.

82. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 468.

83. Benjamin D. Rhodes: «The Anglo-American Winter War with Russia, 1918-1919: A Diplomatic and Military Tragicomedy», Greenwood Press, 1988, σελ. 93.

84. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 6 (Na-

tional Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

85. Ό.π., σελ. 7-9.

86. Ό.π., σελ. 7 .

87. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 327.

88. Β. Ι. Λένιν: «Εισήγηση στο Ι Πανρωσικό Συνέδριο των Εργαζόμενων Κοζάκων. 1 του Μάρτη 1920», «Άπαντα», τ. 40, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 171.

89. Το εκστρατευτικό αυτό σώμα είναι γνωστό και ως «Εκστρατεία Πολική Αρκούδα» και δρούσε στη Βόρεια Ρωσία, στην περιοχή γύρω από τις πόλεις Archangel και Murmansk. Οι ΗΠΑ συμμετείχαν στην ιμπεριαλιστική επέμβαση και με δεύτερο εκστρατευτικό σώμα, που δρούσε στην περιοχή της Σιβηρίας.

90. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 10 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

91. Ο Richard Doolen, βάσει όσων γράφει ο Parrish στο ημερολόγιό του, θεωρεί πως η δήλωση αυτή ήταν μέρος ή συνόδευε μία ακόμα δήλωση. Γράφει σχετικά: «Ο λοχίας Parrish σημείωσε ότι ζητήθηκε ο λόγος για τον οποίο οι Αμερικανοί πολεμούσαν τους μπολσεβίκους, γιατί δεν υπήρχε καλύτερη μεταχείριση σε σχέση με τα τρόφιμα, το ταχυδρομείο και την ιατρική φροντίδα, γιατί δεν υπήρχε βαρύ πυροβολικό και γιατί οι Αμερικανοί ήταν υπό βρετανική διοίκηση». Βλ. Richard M. Doolen: «Michigan’s Polar Bears: the American expedition to north Russia, 1918-1919», University of Michigan, 1965, σελ. 12.

92. Silver Parrish: «Diary 1918-1919», σελ. 48-49 (Bentley Historical Library, Uni-versity of Michigan - 86616 Aa 1. Επίσης σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα http://quod.lib.umich.edu/p/polaread/) και Robert L. Willett: «Russian Sideshow: American Undeclared War 1918-1920», Brassey, Dulles, 2003, σελ. 88.

93. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 10 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

94. Silver Parrish: «Diary 1918-1919», σελ. 21 (Bentley Historical Library, University of Michigan - 86616 Aa 1. Επίσης σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα http://quod.lib.umich.edu/p/polaread/).

95. Benjamin D. Rhodes: «The Anglo-American Winter War with Russia, 1918-1919: A Diplomatic and Military Tragicomedy», Greenwood Press, 1988, σελ. 93.

96. Richard M. Doolen: «Michigan’s Polar Bears: the American expedition to north Russia, 1918-1919», University of Michigan, 1965, σελ. 12-13.

97. Kenneth A. Skellenger, Diary July 1918-July 1919, σελ. 38-39 (Bentley Historical Library, University of Michigan - 86637 Aa 1. Επίσης σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα http://quod.lib.umich.edu/p/polaread/) και Richard M. Doolen, ό.π., σελ. 13.

98. Στα έγγραφα του ίδιου στρατιώτη, που βρίσκονται στο αρχείο της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Bentley του Πανεπιστήμιου του Michigan, περιέχεται επίσης ένα ακόμα δυσανάγνωστο έγγραφο, που έχει καταχωριστεί ως επιστολή από Αμερικανούς σε μπολσεβίκους στρατιώτες.

99. Joel R. Moore, Harry H. Mead, Lewis E. Jahns: «The history of the American expedition fighting the Bolsheviki: campaigning in north Russia 1918-1919», The Polar Bear Publishing, Detroit, 1920, σελ. 226 και εφημερίδα «The Sun» (New York), 11 Απρίλη 1919.

100. Εφημερίδα «The Sun» (New York), 11 Απρίλη 1919.

101. Εφημερίδα «The Washington Herald», 11 Απρίλη 1919.

102. Joel R. Moore, Harry H. Mead, Lewis E. Jahns: «The history of the American expedition fighting the Bolsheviki: campaigning in north Russia 1918-1919», The Polar Bear Publishing, Detroit, 1920, σελ. 226.

103. Στην Εμπιστευτική Αναφορά του λοχαγού Η. S. Martin αναφέρεται: «Οι άντρες απεύθυναν ορισμένες ερωτήσεις στους αξιωματικούς τους, όπως: «Γιατί πολεμούμε με τη Ρωσία; Σταλθήκαμε εδώ να φρουρούμε προμήθειες, γιατί μας στέλνουν στο μέτωπο τώρα που ο πόλεμος στο Δυτικό Μέτωπο έχει τελειώσει;». Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 10 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

     Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ερωτήματα αυτά απασχολούσαν ευρύτερα τους στρατιώτες, καθώς αναφέρονται σε αρκετές πηγές. Π.χ.: «Όπως σημείωσε ένας Αμερικανός τραυματίας μετά από την επιστροφή του στην Αμερική τον Απρίλιο, “ένα πνεύμα ανησυχίας έχει εξαπλωθεί σε όλο το σύνταγμα μετά από την ανακωχή. Κανείς δεν ήταν σε θέση να πει στους άντρες γιατί πολεμούσαν στη Ρωσία, και φυσικά το ηθικό τους δεν ήταν αυτό που θα έπρεπε να είναι”. Ο Δρ. Arthur Nugent, ένας γιατρός αξιωματικός από το Milwaukee του Wisconsin, επισήμανε ότι οι Αμερικανοί που πολέμησαν τη Γερμανία στο Δυτικό Μέτωπο δεν είχαν καμία δυσκολία στην κατανόηση της αποστολής τους. “Αλλά [σ.σ.: τώρα] πολεμούσαμε ένα λαό [σ.σ.: εννοεί τους Ρώσους] εναντίον του οποίου ο πόλεμος δεν είχε δηλωθεί ποτέ και δεν ξέραμε γιατί τους πολεμάγαμε”». Βλ. Benjamin D. Rhodes: «The Anglo-American Winter War with Russia, 1918-1919: A Diplomatic and Military Tragicomedy», Greenwood Press, 1988, σελ. 92.

     Ακόμα στο Ralph Albertson, «Fighting Without A War: An Account of Military Intervention in North Russia, Harcourt, Brace and Howe», New York, 1920, σελ. 6-7, όπου γίνεται λόγος για επίμονα ερωτήματα των στρατιωτών διάφορων μονάδων, όπως: «Γιατί είμαστε εδώ; Έχει υπογραφεί εκεχειρία. Γιατί πολεμάμε; [...] Δε θέλουμε τη Ρωσία. Τι έχουμε ενάντια στους μπολσεβίκους;».

104. Αργότερα, στα βιβλία που γράφτηκαν από αξιωματικούς και στρατιώτες για την Αμερικανική Εκστρατεία στη Βόρεια Ρωσία, η άρνηση υπηρεσίας από τους άντρες του Λόχου Ι του 339ου Τάγματος Πεζικού παρουσιάζεται ως «μεμονωμένο περιστατικό» ή «ατύχημα», στο οποίο δόθηκαν υπερβολικές διαστάσεις.

105. «Ο Αρχηγός του Επιτελείου [Peyton C.] March έχει ήδη ανακοινώσει ότι ο τελευταίος άντρας θα πρέπει να είναι εκτός της περιοχής μέχρι την 1η Ιουνίου». Βλ.«Early Return Promise Expected to Put End to Yank Mutiny in Russia», στην εφημερίδα «The Washington Times», 11-4-1919, σελ. 2.

106. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 239. Στην ίδια πηγή, σε άλλο σημείο αναφέρεται πως «μόνο το 40% των στρατευμάτων συμφώνησαν οικειοθελώς» να υπηρετήσουν στη Σιβηρία. Ό.π., σελ. 249.

107. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 227.

108. Ό.π., σελ. 243.

109. Ό.π., σελ. 244.

110. Ό.π., σελ. 244-245.

111. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 245.

112. Ό.π., σελ. 246.

113. Ό.π., σελ. 245.

114. Ό.π.

115. Είχαν προηγηθεί και κυβερνητικά μέτρα ενάντια στο εργατικό κίνημα (απαγορεύσεις οργανώσεων, συγκεντρώσεων, απεργιών κατά τη διάρκεια του πολέμου κ.ά.). Βλ. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 241.

116. Εφημερίδα «Federationist», 28 Φλεβάρη 1919, όπως παρατίθεται στο Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 247.

117. Όπως παρατίθεται στο Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, De-

cember 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 249.

118. Ό.π., σελ. 251.

119. Οι ποινές αργότερα, τον Απρίλη του ’19, όταν οι Καναδοί ετοιμάζονταν να εκκενώσουν το Βλαδιβοστόκ αναστάλθηκαν. Βλ. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 253.

120. «Tokio Denies Reported Mutiny Among Troops», στην εφημερίδα «New York Tribune», 28-3-1920, σελ. 14.

121. «Πώς απολογούνται οι επαναστάτες», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 6 Δεκέμβρη 1929.

122. «Για το πολυβόλο μας», εφημερίδα «Νεολαία», 25 Οκτώβρη 1929.

123. «Πώς απολογούνται οι επαναστάτες», εφημερίδα «Νεολαία», 25 Οκτώβρη 1929.