ΜΙΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ: ΤΟ ΕΑΜ ΣΩΖΕΙ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1943

ΜΙΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ: ΤΟ ΕΑΜ ΣΩΖΕΙ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1943

22 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943: ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟ
300 ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΛΑΟΥ ΣΤΗΝ ΟΜΟΝΟΙΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
30 ΝΕΚΡΟΙ ΑΠΟ ΤΑ ΤΑΝΚΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΝΑΖΙ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ*



Στις 7 Ιούλη του 1943 μια προκήρυξη του ΕΑΜ πληροφορούσε τον ελληνικό λαό ότι ένας θανάσιμος κίνδυνος απειλούσε την ελληνική Μακεδονία και τη Θράκη. «Η Μακεδονία ολόκληρη – έλεγε η προκήρυξη¹ - παραδόθηκε στη βουλγαρική θηριωδία. Η απειλή, που το ΕΑΜ είχε υποδείξει από καιρό και είχε καλέσει τον ελληνικό λαό ν’ αγωνιστή για την αποτροπή της, αποτελεί σήμερα πραγματικότητα. Μια βουλγαρική στρατιά αναπτύσσεται ανατολικά του Αξιού.Εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες – το τρίτο του ελληνικού πληθυσμού – χωρικοί και αστοί σ’ αυτή τη γωνιά της ελληνικής γης, ποτισμένη με αίμα, απειλούνται με εξόντωση.
Οι βουλγαρικές συμμορίες θα επιπέσουν τώρα κατά των ανυπεράσπιστων πληθυσμών. Οι διωγμοί, οι δηλώσεις, οι ομαδικές σφαγές, θα επεκταθούν σε ολόκληρη τη Μακεδονία. Η εθνική τραγωδία αποκορυφώνεται. Τρέμοντας την ανάπτυξη του ανταρτικού κινήματος, το χιτλεροφασιστικό κτήνος, μη διαθέτοντας δυνάμεις αρκετές για να το αντιμετωπίσει, εξαπολύει στην Ελλάδα τις βουλγαρικές ορδές, παραδίδει τώρα ολόκληρη τη Μακεδονία στα εξοντωτικά σχέδια ενός κτηνώδους ιμπεριαλισμού. Και η προδοτική ψευτοκυβέρνηση – όπως το έχουμε προβλέψει – αδιαμαρτύρητα τον αποδέχεται τον διαμελισμό των εθνικών εδαφών, αναγνωρίζει και νομιμοποιεί την επέκτασή του και πιστό όργανο των επιδρομέων, ενισχύει τα σχέδιά τους». 

Στην προκήρυξη υπογραμμιζόταν ως αναγκαιότητα η παλλαϊκή ενότητα και η ένταση του εθνικοαπελευθερωτικού μαζικού και αντάρτικου αγώνα για την αποτροπή του κινδύνου που αντιμετώπιζε η ελληνική Μακεδονία και ο λαός που κατοικούσε σ’ αυτήν. «Το ΕΑΜ – κατέληγε η προκήρυξη – ο ζωντανός, παλλαϊκός εθνικοαπελευθερωτικός οργανισμός, καλεί όλον το λαό στον αγώνα κι απλώνει το χέρι σε όλα τα κόμματα, τις λαϊκές και τις απελευθερωτικές οργανώσεις για μια συντονισμένη δράση.

Χωρίς αμφιβολία, τα πράγματα ήταν πάρα πολύ σοβαρά. Τι πραγματικά, όμως, είχε συμβεί;

Μετά την ολοκλήρωση της ήττας της Ελλάδας, την άνοιξη του 1941, οι δυνάμεις του άξονα χώρισαν τη χώρα σε τρεις ζώνες κατοχής: Τη γερμανική, την ιταλική και τη βουλγαρική.

Η γερμανική ζώνη περιλάμβανε την Κρήτη (εκτός από την περιοχή Σητείας), την Αττική και τα νησιά του Αργοσαρωνικού, τις Κυκλάδες, τις Βόρειες Σποράδες, τα νησιά του Αρχιπελάγους, τα 2/3 του Νομού Εβρου, την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία (Νομοί Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλης, Φλωρίνης, Χαλκιδικής, εκτός του Αγίου Ορους, 1/2 του Νομού Καστοριάς, 2/3 του Νομού Κοζάνης, μια λωρίδα του Νομού Πιερίας, 1/5 του Νομού Σερρών).

Η ιταλική ζώνη περιλάμβανε τα νησιά του Ιονίου, την Πελοπόννησο, την Ηπειρο, τη Θεσσαλία (πλην των Β. Σποράδων), τη Στερεά Ελλάδα και Εύβοια (εκτός της Αττικής), τμήμα της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας (Νομός Πιερίων εκτός από μία λωρίδα βορείως του Αλιάκμονα, 1/2 του Νομού Καστοριάς, 1/3 του Νομού Κοζάνης), τμήμα της Κρήτης (περιοχή Σητείας).

Η βουλγαρική ζώνη περιλάμβανε τη Θράκη (Νομούς Ροδόπης, Ξάνθης και 1/3 του Νομού Εβρου) και την Ανατολική Μακεδονία (Νομοί Καβάλας, Δράμας και 4/5 του Νομού Σερρών)².

Με την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος, ένοπλου και μαζικού – λαϊκού, αλλά και με τη συσσώρευση προβλημάτων στο στρατόπεδο του άξονα λόγω της γενικότερης εξέλιξης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, φάνηκε καθαρά ότι το στάτους κβο των προαναφερόμενων ζωνών κατοχής οδηγούνταν στην ανατροπή. Από ένα σημείο και μετά, οι Γερμανοί πείστηκαν πως τα ιταλικά στρατιωτικά τμήματα δεν αποτελούσαν πια την ικανή στρατιωτική δύναμη να επιβάλει την τάξη στις περιοχές που κρατούσε και να φυλάει από ανταρτικές επιδρομές τις συγκοινωνίες, τους κόμβους βασικής σημασίας και τις εγκαταστάσεις. Ετσι υποχρεώθηκαν να ενισχύσουν τις δικές τους δυνάμεις, που κάποια στιγμή έφτασαν στον αριθμό των 140.000 ανδρών, χωρίς να υπολογίζεται ο αριθμός των δυνάμεών τους στην Κρήτη και στα άλλα νησιά³. Οι ανάγκες τους, όμως, στο ανατολικό μέτωπο δεν τους επέτρεπαν τέτοια σπατάλη δυνάμεων. Επρεπε, επομένως, να αναζητήσουν άλλες λύσεις για τη διατήρηση του ελέγχου πάνω στην ελληνική επικράτεια.

Ενα από τα σχέδια που εξέτασε η γερμανική πλευρά προς την κατεύθυνση της εξοικονόμησης δυνάμεων ήταν η δημιουργία «Ανεξάρτητου Μακεδονικού Κράτους, με τη συνένωση της Ελληνικής, Γιουγκοσλαβικής και Βουλγαρικής Μακεδονίας» και με επικεφαλής τον Βάντσε Μιχαήλοφ, ένα δοσίλογο που στα χρόνια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου τον χρησιμοποίησαν οι Αμερικανοί για να προσεταιριστούν αντιδραστικά σλαβομακεδονικά στοιχεία σε βάρος του ΔΣΕ. Γρήγορα, όμως, φάνηκε ότι το σχέδιο αυτό δεν έβρισκε ανταπόκριση στις λαϊκές μάζες, δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα απ’ όσα έλυνε, με αποτέλεσμα οι χιτλερικοί να το εγκαταλείψουν και ν’ αναθέσουν στο βουλγαρικό στρατό την κατοχή ολόκληρης της ελληνικής Μακεδονίας.

Οι πρώτες ειδήσεις για την απόφαση επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής σε ολόκληρη την ελληνική Μακεδονία και Θράκη κυκλοφόρησαν ευρέως στην ελληνική επικράτεια στις αρχές Ιούλη του 1943, ξεσηκώνοντας κύματα λαϊκής αγανάκτησης. Το γεγονός αυτό, της λαϊκής αγανάκτησης δηλαδή, υποχρέωσε τη χιτλερική κυβέρνηση να ανακοινώσει, μέσω του πληρεξούσιου του Ράιχ στην Ελλάδα G. Altenburg, στον κατοχικό πρωθυπουργό Ι. Ράλλη, αναφορικά με την επέκταση της βουλγαρικής κατοχής ότι:

«Τα μέτρα αυτά ουδαμώς ελήφθησαν διά πολιτικούς λόγους, αλλά ως καθαρώς στρατιωτικαί απόψεις λελογισμένης χρησιμοποιήσεως των γερμανικών δυνάμεων, ώστε ο διακανονισμός ούτος δεν αποσκοπεί εις το να θίξη την ελληνικήν κυριαρχίαν εις τη Μεσόγειον»⁴.

Η δοσίλογη οικονομική ολιγαρχία και ο ΕΑΜικός κόσμος

Τις γερμανικές εξηγήσεις τις δέχτηκε με μεγάλη ανακούφιση η δοσίλογη ελληνική οικονομική ολιγαρχία και, φυσικά, οι πολιτικοί της εκπρόσωποι.

Σ’ ένα εμπιστευτικό σημείωμά του προς τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, με ημερομηνία 16/7/1943, ο κουίσλιγκ Ι. Ράλλης ανέφερε ότι στις 4 Ιούλη 1943 επισκέφτηκε τον Γερμανό πληρεξούσιο G. Altenburg, στον οποίο και ανακοίνωσε ότι σκόπευε, αυτός και η κυβέρνησή του, να παραιτηθούν ύστερα από την απόφαση για επέκταση της βουλγαρικής κατοχής. Ο G. Altenburg – σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ράλλη – τον παρακάλεσε να μην παραιτηθεί και τον διαβεβαίωσε «ότι η είσοδος αύτη των βουλγαρικών στρατευμάτων ουδεμίαν πολιτικήν συνέπειαν δύναται να έχη, ως υπαγορευθείσα εκ καθαρώς στρατιωτικών λόγων, και κατ’ ουδέναν τρόπον πρόκειται να θίξη τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος επί των εν λόγω εδαφών». Παρόμοιες διαβεβαιώσεις – όπως αναφέρει στο σημείωμά του – ο Ι. Ράλλης πήρε και από τον Ιταλό πληρεξούσιο Chigi⁵.

Τελικά, ούτε ο Ράλλης παραιτήθηκε, αλλά ούτε και ο Δαμασκηνός τον πίεσε να το πράξει. Και οι δυο τους, πιστοί εκπρόσωποι της ντόπιας οικονομικής ολιγαρχίας, αλλά και άνθρωποι που έχαιραν της βρετανικής εμπιστοσύνης στην κατεχόμενη Ελλάδα, ασφαλώς δεν πήραν την άδεια για τέτοιες συμπεριφορές από αυτούς που τους κατηύθυναν. Ετσι, περιορίστηκαν σε κάποιες χλιαρές φραστικές διαμαρτυρίες προς τις αρχές κατοχής, ενώ μέσω διαφόρων οργανώσεων που ήλεγχαν έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να εμποδίσουν την έμπρακτη λαϊκή αντίδραση.

Στις Αθήνα, οι οργανώσεις αυτές, σε συνεργασία με τις αρχές Ασφαλείας, στις 13 Ιούλη, οργάνωσαν τρομοκρατική επίθεση εναντίον των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο, στο Πολυτεχνείο, στην Ανωτάτη Εμπορική και αλλού, με σκοπό να εμποδίσουν τις εκδηλώσεις εναντίον της επέκτασης της Βουλγαρικής Κατοχής. Στη Μακεδονία, οι οργανώσεις αντίστοιχου χαρακτήρα αντιπαρέθεταν στα πατριωτικά – αγωνιστικά συνθήματα του ΕΑΜ το σύνθημα της παθητική αντίστασης, καλώντας το λαό να κλειστεί στα σπίτια του⁶.

Εντελώς αντίθετη ήταν η στάση του ΕΑΜικού κινήματος. Πέρα από την προκήρυξη του ΕΑΜ που αναφέραμε στην αρχή, η ΚΕ του, με απόφασή της στις 8/7/1943, «εκφράζοντας την αγανάκτησή της και το μίσος του ελληνικού λαού εναντίον των κατακτητών και της προδοτικής κυβέρνησης του Ράλλη, που νομιμοποιεί το διαμελισμό της Ελλάδας και την εξαφάνιση του ελληνισμού από τη Μακεδονία και τη Θράκη», κάλεσε «το λαό σε συναγερμό για τη σωτηρία του μακεδονοθρακικού λαού από τα νύχια των αιμοβόρων εισβολέων». Ταυτόχρονα, η ΚΕ του ΕΑΜ δήλωσε πως απλώνει αδελφικά το χέρι σε όλα τα κόμματα, οργανώσεις, φορείς και κοινωνικές ομάδες για να ενωθούν «σ’ ένα πανεθνικό παλλαϊκό μέτωπο για τη σωτηρία της Μακεδονίας, για το ξεσκλάβωμα της χώρας, για μια Ελλάδα ελεύθερη, ακέραια, ανεξάρτητη και λαοκρατούμενη»⁷.

Δύο ημέρες μετά την έκδοση της απόφασης αυτής της ΚΕ του ΕΑΜ, ο «Ριζοσπάστης», στο κύριο άρθρο του υπό τον τίτλο «Να σώσουμε τη Μακεδονία» και υπέρτιτλο «Γερμανοί και εθνοπροδότες παράδωσαν τη Μακεδονία στις ορδές του Βόρι – Κάτω τα χέρια από την Ελληνική Μακεδονία», τόνιζε: «Ολοι στον αγώνα με ένα σύνθημα: ”Κάτω τα χέρια από την Ελληνική Μακεδονία”. Να απομονωθούν και να εκμηδενιστούν οι εθνοπροδότες. Να συντριβούν οι Γερμανο – Ιταλο – Βούλγαροι κατακτητές. Να σώσουμε την Ελληνική Μακεδονία και τους πληθυσμούς της»⁸.

Την ίδια ημέρα που κυκλοφόρησε το εν λόγω φύλλο του «Ριζοσπάστη», το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με απόφασή του «πάνω στην καινούρια βουλγαρική επιδρομή», καλούσε «ολόκληρο τον ελληνικό λαό, όλες τις οργανώσεις και κόμματα να συνενώσουν τις δυνάμεις τους σε πανεθνικό απελευθερωτικό πόλεμο για τη σωτηρία της ελληνικής Μακεδονίας, της Δυτικής Θράκης, για τη λευτεριά της σκλαβωμένης Ελλάδας»⁹.

Ο λαός αγωνίζεται και νικά

Ο ελληνικός λαός ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και απάντησε με μαζικές κινητοποιήσεις στη ναζιστική απόφαση για επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σε ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη. Τις κινητοποιήσεις άρχισε η Θεσσαλονίκη στις 10 του Ιούλη, όπου σε πολλές συνοικίες έγιναν λαϊκές συγκεντρώσεις και στελέχη του ΕΑΜ εξήγησαν τη σημασία της προαναφερόμενης απόφασης. Στη συνέχεια, οι συγκεντρωμένοι με μαζικές διαδηλώσεις ξεχύθηκαν στο κέντρο της πόλης. Την ίδια ημέρα έγινε παλλαϊκή απεργία και συγκέντρωση μπροστά στο Δημαρχείο στο Κιλκίς.

Στις 11 του Ιούλη, οι εκδηλώσεις επεκτάθηκαν στο Λαγκαδά και τις επόμενες ημέρες σε Εδεσσα, Νάουσα, Βέροια, Αρδέα, Γιαννιτσά, Φλώρινα, Πτολεμαΐδα, Κοζάνη, Λάρισα, Βόλο, Καρδίτσα και σε άλλα μέρη¹⁰. Ολες αυτές οι συγκεντρώσεις συνέκλιναν στην κορύφωσή τους, στη μεγάλη δηλαδή συγκέντρωση, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 22 Ιούλη.

Γι’ αυτήν τη συγκέντρωση «από τις 11 του Ιούλη η πρωτεύουσα βρισκόταν σε συναγερμό», γράφει ο Θ. Χατζής¹¹. «Η προετοιμασία της διαδήλωσης – σημειώνει η Καίτη Ζεύγου¹² - άρχισε 8-10 μέρες νωρίτερα. Κινητοποιήθηκε όλος ο παράνομος εκδοτικός μηχανισμός των ΕΑΜικών οργανώσεων. Τη μεγάλη είδηση την αναγγέλνει κάθε μέρα η πολυδιάβαστη εφημερίδα: Ο τοίχος. Και τα βράδια, το ΕΑΜικό ραδιόφωνο, ο τηλεβόας. Αμέτρητες χιλιάδες οι προκηρύξεις. Σε 3 εκατ. υπολογίζονταν τα τρικ που έπεσαν στην Αθήνα και στον Πειραιά». Ο Β. Μπαρτζιώτας μάς πληροφορεί πως «η Κομματική Οργάνωση της Αθήνας και η ΚΟ Πειραιά, μαζί με τις ΕΑΜικές οργανώσεις της Αθήνας και την ΕΠΟΝ, έκαναν πραγματικά τεράστια δουλιά για την επιτυχία της μαχητικής αυτής διαδήλωσης»¹³. Ο Σπ. Κωτσάκης λέει ότι η κινητοποίηση οργανώθηκε κατά οικοδομικό τετράγωνο, με αποτέλεσμα στην Αθήνα να γίνει «πραγματικότητα το ”σπίτι με σπίτι – καλύβι με καλύβι κι ένα οχυρό της αντίστασης”, του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα»¹⁴.

Πέμπτη 22 Ιούλη 1943. Από τις 5.30 π.μ. ηχούν οι καμπάνες των εκκλησιών, σημαίνοντας το μεγάλο συναγερμό και τα χωνιά καλούν το λαό στους τόπους συγκέντρωσης. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι από το προπαγανδιστικό υλικό της συγκέντρωσης. Τούτη τη μέρα, είναι ημέρα γενικής απεργίας. Τα καταστήματα είναι κλειστά, οι χώροι δουλιάς άδειοι. Εχουν νεκρώσει τα πάντα.

Κατά τις 8.30 π.μ., ο κόσμος ξεχύνεται από τις συνοικίες προς το κέντρο της πόλης και λίγες ώρες αργότερα μια τεράστια λαοθάλασσα θα το έχει πλημμυρίσει. Υπολογίστηκε τότε ότι πάνω από 300.000 λαού συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ομονοίας, στο χώρο έξω από το Πολιτικό Γραφείο του Ράλλη και τη βουλγαρική Πρεσβεία. Ηταν τέτοια η λαϊκή κινητοποίηση, που ο εχθρός πανικοβλήθηκε και κατέβασε τα τανκς για να την αντιμετωπίσει. Στις μάχες που ακολούθησαν μεταξύ του πάνοπλου εχθρού και του άοπλου λαού, σκοτώθηκαν 30 διαδηλωτές. Ανάμεσά τους, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Κούλα Λίλη, ο Κ. Λουκάκης, η Ολγα Μπακόλα, η Αντωνιάδη, ο Μ. Κολοζύμης, ο Θωμάς Χατζηθωμάς, ο Β. Στεφανιώτης, ο Θ. Τεριάκης κ.ά. Τραυματίστηκαν 200 διαδηλωτές και γύρω στους 500 συνελήφθησαν¹⁵. Ο φόρος αίματος ήταν πραγματικά μεγάλος¹⁶. Ομως, ο λαός βγήκε νικητής. Η επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής ματαιώθηκε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1 «Ιστορία της Αντίστασης 1940-’45», εκδόσεις «ΑΥΛΟΣ», τόμος 2ος, σελ. 820
2 Σόλωνα Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος 1ος, σελ. 106-108
3 Θανάση Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις «Δωρικός», τόμος β`, σελ. 265
4 Εφημερίδα «Ελευθερία», 17/10/1960, «Από τα μυστικά Αρχεία του Τρίτου Ράιχ»
5 Ολόκληρο το σημείωμα του Ι. Ράλλη στο: Ηλία Βενέζη: «Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός – Οι χρόνοι της δουλείας», εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ», σελ. 56-59
6 «Στ’ Αρματα! – Στ’ Αρματα – χρονικό της Εθνικής Αντίστασης» ΠΛΕ 1967, σελ. 182
7 «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Α`, σελ. 37-38
8 «Ριζοσπάστης» 10/7/1943, στην έκδοση «Ριζοσπάστης: Περίοδος 1941-1945, Κατοχή – Δεκεμβριανά», εκδόσεις «Ριζοσπάστης» – «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 89
9 «Το ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος Ε`, σελ. 159, και «Ριζοσπάστης» 18/7/1943 (βλέπε την έκδοση «Ριζοσπάστης: Περίοδος 1941- 1945, Κατοχή – Δεκεμβριανά», εκδόσεις «Ριζοσπάστης» – Σύγχρονη Εποχή», σελ. 91)
10 Σπ. Γ. Γασπαρινάτου: «Η Κατοχή», εκδόσεις «Ι. Σιδέρη», τόμος Α`, σελ. 458
11 Θ. Χατζή, το ίδιο, σελ. 268
12 Β. Μπαρτζιώτα: «Η Εθνική Αντίσταση στην Αδούλωτη Αθήνα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 132
13 Καίτης Ζεύγου: «Με το Γιάννη Ζεύγο στο επαναστατικό κίνημα», εκδόσεις «Ωκεανίδα», σελ. 260
14 Σπ. Κωτσάκη: «Εισφορά στο χρονικό της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης στην Αθήνα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 141
15 «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 419-420
16 Για τη διαδήλωση, βλέπε το πρώτο ζωντανό ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» στο φύλλο της 23/7/1943 («Ριζοσπάστης: Περίοδος 1941 – 1945, Κατοχή – Δεκεμβριανά», εκδόσεις «Ριζοσπάστης» – «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 95)


 ΠΗΓΗ

Σύγκρουση πολιτισμών ή ταξικών συμφερόντων;

Σύγκρουση πολιτισμών ή ταξικών συμφερόντων;
Υποβλήθηκε από dokimio  

Πριν την εξέταση της λεγόμενης «σύγκρουσης πολιτισμών», πρέπει να σημειωθεί η έννοια αυτού που λέγεται «πολιτισμός». Μόνο έτσι μπορεί να γίνει κατανοητό, τι είναι αυτό που συγκρούεται στο σύγχρονο κόσμο και για ποιους λόγους. Η τρέχουσα αντίληψη έχει φορτίσει θετικά την έννοια του πολιτισμού, προσδιορίζοντάς τη σαν το σύνολο των εθίμων, ηθών, ιδεών, τέχνης, θρησκείας κλπ., που διαθέτει ένας λαός. Οταν μιλάει για «πολιτισμένο» λαό ή συμπεριφορά, εννοεί κάτι το θετικό και ανεβασμένο. Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα έντονα από τους ΝΑΤΟικούς βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία, ακούμε συχνά: «Καλά, αυτός είναι ο πολιτισμένος κόσμος;».


Τι είναι πολιτισμός;


Πολιτισμό είχαν κι έχουν όλοι οι λαοί. Η βαθμίδα ανάπτυξης των πολιτισμών, όμως, παρουσιάζει αποκλίσεις. Διότι το επίπεδο, στο οποίο βρίσκεται ένας πολιτισμός, εξαρτάται από την ανάπτυξη των παραγωγικών του δυνάμεων. Αυτή καθορίζει, αν ένας πολιτισμός βρίσκεται σε ανώτερο ή κατώτερο επίπεδο της ιστορικής σκάλας. Οταν μια χώρα, ένας λαός αναπτύξει τις παραγωγικές του δυνάμεις (διαθέτει πια τις υλικές προϋποθέσεις για κάποιους λόγους, που δεν μπορούμε να εξετάσουμε εδώ), αναπτύσσει μαζί μ' αυτές όλο το εποικοδόμημα των ιδεών, ηθών, του δικαίου, των θεσμών, της τέχνης κλπ. σ' ένα υψηλότερο, πιο εκλεπτυσμένο επίπεδο. Οφείλουμε να διευκρινίσουμε εδώ ότι η έννοια «λαός» δεν είναι εντελώς δόκιμος, διότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων γινόταν ιστορικά σε ταξικές κοινωνίες (εξαίρεση, το ιστορικά πρόσφατο παράδειγμα των σοσιαλιστικών χωρών). Δηλαδή, ο λαός παρήγαγε, αλλά δεν κυριαρχούσε, άρα δεν απολάμβανε το αγαθό της ανάπτυξης. Επομένως, στις ταξικές κοινωνίες υπήρχαν πάντα δύο, ή και περισσότερες αναπτυξιακές ή, αν θέλετε, πολιτισμικές ταχύτητες. Δίπλα στα ψηλά φτερουγίσματα του πνευματικού εποικοδομήματος στη φάση ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων σε ταξικές κοινωνίες, παρατηρείται η πράξη της κατάκτησης, της εκμετάλλευσης, της επιβολής, της επέκτασης εις βάρος άλλων λαών. Κρατώντας οι εκάστοτε κυρίαρχοι με τη βία την εξουσία στη δική τους χώρα, εξάγουν βία, παρουσιάζοντας το γνωστό βάρβαρο πρόσωπο προς τα έξω, στο όνομα του εκπολιτισμού, της προστασίας και της συνέτισης. Με τη βοήθεια της ανώτερης υλικοτεχνικής υποδομής τους, έχουν επιβληθεί ακόμα σε χώρες με ανώτερη κουλτούρα από τον κατακτητή, αλλά με κατώτερη υλικοτεχνική υποδομή. Η προσπάθεια επιβολής εκ μέρους του πολιτισμού με τις πιο αναπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις στον τομέα της κουλτούρας (γλώσσα, τέχνη, θρησκεία, πρότυπα συμπεριφοράς, ήθη) δεν πετυχαίνει πάντα σε όλα, κυρίως εκεί που οι υποταγμένες χώρες διαθέτουν μια παλαιά, βαθιά ριζωμένη κουλτούρα και γλώσσα, ενδεχομένως και θρησκεία και γι' αυτό οι αντιστάσεις έχουν ισχυρά ψυχολογικά - πολιτισμικά ερείσματα. Οι Δυτικοί αποικιοκράτες το ήξεραν πολύ καλά και γι' αυτό έστελναν στον Τρίτο Κόσμο πρώτα τους κληρικούς και μετά στρατεύματα και εμπόρους.


Τι ακριβώς συγκρούεται;


Από τα παραπάνω βγαίνει ότι υπήρχε και υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών, αλλά όχι με την έννοια που παρουσιάζεται στα ΜΜΕ, ιδιαίτερα τις μέρες μετά από την 11η Σεπτεμβρίου. Η σύγκρουση των πολιτισμών είναι ένα ιδεολόγημα, που έγινε πολύ της μόδας από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο του Σάμιουελ Χάντινγκτον, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ (ΗΠΑ), «Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης». Πρόκειται για βιβλίο με άκρως αντιδραστικές απόψεις, που έχει επηρεάσει πολύ τη δυτική σκέψη και που ο αφυδατωμένος απόηχός του παρατηρείται στις συζητήσεις και στα δημοσιεύματα των ντόπιων ΜΜΕ. Συζητήσεις, δηλαδή, που αποφεύγουν να κατονομάσουν το πραγματικό πεδίο της σύγκρουσης, όπως ο διάβολος το λιβάνι: Το ενδοϊμπεριαλιστικό οικονομικό - κοινωνικό - ιδεολογικό πεδίο.


Οι κύριοι άξονες του βιβλίου: Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, οι διαφορές ανάμεσα στους λαούς δεν είναι πλέον ιδεολογικές / οικονομικές, αλλά πολιτισμικές. Ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων αντικαταστάθηκε από τη σύγκρουση των πολιτισμών. Τα τσιτάτα προς επιβεβαίωση των ιδεολογημάτων του ο Χάντινγκτον τα παίρνει, ανάμεσα σ' άλλους, από τον Χάβελ και τον Ντελόρ. Και ο Χένρι Κίσινγκερ το επαινεί ως ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που γράφτηκαν μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου... Κατά τον Χάντινγκτον, οι σημαντικότερες συγκρούσεις θα είναι ανάμεσα σε διαφορετικές πολιτιστικές οντότητες και όχι ανάμεσα σε κοινωνικές τάξεις, όχι ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς (υπογράμμιση Α. Ι.) και στο μακρο-πεδίο η επικρατούσα διαίρεση είναι μεταξύ Δύσης και υπολοίπων με την πιο έντονη διαμάχη μεταξύ μουσουλμανικών / ασιατικών κοινωνιών και Δύσης. Ο 20ός αιώνας ήταν δύσκολος, αλλά είχε αίσιο τέλος! Η «πτώση του κομμουνισμού» επιδείνωσε την τάση επιβολής του δυτικού δημοκρατικού φιλελευθερισμού. Από το 1500 περίπου, λέει, και μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο, ο κόσμος ήταν πολυπολικός, μετά έγινε διπολικός (ΕΣΣΔ κατά ΗΠΑ και ΗΠΑ κατά ΕΣΣΔ) και μετά από τον Ψυχρό Πόλεμο έγινε πολυπολιτισμικός. Μόνο στο διπολικό κομμάτι κυριαρχούσαν οι οικονομικές, ιδεολογικές, πολιτικές διαφορές, κατά Χάντινγκτον, ενώ η διαμάχη της φιλελεύθερης δημοκρατίας με το μαρξισμό - λενινισμό ήταν μόνο εφήμερο και επιφανειακό ιστορικό φαινόμενο.


Αναφερθήκαμε σε κάποια αποφθέγματα στο βιβλίο «Σύγκρουση των πολιτισμών», διότι το μπάχαλο των παντελώς αταξικών ιδεολογημάτων του, που αποτελούν μια ιδεολογική - ιστορική λαθροχειρία ολκής, βολεύουν το αντιδραστικό κατεστημένο της Δύσης και αφήνουν βαθιά ίχνη στη συνείδηση των ανθρώπων στο δυτικό κόσμο. Απόδειξη και οι εδώ συζητήσεις στα ΜΜΕ, στις οποίες αποφεύγεται η ουσία της σύγκρουσης.


Πού διαφωνούν και πού συμφωνούν;


Οι απόψεις αυτές βολεύουν, όμως, και τους κυρίαρχους του ισλαμικού κόσμου. Ενα παράδειγμα μάς δίνει η ιστορία του Αφγανιστάν, στο στόχαστρο και σήμερα, όπου υπήρχε τη δεκαετία 1979 - 1989 μια αγαστή συνεργασία ισλαμιστών - ιμπεριαλιστικής Δύσης για να διώξουν τον κοινό εχθρό, τους άθεους Ρώσους (κατά τους μεν) ή τα κομμούνια (κατά τους δε). Η σύγκρουση τότε, πού υπάρχει; Υπάρχει με βάση τον προσδιορισμό που διατυπώσαμε στην αρχή του άρθρου: Με κριτήριο την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, η λεγόμενη «Δύση» (σε εισαγωγικά, γιατί η Ιαπωνία τι είναι;) έχει την πιο αναπτυγμένη υλικοτεχνική υποδομή. Οι πιο σημαντικές πρώτες ύλες, όμως, βασικές για την υποδομή αυτή, και ιδιαίτερα το πετρέλαιο, βρίσκονται στις μη-δυτικές, σε μεγάλο βαθμό μάλιστα σε ισλαμικές χώρες.


Μπαίνουμε, συνεπώς, στο χώρο της πραγματικής σύγκρουσης. Η «Δύση» θέλει να κουμαντάρει τις ενεργειακές πηγές (και τις αγορές) ανά τον κόσμο, ενσωματώνοντας στο δικό της σύστημα όσες οικονομίες έχουν μείνει έξω απ' αυτό, για την παγκόσμια παντοδυναμία της. Ερχεται σε σύγκρουση με τα κατεστημένα χωρών, όπου δεν είχε βάλει ακόμα τις οικονομικές - στρατιωτικές βάσεις της. Κι αυτές είναι, σε πρώτο πλάνο σήμερα, ισλαμικές. Αυτό της δίνει την ευκαιρία να προπαγανδίσει τον πόλεμό της σαν πόλεμο με το Ισλάμ. Χρειάστηκε, γι' αυτό, μουσουλμάνους κακοποιούς - τρομοκράτες και είχε, στο παρελθόν κιόλας, δημιουργήσει αρκετούς (ας θυμηθούμε το σύνδρομο Καντάφι, Σαντάμ, κλπ.). Τώρα χτυπήθηκε στο σπίτι της, όπως λέγεται, μια καινούρια διάσταση, που οξύνει τη σύγκρουση. Από την άλλη όχθη, οι κυρίαρχοι πλουτοκράτες ισλαμικών χωρών μπορούν να παρασύρουν τις φτωχές μάζες τους σε ιερούς πολέμους μόνο διά της θρησκευτικής οδού, διότι στο χαμηλό στάδιο ανάπτυξης που βρίσκονται, όλος ο κοινωνικός ιστός εκεί είναι διαποτισμένος από τη θρησκεία. Μπορούν να προπαγανδίσουν τον πόλεμο αυτό σαν πόλεμο με το Χριστιανισμό (λειτουργεί το αντανακλαστικό ιστορικό των Σταυροφοριών του Μεσαίωνα κατά του Ισλάμ) ή / και με τους ειδωλολάτρες / άθεους της σαπισμένης Δύσης.


Η προπαγάνδα της δυτικής πλευράς δε σηκώνει πλέον το λάβαρο της θρησκείας (αν και θα το 'θελε ο αρχιεπίσκοπος), αλλά των δημοκρατικών αξιών του δυτικού (αστικού) πολιτισμού. Ο αναπτυγμένος καπιταλισμός έχει ξεπεράσει τη φάση, που κυριαρχούσε το θρησκευτικό στοιχείο, κι ας «ευλογεί ο Θεός την Αμερική» (GOD BLESS ALERICA). Από άλλο ψυχοκοινωνικό - συνειδησιακό εποικοδόμημα περνάει ο προηγμένος καπιταλισμός τη δικαιολόγηση των πολέμων του, από άλλο ψυχοκοινωνικό - συνειδησιακό επίπεδο ο χώρος του Ισλάμ.


Ποια είναι η προοπτική;


Η αληθινή σύγκρουση, επομένως, συγκαλύπτεται και στο προσκήνιο τοποθετείται μια διαπάλη σε ακίνδυνο για την ταξική κοινωνία επίπεδο, για να χειραγωγηθεί η οργή των λαών (και στη Δύση και στην Ανατολή), να διοχετευτεί σε ανώδυνες κατευθύνσεις.


Οι αυθόρμητες αντιστάσεις των μη-δυτικών λαών ενάντια σ' αυτό, που το ονομάζουν «Δύση» (δυτική σήψη, αθεΐα), είναι στην ουσία αντικαπιταλιστικές, χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει, όμως. Οι αντιστάσεις εκφράζονται ακόμα και σαν γάντζωμα στο δικό τους - ενδεχομένως και σκοταδιστικό, αλλά πάντως δικό τους - θρησκευτικό - εθιμικό σύμπλεγμα.


Για να αποφύγουμε κάθε παρανόηση: Η κάθε ταξική κοινωνία παρουσιάζει αυτές τις δύο πτυχές, που με την πρώτη ματιά φαίνονται αντιφατικές. Στη φάση της ανόδου και άνθησής της έρχεται με νέες αξίες, ανώτερες από τους προηγούμενους κοινωνικοοικονομικούς σχηματισμούς. Ετσι, ο νεαρός καπιταλισμός στην άνοδό του, ώθησε την ιστορία μπροστά σε νέες δημοκρατικότερες αξίες. Βεβαίως, προς το συμφέρον της ιστορικά νέας κυρίαρχης τάξης, της αστικής, αλλά τις παρουσίαζε πάντα σαν αταξικά πανανθρώπινες, αφήνοντας μια παρακαταθήκη για τον ιστορικά επόμενο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, το σοσιαλιστικό, που προορίζεται να τις κάνει πραγματικά πανανθρώπινες. Σ' ένα βαθμό, είχαν κατακτηθεί από ευρύτερα στρώματα των δυτικών καπιταλιστικών χωρών, μετά από σκληρότατους αγώνες, βέβαια. Το ίδιο σύστημα πέρασε από πολλούς πολέμους και ενδοκαπιταλιστικές συγκρούσεις, που η αστική ιστοριογραφία συνήθως τις παρουσιάζει ως θρησκευτικές, κρύβοντας τον ταξικό χαρακτήρα τους. Π.χ., οι Προτεστάντες με τους Καθολικούς αλληλοσφάζονταν. Ομως, ο προτεσταντισμός ήταν η θρησκευτική ένδυση της νέας αστικής τάξης και ο καθολικισμός της παλαιάς, της φεουδαρχικής. Το βάρβαρο επεκτατισμό τον γνώρισε καλά ο Τρίτος Κόσμος, που υπέστη τον «εκπολιτιστικό» μηχανισμό της «Δύσης».


Ωστόσο, δεν μπορούμε να σβήσουμε την ιστορική προσφορά του κάθε κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, στο όνομα του ότι ήταν βάρβαρος, ιδιαίτερα στη φάση του εκφυλισμού του, πετώντας μαζί με το βάρβαρο και όλα τα αναγκαία για την ανάπτυξη στοιχεία. Ούτε μπορούμε, όπως το κάνουν οι υποστηρικτές του καπιταλισμού, να προβάλλουμε μονάχα τις παλιότερες πεφωτισμένες και σήμερα ξεχασμένες πλευρές του, δικαιολογώντας τις βάρβαρες επεκτατικές εκστρατείες. Αυτές υποθάλπουν το υπαρκτό (στο μη-δυτικό και ημι-δυτικό κόσμο) κλίμα της επιστροφής σε παλαιότερα μεγαλεία, σε ξεπερασμένες αξίες, είτε θρησκευτικές, είτε μεγαλοϊδεατικές, εθνικιστικές. Αυτό θα σήμαινε επιστροφή σε μια παλαιότερη διαίρεση των λαών ανάμεσα στο λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο και τους υπόλοιπους, όπως βλέπουμε τώρα με την αναζωπύρωση σε σύγχρονες συνθήκες της διαίρεσης Δύσης - Ισλάμ, που μερικοί τη λένε ρήξη Ανατολής - Δύσης.


Οι λαοί πρέπει να κάνουν μια άλλη επιλογή, απ' αυτήν που τους σερβίρουν. Είναι η επιλογή της απαλλοτρίωσης της παγκόσμιας πλουτοκρατίας, ώστε να επιστραφούν από τους λαούς τα κλεμμένα. Ετσι, η επιλογή που τίθεται μπροστά στους λαούς δεν είναι Δύση ή Ισλάμ, αλλά ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ `Η ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ.


‹Μέση Ανατολή και πόλεμος: Αχώριστοι όπως πάντα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ

ΜΕΧΡΙ ΤΟ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΚΕ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ	ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ	ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
1931
· Ιανουάριος: Μετά την Παγκόσμια κατακραυγή, η Κυβέρνηση Βενιζέλου μετατρέπει τις θανατικές καταδίκες των κομμουνιστών σε φυλάκιση, ενώ μειώνει και τις άλλες ποινές. · 24/2: Δημοσιεύεται στο «Ριζοσπάστη» γράμμα της ΚΔ προς την ΚΕ του ΚΚΕ. Ζητείται η κατάπαυση όλων των συζητήσεων μέσα στο Κόμμα, ώσπου να συζητηθεί η ουσία των διαφωνιών. · Μάιος: Μαζικό αγροτικό συλλαλητήριο στα Γρεβενά. · 29/6: Φασιστικά στοιχεία εξαπολύουν άγριο πογκρόμ κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Οι κομμουνιστές τίθενται στο πλευρό των Εβραίων. · Ιούλιος: Μεγάλα συλλαλητήρια στα Φάρσαλα και στην Καρδίτσα. · Νοέμβριος: Εκκληση της ΕΕ της ΚΔ προς το ΚΚΕ, σε σχέση με τη φραξιονιστική διαμάχη στις γραμμές του. Η παρέμβαση βοηθά το Κόμμα να ξεκαθαρίσει τη φραξιονιστική δράση, να στερεώσει τους δεσμούς του με την εργατική τάξη και να ξεκαθαρίσει τη φυσιογνωμία του, ως Κόμμα νέου τύπου. Ορίζεται νέο Πολιτικό Γραφείο. · Δεκέμβριος: Μεγάλες κινητοποιήσεις ανέργων σε όλη την Ελλάδα. · Δεκέμβριος: Συνέρχεται στη Χαλκίδα η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ.	· Ανατροπή της μοναρχίας στην Ισπανία. · Στις αποικίες αναπτύσσεται αντιιμπεριαλιστικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. · Στις Ινδίες, οργανώνεται εκστρατεία κατά της αποικιοκρατίας. · Η Ιαπωνία καταλαμβάνει τις βορειανατολικές επαρχίες της Κίνας. · Ιδρύθηκε στο Βερολίνο η «Εθνικοσοσιαλιστική Αγωνιστική Κίνηση Γερμανίας». · Ο Μουσολίνι κάνει «εκκαθαρίσεις» στους αντιπάλους του. · Η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία στα πρόθυρα της κατάρρευσης. ΗΠΑ - Αγγλία στηρίζουν τη Γερμανία (Ράιχ).	· Πρώτη εμφάνιση στα γράμματα του Γιώργου Σεφέρη, με τη «Στροφή». Ο ποιητής ανανεώνει μορφικά την ελληνική ποίηση. Φανερή είναι στο έργο του, η βαθιά αγωνία για την τύχη του ελληνικού λαού, ειδωμένη από τη σκοπιά του αστού διανοητή, του απογοητευμένου από την κατάληξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας. · Ο Ηλίας Βενέζης δημοσιεύει το έργο του «Το νούμερο 31328», που αναφέρεται στην αιχμαλωσία του συγγραφέα από τους Τούρκους κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία. · Ο Μπ. Μπρεχτ γράφει τη Μάννα, θεατρική διασκευή του έργου του Γκόρκι. · Τσάρλι Τσάπλιν: «Τα φώτα της πόλης». · Εμφάνιση του κινήματος εμπρεσιονισμού στην Ελλάδα - Μαλέας, Παρθένης κ.ά.
1932
· Η Ελλάδα κηρύσσεται σε πτώχευση. · Κατά το πρώτο εξάμηνο, αναπτύσσονται μεγάλες αγροτικές κινητοποιήσεις, που καταστέλλονται άγρια από την κυβέρνηση. · Αύγουστος: Πρώτη Πανελλαδική Οργανωτική Σύσκεψη του ΚΚΕ. Το Κόμμα επωμίζεται το καθήκον να τεθεί επικεφαλής του επαναστατικού κινήματος της εργατικής τάξης. · Αύγουστος: Πρώτη Πανελλαδική Συνδικαλιστική Σύσκεψη του ΚΚΕ. · Σεπτέμβριος: Πανελλήνια Κομματική Αγροτική Σύσκεψη. · 25/9: Βουλευτικές εκλογές. Το ΚΚΕ αυξάνει το ποσοστό του και εκλέγει 10 βουλευτές. Σχηματίζεται κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, υπό τον Π. Τσαλδάρη. · Οκτώβριος: Δεύτερη Πανελλαδική Οργανωτική Σύσκεψη του ΚΚΕ. · Δεκέμβριος: 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, στη Χαλκίδα. Εκτιμάται ότι το Κόμμα, μετά την παρέμβαση της ΚΔ, παρουσιάζει σταθερά ανοδική πορεία. Το ΚΚΕ εκτιμά τον κίνδυνο φασιστικοποίησης και αντιπαραθέτει το «Κόκκινο Μέτωπο» στο «Ενιαίο μέτωπο του φασισμού».	· Ολοκληρώνεται με επιτυχία το 1ο πεντάχρονο πλάνο στη Σοβιετική Ενωση. Η χώρα προχωρά με επιτυχία στο δρόμο της εκβιομηχάνισης. · Ιανουάριος - Μάρτιος: Ιαπωνικά στρατεύματα επιτίθενται κατά της Σαγκάης. · 2/2: Αρχίζει στη Γενεύη η Διεθνής Διάσκεψη για τον αφοπλισμό. · 8/5: Νίκη του «αριστερού συνασπισμού» στη Γαλλία. · 27-29/8: Διεθνές αντιπολεμικό συνέδριο στο Αμστερνταμ.	· Ανακαλύπτονται τα ουδετερόνια και τα ποζιτρόνια. Επιτυγχάνεται πυρηνική αντίδραση με τεχνητά επιταχυνόμενα πρωτόνια. · Ο Δ. Γληνός καλλιεργεί τη διαλεκτική υλιστική σκέψη στη φοιτητική νεολαία και την ένταξη στη μάχη για μια νέα ζωή. Εξαιρετικό δείγμα της πνευματικής του  καθοδήγησης το άρθρο: «Ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους». · Εναρξη λειτουργίας του Εθνικού Θεάτρου με τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου.
1933
· 12/1: Η κυβέρνηση Τσαλδάρη ανατρέπεται από το Βενιζέλο. · 23/1: Συλλαλητήριο των απολυμένων εργατών του εργοστασίου Λαναρά πνίγεται στο αίμα. · 15/2: Αιματηρά γεγονότα στη Θεσσαλονίκη, μετά από πολιορκία συγκέντρωσης εργατών στο Εργατικό κέντρο από την αστυνομία. · 5/3: Βουλευτικές εκλογές μέσα σε όργιο βίας. Το ΚΚΕ διατηρεί τα ποσοστά του, αλλά δεν εκλέγει βουλευτή, λόγω του πλειοψηφικού συστήματος. Σχηματίζεται εκ νέου κυβέρνηση Τσαλδάρη. · Ιούλιος: Μεγάλη απεργία των καπνεργατών, που ξεκινά από την Καβάλα και εξαπλώνεται και σε άλλες πόλεις. Οι καπνοβιομήχανοι αναγκάζονται να ικανοποιήσουν όλα τα αιτήματα. · 7/8: Μεγάλη απεργία των ανθρακωρύχων του Αλιβερίου, με αιματηρό τέλος. · Δεκέμβριος: Παμφοιτητική απεργία διαρκείας στην Αθήνα. · Συνολικά, η επιρροή και η δράση του ΚΚΕ έχει παρουσιάσει σημαντική άνοδο. Το Κόμμα κατορθώνει να αποκαταστήσει δύο θεμελιώδεις αρχές για τη λειτουργία του: το δεσμό του με τις λαϊκές μάζες και το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό.	· Ο Χίτλερ καταλαμβάνει την εξουσία στη Γερμανία. Ξεκινά μια από τις ζοφερότερες περιόδους στη σύγχρονη ανθρώπινη ιστορία. ·Η Γερμανία αποχωρεί από την ΚΤΕ. · Η Ιαπωνία αποχωρεί από την ΚΤΕ και συνεχίζει τις κατακτητικές επιθέσεις ενάντια στην Κίνα. Συνθηκολόγηση με ουδέτερη ζώνη στη Β. Κίνα. · 5/3: Εκκληση της Κομμουνιστικής Διεθνούς για σχηματισμό ενιαίου μετώπου κομμουνιστών και σοσιαλδημοκρατών ενάντια στο φασισμό και στον πόλεμο. · Σεπτέμβριος: Ο Χίτλερ και ο Γκέρινγκ οργανώνουν τον εμπρησμό του γερμανικού κοινοβουλίου (Ράϊχσταγκ) και τον αποδίδουν στους κομμουνιστές. Ξεκινά η δίκη της Λειψίας με κατηγορούμενους τους Γκεόργκι Ντιμιτρόφ, Ερνστ Τέλμαν και άλλους κομμουνιστές ηγέτες. Η δίκη κατέληξε σε οικτρή αποτυχία για το ναζιστικό καθεστώς. Οι κομμουνιστές ηγέτες αθωώθηκαν. · 17 Νοέμβρη: ΗΠΑ, Ρούζβελτ: Αναγνώριση της κυβέρνησης της ΕΣΣΔ. Σύναψη διπλωματικών σχέσεων.	· Νίκος Καββαδίας: «Μαραμπού». Η πρώτη εμφάνιση στα Γράμματα του θαλασσινού (ασυρματιστή σε ποντοπόρα) ποιητή. · Κοσμά Πολίτη: «Εκάτη». · Αντρέ Μαλρώ: «Η ανθρώπινη κατάσταση». · Ο Μπρεχτ και άλλοι αντιφασίστες διανοούμενοι εγκαταλείπουν τη ναζιστική Γερμανία. · Στις ΗΠΑ γυρίζονται τα πρώτα έγχρωμα φιλμ. · Σταματά η εκτάλεση τεράστιας τοιχογραφίας του Ντιέγκο Ριβέρα στην Νέα Υόρκη γιατί απεικονίζει προλετάριους και τον Λένιν. · Ο Αϊντσάιν αυτοεξορίζεται στο Νιου Τζέρσεϋ των ΗΠΑ. · Νόμος στην Ελλάδα για τη λογοκρισία των θεατρικών έργων και των κινηματογραφικών ταινιών (Τσαλδάρης).
1934
· Η Ελλάδα βρίσκεται σε κατάσταση οικονομικής ύφεσης. Δημιουργούνται ακροδεξιές οργανώσεις, ενώ εκφράζονται απόψεις για την παλινόρθωση της βασιλείας. · Ιανουάριος: Συνέρχεται στην Αθήνα, η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Η Ολομέλεια καθόρισε το χαρακτήρα και τις κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης στην Ελλάδα: «Η επικείμενη επανάσταση των εργατών και αγροτών στην Ελλάδα θα έχει αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα, με τάσεις γρήγορης μετατροπής της σε προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση...». «...κινητήριες δυνάμεις θα είναι η εργατική τάξη και οι φτωχομεσαίες μάζες της αγροτιάς στην πάλη κατά της αντεπαναστατικής πολιτικής της μπουρζουαζίας, που υποστηρίζεται από τους πλούσιους αγρότες...». · Φεβρουάριος: Το ΚΚΕ σημειώνει σημαντικές επιτυχίες στις δημοτικές εκλογές. Στην Καβάλα και στις Σέρρες αναδεικνύονται κομμουνιστές δήμαρχοι. · 9/2: Υπογράφεται το Βαλκανικό Σύμφωνο, ανάμεσα στην Ελλάδα, τη Ρουμανία, τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία. Τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να εγγυώνται από κοινού τα βαλκανικά σύνορα, ενώ, με μυστικό πρωτόκολλο, υποχρεώνονται να αντιμετωπίσουν με τα όπλα και από κοινού μια πιθανή επίθεση του Χίτλερ ή του Μουσολίνι. · Μάρτιος: Το 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ εγκρίνει ομόφωνα την πολιτική γραμμή και την πρακτική δουλειά της ΚΕ, από την Εκκληση της ΚΔ μέχρι εκείνη τη στιγμή και επικυρώνει τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας. · Ανοιξη: Μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις σε όλη την Ελλάδα. · 9/5: Ο στρατός χτυπά με πολυβόλα διαδήλωση μυλεργατών και λιμενεργατών στην Καλαμάτα. Σκοτώνονται 7 εργάτες. · 26/8: Διαδήλωση των σταφιδοπαραγωγών στο Αίγιο διαλύεται από την αστυνομία με τη χρήση όπλων. · 5/10: Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ υπογράφεται σύμφωνο κοινής δράσης για την αποσόβηση του κινδύνου επιβολής στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας. Το σύμφωνο υπογράφουν: Το ΚΚΕ, το Αγροτικό Κόμμα, η ΓΣΕΕ, η Ενωτική ΓΣΕΕ και τα ανεξάρτητα Εργατικά Συνδικάτα. · Νοέμβριος - Δεκέμβριος: Νέα απεργιακή έξαρση, σε ολόκληρη την Ελλάδα. · 17/11: Επίθεση φασιστών στα γραφεία του «Ριζοσπάστη».  Οργανώνονται διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και έρανοι υπέρ της εφημερίδας. · 23/11: Μαχητική απεργία των εργατών της Αθήνας ενάντια στο φασιστικό κίνδυνο.	· Μεγάλες απεργίες και διαδηλώσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Κομμουνιστική Διεθνής βοηθά αποφασιστικά στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, ενώ τα σοσιαλιστικά κόμματα εμποδίζουν, με την πολιτική τους, την ανάπτυξη ενός ενιαίου μετώπου που θα μπορούσε να αποτρέψει το φασισμό και τον πόλεμο. · 20/1: Εγκαθιδρύεται στην Κούβα η δικτατορία του Φ. Μπατίστα (ανατράπηκε το 1959, από την επανάσταση του Φ. Κάστρο). · Μόσχα: 17ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ. · Η Σοβιετική Ενωση γίνεται δεκτή στην ΚΤΕ. · Αρχίζει η «μεγάλη πορεία» του Μαο στην Κίνα προς Βορά. · Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος στην Αυστρία (Φεβρουάριος) και στην Ισπανία (Απρίλιος). · 30/6: «Η νύκτα των μεγάλων μαχαιριών» (συντριβή της εσωτερικής αντιπολίτευσης στο ναζιστικό κόμμα). · Αγροτική μεταρρύθμιση στο Μεξικό.	· Μιχαήλ Σολόχωφ: «Ο ήρεμος Ντον». Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της σοβιετικής πεζογραφίας. Κατά τα πρότυπα του «Πόλεμος και ειρήνη» ο Σολόχωφ περιγράφει τις περιπέτειες ενός χωριού Κοζάκων στη διάρκεια της Επανάστασης του εμφυλίου και των πρώτων χρόνων οικοδόμησης της σοβιετικής εξουσίας. · Ηλία Ερεμπουργκ: «Η δεύτερη μέρα». · Λουί Αραγκόν: «Οι καμπάνες της Βασιλείας». · Οι αδελφοί Γ. και Σ. Βασίλιεφ γυρίζουν τον «Τσαπάγεφ». ·Το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα στη Γερμανία με τον υπουργό Γ. Γκαίμπελς θέτει υπό τον ολοκληρωτικό έλεγχο τους καλλιτέχνες, όλη την πολιτιστική παραγωγή καθώς και όλα τα έντυπα.
1935
· 1/3: Εκδηλώνεται κίνημα φιλοβενιζελικών αξιωματικών, οργανωμένο από τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, που αποτυγχάνει. · 9/6: Βουλευτικές εκλογές. Το ΚΚΕ ανεβάζει το ποσοστό του στο 9,5%, δεν εκλέγει όμως βουλευτή, εξ αιτίας του πλειοψηφικού συστήματος. · Ιούνιος-Ιούλιος: Το ΚΚΕ απευθύνει εκκλήσεις προς τα αστικά δημοκρατικά κόμματα και τα εργατικά συνδικάτα για τη δημιουργία Πανελλαδικού Αντιφασιστικού Συνασπισμού. · Αύγουστος-Σεπτέμβριος: Εξαρση του απεργιακού κινήματος σε ολόκληρη τη χώρα. Μεγάλες απεργίες σταφιδεργατών, ιδιαίτερα στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο. · Σεπτέμβριος: 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Μπροστά στον κίνδυνο εξωτερικής ιμπεριαλιστικής ή φασιστικής επιβουλής, το Κόμμα ορίζει ως ύψιστο καθήκον την υπεράσπιση της εθνικής ελευθερίας. · 10/10: Στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει την κυβέρνηση Τσαλδάρη. Σχηματίζεται κυβέρνηση υπό τον ακροδεξιό πολιτικό Γ. Κονδύλη. · 3/11: Μετά από νόθο δημοψήφισμα, επανέρχεται στην Ελλάδα η δυναστεία των Γκλύξμπουργκ. · Δεκέμβριος 1935: 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Καθορίζονται τα καθήκοντα του κόμματος για τη δημιουργία Ενιαίου Παλλαϊκού Μετώπου. Διατυπώνεται το σύνθημα της «Λαϊκής Δημοκρατικής Εξουσίας». Διαπιστώνεται ο κίνδυνος που διατρέχει η εθνική ανεξαρτησία της χώρας.	· Ιανουάριος: Ενωση του Σάαρ με τη Γερμανία. · 26/7: Αρχίζουν στη Μόσχα οι εργασίες του 7ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς με θέμα την ενότητα της εργατικής τάξης απέναντι στον κίνδυνο του φασισμού. · Η ιαπωνία εξαπολύει μεγάλη επίθεση στη Μαντζουρία. · Οκτώβριος: Επίθεση της Ιταλίας κατά της Αιθιοπίας. · Ο Α. Σταχάνοφ ανακηρύσσεται «ήρωας εργασίας» στην ΕΣΣΔ. Σταχανοφικό κίνημα.	· Γιώργος Σεφέρης: «Μυθιστόρημα». · Αγγελος Σικελιανός: «Ιερά Οδός». Το ποίημα που προετοιμάζει την οριστική στροφή του ποιητή στη θέαση της ανθρώπινης μοίρας, αυτή η στροφή θα ολοκληρωθεί στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, με την ένταξη του ποιητή στο ΕΑΜ. · Ανδρέας Εμπειρίκος: «Η υψικάμινος». Πρόκειται για το πρώτο ακέραιο δείγμα υπερρεαλιστικής γραφής στην ελληνική ποίηση. Τα πρώτα δείγματα του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, αφορούν μόνο το επίπεδο της μορφής και δεν συνδέονται με κανενός είδους κοινωνικό προβληματισμό. · Νικολάι Οστρόφσκι: «Πως δενότανε το ατσάλι». · Γιούρι Μακαρένκο: «Το παιδαγωγικό ποίημα». · Τ. Σ. Ελλιοτ: «Φονικό στην εκκλησιά». · Στις φυλακές και τις εξορίες ένα τεράστιο μορφωτικό και πολιτισμικό έργο ξεκινά από το Κομμουνιστικό Κόμμα και συνεχίζεται όλα τα επόμενα χρόνια παρανομίας και ημιπαρανομίας του. Στο έργο αυτό συστρατεύεται η πρωτοπόρα διανόηση της εποχής που συναντιέται με τους κομμουνιστές στους τόπους βασανισμού. Η μορφωτική δουλιά στις φυλακές του Αη Στράτη, της Ανάφης, της Ακροναυπλίας και αλλού προετοίμασε ιδεολογικά και πολιτικά το Κόμμα για το έπος της Εθνικής Αντίστασης που ακολούθησε.
1936
· Ιανουάριος: Το ΚΚΕ, μαζί με ένα τμήμα του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας, συγκροτούν το Παλλαϊκό Μέτωπο. · 26/1: Βουλευτικές εκλογές. Το Παλλαϊκό Μέτωπο εκλέγει 15 βουλευτές. Κανένα κόμμα δε συγκεντρώνει πλειοψηφία. · 19/2: Υπογράφεται σύμφωνο ανάμεσα στο κόμμα των Φιλελευθέρων και στο Παλλαϊκό Μέτωπο (σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα). Σύμφωνα με αυτό, το Παλλαϊκό Μέτωπο θα έδινε ψήφο ανοχής σε κυβέρνηση των Φιλελευθέρων, με αντάλλαγμα πολιτικές ελευθερίες και μέτρα οικονομικής στήριξης των ασθενέστερων στρωμάτων. Το σύμφωνο ξεσηκώνει θυελλώδεις αντιδράσεις στους αντιδραστικούς κύκλους και δεν τελεσφορεί. · 19/3: Θάνατος Βενιζέλου. Απρίλιος: Με τη σύμφωνη γνώμη των αντιδραστικότερων μερίδων της ελληνικής πολιτικής ζωής, ορκίζεται πρωθυπουργός ο Ι. Μεταξάς. · Μάιος: Μεγάλες εργατικές διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη πνίγονται στο αίμα. Ξεσπά νέο απεργιακό κύμα σε ολόκληρη τη χώρα. Το Παλλαϊκό Μέτωπο ζητά την παραίτηση της κυβέρνησης. · 15/5: Η ΚΕ του ΚΚΕ εκτιμά ότι επιταχύνονται οι διαδικασίες για την επιβολή φασιστικής δικτατορίας. · 22/7: Το ΚΚΕ με ένα τμήμα του Αγροτικού Κόμματος συγκροτεί Λαϊκό Μέτωπο, σε αντιφασιστική, αντιφεουδαρχική, αντιμονοπωλιακή και αντιιμπεριαλιστική βάση. · 4/8: Ο Ιωάννης Μεταξάς κηρύσσει τη φασιστική δικτατορία του. Επιβάλλεται ένα καθεστώς ωμής φασιστικής βίας, με πρώτα θύματα των σκληρών διώξεων τους κομμουνιστές. Η οικονομική κατάσταση της χώρας και του λαού χειροτερεύει ραγδαία. · Δεκέμβριος: Το ΚΚΕ, που συνεχίζει τη δράση του σε συνθήκες οιονεί παρανομίας, καλεί όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα και τις λαϊκές οργανώσεις σε αγώνα κατά της δικτατορίας.	· Οι Ιταλοί οχυρώνουν και εξοπλίζουν την Αλβανία στα σύνορα με την Ελλάδα. · Οι Ιταλοί υπογράφουν σύμφωνο με το Ράιχ και αναγνωρίζουν τον Φράνκο στην Ισπανία. · Ιούλιος: Ανταρσία του στρατηγού Φράνκο κατά της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας. Ξεκινά ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος. Στο πλευρό της δημοκρατικής κυβέρνησης της Ισπανίας πολεμούν αντιφασίστες από ολόκληρο τον κόσμο. · Οκτώβριος: Συγκροτείται ο φασιστικός άξονας Τόκιο - Βερολίνου - Ρώμης και το σύμφωνο «Αντικομιντέρν». Βασικός αντίπαλος είναι η Σοβιετική Ενωση. Ο Αξονας όμως στρέφεται και κατά των μεγάλων καπιταλιστικών χωρών, στα πλαίσια των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. · Δεκέμβριος: Αναγνωρίζεται στην ΕΣΣΔ το ΚΚ σαν το μόνο νόμιμο κόμμα.	· Σύλληψη και δολοφονία του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα από τους φασίστες. · Ο Πάμπλο Νερούδα γίνεται μέλος του ΚΚ Χιλής και η ποίησή του αλλάζει χαρακτήρα, ώστε να υπηρετήσει καλύτερα τα σοσιαλιστικά του ιδανικά. · Ο Γιάννης Ρίτσος γράφει τον «Επιτάφιο», συγκλονισμένος από τα Τραγικά γεγονότα της Θεσσαλονίκης. · Σεργκέι Προκόφιεφ: «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». · Τσάρλι Τσάπλιν: «Μοντέρνοι Καιροί». · Ο Δημήτρης Γληνός ολοκληρώνει τη «πορεία του προς τα αριστερά» και οργανώνεται στο ΚΚΕ. · Πεθαίνει ο Μαξίμ Γκόρκι στη Μόσχα. · Αύγουστος: Ο Χίτλερ εγκαινίαζει του Ολυμπιακούς Αγώνες στο Βερολίνο.
1937
·Φεβρουάριος: Βαλκανικό Συνέδριο στην Αθήνα. Η Ελλάδα αναλαμβάνει την υποχρέωση να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Ιταλίας ή οποιασδήποτε άλλης δύναμης αναμειχθεί στρατιωτικά στις βαλκανικές υποθέσεις. Το καθεστώς Μεταξά ταλαντεύεται ανάμεσα στον αγγλικό παράγοντα - που το στηρίζει - και στην ιδεολογική του συγγένεια με τη φασιστική Ιταλία. · Φεβρουάριος: 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Συγκροτείται, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, το Αντιδικτατορικό Μέτωπο Νέων. · Μάρτιος: Φοιτητικές διαδηλώσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Οι φοιτητές διαμαρτύρονται για την απόλυση προοδευτικών καθηγητών. Αντιφασιστικές εκδηλώσεις σε Αθήνα και Κρήτη. ·15/4: Χιλιάδες φοιτητές υποδέχονται το Γάλλο υπουργό Παιδείας (της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου) Ζαν Ζε. · Αύγουστος: 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Τίθεται ως κεντρικό καθήκον η οργάνωση Λαϊκού Αντιδικτατορικού Μετώπου. · 5/11: Μανιφέστο του Κόμματος, με το οποίο εκτιμάται ότι η χώρα έχει παραδοθεί στον Αξονα Βερολίνου - Ρώμης.	· Παπική εγκύκλιος κατά του κομμουνισμού. · Βομβαρδίζεται από τους γερμανούς η Γκουέρνικα στην Ισπανία. · Η Ιαπωνική εισβολή στη Κίνα. Γενική επιστράτευση από Τσανγκ Καϊ Σεκ. ·14/6: Ανακήρυξη της Ν. Ιρλανδίας σε κυρίαρχο κράτος (Εϋρε). · Φθινόπωρο: Ξεσπά νέα οικονομική κρίση στον καπιταλιστικό κόσμο.	· Τζων Στάϊνμπεκ: Ανθρωποι και ποντίκια. · Ρομαίν Ρολάν: «Μαγεμένη ψυχή». Στο έργο αυτό ο γάλλος μυθιστοριογράφος εκθέτει πιο ολοκληρωμένα τον κοινωνικό του προβληματισμό. · Ο Πάμπλο Πικάσο ζωγραφίζει τη «Γκουέρνικα» έργο οξείας διαμαρτυρίας απέναντι στη ναζιστική θηριωδία. · Ο Μιχαήλ Ρομ γυρίζει την ταινία «Ο Λένιν τον Οχτώβρη». · Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς συνθέτει την «5η Συμφωνία». · Ο Ν. Ζαχαριάδης γράφει στις φυλακές της Κέρκυρας το ημιτελές δοκίμιό του «Ο αληθινός Παλαμάς». Πρόκειται για μια μοναδική ανάλυση του «Δωδεκάλογου του Γύφτου» μέσα από την οποία αναδείχνεται η υλιστική διαλεκτική σκέψη του ποιητή, γνώρισμα κάθε μεγάλου διανοητή. Ο Ν. Ζαχαριάδης μέσα από τη σύλληψη του Παλαμά διαβλέπει τον επερχόμενο λαϊκό ξεσηκωμό. · Ιδρυση του πρώτου σχολείου Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα από τη Ρόζα Ιμβριώτη. · Ιούλιος: Καίγονται δημόσια στις πλατείες από το Χίτλερ όσα έργα τέχνης δεν συμφωνούν με τις απόψεις του και οι καλλιτέχνες αυτοί «Δεν έχουν πλέον δικαίωμα να δημιουργούν», Μπέκμαν κ.ά.
1938
· 28/7: Ενοπλη εξέγερση κατά του μεταξικού καθεστώτος στα Χανιά, οργανωμένη από βενιζελικούς αξιωματικούς. Παίρνει ενεργό μέρος και η Κομματική Οργάνωση Κρήτης του ΚΚΕ. Η εξέγερση αποτυγχάνει και το καθεστώς εξαπολύει τρομοκρατία.	· Μάρτιος: Η Γερμανία προσαρτά την Αυστρία («Ανσλους»). Η ΕΣΣΔ δηλώνει πρόθυμη να συμμετάσχει σε κοινές αντιφασιστικές προσπάθειες. · Σεπτέμβριος: Υπογράφεται ανάμεσα στη Γερμανία, την Αγγλία τη Γαλλία και την Ιταλία, η Συνθήκη του Μονάχου, με την οποία παραχωρούνται εδάφη της Τσεχοσλοβακίας στη Γερμανία.	· Ο διοικητής της Ασφάλειας του μεταξικού καθεστώτος Κ. Μανιαδάκης εκδίδει κατάλογο 445 βιβλίων που η κυκλοφορία τους απαγορεύεται αυστηρά. Τα βιβλία καίγονται σε δημόσιες πυρές. · Π. Πρεβελάκης: «Το χρονικό μιας πολιτείας». · Νίκος Καζαντζάκης: «Οδύσσεια». Πρόκειται για την ποιητική εξιστόρηση των περιπετειών του Ομηρικού ήρωα μετά την άφιξή του στην Ιθάκη. Οδυσσέας είναι το σύμβολο του ίδιου του ποιητή, που υπήρξε ένας πλάνητας των ιδεών και των τόπων. Είναι το μεγαλύτερο σε έκταση έπος που γράφτηκε από Ευρωπαίο (33.333 στίχοι). · Αγγελος Τερζάκης: «Η πριγκηπέσα Ιζαμπώ». Σημαντικό ιστορικό μυθιστόρημα, που Περιγράφει τις κοινωνικές συνθήκες στην Πελοπόννησο κατά τη Φραγκοκρατία (13ος αιώνας) με αφορμή τη ζωή της πριγκίπισσας Ισαβέλλας Βιλλεαρδουίνας. · Κοσμάς Πολίτης: «EROICA». ·Σαρτρ: «Η ναυτία». Εργο που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μανιφέστο των υπαρξιστών. · Μπ. Μπρεχτ: «Η μάνα κουράγιο και τα παιδιά της», και ο «Βίος του Γαλιλαίου». · Σεργκέϊ Αϊζενστάϊν: «Αλέξανδρος Νιέφσκι». Η ταινία αναφέρεται στον ήρωα του 13ου αιώνα, που ένωσε τους Ρώσους ενάντια στους Τεύτονες ιππότες. Το μήνυμα της ήταν σαφές: οι λαοί  της Σοβιετικής Ενωσης έπρεπε ενωμένοι να αντιμετωπίσουν τη γερμανική απειλή. Η μουσική της ταινίας είναι η ομότιτλη πατριωτική καντάτα του Σεργκέι Προκόφιεφ.
1939
· Φεβρουάριος: 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Εκτιμάται η πορεία της αντίστασης κατά του φασιστικού καθεστώτος, καθώς και ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει η χώρα από τον Αξονα. · Ιούλιος: Η ΕΕ της ΚΔ, με επιστολή της στην ΚΕ του ΚΚΕ τονίζει ότι πρώτος στόχος πρέπει να είναι η υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας της χώρας, από την επιβουλή των δυνάμεων του Αξονα. · Στο τέλος του χρόνου, η Ασφάλεια έχει πετύχει να εξαρθρώσει τις περισσότερες οργανώσεις του ΚΚΕ.	· Η ναζιστική Γερμανία προσαρτά τη Βοημία και τη Μοραβία, στηριζόμενη στη Συνθήκη του Μονάχου. · Ο Φράνκο, με ναζιστική βοήθεια, καταλαμβάνει τη Μαδρίτη. · 10/4: Ιταλική εισβολή στην Αλβανία. · Αύγουστος: Η ΕΣΣΔ υπογράφει σύμφωνο μη επίθεσης με τη Γερμανία (σύμφωνο Μολότοφ - Ρίμπεντροπ) ώστε να προετοιμάσει καλύτερα την άμυνά της, μετά την αποτυχία των συνομιλιών της με την Αγγλία και τη Γαλλία. · 3/9: Η κατάληψη της Πολωνίας από τη ναζιστική Γερμανία σηματοδοτεί την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Αγγλία και η Γαλλία κηρύσσουν πόλεμο κατά της Γερμανίας.	· Ηλίας Βενέζης: «Γαλήνη». Μυθιστόρημα που αναφέρεται στην αποκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων στην Ελλάδα και στις σκληρές συνθήκες που αυτοί συναντούν. · Τζων Στάϊνμπεκ: «Τα σταφύλια της οργής». Ενα από τα καλύτερα δείγματα του αμερικάνικου κοινωνικού μυθιστορήματος, με σοσιαλιστικές αιχμές. · Ο Ζολιό Κιουρί ανακαλύπτει τη διαδικασία σχάσης των πυρήνων του ουρανίου και της αποδέσμευσης πυρηνικής ενέργειας.
1940
· 15/8: Τορπιλισμός της «Ελλης» στο λιμάνι της Τήνου, από ιταλικό υποβρύχιο. · 28/10: Ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, από την Ασφάλεια όπου κρατείται, με γράμμα του προς τον Ελληνικό λαό, τον καλεί να παλέψει κατά της ιταλικής φασιστικής επιδρομής. Φυλακισμένοι και εξόριστοι κομμουνιστές δραπετεύουν για να πολεμήσουν στο Μέτωπο.	· Μάης: Πρωθυπουργός της Αγγλίας ο Τσώρτσιλ. · Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν Ολλανδία, Βέλγιο. · Η Ιαπωνία μετέχει στον Αξονα και επιτίθεται στην Ινδοκίνα.	· Αγγελος Σικελιανός: «Σίβυλλα». · Ευγένιος Ο' Νηλ: «Μακρύ ταξείδι της μέρας μέσα στη νύχτα». · Στις ΗΠΑ επιτυγχάνεται σχάση του ουρανίου 235. · Ρόζα Ιμβριώτη: «Ανώμαλα και καθυστερημένα παιδιά», ένα βιβλίο που διατηρεί τη παιδαγωγική του αξία ως τις μέρες μας, για τους σκοπούς και τα πλαίσια εργασίας των Ειδικών Σχολείων.