Από τον Απρίλη στον Οκτώβρη - Οι εξελίξεις Ιούνη - Ιούλη 1917
Στο προηγούμενο ένθετο παρουσιάσαμε τη στιγμή που οι εσερομενσεβίκοι, πλειοψηφία στα Σοβιέτ, μπαίνουν στην αστική κυβέρνηση. Σήμερα παρουσιάζουμε την περίοδο Ιούνη - Ιούλη που οι εσερομενσεβίκοι έχουν συμβιβαστεί οριστικά και πλήρως με την αστική τάξη. Τα Σοβιέτ μετατρέπονται σε στηρίγματα της αστικής κυβέρνησης, της αστικής τάξης. Τον Ιούλη του 1917 το επαναστατικό κίνημα είχε υποστεί μια προσωρινή ήττα, μετά το χτύπημα της διαδήλωσης των εργατών στην Πετρούπολη, οι μπολσεβίκοι είχαν τεθεί εκτός νόμου, ο Λένιν ήταν διωκόμενος κρυμμένος στο Ρασλίφ, οι συκοφαντίες ενάντια στους μπολσεβίκους έπεφταν βροχή, είχε ξεσπάσει ένα κύμα τρομοκρατίας με την ανοχή των Σοβιέτ στα οποία κυριαρχούσαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι. Σε αυτές τις συνθήκες ο Λένιν προβάλλει την ανάγκη εγκατάλειψης του συνθήματος «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ» και στρέφει την προσοχή του Κόμματος στην προετοιμασία ένοπλης εργατικής εξέγερσης με στόχο την εργατική εξουσία. Ας το παρακολουθήσουμε.
Οχι στο συμβιβασμό με την αστική τάξη
Στις 3 του Ιούνη άρχιζε τις εργασίες του το 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Οι μπολσεβίκοι αντιπρόσωποι του συνεδρίου εξηγούσαν δραστήρια την κατάσταση που διαμορφώθηκε στη χώρα και τη συνειδητή επαναστατική πάλη. Αυτό αποτυπώνεται και στην προκήρυξη του Ν. Κριλένκο, αντιπροσώπου του 1ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών προς τους στρατιώτες, εργάτες και αγρότες, που εξηγούσε την πολιτική πλατφόρμα των μπολσεβίκων.
«Σύντροφοι! Πρέπει να μιλήσετε. Οχι στο συμβιβασμό με την αστική τάξη!
Ολη η εξουσία στο Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών!
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανατρέψουμε τώρα την κυβέρνηση και να μην υποταχτούμε σ' αυτήν. Εφόσον την ακολουθεί η πλειοψηφία του λαού και πιστεύει ότι οι πέντε σοσιαλιστές θα μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα με τους υπόλοιπους, εμείς δεν μπορούμε με μεμονωμένες ανταρσίες να τεμαχίσουμε τις δικές μας δυνάμεις.
Ποτέ!
Διατηρήστε τις δυνάμεις! Πάρτε μέρος στα συλλαλητήρια! Ψηφίστε αποφάσεις! Απαιτήστε το ολοκληρωτικό πέρασμα της εξουσίας στο Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών! Πείστε τους διαφωνούντες!
...Προσοχή στους προβοκάτορες που καλύπτονται με το όνομα των μπολσεβίκων και προσπαθούν να σας καλέσουν σε ανταρσίες και διατάραξη της τάξης θέλοντας να καλύψουν τη δική τους δειλία! Να ξέρετε ότι αυτοί που τώρα μας ακολουθούν, θα σας προδώσουν με την πρώτη ευκαιρία μπροστά στον κίνδυνο του παλιού καθεστώτος.
Οι αληθινοί μπολσεβίκοι σας καλούν όχι σε ανταρσία, αλλά στη συνειδητή επαναστατική πάλη».
Στο Συνέδριο πλειοψηφία είχαν οι εσέροι και μενσεβίκοι (από τους 777 αντιπροσώπους υπήρχαν 285 εσέροι, 248 μενσεβίκοι και 105 μπολσεβίκοι).
Η δεύτερη μέρα του συνεδρίου (4 του Ιούνη) ήταν αφιερωμένη βασικά στο ζήτημα της στάσης απέναντι στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Ο εισηγητής, εκπρόσωπος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ Πετρούπολης, ένας από τους ηγέτες της Μπουντ (Κόμμα των Εβραίων), ο Μ. I. Λίμπερ, δικαιολογώντας τη συμμετοχή των μενσεβίκων και των εσέρων στην Προσωρινή Κυβέρνηση, τάχθηκε κατά του περάσματος της εξουσίας στα χέρια των Σοβιέτ και δήλωσε ότι τα άμεσα καθήκοντα της κυβέρνησης πρέπει να είναι το δυνάμωμα της εξουσίας, η πάλη κατά της αναρχίας, η αύξηση της μαχητικής ικανότητας του στρατού κλπ. Συμπληρώνοντας και αναπτύσσοντας τις βασικές θέσεις της εισήγησης του Λίμπερ και υπερασπίζοντας την Προσωρινή Κυβέρνηση και την πολιτική της επίθεσης, ο σοσιαλιστής υπουργός Τσερετέλι ισχυρίστηκε ότι στη Ρωσία δεν υπάρχει πολιτικό κόμμα που θα συμφωνούσε να πάρει την εξουσία στα χέρια του.
«Υπάρχει!» αντιτάχθηκε αποφασιστικά από τη θέση του ο Λένιν.
«Είπε ότι στη Ρωσία δεν υπάρχει πολιτικό κόμμα που θα ήταν έτοιμο να αναλάβει όλη την εξουσία», επανέλαβε αργότερα ο Λένιν από το βήμα του συνεδρίου. «Απαντώ: υπάρχει! Κανένα κόμμα δεν μπορεί να το αρνηθεί και το κόμμα μας δεν το αρνιέται: είναι κάθε στιγμή έτοιμο να πάρει όλη την εξουσία».
Ο Λένιν τελείωσε την ομιλία του ως εξής:
«Το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια του επαναστατικού προλεταριάτου, που το υποστηρίζει η φτωχή αγροτιά, αποτελεί πέρασμα στον επαναστατικό αγώνα για την ειρήνη με τις πιο ασφαλείς, με τις πιο ανώδυνες μορφές που γνωρίζει η ανθρωπότητα, πέρασμα σε μια κατάσταση όπου η εξουσία και η νίκη των επαναστατών εργατών θα είναι εξασφαλισμένες και στη Ρωσία και σε όλο τον κόσμο».
Ολοι οι ομιλητές από τα κόμματα του συμβιβασμού, και πρώτ' απ' όλους οι Κέρενσκι, Τσερνόφ, Σκόμπελεφ κ.ά., που μίλησαν μετά τον Λένιν, φοβέρισαν με κάθε τρόπο τους αντιπροσώπους με ζοφερές προοπτικές, σε περίπτωση που θα επερχόταν ρήξη με την Προσωρινή Κυβέρνηση. Θεωρούσαν ότι η επανάσταση τέλειωσε και, κατά τη γνώμη τους, για καμιά εξέλιξή της δεν μπορούσε να γίνει πια λόγος.
Η δεύτερη ομιλία του Β. Ι. Λένιν στο συνέδριο (9 του Ιούνη) αφορούσε άμεσα τα ζητήματα για τον πόλεμο και την ειρήνη. Κριτικάροντας την υποκρισία των ψευτοεπαναστατικών φράσεων υπενθύμισε στο συνέδριο την έκκληση του Σοβιέτ Πετρούπολης προς τους λαούς του κόσμου από 14 του Μάρτη που ανάφερε: «Αρνηθείτε να γίνετε όργανο αρπαγής και βίας στα χέρια των βασιλιάδων, των τσιφλικάδων και των τραπεζιτών». Ο Λένιν, απευθυνόμενος προς τους ηγέτες των εσέρων και μενσεβίκων του Σοβιέτ, είπε:
«Αν εσείς λέτε: "αρνηθείτε να γίνετε όργανα στα χέρια των τραπεζιτών σας", ενώ αφήνετε τους δικούς σας τραπεζίτες να μπουν στην κυβέρνηση, και τους βάζετε να παρακαθήσουν με τους σοσιαλιστές υπουργούς, τότε μετατρέπετε όλες τις εκκλήσεις σας σε μηδενικό, αναιρείτε στην πράξη όλη την πολιτική σας...».
Σε άλλο σημείο της ομιλίας του πάλι υπογράμμισε:
«Μπλεχτήκατε σε αξεδιάλυτες αντιφάσεις... Εσείς μιλάτε για πόλεμο ενάντια στις προσαρτήσεις και για ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις, ενώ μέσα στη Ρωσία εξακολουθείτε την πολιτική των προσαρτήσεων». Η αντίφαση αυτή είχε την επίδρασή της και στις αποφάσεις του συνεδρίου. Το συνέδριο αρνήθηκε να πάρει την εξουσία στα χέρια του και να λάβει αποφασιστικά μέτρα για τη λήξη του ιμπεριαλιστικού πολέμου. Η απόφαση που ψήφισε το συνέδριο, τυπικά καταδίκαζε τον πόλεμο, όμως, στην πράξη, συνέβαλε στη συνέχιση της ίδιας ιμπεριαλιστικής πολιτικής.
Ας δούμε αποσπάσματα από το άρθρο του Β. Ι. Λένιν «Η εξωτερική πολιτική της Ρωσικής Επανάστασης», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πράβντα», στις 14 (27) του Ιούνη 1917 και έχει σχέση με το πιο πάνω ζήτημα.
«Δεν υπάρχει πιο λαθεμένη και πιο επιζήμια ιδέα από την απόσπαση της εξωτερικής πολιτικής από την εσωτερική. Και τον καιρό ακριβώς του πολέμου το τερατώδες λάθος παρόμοιας απόσπασης γίνεται ακόμη πιο τερατώδες. Ωστόσο, η αστική τάξη κάνει τα αδύνατα δυνατά για να εμπνεύσει και να υποστηρίξει αυτή την ιδέα. Η άγνοια από μέρους των μαζών του πληθυσμού της εξωτερικής πολιτικής είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από την άγνοια στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής. Το διπλωματικό "μυστικό" τηρείται με ευλάβεια και στις πιο ελεύθερες καπιταλιστικές χώρες, στις πιο δημοκρατικές δημοκρατίες».
Στο μεταξύ, η δυσαρέσκεια στη χώρα από την πολιτική της κυβέρνησης συνασπισμού μέρα με τη μέρα μεγάλωνε. Οι μάζες τάσσονταν ενεργά κατά της επίθεσης στο μέτωπο που ετοίμαζε η κυβέρνηση. Την 1 του Ιούνη, στη συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Δυτικού Μετώπου, ο μπολσεβίκος Αλεξάντερ Μιασνικόφ κάλεσε το στρατό να υπερασπίσει τα συμφέροντα της επανάστασης. Την ίδια μέρα, στο Κίεβο, χιλιάδες στρατιώτες της 148ης μονάδας πεζικού με απόφασή τους δήλωσαν ότι θα είναι ολέθριες για τη χώρα οι συνέπειες από την επίθεση στο μέτωπο. Στις 2 του Ιούνη, στο Τσαρίτσινο, το συλλαλητήριο των στρατιωτών και αξιωματικών της τοπικής φρουράς ψήφισε την απόφαση των μπολσεβίκων κατά της επίθεσης που ετοιμαζόταν κλπ.
Στην Πετρούπολη η υπόθεση περιπλεκόταν με τις ανοιχτές απόπειρες της κυβέρνησης να περάσει στην επίθεση κατά των επαναστατικών δυνάμεων. Στο ζήτημα αυτό ασκούσαν ανοιχτή πίεση οι πρώην φιλελεύθεροι της Δούμας, οι οποίοι άρχισαν να απαιτούν από τους συμβιβασμένους να περάσουν ανοιχτά στην επίθεση κατά των μπολσεβίκων. Στις 3 του Ιούνη, στην πλατιά συνεδρίαση των μελών της 4ης Κρατικής Δούμας, ο Μιλιουκόφ δήλωσε ότι «όλη η ρωσική κοινωνία πρέπει να συσπειρωθεί στον αγώνα κατά του κινδύνου του μπολσεβικισμού». Στο τέλος της μακράς ομιλίας του, υπογράμμισε: «Η Προσωρινή Κυβέρνηση στον αγώνα κατά του κινδύνου αυτού πρέπει εκτός από την πειθώ να καταφύγει και σε άλλα μέσα». Ο τσιφλικάς Οκτωβριστής Στσιντλόφσκι, απαίτησε «να τεθούν οι επιδιώξεις των μαζών μέσα στα πλαίσια της νομιμότητας και του προγραμματισμού». Πιο καθαρά απ' όλους, υποδείχνοντας άμεσα τους σοσιαλιστές υπουργούς, εκφράστηκε ο κομματικός συνάδελφος του Μιλιουκόφ, ο Μακλάκοφ, που δήλωσε: «...αυτοί μπορούν να εφαρμόζουν την πιο ακραία νομοθεσία, όμως θα πρέπει να είναι κρατική νομοθεσία, και όχι ανάπτυξη της επανάστασης. Εχουν το δικαίωμα να νομοθετούν και γι' αυτό πρέπει να τιμωρούν αλύπητα την ανομία. Και γι' αυτό πρέπει να απελευθερωθούν, δεν λέω από την επαναστατική φρασεολογία, ο τρόπος έκφρασης ας παραμείνει όπως τον θέλουν, αλλά από την επαναστατική ιδεολογία».
Στις 5 του Ιούνη, όργανα της Ασφάλειας της Προσωρινής Κυβέρνησης συνέλαβαν το μέλος του μπολσεβίκικου κόμματος Μ. Χαριτόνοφ με την κατηγορία ότι, σαν επίτροπος της περιφέρειας Κολομένσκι, αδράνησε τη στιγμή της επίθεσης των αναρχικών στο σπίτι του δούκα Λίχτενμπεργκ, όπου στεγαζόταν το τυπογραφείο της εφημερίδας «Ρούσκαγια Βόλια». Η σύλληψη του Χαριτόνοφ, όπως έγραφε η «Πράβντα», έγινε για να «δημιουργηθεί η εντύπωση ότι οι μπολσεβίκοι έχουν, δήθεν, κάποια σχέση με την επίθεση κατά της "Ρούσκαγια Βόλια" και γενικά με τους αναρχικούς» και χρησιμοποιήθηκε από τον αστικό Τύπο για να ενταθούν οι διώξεις σε βάρος του μπολσεβίκικου κόμματος. Ωστόσο, ύστερα από οκτώ μέρες, με τις αποφασιστικές διαμαρτυρίες των εργαζομένων, η Προσωρινή Κυβέρνηση αναγκάστηκε να αποφυλακίσει τον Χαριτόνοφ.
Στις 8 του Ιούνη, παίρνοντας υπόψη τη διάθεση των μαζών, η ευρεία σύσκεψη της ΚΕ και της Επιτροπής Πετρούπολης του ΣΔΕΚΡ (μπ), μαζί με τους αντιπροσώπους των περιφερειών, των στρατιωτικών μονάδων, των συνδικάτων και των εργοστασιακών επιτροπών (συνολικά περίπου 150 άτομα) πρότεινε τη διοργάνωση ειρηνικής διαδήλωσης. Την πρόταση αυτή υποστήριξαν οι καθοδηγητές των συνδικάτων και του Κεντρικού Σοβιέτ των εργοστασιακών επιτροπών. Η ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ) παίρνει απόφαση και ορίζει τη διαδήλωση για το Σάββατο 10 του Ιούνη.
Στην προκήρυξη «Προς όλους τους εργαζόμενους, προς όλους τους εργάτες και στρατιώτες της Πετρούπολης!», που είχε κυκλοφορήσει στις εργατικές συνοικίες της πρωτεύουσας, το Κόμμα κάλεσε τις μάζες να συμμετάσχουν ενεργά στη διαδήλωση. Στην προκήρυξη γινόταν σαφής χαρακτηρισμός της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της Προσωρινής Κυβέρνησης και της αντεπανάστασης και προβάλλονταν τα συνθήματα που εξέφραζαν τα αιτήματα του λαού: «Κάτω η τσαρική Δούμα!», «Κάτω οι δέκα υπουργοί - καπιταλιστές!», «Ολη η εξουσία στο Πανρωσικό Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών!», «Αναθεώρηση της διακήρυξης των δικαιωμάτων του στρατιώτη!», «Κάτω η αναρχία στη βιομηχανία και τα λοκάουτ των καπιταλιστών!», «Ζήτω ο έλεγχος και η οργάνωση της βιομηχανίας!», «Καιρός να τελειώσει ο πόλεμος!», «Να ανακοινώσει το Σοβιέτ βουλευτών δίκαιους όρους ειρήνης!», «Ψωμί! Ειρήνη! Λευτεριά!» και άλλα.
Στη βραδινή συνεδρίαση του 1ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ, ο Τσχεΐντζε, που επεδίωκε την αποτροπή κάθε μαζικής αντικυβερνητικής εκδήλωσης, έκανε έκτακτη δήλωση με αφορμή την επικείμενη διαδήλωση. Το συνέδριο, αφού την άκουσε, με πρόταση των μενσεβίκων και των εσέρων, πήρε την απόφαση να απαγορευτούν οι διαδηλώσεις για τρεις μέρες.
Ο Τσερετέλι προχώρησε ακόμη πιο πέρα. Κατηγόρησε τους μπολσεβίκους για συνωμοσία και δήλωσε απειλητικά: «Ας μας συγχωρήσουν, λοιπόν, οι μπολσεβίκοι, τώρα θα περάσουμε σε άλλα μέτρα πάλης... Πρέπει να αφοπλιστούν οι μπολσεβίκοι». Τον Τσερετέλι υποστήριξε ο Λίμπερ. Με υστερικές φωνές ζήτησε τα πιο αποφασιστικά μέτρα χαλιναγώγησης, εξόντωσης, τιμωρίας των ατίθασων εργατών, με όλα τα μέσα. Τελικά στην απόφαση που ψηφίστηκε την επόμενη μέρα δεν περιείχε καμιά κατηγορία σε βάρος των μπολσεβίκων.
Με την υποστήριξη των συμβιβασμένων ηγετών του Σοβιέτ, πήρε θάρρος και η Προσωρινή Κυβέρνηση και απαγόρευσε για τρεις μέρες τις διαδηλώσεις. Αλλά στις συνθήκες αυξανόμενης δυσαρέσκειας των μαζών, το Πανρωσικό Συνέδριο υποχρεώθηκε να ορίσει διαδήλωση στην Πετρούπολη για τις 18 του Ιούνη.
Στις 13 του Ιούνη, στην «Ιζβέστια του Σοβιέτ Πετρούπολης» δημοσιεύτηκε η σχετική ανακοίνωση. Καλούνταν να πάρουν μέρος στη διαδήλωση, με κατάθεση στεφανιών στον κοινό τάφο των θυμάτων της ρωσικής επανάστασης, όλα τα «επαναστατικά κόμματα», οι συνδικαλιστικές και συνεταιριστικές οργανώσεις, οι λέσχες, οι εργάτες των εργοστασίων και εργαστηρίων, οι στρατιωτικές μονάδες (χωρίς όπλα) κλπ. Οι οργανωτές υπολόγιζαν, προφανώς, να την πραγματοποιήσουν κάτω από το σύνθημα της εμπιστοσύνης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση.
Στην έκτακτη συνεδρίαση της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ), την ίδια κιόλας μέρα, αποφασίστηκε να αρχίσει αμέσως η προετοιμασία της διαδήλωσης αυτής και να της δοθεί πανρωσικός χαρακτήρας. Στις 14 του Ιούνη, η «Πράβντα» δημοσίευσε το κύριο άρθρο «Τα συνθήματά μας στην επικείμενη διαδήλωση». Ας τα παρακολουθήσουμε από την προκήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής και της Επιτροπής Πετρούπολης του ΣΔΕΚΡ (μπ), του Κεντρικού Σοβιέτ των εργοστασιακών επιτροπών Πετρούπολης, της ομάδας των μπολσεβίκων στο Σοβιέτ Πετρούπολης, των Συντάξεων των εφημερίδων «Πράβντα» και «Σολντάτσκαγια Πράβντα» με την έκκληση συμμετοχής στη διαδήλωση με μπολσεβίκικα συνθήματα.
«17 του Ιούνη 1917
...Σύντροφοι! Δεν επιτρέπεται πια να ανεχόμαστε σιωπηλά τέτοια πράγματα. Η σιωπή ύστερα απ' όλα αυτά είναι εγκληματική!
Είστε ελεύθεροι πολίτες, έχετε το δικαίωμα να διαμαρτύρεστε και πρέπει να επωφεληθείτε απ' αυτό σας το δικαίωμα όσο ακόμα δεν είναι αργά.
Ας μετατραπεί η αυριανή μέρα (18 του Ιούνη), μέρα ειρηνικής διαδήλωσης, σε μέρα τρομερής διαμαρτυρίας της επαναστατημένης Πετρούπολης κατά της καταπίεσης και αυθαιρεσίας.
Ας ανεμίσουν αύριο οι νικηφόρες σημαίες, για να τρομάξουν τους εχθρούς της ελευθερίας και του σοσιαλισμού!
Ας φτάσει σ' όλο τον κόσμο η έκκλησή μας, η έκκληση των αγωνιστών της επανάστασης, για να χαρούν όλοι οι καταπιεζόμενοι και σκλαβωμένοι!
Εκεί, στη Δύση, στις χώρες που πολεμούν, χαράζει ήδη η αυγή της νέας ζωής, η αυγή της μεγάλης επανάστασης των εργατών. Ας μάθουν αύριο τ' αδέλφια μας στη Δύση ότι εσείς πάνω στις σημαίες σας τους φέρνετε όχι τον πόλεμο, αλλά την ειρήνη, όχι την υποδούλωση, αλλά την απελευθέρωση!
Εργάτες! Στρατιώτες! Δώστε ο ένας στον άλλο αδελφικά το χέρι - εμπρός κάτω από τη σημαία του σοσιαλισμού!
Ολοι στους δρόμους, σύντροφοι!
Συσπειρωθείτε γύρω από τις σημαίες σας! Με επιβλητικές φάλαγγες βαδίστε στους δρόμους της πρωτεύουσας! Με ηρεμία και βεβαιότητα, εκφράστε τις επιθυμίες σας:
Κάτω η αντεπανάσταση!
Κάτω η τσαρική Δούμα!
Κάτω το Κρατικό Σοβιέτ!
Κάτω οι δέκα καπιταλιστές υπουργοί!
Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών!
Αναθεώρηση της "Διακήρυξης των δικαιωμάτων του στρατιώτη"!
Να καταργηθούν οι "διαταγές" κατά των στρατιωτών και των ναυτών!
Κάτω ο αφοπλισμός των επαναστατημένων εργατών!
Ζήτω η λαϊκή πολιτοφυλακή!
Κάτω η αναρχία στη βιομηχανία και τα λοκάουτ των καπιταλιστών!
Ζήτω ο έλεγχος και η οργάνωση της παραγωγής και της κατανομής!
Οχι στην πολιτική της επίθεσης!
Καιρός να τελειώσει ο πόλεμος! Ας ανακοινώσει το Σοβιέτ των βουλευτών δίκαιους όρους ειρήνης!
Ούτε χωριστή ειρήνη με τον Γουλιέλμο, ούτε μυστικές συμφωνίες με τους Γάλλους και Αγγλους καπιταλιστές!
Ψωμί! Ειρήνη! Ελευθερία!».
Η Προσωρινή Κυβέρνηση άρχισε εσπευσμένα να επιταχύνει την προετοιμασία της υποτιθέμενης επίθεσης στο μέτωπο, ελπίζοντας ότι οι πρώτες κιόλας φήμες για τις πολεμικές επιτυχίες θα φέρουν σύγχυση στις τάξεις των εχθρών του πολέμου και ότι η διαδήλωση θα μετατραπεί σε αναμφίβολη υποστήριξη της πολιτικής της κυβέρνησης και των κομμάτων του συμβιβασμού. Και σε περίπτωση νίκης, και σε περίπτωση ήττας, υπολόγιζαν να χρησιμοποιήσουν την επίθεση αυτή κατά των επαναστατικών δυνάμεων: Η νίκη θα είχε αποστολή να καταπραΰνει τη συντριβή των επαναστατικών οργανώσεων, ενώ η ήττα θα έπρεπε να γίνει το πρόσχημα για νέες ενοχοποιήσεις των μπολσεβίκων. «Δεν μπορούμε καν να αμφιβάλλουμε», έγραφε με κυνισμό στις 20 του Ιούνη η εφημερίδα των καντέτων «Ρετς» («Λόγος»), «ότι η επίθεση θα επιφέρει στον εσωτερικό εχθρό, τους μπολσεβίκους, όχι λιγότερο βαρύ πλήγμα απ' ό,τι στον εξωτερικό εχθρό».
Ενα από τα μέτρα για την προετοιμασία της επίθεσης ήταν τα προπαγανδιστικά ταξίδια των εκπροσώπων της Προσωρινής Κυβέρνησης στις στρατιωτικές μονάδες. Ιδιαίτερη δραστηριότητα στην εκστρατεία για την πολιτική επεξεργασία των στρατιωτών ανέπτυξε ο υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτιλίας, Κέρενσκι, που υποσχέθηκε στους συμμάχους να «αναπτερώσει τον ενθουσιασμό και την πειθαρχία» στο ρωσικό στρατό. Εκανε ειδική περιοδεία στα μέτωπα, όπου εκφώνησε δεκάδες ομιλίες, κάνοντας έκκληση και προτρέποντας τους στρατιώτες να προχωρήσουν στον «τιμητικό θάνατο μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, στο όνομα της ελευθερίας και της επανάστασης». Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο πρώην αυτοκράτορας έδωσε τις μέρες εκείνες στο ημερολόγιό του τον ακόλουθο χαρακτηρισμό στον Κέρενσκι: «Ο άνθρωπος αυτός κατέχει αναμφισβήτητα τη θέση του στη σημερινή κατάσταση, όσο μεγαλύτερη εξουσία θα έχει, τόσο το καλύτερο».
Στις 16 του Ιούνη, ο Κέρενσκι έβγαλε διαταγή για το στρατό και το στόλο και έκανε έκκληση «Σε όλους τους πολίτες της Ρωσίας» για την επίθεση.
Στο νοτιοδυτικό μέτωπο οι στρατιώτες της 12ης και 13ης μεραρχίας της Σιβηρίας αρνήθηκαν να εκτελέσουν τη διαταγή του Κέρενσκι. Οι στρατιώτες των συνταγμάτων 41ου, 43ου και 44ου δε βγήκαν στις προχωρημένες θέσεις. Στον καταυλισμό του σώματος φρουράς (11η στρατιά) είχαν δηλώσει στον Κέρενσκι ότι δεν πρέπει να είναι πια υπουργός Στρατιωτικών.
Επειδή αρνήθηκαν να αρχίσουν την επίθεση, οι στρατιώτες του 21ου συντάγματος γρεναδιέρων του Ρουμιάντσεφ με διαταγή του Ανώτατου Γενικού Διοικητή δέχτηκαν επίθεση του ιππικού: Στην 36η μεραρχία της 10ης στρατιάς είχαν συλληφθεί περίπου 6 χιλιάδες άτομα. Το 703ο σύνταγμα πεζικού κυκλώθηκε από μονάδες της εκκαθαριστικής εκστρατείας, αλλά το 704ο σύνταγμα πεζικού, που πήρε μέρος στον αφοπλισμό, «επίσης στασίασε» κ.λπ. Το στρατηγικό σχέδιο της επίθεσης, που άρχισε στις 18 του Ιούνη, είχε ετοιμαστεί πριν από την ανατροπή ακόμη της μοναρχίας. Το κύριο χτύπημα στον εχθρό δινόταν στην περιοχή του νοτιοδυτικού μετώπου, στην κατεύθυνση του Λβοφ. Στην αρχή, η επίθεση εξελισσόταν με επιτυχία. Μετά, κάτω από το απαντητικό χτύπημα των αυστρογερμανικών στρατευμάτων, που είχαν πάρει ενισχύσεις από το δυτικό μέτωπο, τα ρωσικά στρατεύματα άρχισαν να υποχωρούν χωρίς σχεδόν να προβάλουν καμιά αντίσταση. Υστερα από μερικές μέρες, η επίθεση στο νοτιοδυτικό μέτωπο απέτυχε. Η επίθεση κόστισε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές. Η ίδια η Προσωρινή Κυβέρνηση χαρακτήρισε το γεγονός καταστροφή, που στοίχισε στη χώρα «μεγάλες ανθρώπινες θυσίες και εδαφικές απώλειες».
Στη μεγαλειώδη διαδήλωση στις 18 του Ιούνη στην Πετρούπολη, ούτε ένα σύνταγμα, ούτε ένα εργοστάσιο δεν παρουσίασε συνθήματα εμπιστοσύνης στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Στην ανθρώπινη θάλασσα (στη διαδήλωση πήραν μέρος περίπου μισό εκατομμύριο άτομα) κυμάτιζαν χιλιάδες σημαίες και πλακάτ με τα συνθήματα: «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!», «Κάτω οι δέκα καπιταλιστές υπουργοί!», «Ούτε χωριστή ειρήνη με τον Γουλιέλμο, ούτε μυστικά σύμφωνα με τους Αγγλογάλλους καπιταλιστές!», «Ζήτω ο έλεγχος και η οργάνωση της παραγωγής!». Ανάμεσα σ' αυτά, υπήρχαν και κάποια μεμονωμένα συνθήματα με έκκληση εμπιστοσύνης στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Ακόμη και η μενσεβίκικη εφημερίδα «Νόβαγια Ζιζν» («Νέα Ζωή») παραδέχτηκε: «Η διαδήλωση της Κυριακής έδειξε τον πλήρη θρίαμβο του "μπολσεβικισμού" μέσα στο προλεταριάτο και τη φρουρά της Πετρούπολης». Και η εφημερίδα «Ιζβέστιγια», επίσημο όργανο του Σοβιέτ της Πετρούπολης, στις 20 του Ιούνη 1917 διαπίστωνε: «...Ηταν αισθητή στην πορεία, στις 18 του Ιούνη, η σκυθρωπή επιφυλακτικότητα και δυσπιστία της εργατικής μάζας... Με λύσσα ξέσκιζαν, πότε εδώ πότε εκεί, τις σημαίες με τα συνθήματα εμπιστοσύνης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση». Και αμέσως πιο κάτω, από τη μια μεριά αναγνωρίζοντας την υπεροχή των μπολσεβίκικων συνθημάτων, από την άλλη δείχνοντας την κρυφή του αντιπάθεια προς τους μπολσεβίκους, ο αρθρογράφος παρατηρούσε: «Ομως, παρ' όλα αυτά, στο γεγονός αυτό της αφθονίας λενινιστικών συνθημάτων η επαναστατική δημοκρατία στο πρόσωπο των δικών της Σοβιέτ πρέπει να στρέψει πολύ σοβαρά την προσοχή της».
Στις 18 του Ιούνη έγιναν διαδηλώσεις στη Μόσχα, στο Κίεβο, στη Ρίγα, στο Ιβάνοβο-Βοζνεσένσκ και σ' άλλες πόλεις. Οι διαδηλώσεις αυτές έδειξαν την αύξηση της επιρροής του μπολσεβίκικου κόμματος στις μάζες και αποτέλεσαν μια μαχητική επιθεώρηση των δυνάμεών του. Γι' αυτό το ζήτημα ο Λένιν έγραψε σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην «Πράβντα» στις 20 του Ιούνη (3 του Ιούλη) 1917 τα εξής:
«Η 18 του Ιούνη θα μπει, είτε έτσι είτε αλλιώς, στην ιστορία της ρωσικής επανάστασης σαν μια από τις μέρες της στροφής.
Η θέση της μιας τάξης απέναντι στην άλλη, ο συσχετισμός τους στην πάλη μεταξύ τους, η δύναμή τους, κυρίως σε σύγκριση με τη δύναμη των κομμάτων, όλα αυτά αποκαλύφθηκαν στη διαδήλωση της Κυριακής τόσο χτυπητά, τόσο έκδηλα, τόσο επιβλητικά, ώστε όποια κι αν είναι η πορεία και ο ρυθμός της παραπέρα ανάπτυξης, το κέρδος παραμένει τεράστιο από άποψη συνειδητότητας και σαφήνειας.
Η διαδήλωση σκόρπισε μέσα σε λίγες ώρες σαν μια χούφτα σκόνη τα κούφια λόγια για τους μπολσεβίκους - συνωμότες κι έδειξε με αναμφισβήτητη παραστατικότητα ότι η εμπροσθοφυλακή των εργαζόμενων μαζών της Ρωσίας, το βιομηχανικό προλεταριάτο της πρωτεύουσας και τα στρατεύματά της είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία υπέρ των συνθημάτων που υποστήριζε πάντα το κόμμα μας».
Τέτοια ήταν η δεύτερη πολιτική κρίση, η οποία, όπως έγραφε ο Λένιν, όπως ομολόγησαν οι ίδιοι οι εσέροι και οι μενσεβίκοι το βράδυ της 18 του Ιούνη, θα ξεσπούσε ασφαλώς, αν δεν την ανέκοπτε η επίθεση στο μέτωπο. Τη γενική σημασία της διαδήλωσης ο Λένιν την έβλεπε στο ότι αυτή «αποτέλεσε διαδήλωση των δυνάμεων και της πολιτικής του επαναστατικού προλεταριάτου που δείχνει την κατεύθυνση της επανάστασης, που δείχνει τη διέξοδο από το αδιέξοδο».
Η διαδικασία της απαλλαγής της λαϊκής συνείδησης από την ομίχλη των συμβιβαστικών θεωριών και των επαναστατικών φράσεων προχωρούσε σταθερά και με όλο και αυξανόμενο ρυθμό. Στις 4 του Ιούνη, σε πολυάριθμο συλλαλητήριο εργατών και στρατιωτών στο Κίεβο, όπου για το ζήτημα της σχέσης προς την κυβέρνηση συνασπισμού είχαν προταθεί δύο αποφάσεις, των μενσεβίκων που ήταν υπέρ της εμπιστοσύνης και των μπολσεβίκων που ζητούσε το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια των Σοβιέτ, ψηφίστηκε με πλειοψηφία η μπολσεβίκικη απόφαση.
Στις 7 του Ιούνη στη Μόσχα, οι στρατιώτες του 36ου εφεδρικού συντάγματος απαίτησαν την παράδοση όλης της εξουσίας στα χέρια των Σοβιέτ και διαμαρτυρήθηκαν κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου και της δραστηριότητας των «σοσιαλιστών υπουργών, που δεν ικανοποιούν την επιθυμία του εργατικού κινήματος και στερούν από εμάς τους στρατιώτες τα πολιτικά δικαιώματα, και μας απειλούν με κάτεργα». Στις 8 του Ιούνη, η συγκέντρωση 2 χιλιάδων εργατών του εργοστασίου «Στάρι Παρβιάινεν» πήρε απόφαση που απαιτούσε την παράδοση όλης της εξουσίας στα χέρια των Σοβιέτ και εξέφραζε την πλήρη εμπιστοσύνη των εργατών στην ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ.).
Με τον τρόπο αυτό, η γενική ένταση αυξανόταν αδιάκοπα. Η επίθεση στο μέτωπο, που ανέστειλε προσωρινά την πολιτική κρίση, όξυνε απότομα τις ταξικές αντιθέσεις σπρώχνοντας με περισσότερη δύναμη τους μισοπρολετάριους και τα μικροαστικά στρώματα προς το μέρος του επαναστατικού προλεταριάτου απ' ό,τι την εποχή της κρίσης του Απρίλη. Το προλεταριάτο γινόταν μέρα με τη μέρα πιο δραστήριο. Τον Ιούνη, ετοιμαζόταν η σύναψη της πρώτης συλλογικής σύμβασης των μεταλλουργών, που για την υλοποίηση των αιτημάτων τους σχεδίαζαν να πραγματοποιήσουν μαζική απεργία.
Αισθητά αυξήθηκαν και οι επαναστατικές διαθέσεις των στρατιωτών, που διαμαρτύρονταν ενάντια στην προετοιμασία της κυβέρνησης να στείλει στο μέτωπο τα συντάγματα φρουράς της πρωτεύουσας.
Τα γεγονότα του Ιούνη αποκάλυψαν την οξύτητα της κατάστασης στη χώρα, την ένταση της ταξικής πάλης.
Ας προετοιμάζουμε τις μάζες σταθερά για την ένοπλη εξέγερση
Λόγω της όξυνσης της πολιτικής κατάστασης στην Πετρούπολη και στη χώρα, που προκλήθηκε από την αποτυχημένη επίθεση στο μέτωπο και τις προσπάθειες της Προσωρινής Κυβέρνησης να αποσύρει από την Πετρούπολη τα επαναστατημένα συντάγματα και να «εκκενώσει την πόλη» από τους επαναστατημένους εργάτες, συνήλθε την 1η του Ιούλη η Δεύτερη (έκτακτη) Συνδιάσκεψη της Πετρούπολης του ΣΔΕΚΡ (μπ.). Η συνδιάσκεψη ασχολήθηκε με ζητήματα της οργανωτικής και διαφωτιστικής δουλειάς του Κόμματος στις μάζες, καθώς και με την οργάνωση της πολιτοφυλακής, της Κόκκινης Φρουράς, των συνδικάτων, της Ενωσης Νεολαίας κ.ά.
Στις 3 του Ιούλη, έγινε γνωστό ότι την παραμονή βγήκαν από τη σύνθεση της Προσωρινής Κυβέρνησης οι καντέτοι υπουργοί Σινγκαριόφ, Σιαχοφσκόι και Μανούιλοφ (πρωταρχικά δήλωσε παραίτηση και ο υπουργός Συγκοινωνιών, Νιεκράσοφ, αλλά μετά έστειλε στην ΚΕ των καντέτων δήλωση ότι φεύγει από το Κόμμα).
Με αυτή την ενέργεια οι καντέτοι επιδίωκαν να προκαλέσουν κυβερνητική κρίση με σκοπό να εκφοβίσουν τα κόμματα του συμβιβασμού και να συγκεντρώσουν την απόλυτη εξουσία στα χέρια της αστικοτσιφλικάδικης αντεπανάστασης.
Οι επαναστατικές μάζες είχαν τη γνώμη ότι εφόσον οι καντέτοι βγήκαν από την κυβέρνηση, που και πάλι έδειξε την ανικανότητά της, η εξουσία πρέπει να περάσει ολοκληρωτικά στα χέρια των Σοβιέτ. Ωρίμαζε η τρίτη πολιτική κρίση.
Στις 3 του Ιούλη το πρωί, στη συνεδρίαση της Γενικής Συνδιάσκεψης των μπολσεβίκων της Πετρούπολης ήρθαν δύο αντιπρόσωποι του 1ου συντάγματος πολυβόλων και ανέφεραν ότι το σύνταγμα στασίασε. Αφού άκουσαν τους αντιπροσώπους τα μέλη της συνδιάσκεψης τους εξήγησαν ότι τώρα δεν είναι σκόπιμη η εξέγερση γιατί είναι πρόωρη. Παρ' όλ' αυτά, οι αντιπρόσωποι του συντάγματος δήλωσαν ότι προτιμούν να διαγραφούν από το Κόμμα παρά να μην εφαρμόσουν την απόφαση του συντάγματος.
Η Κεντρική Επιτροπή του ΣΔΕΚΡ (μπ.), που συνήλθε στις 4 το απόγευμα, πήρε απόφαση να μη γίνει η εξέγερση προς το παρόν. Στις 5 το απόγευμα, η συνδιάσκεψη αποφάσισε να συγκρατήσει τις μάζες των εργατών και στρατιωτών.
Οι αντιπρόσωποι όμως του 1ου συντάγματος πολυβόλων είχαν κιόλας επισκεφτεί το εργοστάσιο «Πουτίλοφ» και άλλα εργοστάσια της πόλης. Στα εργοστάσια «Ρούσκι Ρενό» και «Νόβι Λέσνερ», οι εργάτες μετά τις ομιλίες των αντιπροσώπων του 1ου συντάγματος πολυβόλων ενώθηκαν μαζί τους.
Οι μπολσεβίκοι, παίρνοντας υπόψη τις διαθέσεις των εργαζομένων, αποφάσισαν να κατευθύνουν το κίνημα μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης ειρηνικής διαδήλωσης. Στην έκτακτη συνεδρίαση του εργατικού τμήματος του Σοβιέτ Πετρούπολης πέρασε η μπολσεβίκικη απόφαση, και εκλέχτηκε προσωρινή επιτροπή από 15 άτομα για την καθοδήγηση του κινήματος. Οι εσέροι και οι μενσεβίκοι που μειοψήφησαν στη συνεδρίαση αυτή εγκατέλειψαν την αίθουσα.
Οι μπολσεβίκοι έκαναν έκκληση προς τους εργάτες και στρατιώτες της Πετρούπολης για ειρηνική, οργανωμένη διαδήλωση. Την παρουσιάζουμε.
«4 του Ιούλη 1917
Σύντροφοι εργάτες και στρατιώτες της Πετρούπολης!
Υστερα από το γεγονός ότι η αντεπαναστατική αστική τάξη τάχθηκε φανερά κατά της επανάστασης, ας πάρει στα χέρια του όλη την εξουσία το Πανρωσικό Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών. Αυτή είναι η θέληση του επαναστατημένου πληθυσμού της Πετρούπολης, ο οποίος έχει το δικαίωμα, με ειρηνική και οργανωμένη διαδήλωση, να κάνει γνωστή τη θέλησή του αυτή στις Εκτελεστικές Επιτροπές των Πανρωσικών Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών, που συνεδριάζουν αυτή τη στιγμή.
Ζήτω η θέληση των επαναστατημένων εργατών και επαναστατημένων στρατιωτών!
Ζήτω η εξουσία των Σοβιέτ!
Η κυβέρνηση συνασπισμού χρεοκόπησε, κατέρρευσε, χωρίς να είναι σε θέση να εκπληρώσει τα καθήκοντα εκείνα για τα οποία είχε σχηματισθεί. Τεράστια και πολύ δύσκολα καθήκοντα έχει μπροστά της η επανάσταση. Χρειάζεται μια νέα εξουσία που, μαζί με το επαναστατημένο προλεταριάτο, τον επαναστατημένο στρατό και την επαναστατημένη αγροτιά, θα αναλάβει αποφασιστικά την εδραίωση και διεύρυνση των κατακτήσεων του λαού. Τέτοια εξουσία μπορεί να είναι μόνο η εξουσία των Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών. Χτες, η επαναστατημένη φρουρά της Πετρούπολης και οι εργάτες ξεσηκώθηκαν για να διακηρύξουν το σύνθημα αυτό: Ολη η εξουσία στο Σοβιέτ. Κάνουμε έκκληση να μετατραπεί το κίνημα αυτό, που ξέσπασε στα συντάγματα και στα εργοστάσια, σε ειρηνική, οργανωμένη εκδήλωση της θέλησης όλων των εργατών, στρατιωτών και αγροτών της Πετρούπολης.
Η Κεντρική Επιτροπή του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας.
Η Επιτροπή Πετρούπολης του ΣΔΕΚΡ.
Η Διαχτιδική Επιτροπή του ΣΔΕΚΡ.
Η Στρατιωτική Οργάνωση της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΔΕΚΡ.
Η Επιτροπή του Εργατικού Τμήματος του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών».
Οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες είχαν δημοσιεύσει την είδηση για την απαγόρευση κάθε ένοπλης διαδήλωσης. Ο υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικών έδωσε διαταγή στον Ανώτατο Διοικητή της Στρατιωτικής Περιφέρειας Πετρούπολης να περιπολούνται οι δρόμοι και να αφοπλίζονται όλες οι μονάδες και τα συντάγματα που διαδήλωναν.
Η διαδήλωση έγινε στην Πετρούπολη το μεσημέρι στις 4 του Ιούλη, όπου πήραν μέρος περίπου 500 χιλιάδες εργάτες, στρατιώτες και ναύτες. Είχε ειρηνικό χαρακτήρα, αν και στους δρόμους βγήκαν συντάγματα της φρουράς και μερικές μονάδες από Πετρούπολη, Ορανιενμπάουμ, Κρονστάνδη και Κράσνογιε Σελό. Η διαδήλωση έγινε με μπολσεβίκικα συνθήματα.
Εκτιμώντας αργότερα το ρόλο του μπολσεβίκικου κόμματος στα γεγονότα του Ιούλη, ο Λένιν έγραφε: «Το κόμμα μας εκπλήρωσε το επιτακτικό του χρέος, βαδίζοντας στις 4 του Ιούλη μαζί με τις μάζες που ήταν με το δίκιο τους αγανακτισμένες και προσπαθώντας να προσδώσει στο κίνημά τους, στις εκδηλώσεις τους, όσο το δυνατό πιο ειρηνικό και οργανωμένο χαρακτήρα. Γιατί στις 4 του Ιούλη ήταν ακόμη δυνατό ένα ειρηνικό πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ, ήταν ακόμη δυνατή μια ειρηνική εξέλιξη της ρωσικής επανάστασης». Παρ' όλα αυτά, οι αντεπαναστάτες άνοιξαν πυρ κατά των διαδηλωτών με όπλα και πολυβόλα. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας βάφτηκαν με το αίμα των εργατών και στρατιωτών.
Στη σύσκεψη των μελών της Κεντρικής Επιτροπής και της Επιτροπής Πετρούπολης του Κόμματος, που έγινε κάτω από την καθοδήγηση του Λένιν το βράδυ της 4 του Ιούλη, ψηφίστηκε απόφαση να σταματήσει οργανωμένα η διαδήλωση. Χάρη σ' αυτό το έγκαιρο βήμα, το Κόμμα μπόρεσε να διασώσει τις βασικές δυνάμεις της επανάστασης από τη συντριβή.
Στην έκκληση της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ) για το σταμάτημα της διαδήλωσης αναφέρονται τα εξης:
«5 του Ιούλη 1917
Σύντροφοι! Τη Δευτέρα βγήκατε στους δρόμους. Την Τρίτη αποφασίσατε να συνεχίσετε τη διαδήλωση. Εμείς χθες σας καλέσαμε σε μια ειρηνική διαδήλωση για να δείξουμε σ' όλες τις εργαζόμενες και εκμεταλλευόμενες μάζες τη δύναμη των συνθημάτων μας, το βάρος τους, τη σημασία τους, την αναγκαιότητά τους για την απαλλαγή των λαών από τον πόλεμο, από την πείνα, από την καταστροφή.
Ο σκοπός της διαδήλωσης πέτυχε. Τα συνθήματα του πρωτοπόρου τμήματος της εργατικής τάξης και του στρατού είχαν προβληθεί επιβλητικά και επάξια. Οι μεμονωμένοι πυροβολισμοί κατά των διαδηλωτών από την πλευρά των αντεπαναστατών δεν μπόρεσαν να διασαλεύσουν το γενικό χαρακτήρα της διαδήλωσης.
Σύντροφοι! Ο σκοπός μας στη διάρκεια της πολιτικής αυτής κρίσης πέτυχε. Γι' αυτό αποφασίσαμε να τελειώσει η διαδήλωση. Ας σταματήσουν όλοι, και ο καθένας χωριστά, ειρηνικά και οργανωμένα την απεργία και τη διαδήλωση.
Θα περιμένουμε την παραπέρα εξέλιξη της κρίσης. Θα συνεχίζουμε να ετοιμάζουμε τις δυνάμεις μας. Η ζωή μας δικαιώνει, η πορεία των γεγονότων αποδείχνει την ορθότητα των συνθημάτων μας».
Στις 5 του Ιούλη, η αστική φυλλάδα «Ζιβόγιε Σλόβο» («Ζωντανός Λόγος») δημοσίευσε μια πλαστή είδηση για σύνδεση του Λένιν με το γερμανικό γενικό επιτελείο, με σκοπό όχι μόνο να δυσφημίσει τον αρχηγό των μπολσεβίκων, αλλά και να συκοφαντήσει όλο το Κόμμα, να το καταστήσει υπεύθυνο για τα θύματα και την αποτυχία της απροετοίμαστης και απερίσκεπτης επίθεσης του Ιούνη, και ταυτόχρονα να ξεσηκώσει ένα νέο κύμα «υπερπατριωτισμού», που τόσο μεγάλη ανάγκη είχε η Προσωρινή Κυβέρνηση.
Την περίοδο αυτή έγινε γνωστή η διάσπαση του ρωσικού μετώπου από το γερμανικό στρατό. «Το γεγονός αυτό», τόνιζε ο Ι.Β. Στάλιν, «είχε προκαλέσει στους αρχηγούς (του Σοβιέτ - Α.Ν.) καταπληκτική εντύπωση... Οι άνθρωποι που μιλούσαν με μας σαν σύντροφοι, ξαφνικά κάλεσαν στρατεύματα για την περιφρούρηση των Ταυρικών Ανακτόρων, δήλωσαν ότι εμείς προκαλέσαμε την ένοπλη εξέγερση, και μας ονόμασαν προδότες της επανάστασης. Αρχισε μια απότομη στροφή στα γεγονότα, παρά την απόφασή μας, την επομένη, να σταματήσει η διαδήλωση, επειδή είχαμε τη γνώμη ότι οι διαδηλωτές είχαν εκδηλώσει ήδη αρκετά τη θέλησή τους».
Στις 5 του Ιούλη, η ενιαία συνεδρίαση της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Πανρωσικού Σοβιέτ των αγροτών βουλευτών ενέκρινε τα μέτρα της Προσωρινής Κυβέρνησης ενάντια στους εργάτες και στρατιώτες της Πετρούπολης, και πήρε την απόφαση να δημιουργήσει ειδική επιτροπή από τους Σκόμπελεφ και Λέμπεντεφ, της Προσωρινής Κυβέρνησης, και τους Αφξέντιεφ και Γκοτς, της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ, για την εφαρμογή «παραπέρα αποφασιστικών μέτρων».
Στις 9 του Ιούλη, σε παρόμοια πάλι ενιαία συνεδρίαση της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών βουλευτών και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Πανρωσικού Σοβιέτ αγροτών βουλευτών πάρθηκε απόφαση που γνωστοποιούσε ότι η χώρα και η επανάσταση κινδυνεύουν. Η νέα σύνθεση της Προσωρινής Κυβέρνησης, που είχε αναδιοργανωθεί στις 8 του Ιούλη, ανακηρύχθηκε κυβέρνηση για τη «σωτηρία της επανάστασης». Στη θέση του πρίγκιπα Λβοφ που παραιτήθηκε, πρωθυπουργός μπήκε ο Κέρενσκι, που διατήρησε τη θέση του υπουργού στρατιωτικών και ναυτικών. Οι σοσιαλιστές υπουργοί Σκόμπελεφ, Τσερνόφ και Πεσεχόνοφ παράμειναν στις θέσεις τους. Ο Τσερετέλι παράμεινε υπουργός ταχυδρομείων και τηλεγραφείων, και ανάλαβε το υπουργείο εσωτερικών. Η απόφαση των Εκτελεστικών Επιτροπών των Σοβιέτ αναγνώριζε απεριόριστα δικαιώματα στην κυβέρνηση αυτή.
Η δυαδική εξουσία έληξε. Η αντεπανάσταση προχωρούσε στην επίθεση. Η τρίτη πολιτική κρίση οδήγησε, εξαιτίας της προδοσίας των εσέρων και μενσεβίκων αρχηγών των Σοβιέτ, στη μονοκρατορία της αστικής τάξης. Οπως δήλωσε επίσημα στις 11 του Ιούλη το μέλος του Προεδρείου της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής Νταν, «εμείς είμαστε έτοιμοι όχι μόνο να υποστηρίξουμε την Προσωρινή Κυβέρνηση, της δώσαμε όχι μόνο την απόλυτη εξουσία, αλλά απαιτούμε και να χρησιμοποιήσει η κυβέρνηση την εξουσία αυτή».
Στις 21 του Ιούλη η εφημερίδα «Νέοι Καιροί» δημοσίευσε το άρθρο «Πρέπει να χωριστούμε» με την αξίωση «με αποφασιστικά μέτρα να χωριστούμε από τον εγκληματικό μπολσεβικισμό και να θέσουμε τους εαυτούς μας πάνω από τις υποψίες για συντροφική προστασία του Λένιν». Και ήδη στις 24 του Ιούλη, οι μενσεβίκοι σε έκκληση προς όλα τα μέλη του κόμματος εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής που έπαιζε το ρόλο της ΚΕ τους, έγραφαν:
«Η εγκληματική τυχοδιωκτική περιπέτεια, που οργάνωσε το επιτελείο του Λένιν, μπόρεσε να αποκτήσει τέτοιες διαστάσεις και να γίνει επικίνδυνη για την υπόθεση της επανάστασης μόνο και μόνο, γιατί το επιτελείο αυτό ακολούθησαν σημαντικά στρώματα των εργατών και η σοσιαλδημοκρατία αποδείχτηκε πολύ αδύνατη για να παραλύσει τη δημαγωγία με την οργανωμένη ανάμιξή της... Είναι καιρός ήδη να πούμε δυνατά και καθαρά ότι ο «μπολσεβικισμός», εκφραστής και ηγέτης του οποίου είναι ο Λένιν, απομακρύνθηκε τόσο πολύ από τη σοσιαλδημοκρατία, τόσο εμποτίστηκε από τις αναρχοσυνδικαλιστικές ιδέες, που μόνο από παρεξήγηση, από κάποια δύναμη συνήθειας καλύπτεται ακόμα με τη σημαία του ΣΔΕΚΡ».
Η Προσωρινή Κυβέρνηση εξαπέλυσε διώξεις εναντίον των μπολσεβίκων. Οι εφημερίδες «Πράβντα», «Σολντάτσκαγια Πράβντα» κ.ά. απαγορεύτηκαν. Το τυπογραφείο «Τρουντ», που είχε αγοραστεί με χρήματα των εργατών, καταστράφηκε. Οι στρατιωτικές μονάδες, που σύμφωνα με τη γνώμη της κυβέρνησης είχαν «μολυνθεί με το βάκιλο του μπολσεβικισμού», διαλύθηκαν. Τα εργατικά αποσπάσματα αφοπλίστηκαν. Αρχισαν οι έρευνες και οι συλλήψεις.
Ο διοικητής της περιφέρειας διέταξε να εκκενωθεί το αρχοντικό της Κσεσίνσκαγια. Τις συνομιλίες με την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή και τους στρατιωτικούς, για το ζήτημα αυτό, διεξήγαγε ο Στάλιν. «Μου δημιουργήθηκε η εντύπωση», έλεγε, «ότι οι κύριοι αυτοί θέλουν με κάθε τρόπο να χυθεί αίμα».
Σε προκήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής και της Επιτροπής Πετρούπολης του ΣΔΕΚΡ (μπ), της Στρατιωτικής Οργάνωσης της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ) και της Διαχτιδικής Επιτροπής των ενοποιημένων σοσιαλδημοκρατών διεθνιστών, που καλούσε τους εργάτες και στρατιώτες να διατηρήσουν ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία, αναφέρονται τα εξής:
«6 του Ιούλη 1917
Ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία!
Εργάτες! Στρατιώτες!
Η διαδήλωση της 3 και 4 του Ιούλη έληξε. Είπατε στους ιθύνοντες ποιοι είναι οι σκοποί σας.
Οι σκοτεινές και εγκληματικές δυνάμεις αμαυρώσανε την εκδήλωσή σας προκαλώντας την αιματοχυσία. Μαζί σας και μαζί μ' ολόκληρη τη Ρωσία πενθούμε για τους πεσόντες τις μέρες αυτές.
...Η ευθύνη για τα θύματα πέφτει στους κρυφούς εχθρούς της επανάστασης. Ομως αυτοί δεν κατόρθωσαν, και δεν θα κατορθώσουν να διαστρεβλώσουν το νόημα της διαδήλωσής σας. Τώρα απομένει να δούμε ποια απήχηση θα έχει σ' ολόκληρη τη χώρα το σύνθημά σας «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!». Η διαδήλωση τέλειωσε, αρχίζουν πάλι μέρες επίμονης προπαγάνδας και διαφώτισης των καθυστερημένων μαζών, προσέλκυσης με το μέρος μας της επαρχίας.
Σύντροφοι εργάτες και στρατιώτες! Δείξτε ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία! Μη δίνετε καμιά αφορμή στη μοχθηρή αντίδραση να σας κατηγορήσει για βιαιοπραγίες, μην ενδίδετε στις προκλήσεις. Καμιά εκδήλωση στους δρόμους, ούτε μια σύγκρουση.
Σύντροφοι εργάτες! Επιστρέψτε ειρηνικά στους τόρνους!
Σύντροφοι στρατιώτες! Μένετε ειρηνικά στις μονάδες σας!
Ολάκερη η ζωή μας δικαιώνει. Η νίκη θα είναι δική μας. Ούτε μια απερίσκεπτη ενέργεια.
Σταθερότητα, ψυχραιμία και αυτοκυριαρχία - αυτό είναι το σύνθημά μας!».
Η αντεπανάσταση προσπαθούσε να ξεκάνει πρώτ' απ' όλα τους αρχηγούς του κόμματος του Λένιν. Υστερα από απαίτηση της ΚΕ, ο Λένιν υποχρεώθηκε για συνωμοτικούς λόγους να μετακινείται από διαμέρισμα σε διαμέρισμα.
Στις 7 του Ιούλη, η Προσωρινή Κυβέρνηση πήρε την απόφαση να συλλάβει τον Λένιν και άλλους εξέχοντες παράγοντες του μπολσεβίκικου κόμματος, για την υπόθεση της «Οργάνωσης ένοπλης εξέγερσης στην Πετρούπολη στις 3-5 του Ιούλη 1917 κατά της κρατικής εξουσίας».
Στην απόφαση της ενιαίας συνεδρίασης της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Πανρωσικού Σοβιέτ των αγροτών βουλευτών, στις 13 του Ιούλη, οι μενσεβίκοι και οι εσέροι είχαν δηλώσει ότι θεωρούν τελείως απαράδεκτη τη φυγοδικία του Λένιν.
Ο Λένιν, βαθιά αγανακτισμένος από τη συκοφαντία, στην αρχή συμφωνούσε και ο ίδιος ότι έπρεπε να παρουσιαστεί στο δικαστήριο της Προσωρινής Κυβέρνησης. Αφού όμως έγινε γνωστό ότι η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή και το Σοβιέτ Πετρούπολης δεν μπόρεσαν να δώσουν εγγυήσεις για την ασφάλεια του Λένιν σε περίπτωση σύλληψής του, αποφασίστηκε να μην παρουσιαστεί στο δικαστήριο.
Στις 28 του Ιούλη η εφημερίδα «Προλετάρσκογιε Ντέλο» δημοσίευσε το κείμενο του γράμματος του Λένιν στη σύνταξη. Το γράμμα αυτό ήταν υπογραμμένο από έναν από τους ηγέτες της μπολσεβίκικης οργάνωσης της Πετρούπολης, τον Γκ. Ζινόβιεφ, ενάντια στον οποίο επίσης προβάλλονταν οι κατηγορίες για «κατασκοπεία». «Εμείς», έγραφαν απευθυνόμενοι προς τους αναγνώστες, «αλλάξαμε την απόφασή μας να υπακούμε στα διατάγματα της Προσωρινής Κυβέρνησης για τη σύλληψή μας... Καμιά εγγύηση για δικαιοσύνη στη Ρωσία δεν υπάρχει σήμερα. Να παραδοθούμε τώρα στα χέρια των αρχών, θα σήμαινε να παραδοθούμε στα χέρια... των εξαγριωμένων αντεπαναστατών, για τους οποίους όλες οι κατηγορίες ενάντιά μας είναι ένα απλό επεισόδιο στον εμφύλιο πόλεμο».
Οι μπολσεβίκοι πέρασαν στην παρανομία. Καταδιωκόμενος από την Προσωρινή Κυβέρνηση, ο Λένιν, τη νύχτα προς την 10 του Ιούλη μετακομίζει παράνομα στον οικισμό κοντά στο σταθμό Ραζλίφ σ' ένα προάστιο της Πετρούπολης, και φιλοξενείται από τον εργάτη Ν. Γιεμιλιάνοφ. Εκεί ένα διάστημα ζούσε στη σοφίτα της αποθήκης, μετά σαν θεριστής πέρασε σ' ένα καλυβόσπιτο που βρισκότανε πίσω από τη λίμνη. Μαζί με τον Λένιν στο Ραζλίφ κρυβόταν και ο Ζινόβιεφ.
Ο Λένιν είχε συνεχή σύνδεση με την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος. Με εντολή της ΚΕ στο Ραζλίφ τον επισκεπτόταν καθημερινά, σχεδόν, ο Α. Σότμαν, που τον ενημέρωνε για όλες τις κομματικές αποφάσεις και υποθέσεις. Τον επισκέφτηκαν επίσης και οι Γ. Ορντζονικίτζε, Ι. Στάλιν, Β. Ζοφ, Ε. Ράχια.
Ο Λένιν δούλευε πολύ και με ένταση για την προετοιμασία του 6ου Συνεδρίου του κόμματος των μπολσεβίκων, που έπρεπε να επεξεργαστεί ζητήματα που συνδέονταν με την παραπέρα εξέλιξη της επανάστασης και με τη νέα τακτική σύμφωνα με την καινούρια κατάσταση. Στο Ραζλίβ, ο Λένιν έγραψε εκτός από επιστολές και ανταποκρίσεις, έντεκα άρθρα. Εκεί δούλεψε πάνω στις θέσεις «Η πολιτική κατάσταση», στην μπροσούρα «Σχετικά με τα συνθήματα», στα άρθρα «Απάντηση», «Συνταγματικές αυταπάτες», «Αρχή του βοναπαρτισμού», «Τα διδάγματα της επανάστασης» κ.ά. Ο Λένιν, αναλύοντας βαθιά την εξέλιξη των γεγονότων και την πολιτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στη Ρωσία, προσδιόρισε τη νέα τακτική του μπολσεβίκικου κόμματος, στο στάδιο εκείνο της επανάστασης, που απόκλειε τη δυνατότητα της ειρηνικής της εξέλιξης.
Στις θέσεις «Η πολιτική κατάσταση», που γράφτηκαν από τον Β.Ι. Λένιν στις 10 (23) του Ιούλη 1917, αναφέρονται τα εξής:
«Το σύνθημα να περάσει όλη η εξουσία στα Σοβιέτ ήταν σύνθημα ειρηνικής εξέλιξης της επανάστασης, κι αυτό μπορούσε να γίνει τον Απρίλη, το Μάη, τον Ιούνη, ως τις 5-9 του Ιούλη, δηλαδή πριν περάσει η πραγματική εξουσία στα χέρια της στρατιωτικής δικτατορίας. Τώρα το σύνθημα αυτό δεν είναι πια σωστό, γιατί δεν παίρνει υπόψη του το συντελεσμένο αυτό πέρασμα ούτε και την πλήρη προδοσία στην πράξη της επανάστασης από τους εσέρους και τους μενσεβίκους. Την υπόθεση δεν μπορούν να την εξυπηρετήσουν ούτε οι τυχοδιωκτισμοί, ούτε οι ανταρσίες, ούτε η σκόρπια αντίσταση, ούτε οι σκόρπιες απεγνωσμένες απόπειρες αντιμετώπισης της αντίδρασης, παρά μόνο η σαφής επίγνωση της κατάστασης, η αντοχή και η σταθερότητα της εργατικής πρωτοπορίας, η προετοιμασία των δυνάμεων για ένοπλη εξέγερση, που αν και οι συνθήκες για τη νίκη της είναι σήμερα τρομερά δύσκολες, ωστόσο, δίνουν τη δυνατότητα να νικήσει, αν συμπέσουν τα γεγονότα και τα ρεύματα που αναφέραμε. Ας αφήσουμε λοιπόν κάθε είδους συνταγματικές και δημοκρατικές αυταπάτες, κάθε είδους αυταπάτες για ειρηνικό δρόμο, κάθε είδους σκόρπιες ενέργειες, ας μην πέφτουμε τώρα στις προβοκάτσιες των μαύρων εκατονταρχιτών και των κοζάκων κι ας συγκεντρώσουμε δυνάμεις, ας τις αναδιοργανώσουμε και ας τις προετοιμάσουμε σταθερά για την ένοπλη εξέγερση, αν η πορεία της κρίσης μας δώσει τη δυνατότητα να την πραγματοποιήσουμε σε μια πραγματικά μαζική, παλλαϊκή κλίμακα. Τώρα το πέρασμα της γης στους αγρότες είναι αδύνατο χωρίς ένοπλη εξέγερση, γιατί η αντεπανάσταση, παίρνοντας την εξουσία, ενώθηκε πέρα για πέρα με τους τσιφλικάδες, σαν τάξη.
Ο σκοπός της ένοπλης εξέγερσης μπορεί να είναι μόνο ένας: το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια του προλεταριάτου, που το υποστηρίζει η φτωχή αγροτιά, για την πραγματοποίηση του προγράμματος του κόμματος μας».
Η κατάσταση ταλάντευσης της εξουσίας, τόνιζε ο Λένιν, έληξε, η εξουσία πέρασε στα χέρια της αντεπανάστασης. Αυτό το στάδιο ο Λένιν το χαρακτήρισε σαν τέλος της ειρηνικής περιόδου της επανάστασης, και προσανατόλισε το Κόμμα για νέες, μη ειρηνικές μορφές πάλης. Προτείνοντας να αποσυρθεί προσωρινά το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!», γιατί οι ηγέτες των Σοβιέτ διέπραξαν ανήκουστη προδοσία σε βάρος της επανάστασης, ταυτόχρονα υπογράμμισε την αναγκαιότητα της δραστήριας πολιτικής δουλειάς για το κέρδισμα της πλειοψηφίας στα Σοβιέτ. Θεμελιώνοντας το αναπόφευκτο και την αναγκαιότητα της ένοπλης εξέγερσης στη νέα κατάσταση, ο Λένιν απαιτούσε την προσεχτική και ολόπλευρη προετοιμασία της. Οι ακριβείς και σαφείς θέσεις τακτικής του Λένιν τέθηκαν στη βάση των αποφάσεων του 6ου Συνεδρίου του ΣΔΕΚΡ (μπ).
Σελ. /16
