Επιμέλεια: Σφυροδρέπανος //
Αύριο συμπληρώνονται 30 χρόνια από την έκρηξη του αντιδραστήρα νο 4 στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ. Και είναι σίγουρο πως, παρά την απεργία των δημοσιογράφων (ή και ακριβώς λόγω αυτής, για να καλυφτεί το κενό όσων απεργούν), θα δούμε και θα διαβάσουμε αρκετά αφιερώματα για τη “μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή στην ιστορία”. Ένας τίτλος που αγνοεί προκλητικά το θάνατο και τη δυστυχία που σκόρπισαν οι πυρηνικές βόμβες των ΗΠΑ στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, τον Αύγουστο του 1945, ή το πιο πρόσφατο πυρηνικό ατύχημα στην Ιαπωνία και πάλι, στο εργοστάσιο της Φουκουσίμα το 11′, μετά από το μεγάλο σεισμό στην ιδιαίτερα σεισμογενή αυτή χώρα και το τσουνάμι που προκάλεσε.
Με μια σύντομη έρευνα στο διαδίκτυο μπορεί να αλιεύσει κανείς μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Για παράδειγμα,
όπως ο Dr Michio Kaku, παγκοσμίως γνωστός θεωρητικός φυσικός, τόνισε στο CNN στις 18 Μαρτίου 2011, το Τσέρνομπιλ αφορούσε μόνο ένα αντιδραστήρα και μόνο 57,6 Τόνους ραδιενεργού υλικού που εκτινάχθηκαν στην ατμόσφαιρα. Αντιθέτως στην πυρηνική καταστροφή στην Fukusima ενεπλάκησαν 6 πυρηνικοί αντιδραστήρες και η ΙΑΕΑ (Ιnternational Atomic Energy Agency) μιλάει για 2.800 Τόνους υψηλώς ραδιενεργού υλικού από παλιούς πυρηνικούς αντιδραστήρες!
Μία απλή διαίρεση μας δείχνει ότι η ραδιενέργεια που εκλύθηκε από την Fukusima αντιστοιχεί σε 48,6 φορές αυτής του Τσέρνομπιλ! Δεν είναι παρατραβηγμένο το να πούμε ότι οι 6 παλιοί πυρηνικοί αντιδραστήρες της Fukusima ισούνται με περισσότερες από 50 φορές της καταστροφής του Τσέρνομπιλ!
Ενώ παράλληλα πληροφορούμαστε ότι η ιαπωνική κυβέρνηση έθεσε πρόσφατα ξανά σε λειτουργία έναν άλλο πυρηνικό αντιδραστήρα (είχαν κλείσει όλοι μετά το δυστύχημα της Φουκουσίμα), παρά τις μαζικές αντιδράσεις.
Εύχομαι η επανέναρξη της λειτουργίας να γίνει με όλες τις εγγυήσεις για την ασφάλεια, η οποία πρέπει να αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα, δήλωσε χθες το βράδυ ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε. Η επαναλειτουργία αυτή, την οποία επιθυμούσε η συντηρητική κυβέρνηση του Άμπε, είχε ως κίνητρο κυρίως οικονομικούς λόγους: το κόστος της εισαγόμενης ενέργειας.
Δεν ξέρω αν είναι σκόπιμο να κάνουμε αυτές τις συγκρίσεις, αλλά όπως διαβάζουμε σε ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Νίκου Τσιβίκη:
Ίσως περισσότερο νόημα έχει να αποπειραθούμε μια σύγκριση σε ένα άλλο επίπεδο. Σε αυτό της διαχείρισης της κρίσης αλλά και της ενημέρωσης γύρω από τα δύο ατυχήματα. Μια τέτοια απόπειρα μπορεί να μας οδηγήσει σε μερικά πρώτα ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Ο ίδιος αρθρογράφος στο περιοδικό Λεύγα (που δεν κυκλοφορεί πια, αλλά ευτυχώς έχει αφήσει τα διαδικτυακά του ίχνη) γράφει:
η εξιστόρηση του τραγικού συμβάντος του Τσερνόμπιλ υποτάχθηκε από την πρώτη στιγμή στις ψυχροπολεμικές προτεραιότητες της αμερικανικής διακυβέρνησης του προέδρου Ρόναλντ Ρέιγκαν, αλλά και των Ευρωπαίων συμμάχων του, ανάμεσα στους οποίους βέβαια και η ελληνική κυβέρνηση («Ιός», εφ. Ελευθεροτυπία, 16.4.2006). Η κάλυψη των γεγονότων του Τσερνόμπιλ έγινε αποκλειστικά με κριτήριο τα επικοινωνιακά οφέλη στο πλαίσιο της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης. Αρκεί ενδεικτικά να θυμηθούμε τις πρώτες ανταποκρίσεις των δυτικών μέσων στις 29 και 30.4.1986 (εφ. Washington Post), όπου γινόταν αναφορά για δύο χιλιάδες τουλάχιστον νεκρούς, αριθμός που στη συνέχεια έγινε τριάντα.
Για χρόνια μετά το ατύχημα του 1986 στο Τσερνόμπιλ, και ιδίως μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, χύθηκε ατέλειωτο μελάνι και δαπανήθηκαν δεκάδες χιλιάδες ώρες τηλεοπτικού και κινηματογραφικού χρόνου, για να αποδειχθεί ότι οι σοβιετικές αρχές επιχείρησαν συγκάλυψη των γεγονότων, μη γνωστοποιώντας έγκαιρα τα σχετικά του ατυχήματος, αλλά και ότι δεν αντέδρασαν ικανοποιητικά για την προστασία των εργαζομένων, των κατοίκων και του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο του γενικότερου αντικομμουνιστικού πυρετού, που συνεχίστηκε και μετά την κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων, δεν ήταν δύσκολο να πειστεί η κοινή γνώμη ότι η απόπειρα συγκάλυψης ήταν το μόνο ζήτημα που προέκυπτε από την πυρηνική εμπειρία του Τσερνόμπιλ. Με συνοπτικά επιχειρήματα, το βασικό αίτιο ήταν το σοσιαλιστικό καθεστώς, το συνωμοτικό ΚΚΣΕ, η έλλειψη υψηλής τεχνολογίας (την οποία διέθετε μόνο η Δύση), αλλά και η ανθρώπινη ανικανότητα των εργαζομένων στα σοβιετικά εργοστάσια και υπηρεσίες. Μια εικόνα που μετριαζόταν μόνο από μεμονωμένες ανθρώπινες ιστορίες ηρωισμού και αυτοθυσίας ατόμων που αψήφησαν τις εντολές της σφαλερής σοβιετικής διοίκησης. Και μια υπόρρητη υπόσχεση ότι καταστάσεις σαν αυτές μπορούσαν να συμβούν μόνο στον υπανάπτυκτο και καταπιεστικό σοσιαλισμό, ποτέ στη δημοκρατική και υπερσύγχρονη Δύση.
Η ενορχηστρωμένη αυτή επίθεση είχε μικρή σχέση με το ατύχημα το ίδιο, τις άπειρες παραλείψεις των αρχών, την απόπειρα απόκρυψης των πραγματικών διαστάσεων, τουλάχιστον τις πρώτες ημέρες, από τη σοβιετική κοινή γνώμη, ή, το πιο βασικό, την επικινδυνότητα και τη σκοπιμότητα της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας. Για όλα αυτά τα ζητήματα άλλωστε αποδείχτηκε πολύ γρήγορα η ουσιαστική αδιαφορία της καπιταλιστικής Δύσης. (…) Και στο υλικό επίπεδο όμως το ατύχημα του Τσερνόμπιλ δεν ανέκοψε ούτε στο ελάχιστο τα προγράμματα οικοδόμησης νέων πυρηνικών σταθμών στις χώρες που διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους μέχρι την προηγούμενη για την ανευθυνότητα της σοβιετικής πλευράς. Η ουσία της κριτικής σχετικά σύντομα διαστρεβλώθηκε και από μια συζήτηση για τα ζητήματα ασφάλειας, τις δυνατότητες και τους κινδύνους της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, έγινε μια αδιάκοπη καταγγελία της ΕΣΣΔ και του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Τι συνέβη αντιθέτως πέντε χρόνια πριν, μετά το δυστύχημα της Φουκουσίμα; Ας δούμε τη συνέχεια του άρθρου.
Η μακάβρια μερικές φορές ειρωνεία της ιστορίας ήρθε, με την πρόσφατη εμπειρία στη Φουκουσίμα, να δώσει νέες διαστάσεις στην έννοια του ατυχήματος, αλλά ακόμη περισσότερο σε αυτή της διαχείρισης κρίσεων, αλλά και συγκάλυψης της αλήθειας. Μισές αλήθειες, καθυστέρηση στην ενημέρωση της κοινής γνώμης για τα τεκταινόμενα, ερασιτεχνικός χειρισμός της κρίσης από μια δράκα φουκαράδων χαμηλόμισθων εργατών της εταιρείας ΤΕΠΚΟ, που ντυμένοι με τις φόρμες τους εμφανίζονται στις τηλεοπτικές κάμερες και ορκίζονται σαν νέοι καμικάζι ότι θα πέσουν πάνω στον ραδιενεργό εχθρό, αύρες της αστυνομίας του Τόκιο να ψεκάζουν γκρεμίδια σαν να είναι διαδηλωτές, είναι η γενική αίσθηση που αποκομίζει κανείς από την κάλυψη του ατυχήματος. Αλλά και «εναλλακτικές» ειδήσεις, όπως η πρόθεση της ιαπωνικής εγκληματικής οργάνωσης Γιακούζα να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κρίσης, έδιναν ένα τόνο σχεδόν λαϊφστάιλ προβλήματος. Ατελείωτες εικόνες από ελικόπτερα και τρισδιάστατες αναπαραστάσεις από τα κτήρια των πυρηνικών αντιδραστήρων, τα οποία στέκουν σε ερειπωμένη κατάσταση, εφάμιλλη με εκείνη του Τσερνόμπιλ, αλλά και διαβεβαιώσεις από παντού ότι για να δουλέψουν όλα όπως πριν, το μόνο που χρειάζεται είναι να αποκατασταθεί το ρεύμα. Προκαλώντας την απορία ακόμη και έναν άσχετο: πώς μπορεί κανείς να συνδέσει την πρίζα σε ένα γκρεμισμένο εργοστάσιο και αυτό απλά να ξαναδουλέψει;
Όλα αυτά σε καθημερινά ρεπορτάζ των μεγάλων διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων, όπου το θέμα του πυρηνικού ατυχήματος βρισκόταν σχεδόν πάντοτε προσεκτικά θαμμένο μέσα στη γενικότερη είδηση του σεισμού. Με αξιοπρόσεκτη επαναληπτικότητα, τα καθημερινά ρεπορτάζ μοιάζουν με φωτοαντίγραφο του χθεσινού: αναφορά στους νεκρούς και τους αγνοούμενους από το τσουνάμι γενικά, συγκρατημένη αισιοδοξία της εταιρείας ΤΕΠΚΟ για την κατάσταση σε κάποιον από τους αντιδραστήρες, κλείσιμο με το αισιόδοξο νέο κάποιου που σώθηκε μέσα από τις λάσπες και τα ερείπια του χωριού του. Και όλα αυτά συνοδευόμενα από καταιγισμό ακατανόητων μονάδων μέτρησης (ρέντγκεν και μικρορέντγκεν, ρεμ, ραντ, μπεκερέλ, κιουρί), ό,τι πρέπει για να διατηρείται η αίσθηση φόβου χωρίς κανένα συγκεκριμένο υπόβαθρο.
Συμπέρασμα;
Με αφορμή το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ υπήρξαμε για δεκαετίες θεατές μιας αγωνιώδους προσπάθειας να παρουσιαστεί η σοβιετική κοινωνία των μέσων της δεκαετίας του ’80, με όλα της τα προβλήματα, ως μια οργουελιανή πραγματικότητα εμπνευσμένη από την καταπίεση του «1984» που ήταν διατεθειμένη να θυσιάσει τους πολίτες της για να διατηρήσει το γόητρο της προς τη Δύση και τους εναπομείναντες θαυμαστές της, κατασκευάζοντας φανταστικούς εχθρούς και αποκρύπτοντας τους πραγματικούς κινδύνους. Δυστυχώς η εικόνα του ελευθέρου πλέον κόσμου του 2011 φαίνεται να ξεπηδά και πάλι από την επιστημονική φαντασία του Μεσοπολέμου, μόνο που αυτή τη φορά είναι μια απονευρωμένη κοινωνία απάθειας και αναισθησίας όπως τη φαντάστηκε ο Άλντους Χάξλεϋ στον Θαυμαστό Νέο Κόσμο του, όπου όλες οι αλήθειες υπάρχουν κάπου εκεί έξω, αλλά πολύ προσεκτικά και πολύ καλά θαμμένες κάτω από τόνους ενημερωτικών σκουπιδιών και ατελείωτων μονολόγων των ειδικών επαγγελματιών της παραπλάνησης.
Αντί επιλόγου, αντιγράφουμε το πινακάκι που συνοδεύει το τέλος του κειμένου του Ν.Τ. που δίνει συγκριτικά ένα χρονικό των δύο ατυχημάτων και δημοσιεύτηκε στη Washigton Post.
Φουκουσίμα Τσερνομπίλ
Ημ. 1 12.3.2011
Μετά τον σεισμό και το τσουνάμι οι αντιδραστήρες του εργοστασίου της Φουκουσίμα υπερθερμαίνονται.
26-4-1986
1:30 π.μ. ο αντιδραστήρας 4 του πυρηνικού εργοστασίου του Τσερνομπίλ μετά από ανθρώπινο λάθος αναφλέγεται
Ημ. 2 13-3-2011
Έκρηξη στον αντιδραστήρα 1. Εκκενώση ζώνης 20 χλμ. 1 νεκρός και 4 σοβαρά τραυματιές από το προσωπικό του εργοστασίου.
27-4-1986
2:00 μ.μ. ξεκινάει η εκκένωση των γειτονικών πόλεων εντός ακτίνας 20 χλμ.
Ημ. 3 14-3-2011
Δεύτερη έκρηξη, αυτή τη φορά στον αντιδραστήρα 3. Προσπάθεια ψύξης τους με θαλασσινό νερό.
28-4-1986
Σουηδικοί σταθμοί μέτρησης ραδιενέργειας πιάνουν υψηλές ενδείξεις.
Ημ. 4 15-3-2011
Έκρηξη στον αντιδραστήρα 2. Φωτιά σε μια από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης χρησιμοποιημένων ράβδων στον αντιδραστήρα 4. Η ιαπωνική κυβέρνηση συστήνει στους κατοίκους της ζώνης εντός 30 χλμ. να παραμένουν στα σπίτια τους.
29/4/1986
Σύμφωνα με τηλεγράφημα του πρακτορείου ΤΑΣΣ έγινε πυρηνικό ατύχημα στον ηλεκτρικό σταθμό του Τσερνομπίλ. Συνεχίζεται η εκκένωση της γύρω περιοχής. Η έκκληση ραδιενέργειας επιβεβαιώνεται από ανεξάρτητες μετρήσεις ινστιτούτων σε όλη την Ευρώπη.
Ημ. 5 16-3-2011
Εντυπωσιακή αύξηση των δεικτών ραδιενέργειας οδηγεί την εταιρεία του εργοστασίου να αποσύρει τους εργαζόμεους που προσπαθούν να ψύξουν τους αντιδραστήρες.
30/4/1986
Η Σοβιετική κυβέρνηση θορυβημένη από τις επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών εκκενώνει ευρύτερες περιοχές και δεσμεύει τα γαλακτοκομικά προϊόντα, επίσης ζητείται από επιλεγμένες χώρες βοήθεια. Δύο νεκροί στο εργοστάσιο.
Ημ. 6 17-3-2011
Η κατάσταση επιδεινώνεται. Ρίψεις νερού με ελικόπτερο για να ψυχθούν οι αντιδραστήρες. Οι ΗΠΑ συστήνουν στους πολίτες τους να απομακρυνθούν από την περιοχή 75 χλμ γύρω από το εργοστάσιο.
1-5-1986
Η παραδοχή των Σοβιετικών ότι χρειάζονται βοήθεια αποτελεί την απόδειξη της σοβαρότητας του ατυχήματος
Ημ. 7 18-3-2011
Υψηλή ραδιενέργεια, προσπάθειες να αποκατασταθεί η ηλεκτρική ενέργεια στο εργοστάσιο, για να δουλέψουν και πάλι οι ψυκτικοί μηχανισμοί.
2-5-1986
Η φωτιά στον αντιδραστήρα 4 έχει πλέον σβηστεί. Οι ΗΠΑ παραδέχονται ότι οι νεκροί του ατυχήματος είναι μονοψήφιος αριθμός και όχι εκατοντάδες που αρχικά υποστήριζαν.
Ημ. 8 19-3-2011
Αναμονή, με τα ίχνη της ραδιενέργειας να φτάνουν στην άλλη ακτή του Ειρηνικού. Το ατύχημα της Φουκουσίμα φτάνει στη κλίμακα 4/7 της Διεθνούς Ατομικής Επιτροπής.
3-5-1986
Σε επίσημη τηλεοπτική συνέντευξη σε δυτικογερμανικό δίκτυο ο γραμ. της κομ.οργ. Μόσχας Μπόρις Γιέλτσιν περιέγραψε αναλυτικά το ανθρώπινο λάθος που οδήγησε στο ατύχημα.
Ημ. 9 20-3-2011
Συνεχίζεται η ψύξη των αντιδραστήρων με κανόνια νερού και η προσπάθεια να αποκατασταθεί η ηλεκτροδότηση.
4-5-1986
2 νεκροί από το ατύχημα και τουλάχιστον 150 τραυματίες από τους οποίους 18 σε κρίσιμη κατάσταση.
Ημ. 10 21-22.3.2011
Ουδέν νεώτερον
5-5-1986
Οι πρώτες εικόνες του εργοστασίου, όπου το κτήριο του αντιδραστήρα 4 έχει ανατιναχθεί. Η ζώνη εκκένωσης βρίσκεται στα 30 χλμ.
Ημ. 11 6-5-1986
Πολυσέλιδο αναλυτικό ρεπορτάζ για το ατύχημα στην εφημερίδα Πράβντα, επίσημο όργανο του ΚΚΣΕ
Ημ. 12 23-3-2011
Συνεχίζονται οι προσπάθειες με ρίψεις νερού. Ραδιενεργός ατμός υποχρεώνει την εκκένωση του εργοστασίου. Ανακοινώνεται πως το νερό και τα λαχανικά στο Τόκυο είναι ακατάλληλο για βρεφική χρήση.
7-5-1986
Η τήξη του αντιδραστήρα οριστικά αποφεύγεται, και συνεχίζεται η προσπάθεια να καλυφθεί από τόνους άμμου, τσιμέντου και βορικού οξέος
Ημ. 13 24-3-2011
Πανικός στο Τόκυο στη προσπάθεια να μοιραστούν προμήθειες και εφόδια.
8-5-1986
Επιπλέον εκκενώσεις κατοίκων γύρω από το εργοστάσιο, συστηματικές εργασίες για τον περιορισμό έκκλησης ραδιενέργειας στο περιβάλλον
Ημ. 14 25-3-2011
Το ατύχημα στη Φουκουσίμα ανεβαίνει μια βαθμίδα στη κλίμακα της ΔΕΑΕ και είναι πλέον 6/7.
9-5-1986
Οι πρώτες ενδείξεις για σταδιακή μείωση της εκλυόμενης ραδιενέργειας.
Πήγη: Washington Post