Του Prabhat Patnaik για το People’s Dispatch
Παπαδομανωλάκης Παναγιώτης: Μεταφράσεις-Αρθρογραφία-Οπτικοακουστικό υλικό
Υπάρχει πολύς πανηγυρισμός στις κυβερνήσεις, τους αξιωματούχους της Παγκόσμιας Τράπεζας και πολλούς οικονομολόγους για την «μείωση της φτώχειας» που υποτίθεται ότι συνέβη μεταξύ του 1990 και της έναρξης της πρόσφατης πανδημίας. Αυτή η πτώση διεκδικείται βάσει μιας Διεθνούς Γραμμής Φτώχειας (IPL) ύψους 1,90 $ την ημέρα (το 2011 Purchasing Power Parity) που επεξεργάστηκε η Τράπεζα, η οποία βασικά ορίζει τη φτώχεια σε ολόκληρο τον κόσμο ως έλλειψη πρόσβασης για μία ημέρα στη δέσμη αγαθά που αγοράζονται με 1,90$ το 2011.
Πόσο γελοία χαμηλό είναι αυτό το ποσοστό, μπορεί να εκτιμηθεί από δύο γεγονότα. Το 2011 στις ΗΠΑ, 1,90$ θα αρκούσαν για να αγοράσει κανείς ένα φλιτζάνι καφέ και τίποτα περισσότερο. Στην Ινδία, το αντίστοιχο ποσό των 1,90 δολαρίων του 2011, με 95 ρουπίες ως ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία, θα ήταν μόνο 29 Rs στην ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, η οποία θα έφτανε μόλις να αγοράσει δύο μπουκάλια πόσιμο νερό.
Με αυτόν τον ορισμό, 1,895 δισεκατομμύρια άτομα ή 36% του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν φτωχά το 1990. Ο αριθμός είχε μειωθεί στα 736 εκατομμύρια μέχρι το 2015, που είναι το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτή είναι η βάση για τον ισχυρισμό ότι «πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν βγει από τη φτώχεια αυτή την περίοδο».
Προτού προχωρήσουμε περισσότερο, πρέπει να εξετάσουμε ακόμη και αυτόν τον ισχυρισμό. Η πτώση της παγκόσμιας φτώχειας ακόμη και από αυτό το κριτήριο, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην Κίνα. Το 1990, υπήρχαν 750 εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα κάτω από το Διεθνές Όριο Φτώχειας. Αυτός ο αριθμός είχε μειωθεί σε μόλις 10 εκατομμύρια έως το 2015, δηλαδή κατά 740 εκατομμύρια. Έτσι, το 64% του αριθμού των ατόμων που «υπερέβησαν το διεθνές όριο φτώχειας» οφειλόταν εξ ολοκλήρου στην Κίνα. Στην πραγματικότητα, στην υποσαχάρια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο αριθμός των φτωχών από αυτό το κριτήριο αυξήθηκε κατά 140 εκατομμύρια. Εάν υπάρχει πραγματική αντιμετώπιση στη φτώχεια που έχει συμβεί οπουδήποτε στον κόσμο σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, τότε είναι στην Κίνα, το οποίο πρέπει να μετριάσει τους πανηγυρισμούς από την Τράπεζα και τους οικονομολόγους που τηρούν τις εκτιμήσεις της για τη φτώχεια.
Με ένα ελαφρώς διαφορετικό όριο φτώχειας, 2,50$ ημερησίως, ο συνολικός αριθμός της φτώχειας δεν θα είχε μειωθεί καθόλου μεταξύ 1990 και 2010, εάν η Κίνα μείνει εκτός. Και, με ακόμη υψηλότερο όριο φτώχειας 5,50$ ημερησίως, ο αριθμός των κεφαλαίων θα είχε αυξηθεί από 2 δισεκατομμύρια σε 2,6 δισεκατομμύρια μεταξύ 1990 και 2015, εάν η Ανατολική Ασία και ο Ειρηνικός παραμείνουν εκτός. Έτσι, η λεγόμενη μείωση της φτώχειας είναι ένα εξαιρετικά τοπικό φαινόμενο που περιορίζεται στην Κίνα και στην υπόλοιπη Ανατολική Ασία.
Αλλά το πραγματικό πρόβλημα με τις εκτιμήσεις της φτώχειας της Τράπεζας, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι ότι το Διεθνές Όριο Φτώχειας βρίσκεται σε ένα απίθανα χαμηλό επίπεδο, το οποίο υποτιμά σε μεγάλο βαθμό την παγκόσμια φτώχεια. Αυτό είναι ένα σημείο που πολλοί στην Αριστερά θέτουν εδώ και πολύ καιρό. Αλλά τώρα ακόμη και μια Έκθεση του ΟΗΕ που εκπονήθηκε για το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει θέσει το ίδιο σημείο με μεγάλη έμφαση.
Ο λόγος για την υποτίμηση της παγκόσμιας φτώχειας, σύμφωνα με την εκτίμηση της Τράπεζας είναι αρκετά απλός: το Διεθνές Όριο Φτώχειας της Παγκόσμιας Τράπεζας δεν βασίζεται σε κανένα αντικειμενικό κριτήριο, όπως το ποσό των δαπανών που απαιτούνται για την κάλυψη ενός καθορισμένου συνόλου «βασικών αναγκών», για την κάλυψη μιας διατροφικής σημείο αναφοράς ή κάτι τέτοιο. Απλώς παίρνει τα εθνικά όρια φτώχειας σε 15 από τις φτωχότερες χώρες, που ανήκουν κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική, τα μετατρέπει σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης (όχι σε ονομαστικές συναλλαγματικές ισοτιμίες) στην αξία του αμερικάνικου δολαρίου κατά το 2011, και στη συνέχεια παίρνει ένα μέσο όρο αυτών για να φτάσει στο Διεθνές Όριο Φτώχειας, το οποίο ανέρχεται σε 1,90$ για το 2011. Η ακριβής βάση για αυτές τις εθνικές γραμμές φτώχειας δεν είναι γνωστή. καθώς οι κυβερνήσεις συνήθως τείνουν να χαμηλώνουν τα όρια της φτώχειας, προκειμένου να υπερβάλλουν σκόπιμα τα «επιτεύγματά τους» στον τομέα της εξάλειψης της φτώχειας,
Επιπλέον, δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο τα εθνικά όρια φτώχειας ορισμένων χωρών πρέπει να χρησιμοποιούνται για όλες τις χώρες, ανεξάρτητα από τις εθνικές διαφορές. Στην πραγματικότητα, οι ήδη υπάρχοντα εθνικά φτώχειας των περισσότερων χωρών είναι σημαντικά υψηλότερα από την Διεθνές Όριο Φτώχειας της Παγκόσμιας Τράπεζας, έτσι το μέγεθος της παγκόσμιας φτώχειας είναι πολύ υψηλότερο από αυτό που φαίνεται από τη χρήση του Διεθνές Όριο Φτώχειας της Τράπεζας.
Και, τέλος, υπάρχουν κάποιες λίγες χώρες που έχουν τόσο περίπλοκες εθνικές δειγματοληπτικές έρευνες όπως η Ινδία – όπου υπάρχει μια έρευνα μεγάλου δείγματος κάθε πέντε χρόνια και μια έρευνα μικρού δείγματος κάθε χρόνο, εκτός από τις αδυναμίες του Διεθνούς Ορίου Φτώχειας της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ως εκ τούτου, υπάρχουν πρόσθετες αδυναμίες των βασικών πληροφοριών σχετικά με τους ερωτηθέντες.
Εκτός αυτού, υπάρχουν τρία ακόμη σημεία που καθιστούν τον ισχυρισμό της μείωσης του ποσοστού της φτώχειας στον κόσμο αρκετά αβάσιμο. Το πρώτο είναι το γεγονός ότι οι τυπικοί δείκτες τιμών δεν καταγράφουν την πραγματική αύξηση του κόστους ζωής. Αυτό μπορεί να παρουσιαστεί σε σχέση με τα ινδικά δεδομένα. Οι δείκτες τιμών καταγράφουν τι κοστίζει ένα καλάθι εμπορευμάτων που καταναλώνει ένας συγκεκριμένος πληθυσμός σήμερα, σε σύγκριση με το έτος βάσης. Εν τω μεταξύ, η σύνθεση του καλαθιού αλλάζει στην πραγματικότητα, όχι πάντα οικειοθελώς, αλλά επειδή τα παλιά αγαθά και υπηρεσίες σταδιακά εγκαταλείπονται από το καλάθι ενώ εισάγονται νέα.
Το πιο σημαντικό παράδειγμα εδώ είναι η εισαγωγή ιδιωτικής υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης λόγω της επιδίωξης νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Ενώ είναι απολύτως πιθανό ότι μεταξύ του έτους βάσης και του τρέχοντος έτους, τα ποσοστά χειρουργικών επεμβάσεων και άλλων διαδικασιών σε κρατικά νοσοκομεία ενδέχεται να παρέμειναν αμετάβλητα, και ως εκ τούτου η τιμή της υγειονομικής περίθαλψης στον δείκτη τιμών να παρέμενε αμετάβλητη, η αυξανόμενη μη διαθεσιμότητα της δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης θα ωθούσε όλο και περισσότερους ανθρώπους στις πολύ πιο ακριβές ιδιωτικές εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, αυξάνοντας έτσι το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης.
Η εξέλιξη του δείκτη τιμών εδώ θα υποτιμούσε την αύξηση του κόστους ζωής. Επομένως, όταν εξετάζουμε το ισοδύναμο Διεθνές Όριο Φτώχειας για οποιοδήποτε σύνολο ετών, η αύξηση του αριθμού που λαμβάνουμε (από τον δείκτη τιμών) θα ήταν χαμηλότερη από το πραγματικό κόστος της αύξησης ζωής που αντιστοιχεί. Αυτό, επομένως, θα υπερέβαλε τη μείωση της φτώχειας με την πάροδο του χρόνου (ή θα υπονόμευε την αύξηση της φτώχειας με την πάροδο του χρόνου). Επομένως, η μείωση της φτώχειας που προτείνεται από αυτά τα στοιχεία είναι λάθος.
Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο το όριο της φτώχειας στην Ινδία σήμερα είναι πολύ κάτω από αυτό που θα έπρεπε, εάν λάβουμε σοβαρά υπόψη τον αρχικό ορισμό της φτώχειας, δηλαδή το επίπεδο δαπανών στο οποίο ένας άνθρωπος του αγρού έχει πρόσβαση σε 2200 θερμίδες την ημέρα και σε ένας άνθρωπος της πόλης σε 2100 θερμίδες την ημέρα. Οι εκτιμήσεις για τη φτώχεια του πληθυσμού μειώνονται αντίστοιχα, δίνοντας μια ψευδή εντύπωση για τη μείωση της φτώχειας. Ωστόσο, το πρόβλημα αυτό δεν αφορά μόνο την Ινδία. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο υπό τον νεοφιλελευθερισμό λόγω της ιδιωτικοποίησης βασικών υπηρεσιών.
Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο η υποτιθέμενη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας θα ήταν λανθασμένη είναι η μείωση των αξιών των βασικών αγαθών που σημειώθηκε μετά το 2011. Μεταξύ Απριλίου 2011 και Δεκεμβρίου 2019, δηλαδή, πριν εμφανιστεί η πανδημία, σημειώθηκε πτώση 38% στον δείκτη τιμών “βασικών ειδών” του ΔΝΤ. Αυτό πρέπει να επιδείνωσε το βιοτικό επίπεδο μεγάλου αριθμού ανθρώπων στον τρίτο κόσμο. Αν αυτό το γεγονός δεν αντικατοπτρίζεται στην κατανάλωσή τους, τότε αυτό θα μπορούσε να οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι ο μεγαλύτερος δανεισμός θα τους είχε επιτρέψει να διατηρήσουν την κατανάλωσή τους σε δεδομένο επίπεδο. Είναι παράλογο να ισχυριζόμαστε μείωσε της φτώχειας όταν η κατανάλωση αυξάνεται με δανεισμό.
Ο τρίτος λόγος είναι ανάλογος με τον δεύτερο – δηλαδή, η αύξηση της ανεργίας που σημειώθηκε λόγω της εντατικοποίησης της κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού, μέσω της οποίας η πτώση των τιμών των πρωτογενών εμπορευμάτων συγκρούεται. Λόγω της μεγαλύτερης ανεργίας, η κατανάλωση πρέπει είτε να έχει μειωθεί είτε να συνεπάγεται μεγαλύτερο χρέος για τη διατροφή. Στην Ινδία, για παράδειγμα, η ανεργία πριν από την πανδημία ήταν η υψηλότερη που υπήρξε ποτέ τα τελευταία 45 χρόνια.
Το γεγονός ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες είχαν εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στο επίπεδο της κατανάλωσης στην Ινδία είναι προφανές από τα στοιχεία της Εθνικής Έρευνας Δείγματος για το 2017-18 σχετικά με τις καταναλωτικές δαπάνες, στοιχεία τόσο σοκαριστικά που η κυβέρνηση Modi αποφάσισε να τα καταστείλει εντελώς. Στην αγροτική Ινδία, για παράδειγμα, οι κατά κεφαλήν πραγματικές καταναλωτικές δαπάνες το 2017-18 ήταν χαμηλότερες κατά 9% σε σύγκριση με το 2011-12.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο ισχυρισμός ότι ο αριθμός των φτωχών έχει μειωθεί στον κόσμο, πλην της Κίνας και της Ανατολικής Ασίας, είναι παράλογος στην καλύτερη περίπτωση, ακόμη απουσία διατροφικών δεδομένων που υποδηλώνουν το αντίθετο.
