Μπάτσοι συλλάβανε εργαζόμενο που διεκδικούσε τα δεδουλευμένα του μέσα στην επιθεώρηση εργασίας

Μπάτσοι συλλάβανε εργαζόμενο που διεκδικούσε τα δεδουλευμένα του μέσα στην επιθεώρηση εργασίας 

 Η εργοδοσία του ραδιοσταθμού «Libero fm» στη Θεσσαλονίκη κατέθεσε χτες μήνυση σε βάρος εργαζόμενου τεχνικού, που απέλυσε επειδή δεν δέχθηκε να υπογράψει για τη συγκρότηση Ενωσης Προσώπων και να αποδεχθεί μειώσεις στο μισθό του. Ο απολυμένος εργαζόμενος, συνελήφθη από την αστυνομία την ώρα που βρισκόταν μέσα στην Επιθεώρηση Εργασίας, όπου ήταν προγραμματισμένη να συζητηθεί η εργατική διαφορά μετά από καταγγελία που έκανε για την παράνομη απόλυσή του. 


 Η εργοδοσία του LIBERO αφού δεν πέτυχε την υπογραφή ατομικών συμβάσεων εργασίας με το σύνολο του προσωπικού της, που προέβλεπε τη μείωση των αποδοχών του κατά 50%, κατόρθωσε με εκβιαστικά διλήμματα να πείσει ένα κομμάτι των εργαζομένων να ιδρύσουν Ενωση Προσώπων, η οποία συμφώνησε με την υπογραφή επιχειρησιακής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας που προβλέπει μείωση των μισθών κατά 50%. Αμέσως μετά ανακοίνωσε την απόλυση ενός συναδέλφου τεχνικού, που μαζί με άλλους 6 αρνήθηκαν να υπογράψουν για τη σύσταση της Ενωσης Προσώπων. 


 Ο απολυμένος προχώρησε σε καταγγελία στην Επιθεώρηση Εργασίας και κατέθεσε αγωγή σε βάρος του εργοδότη, για την παράνομη και εκδικητική απόλυσή του. 


 Χθες, την ώρα της τριμερούς συνάντησης στην Επιθεώρηση Εργασίας, η αστυνομία συνέλαβε τον απολυμένο συνάδελφο μετά από προφορική μήνυση για συκοφαντική δυσφήμηση που κατέθεσε ο εργοδότης. 


 Επιτόπου ο απολυμένος εργαζόμενος δήλωσε την πρόθεσή του να καταθέσει μήνυση σε βάρος του εργοδότη, για ψευδή καταμήνυση και τελικά βρέθηκαν και οι δύο στο ΑΤ Λευκού Πύργου. Μετά από προφορική εντολή του εισαγγελέα αφέθηκαν ελεύθεροι και θα οριστεί τακτική δικάσιμος. 


 Ο αναπάντεχος ζήλος των μπάτσων να δεχτούν προφορική μήνυση εργοδότη κατά εργαζόμενου που διεκδικεί και εμφανίζεται δημόσια ενώπιον κρατικών αρχών είναι ενδεικτικό ττων αλληλοεξυπηρετήσεων μεταξύ αφεντικών και εξουσίας. 


 Το θέμα δεν είναι καινούργιο. Ηδη εκρεμεί ζήτημα θέμα διαγραφής δύο δημοσιογράφων στην ΕΣΗΕΜ-Θ που συμμετέχουν στην ένωση προσώπων και υπέγραψαν σύμβαση για μειωμένες αποδοχές. 


 Ακόμη η Ένωση Τεχνικών Ραδιοφωνίας Μακεδονίας – Θράκης εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση: 
 »Οι εργοδότες εκμεταλλευόμενοι τους αντεργατικούς νόμους που θέσπισε η προηγούμενη κυβέρνηση, προσπαθούν να ξεριζώσουν και να κονιορτοποιήσουν ότι έχει κερδίσει η εργατική τάξη τις τελευταίες δεκαετίες. 


 »Ξεκινώντας από τον εξευτελισμό των εργαζομένων με την τρομακτική μείωση των μισθών τους και φτάνοντας έως την ποινικοποίηση της συνδικαλιστικής δράσης, οι εργοδότες άρχισαν έναν ανελέητο πόλεμο εναντίον μας χωρίς πραγματικά να φαίνεται ότι θα υπάρξει ένα τέλος. Το μένος που εκφράζεται από τους περισσότερους είναι πραγματικά πρωτοφανές. 


 »Δυστυχώς σε αυτόν τον πόλεμο πολλές φορές σύμμαχοι των εργοδοτών είναι και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι που για διαφόρους προσωπικούς ή μη λόγους (πχ παραπλάνηση-ψυχολογική πίεση) παίρνουν το μέρος τους, ρυθμίζοντας και καταστρέφοντας έτσι τη ζωή των συναδέλφων τους που παρουσιάζουν σθεναρή αντίσταση. 


 »Εκμεταλλευόμενη λοιπόν την κατάσταση, η εργοδοσία του ραδιοσταθμού «libero fm» αφού δεν πέτυχε την υπογραφή ατομικών συμβάσεων εργασίας με το σύνολο του προσωπικού της, που προέβλεπε τη μείωση των αποδοχών του κατά 50%, κατόρθωσε με εκβιαστικά διλήμματα να πείσει ένα κομμάτι των υπαλλήλων της να ιδρύσουν μια ένωση προσώπων, με απώτερο σκοπό την υπογραφή επιχειρησιακής συλλογικής σύμβασης εργασίας ώστε να μειωθεί ο μισθός και των τεχνικών, οι οποίοι δεν συναινούσαν στην υπογραφή ατομικών συμβάσεων. 


 »Δεν έμεινε όμως εκεί. Θέλοντας να πιέσει και άλλο τους εργαζόμενους, προχώρησε και σε μια απόλυση τεχνικού έξι μέρες μετά την κοινοποίηση της εσσε στους τεχνικούς, φυσικά με μειωμένη αποζημίωση λόγω της εσσε και χωρίς να εξοφλήσει τα χρωστούμενα δεδουλευμένα δύο και πλέον μηνών, το επίδομα αδείας 2012 κ.ά.. Δύο μέρες μετά προσέλαβε δύο «τεχνικούς» με μισθό εσσε!!! 


 »Είναι ξεκάθαρο ότι οι ενέργειες αυτές έχουν ως στόχο τη δημιουργία κλίματος ανασφάλειας και εκφοβισμού. Επίσης τίθεται ζήτημα σχετικά με την νομιμότητα της σύστασης της ένωσης προσώπων καθώς και την εγκυρότητα της αναφερόμενης επιχειρησιακής συλλογικής σύμβασης εργασίας. 


 »Δεν θα ανεχθούμε τα όργια αυθαιρεσιών και παραβιάσεων της ΣΣΕ και της εργατικής νομοθεσίας από την πλευρά της εργοδοσίας του εν λόγω ραδιοσταθμού. Οι προκλητικότατες αυτές ενέργειες δεν θα μείνουν αναπάντητες από το συνδικαλιστικό κίνημα. 


 »Άμεση ανάκληση της απόλυσης του συναδέλφου τεχνικού και οριστική διάλυση της ένωσης προσώπων. 


 »Με τους συλλογικούς μας αγώνες θα σπάσουμε το κλίμα εκφοβισμού και ανασφάλειας που προσπαθούν να σπείρουν στους εργαζόμενους οι εργοδότες και τα δεκανίκια τους. Δεν θα τους περάσει. Φροντίζαμε, φροντίζουμε και θα φροντίζουμε εμείς για αυτό. 


 Για το Διοικητικό Συμβούλιο 


 Ο Πρόεδρος Χατζηγεωργίου Κων/νος
 Ο Γενικός Γραμματέας Στεφανίδης Κοσμάς 
   
 Πηγή : Εργασιακό Δελτίο/ Praxis
 Κόκκινη προπαγάνδα εκτοξεύθηκε από  TRASH

Αντιδραστική προπαγάνδα περί «γενοκτονίας των Ποντίων επί Στάλιν»!.

Αντιδραστική προπαγάνδα περί «γενοκτονίας των Ποντίων επί Στάλιν»!..

Διάφορες τηλεοπτικές εκπομπές με ιστορικό τάχα περιεχόμενο, έχουν αντικείμενό τους τις δήθεν διώξεις των Ελληνοπόντιων από τον Στάλιν και τη σοβιετική εξουσία. Είναι εκπομπές διαποτισμένες με αντικομμουνιστικές εμπάθειες και ιστορικές ανακρίβειες. Η ιστορική αλήθεια είναι βεβαίως εντελώς διαφορετική απ' αυτή που παρουσιάζει η αντιδραστική προπαγάνδα περί μαζικών διωγμών των Ποντίων στην ΕΣΣΔ. Αλλωστε, ακόμη και συγγραφείς που υποστήριζαν αρχικά την εθνοκάθαρση στην ΕΣΣΔ, και ενέτασσαν σ' αυτήν και το διωγμό των Ποντίων, ακολούθως παραδέχτηκαν ότι υπήρξε «εντυπωσιακή συνέχεια στη σοβιετική προσήλωση γύρω από την ανάπτυξη των εθνοτήτων καθ' όλη τη διάρκεια της σταλινικής περιόδου και αργότερα»^1.

Η ΕΣΣΔ συστηματικά προωθούσε την ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα στους μη ρωσικούς λαούς της επικράτειας. Με δημιουργία εθνικών περιοχών, διευρυμένο καθεστώς αυτονομίας και δυναμική προώθηση ιδιαίτερων εθνικών χαρακτηριστικών (ήθη, έθιμα, γλώσσα, μουσεία, λογοτεχνία, ποίηση)^2.

Στη δεκαετία του 1930, ελήφθησαν όντως μέτρα, των οποίων τα αίτια και η έκταση έχουν διαστρεβλωθεί. Ωστόσο, τα αίτια λήψης τους οφείλονται:

• Στη διαπίστωση, αρχές της δεκαετίας του 1930, πως οι εθνικές οργανώσεις και θεσμοί (όπως οι αυτόνομες εθνικές περιοχές, τα εθνικά σχολεία) ενίσχυαν τις εθνικιστικές τάσεις³
• Στην άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη και τη διαπίστωση πως ερχόταν δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Οι επαφές τμήματος της διασποράς με τις φασιστικές κυβερνήσεις του εξωτερικού και ο ρόλος που έπαιξε ο αστικός εθνικισμός (ως «πέμπτη φάλαγγα») στην ιμπεριαλιστική επέμβαση στην ΕΣΣΔ το 1919-1920, εύλογα ανησύχησαν τη σοβιετική κυβέρνηση.

Υπονόμευση της σοβιετικής εξουσίας

Εμπλέκονταν σ' αυτά Ελληνοπόντιοι; Ο ερευνητής Ιβάν Τσούχα αναφέρει πως «μια εκδοχή είναι... η πληροφορία από την Αθήνα να μιλούσε για ενδεχόμενη αυτονομιστική κίνηση Ελλήνων που έμεναν στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και δημιουργία ακόμη και ανεξάρτητου κράτους στο Νότο της ΕΣΣΔ. Πίσω από την κίνηση αυτή, σύμφωνα πάντοτε με τις ίδιες πηγές, βρίσκονταν Ελληνες που διατηρούσαν στενές σχέσεις με το φασιστικό καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά... Είχε προηγηθεί η άρνηση του μεταξικού καθεστώτος να δεχτεί τον επαναπατρισμό αρκετών χιλιάδων Ελλήνων που ζούσαν στη Σοβιετική Ενωση, δίχως ωστόσο να έχουν πάρει σοβιετικά διαβατήρια»^4.

Η εκδοχή επιβεβαιώνεται ακόμα και από το αντικομμουνιστικό βιβλίο των Beck και Godin(ψευδώνυμα Σοβιετικών συγγραφέων, φυλακισμένων την εποχή εκείνη στην ΕΣΣΔ), που δημοσιεύτηκε στις ΗΠΑ το 1951: «Ετυχε να είμαστε πολύ καλά πληροφορημένοι για τους Ελληνες αυτούς, επειδή ένας από μας μοιραζόταν το κελί με έναν άνθρωπο, που, σύμφωνα με δική του ομολογία, επρόκειτο να γίνει υπουργός Παιδείας στη σχεδιαζόμενη Μεγάλη Ελληνική Δημοκρατία, η οποία επρόκειτο να ιδρυθεί με ξένη - και ειδικά ελληνική - βοήθεια στη Νότια Ρωσία»^5.

Επιπλέον, υπήρχαν στην Ελλάδα σύλλογοι Ελλήνων από τη Ρωσία (κυρίως πρώην κεφαλαιούχοι που είχαν χάσει τις περιουσίες τους με την Οχτωβριανή Επανάσταση) που διατηρούσαν σχέσεις με το καθεστώς Μεταξά. Σε υπόμνημα του Σωματείου «Ελλήνων εκ Ρωσίας» αναφέρεται πως ο εκτοπισμός Ελλήνων έγινε με κριτήριο τις εθνικιστικές και αντικομμουνιστικές τους πεποιθήσεις^6.

Η ύπαρξη κάποιων υπονομευτικών ομάδων ανάμεσα στους Ελληνες επιβεβαιώνεται και από τα επίσημα στοιχεία του ελληνικού κράτους. Στην αίτηση του Αλεξίου Ελευθεριάδη προς τις προξενικές αρχές (22/9/1935) αναφέρεται: «Πλην εάν εγώ απηλλάγην εκ των δεινών της Κομμουνιστικής Ρωσίας υπάρχουν εκεί οικογένειαι υποφέρουσαι τα πάνδεινα διότι είναι εχθροί του κομμουνιστικού καθεστώτος. Οι άνθρωποι ούτοι υπό την ηγεσία μου κατ' επανάληψιν εξεγερθέντες κατά τα έτη 1929 και ιδίως κατά τα έτη 1931-1932 έστρεψαν τα όπλα εναντίον των κομμουνιστών, πλην όμως δεν είχον την τύχην να ιδούν τας προσπάθειάς των ευδοκιμούσας, βραδύτερον δε συνελαμβάνοντο μεθ' εμού και εξορίζοντο εις την Σιβηρίαν υποφέροντες τα μέγιστα υπό των κομμουνιστών»^7.

Μέτρα με ταξικό προσανατολισμό

Οι σοβιετικές αρχές στράφηκαν κατά όσων είχαν ταξικό συμφέρον να αλλάξει το σοβιετικό σοσιαλιστικό κοινωνικοοικονομικό καθεστώς. Από τους συλληφθέντες Ελληνοπόντιους, το 32% προερχόταν από τα κολχόζ (κατηγορούμενοι για σαμποτάζ), το 27% βρισκόταν σε εξειδικευμένες θέσεις, το 13% κατείχε διευθυντικές θέσεις, το 10% ήταν υπάλληλοι, το 6% εκπαιδευτικοί, ενώ μόλις το 3% ήταν εργάτες^8.

Επιπλέον, η επιλογή των υπόπτων γινόταν κυρίως από τα τοπικά εθνικά συμβούλια των ίδιων των Ελλήνων της ΕΣΣΔ. Υπήρχαν, βέβαια, και περιπτώσεις ανθρώπων που συνελήφθησαν μετά από - αβάσιμες όπως είπαν - κατηγορίες. Πολλοί από αυτούς αθωώθηκαν κι αποκαταστάθηκαν^9.

Μεγάλος αριθμός των συλληφθέντων την περίοδο 1937-1939 αφέθησαν σύντομα ελεύθεροι. Σύμφωνα με έκθεση της ελληνικής πρεσβείας στη Μόσχα, μόνο κατά τα έτη 1938-1939 αποφυλακίστηκαν πάνω από 755 άτομα: Αριθμός που εκτιμάται πολύ μεγαλύτερος από την ίδια την πρεσβεία λόγω έλλειψης συνολικής εικόνας^10.

Οσον αφορά στην πραγματική έκταση των διώξεων, τα επίσημα κρατικά αρχεία της ΕΣΣΔ κάνουν λόγο για 2.610 Ελληνες εκτοπισμένους το 1942 (αριθμός που έπεσε στους 1.247το 1947)^11. Ο συνολικός αριθμός των μετεγκατεστημένων, σύμφωνα με τα αρχεία της KGB (αναφέρονται ως «ειδικοί μέτοικοι»), μέχρι το 1953 ανερχόταν σε 14.760.

Επίσης, ελάχιστος αριθμός εξ αυτών εγκαταστάθηκε στη Σιβηρία. Η συντριπτική πλειοψηφία μεταφέρθηκε σε προάστια μεγάλων αστικών κέντρων (στις πόλεις Molotov, Sverdlovsk, ακόμα και στη Μόσχα). Σημειωτέον πως το σοβιετικό κράτος αποζημίωνε τους «ειδικούς μέτοικους» για τις περιουσίες τους, ενώ τους εξασφάλιζε δουλιά και στέγη^12.

Η θέση και όχι η καταγωγή

Πρόσφατη έρευνα Αμερικανών ιστορικών στα κρατικά αρχεία της ΕΣΣΔ (δημοσιεύτηκε στο «American Science Review») κατέληγε πως η λεγόμενη περίοδος της τρομοκρατίας (1936-1940) «στόχευε κυρίως στις ελίτ, παρά στις εθνικές ομάδες αυτές καθαυτές». Επηρέασε δηλαδή κατηγορούμενους για διαφθορά, κατάχρηση εξουσίας, κλπ.

Επίσης, το 1939, στα τέλη δηλαδή της λεγόμενης περιόδου του Μεγάλου Τρόμου, μόλις το 0,1% των ποινών αφορούσαν σε κάθειρξη άνω των 10 ετών. Το 4% αφορούσε σε κάθειρξη 5-10 ετών και το 95,9% μέχρι 5 έτη. Τα στοιχεία που παρουσίασε τότε η ελληνική πρεσβεία της Μόσχας στο υπουργείο των Εξωτερικών επιβεβαιώνουν τα παραπάνω ευρήματα^13.

Οι συγγραφείς της μελέτης κατέληξαν πως οι «ισχυρισμοί ότι ο τρόμος έπεσε με ιδιαίτερο βάρος στις μη ρωσικές εθνικότητες δεν προκύπτουν από τα δεδομένα των έγκλειστων τη δεκαετία του 1930».

Από βιογραφικές καταθέσεις «αυτοπτών μαρτύρων» δίνεται απάντηση στις ερωτήσεις ερευνητών για τις «διώξεις», ως εξής: «Το 1939 που φύγαμε, από φόβο δε φύγαμε... Ελεύθερα. Αν είχες διαβατήρια και άδεια από την πρεσβεία πήγαινες στην Ελλάδα» και «Καμιά δίωξη δεν υπήρχε, άνετα ζούσαμε». Στην ερώτηση αν «κυνηγούσανε γενικά τους Ελληνες σαν εθνότητα», μια επαναπατρισθείσα που ανήκε σε εύπορη οικογένεια απάντησε με ειλικρίνεια: «Οχι όλους, τους πλούσιους, τους ευκατάστατους»^14.

• Τα στοιχεία του άρθρου αναδημοσιεύονται από άρθρο του Αναστάση Γκίκα, δρ. Πολιτικών Επιστημών -συνεργάτη του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ («Ρ», 25 του Ιούνη 2006).

Παραπομπές:

1. Suny G. (1993) «The Revenge of the Past», Slezkine Y. (1994) «The USSR as Communal Apartment», στο Slavic Review 53, κ.α.

2. Martin T. (2001) «The Affirmative Action Empire» σελ. 13-18

3. Οπως πριν, σελ. 302-303

4. Βραδέλη Στ. (2005) «Οι διωγμοί των Ελλήνων επί Στάλιν», στον «Ταχυδρόμο», 18/6/2005, σελ. 40

5. Beck F. & Godin W. (1951) «Russian Purge and the Extraction of Confession» σελ. 140

6. Παυλίδη Ε. (1953) «Ο Ελληνισμός της Ρωσίας», σελ. 400 και 407

7. «Περί χορηγήσεως αδείας καθόδου εν Ελλάδι υπηκόων Ελλήνων διαμενόντων εν Ρωσία», Αρχείο ΥΠΕΞ, Φάκελος 45.5

8. Αγτζίδης Β. (2001) «Παρευξείνιος Διασπορά», σελ. 480

9. Μουρατίδου Β. (2001) «Εκατοντάχρονη Οδύσσεια», σελ. 210 και Μυστακόπουλος Β. (2003) «Ανθρωποι, Χρόνια, Γεγονότα», σελ. 59

10. Αρχείο ΥΠΕΞ, Φάκελος 43 (1940)

11. Pohl J. O. (1999) «Ethnic Cleansing in the USSR, 1937-1949» σελ. 123

12. Απόφαση Νο. 5859 της Κρατικής Επιτροπής Αμυνας 11/5/1994, Βιβλιοθήκη Κογκρέσου των ΗΠΑ

13. Getty J. A., Rittersporn, Zemskov V. N. (1993) «Victims of the Soviet Penal System in the pre-war Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence» στο American Science Review, 98 (4)

14. Ενδεικτικά: Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού, συνεντεύξεις Ρ17, 18, 19, 20, 30, 47, 81

Μνήμες και συνειδήσεις στη μέγκενη της σταλινολογίας

Μνήμες και συνειδήσεις στη μέγκενη της σταλινολογίας

Πόντιοι πρόσφυγες

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 μια εφημερίδα του Λονδίνου ανέθεσε στον τότε γνωστό σεναριογράφο και συγγραφέα Hubert Griffith να επισκεφθεί τη Σοβιετική Ενωση και να γράψει ένα σχετικό άρθρο. Ο Griffith όντως μετέβη στην ΕΣΣΔ και έγραψε το άρθρο. Ομως, όταν επέστρεψε, η εφημερίδα αρνήθηκε να το δημοσιεύσει μη εγκρίνοντας το περιεχόμενό του. Ετσι ο ίδιος αποφάσισε αντ' αυτού να μεταφέρει τα όσα είδε από πρώτο χέρι σε ένα βιβλίο με τίτλο «Seeing Soviet Russia». Αναφερόμενος σε αυτό στη στάση της εφημερίδας, τόνισε:

«Αμα έκλεινα τον εαυτό μου σε ένα δωμάτιο στο Λονδίνο συνθέτοντας ένα δίχτυ από φανταστικές εικόνες - για το πώς 150 εκατομμύρια άνθρωποι πήγαιναν με το μαστίγιο στη δουλειά δέσμιοι των συμμοριών του κομμουνισμού, κλπ. - θα γινόμουν πιστευτός χωρίς δυσκολία, ενώ θα έβρισκα τα λεγόμενά μου να αναπαράγονται, με μνεία, κάθε φορά που το θέμα Ρωσία θα ήταν στην επικαιρότητα.

Αμα, ωστόσο, παρέθετα απλά γεγονότα από την ίδια την Encyclopedia Britannica - για το πώς η παιδική θνησιμότητα μειώθηκε στο μισό τα τελευταία δέκα χρόνια στη Ρωσία - θα με κατηγορούσαν ότι αντλώ τα στοιχεία μου από την μπολσεβίκικη προπαγάνδα, ή ότι πληρώνομαι από την ίδια τη σοβιετική κυβέρνηση»ⁱ.

Ομάδα Κρωμναίων με την ποντιακή τους ενδυμασία (ζίπκα) και με πλήρη οπλισμό

Επτά δεκαετίες αργότερα, η κόκκινη τρομο-υστερία - τρομο-λαγνεία καλά κρατεί. Οι σύγχρονοι εργολάβοι της, προκειμένου να καλύψουν τη γύμνια ή την έλλειψη των επιχειρημάτων τους, καταφεύγουν στην παλιά, γνώριμη και «δοκιμασμένη» μέθοδο του αντικομμουνισμού, τη σταλινολογία. Δε χρειάζονται στοιχεία. Δε χρειάζονται πηγές. Δε χρειάζεται εμβάθυνση σε ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα και διαδικασίες. Η συστηματική και συνεχώς επαναλαμβανόμενη αναφορά στον Στάλιν ή τον «σταλινισμό» αρκεί - στη λογική τους - ώστε να «απαξιώσουν» τον αντίπαλο και να «πείσουν» για τις «θέσεις» τους. Ομως, η σταλινολογία είναι τόσο παλιά και σάπια, που όσο και αν προσπαθούν ορισμένοι στις μέρες μας να την αναβιώσουν, να την καλλωπίσουν και να την επαναλανσάρουν στη μόδα, δεν μπορούν να κρύψουν τη δυσοσμία που αποπνέει.

Η μαύρη προπαγάνδα που διεξάγεται σήμερα γύρω από τη λεγόμενη «γενοκτονία των Ελλήνων επί Στάλιν» αποτελεί ένα από τα πλέον αγαπημένα και πολυδιαφημιζόμενα μοτίβα της σταλινολογίας. Στο στόχαστρό της δε βρίσκονται απλά οι μνήμες και οι συνειδήσεις των Ελληνοποντίων της πρώην ΕΣΣΔ (ως επί το πλείστον προσφύγων, που κατέφυγαν στη χώρα μας εξαιτίας των εθνικιστικών συγκρούσεων ή της δεινής οικονομικής κατάστασης, που τους κληροδότησε η ανατροπή του σοσιαλισμού και η παλινόρθωση του καπιταλισμού). Στη μέγκενη της αντικομμουνιστικής αναθεώρησης της Ιστορίας τοποθετούνται συνολικά οι μνήμες και οι συνειδήσεις των εργαζομένων, των φτωχών λαϊκών στρωμάτων.

Και πρώτα απ' όλα των νεότερων γενεών, οι οποίες δεν έχουν ζώσα μνήμη του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, της κολοσσιαίας προσφοράς του στην ανθρωπότητα, στους αγώνες των εργαζομένων απανταχού της Γης για δικαιώματα και ελευθερίες, στην πάλη των εθνικοαπελευθερωτικών και αντιαποικιακών κινημάτων ενάντια στον ιμπεριαλιστικό ζυγό, στις επεμβάσεις, στους πολέμους. Των γενεών εκείνων, δηλαδή, που παρότι μεγάλωσαν και διαπαιδαγωγήθηκαν σε συνθήκες αντεπανάστασης και οπισθοχώρησης του διεθνούς εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, καλούνται σήμερα - εν μέσω καπιταλιστικής κρίσης - να οργανώσουν την άμυνα και αντεπίθεσή τους.

Εκεί στοχεύουν οι διάφορες «αναλύσεις», όπως, π.χ., του κ. Βλ. Αγτζίδη στην εφημερίδα «Εύξεινος Πόντος» (τεύχος Οκτώβρη 2009), όπου για ακόμη μια φορά «καταγγέλλονται» τα «εγκλήματα του σταλινισμού» κατά του σοβιετικού ελληνισμού. Στο άρθρο αυτό (στο οποίο μπορεί να μην προσφέρονται πηγές, ωστόσο γίνονται 24 αναφορές στις λέξεις Στάλιν και σταλινισμός) ο συγγραφέας επαναλαμβάνει τα γνωστά περί «σταλινικής τρομοκρατίας», η οποία δήθεν έπεσε αναίτια και βαριά πάνω στο σοβιετικό ελληνισμό τη δεκαετία του 1930. Μιλάει για «πολιτιστική γενοκτονία» και «φυσική εξόντωση», ιδία των κομμουνιστών Ελλήνων, για απότομο και βάναυσο τέρμα στην έως τότε ανθούσα πορεία των ελληνικών κοινοτήτων στην ΕΣΣΔ, λόγω του ότι ο «σταλινισμός» έκρινε - παράλογα και συλλήβδην - όλες τις μικρές μειονότητες ως «εν δυνάμει ύποπτες».

Παρ' όλα αυτά, όπως ο ίδιος τονίζει στη συνέχεια, οι Ελληνες της Σοβιετικής Ενωσης μετείχαν ολόπλευρα και ολόψυχα στον αντιφασιστικό αγώνα, υπογραμμίζοντας μάλιστα πως δεν υπήρξε ούτε ένας συνεργάτης των ναζί στις γραμμές τους (στη λογική ότι οι Ελληνες της ΕΣΣΔ δεν έφταιξαν ποτέ και σε τίποτε, επομένως οι όποιες διώξεις σε βάρος τους υπήρξαν διαχρονικά παντελώς αδικαιολόγητες, άρα έγιναν με κριτήρια «εθνικά»). Τέλος, εγκαλεί το ΚΚΕ για τις εκτιμήσεις που έκανε στο 18ο Συνέδριο για το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε, αναπαράγοντας την «κλασσική» πλέον επιχειρηματολογία περί «σταλινικής στροφής», που είχε ως αποτέλεσμα μια «εκ νέου εξόντωση - ηθική αυτή τη φορά - των αθώων θυμάτων της σταλινικής τρομοκρατίας».

Τι και αν τα αρχειακά δεδομένα της ΕΣΣΔ σχετικά με τις διώξεις είναι γνωστά από το 1993 κιόλας (δημοσιευμένα μεταξύ άλλων στα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά «American Historical Review» και «L'Historie» του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας («σταλινικός» δάκτυλος προφανώς και εκεί...); Τι και αν αυτά αποδομούν απ' τα θεμέλιά τους τις διάφορες θεωρίες περί εθνοκαθάρσεων στην ΕΣΣΔ, αποδεικνύοντας πως οι«ισχυρισμοί ότι ο τρόμος έπεσε με ιδιαίτερο βάρος στις μη ρωσικές εθνικότητες δεν προκύπτει από τα δεδομένα των εγκλείστων κατά την δεκαετία του 1930. Ο συνήθης ισχυρισμός ότι οι περισσότεροι εκ των κρατουμένων ήταν "πολιτικοί" επίσης φαίνεται αναληθής. Από την άλλη μεριά, τα νέα στοιχεία υποστηρίζουν την άποψη, στην οποία κατέληξαν και άλλες στατιστικές έρευνες και μελέτες άλλων τύπων, πως οι διώξεις στόχευαν στη σοβιετική ελίτ». Επηρέασαν δηλαδή μέλη εθνοτήτων τα οποία ανήκαν στη διοικητική και οικονομική ελίτ (και τα οποία αντιμετώπιζαν κατηγορίες διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας, κλπ.), λόγω της θέσης που κατείχαν και όχι εξαιτίας της καταγωγής τους. Ιδιαίτερα δε για«τους λαούς του Καυκάσου», τα αρχειακά ευρήματα δείχνουν πως «ως εθνικές ομάδες επηρεάστηκαν λιγότερο συγκριτικά κατά το 1937-1938»ⁱⁱ.

Ολα αυτά είναι ψιλά γράμματα για τους σύγχρονους σταλινολόγους! Σάμπως εξετάζουν τα βαθύτερα αίτια, τις διεργασίες ή το ιστορικό πλαίσιο που καθόρισε τη μορφή, το περιεχόμενο και πάνω απ' όλα την αναγκαιότητα λήψης τέτοιων δραστικών μέτρων από τις σοβιετικές αρχές τη δεδομένη περίοδο (πέρα από τα όποια λάθη, υπερβολές και καταχρήσεις που έγιναν και κανείς δεν το αρνείται;); Οχι, ούτε αυτά τους ενδιαφέρουν.

Πώς γίνεται λοιπόν οι Ελληνες της ΕΣΣΔ, 2-3 χρόνια μετά αφότου «ένιωσαν στο πετσί τους το κνούτο της σταλινικής τρομοκρατίας», να εντάσσονται μαζικά, με ηρωισμό και αυταπάρνηση (όπως και έγινε), στον αγώνα για την υπεράσπιση της σοσιαλιστικής τους πατρίδας από τη φασιστική πολεμική μηχανή;

Ενας εξ αυτών, ο Λάζαρος Μέλικοφ από την Τσάλκα της Γεωργίας, έγραψε από το μέτωπο μια επιστολή στον φίλο του Χαράλαμπο Καρίμποφ, η οποία έκλεινε ως εξής: «Εγώ υπερασπίζω τα σύνορα από τους φασίστες εχθρούς. Για τα σοβιετικά σύνορα δίνω και τη ζωή μου». Ηταν μέλος της Κομσομόλ της διμοιρίας (περίεργο: υποτίθεται πως οι Ελληνες κομμουνιστές είχαν ήδη εξοντωθεί από τους «σταλινικούς») και όπως χιλιάδες άλλοι Ελληνες της Σοβιετικής Ενωσης ρίχτηκε με αυτοθυσία πλάι στους αλλοεθνείς συντρόφους του στην πρώτη γραμμή κατά του φασισμού. Επεσε μαχόμενος κατά την απελευθέρωση της Λευκορωσίας. Για τον ηρωισμό του τιμήθηκε με το μετάλλιο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου 1ης κατηγορίαςⁱⁱⁱ.

Πώς γίνεται κάποιος να δηλώνει έτοιμος να προσφέρει το πολυτιμότερο αγαθό ενός ανθρώπου, την ίδια του τη ζωή, προκειμένου να υπερασπίσει ένα σύστημα, μια πατρίδα, που μέχρι πρότινος δήθεν τον καταδυνάστευε, τον τυραννούσε, του φερόταν ως πολίτη δεύτερης κατηγορίας και ούτω καθεξής; Πρόκειται για ένα πραγματικό «παράδοξο», ένα ακατανόητο παζλ για κάθε στοιχειωδώς καλοπροαίρετο άνθρωπο, που αναζητά με ειλικρίνεια και πέρα από προκατασκευασμένα στερεότυπα την αλήθεια. Ενα «παράδοξο» που μόνο στη λογική της σταλινολογίας μπορεί να «βγάζει» νόημα.

Υπήρχαν και Ελληνες που τάχθηκαν με την άλλη πλευρά, στο πλευρό των ναζί; Ναι, υπήρχαν. Προκαλεί πραγματική έκπληξη ο ισχυρισμός ότι δεν υπήρξε ούτε ένας συνεργάτης των ναζί μεταξύ των Ελλήνων της ΕΣΣΔ. Αφέλεια, άγνοια ή κάποιος ιδιότυπος εθνικισμός-φυλετισμός; Ο Δημήτριος Διαμαντίδης (μιας και ζητούνται συγκεκριμένα ονόματα), για παράδειγμα, που αναφέρεται στα Αρχεία του ελληνικού υπουργείου των Εξωτερικών ως συλληφθείς και καταδικασθείς για συμμετοχή στο «Ενωμένο Ρωσικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κίνημα» (ROND) τι ήταν; Ο Μπαρίς Μανέλοφ σημειώνει στη μαρτυρία του: «Ενας δικός μου φίλος από την δυτική Ουκρανία δήλωσε μάλιστα με υπερηφάνεια ότι μέχρι το 1956 κιόλας πολεμούσαν τον σοσιαλισμό για την ανεξαρτησία. Και εμείς οι Πόντιοι θυμώνουμε επειδή κάποιοι μας είπαν συνεργάτες των Γερμανών. Μάλιστα ορισμένοι επιμένουνε πως ανάμεσά μας δεν υπήρχε ούτε ένας που να υπήρξε συνεργάτης. Σε όλους τους λαούς υπήρχανε και τέτοιοι. Εμείς οι Πόντιοι δεν ήμασταν εξαίρεση». Και τέτοιες μαρτυρίες υπάρχουν πολλές^iv.

Οι Ελληνες της ΕΣΣΔ πολέμησαν όντως στη συντριπτική τους πλειοψηφία στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού, στο παρτιζάνικο κίνημα ή στη μάχη της παραγωγής στα μετόπισθεν, κατά του φασισμού. Δεν υπάρχουν όμως λαοί ήρωες και λαοί προδότες, έθνη αγγέλων και έθνη δαιμόνων. Σε λίγο θα μας πουν ότι ακόμα και ο δοσιλογισμός ή τα Τάγματα Ασφαλείας στην ίδια την Ελλάδα ήταν εφεύρημα των κομμουνιστών (κάποιοι το έχουν διατυπώσει ήδη στα πλαίσια του ιστορικού αναθεωρητισμού και της εξίσωσης κομμουνισμού-φασισμού)...

Τόσο οι διώξεις της περιόδου 1937-1939, όσο και οι μετεγκαταστάσεις ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού το 1944 και 1949 αφορούσαν μια μικρή μερίδα των Ελλήνων, ενώ πραγματοποιήθηκαν για πολύ διαφορετικούς λόγους από εκείνους που προβάλλονται συχνά από τους διάφορους σταλινολόγους. Λόγοι, οι οποίοι υπήρξαν σαφώς πιο σύνθετοι και πιο ουσιώδεις απ' ό,τι κατά κανόνα υπονοείται, περιορίζοντας τα πάντα σε κάποια μεταφυσική ανθελληνική εμμονή ή στην «τρομοκρατική φύση» του κομμουνισμού, κλπ. Κάθε περίοδος απαιτεί ειδική ανάλυση και εμβάθυνση. Το ίδιο και τα άλλα ζητήματα που τίθενται, όπως, π.χ., ο περιορισμός ή η κατάργηση πολλών εθνικών δομών (εθνικών περιοχών, σχολείων) τη δεκαετία του 1930: Θέματα τα οποία έχουμε παρουσιάσει με πληθώρα στοιχείων (αρχειακών, προφορικών και γραπτών πηγών) στο έργο «Οι Ελληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») και τα οποία, πέραν ενός γενικού και αόριστου αφορισμού με πάμπολλες αναφορές στον Στάλιν, κανείς δεν έχει βγει ως τα τώρα να διαψεύσει, να αντικρούσει ή να αμφισβητήσει, επιστημονικά και με συγκεκριμένα στοιχεία. Απλώς επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά τα ίδια «επιχειρήματα» στη λογική του «ρίξε ρίξε λάσπη, κάτι θα μείνει».

Μήπως η πρωτοφανής πολιτιστική ανάπτυξη του σοβιετικού ελληνισμού στο Μεσοπόλεμο (που τόσο σθεναρά προβάλλει και υπερασπίζεται ο κ. Αγτζίδης) δεν πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της ίδιας εξουσίας, που ήταν το 1930, το 1940 και το 1950; Μήπως το 1939 δεν ήταν πάνω από 1 στους 10 Ελληνες της ΕΣΣΔ κάτοχοι διπλωμάτων ανώτατης εκπαίδευσης (την ίδια στιγμή μάλιστα που στην Ελλάδα, σχεδόν οι μισοί πρόσφυγες ήταν αναλφάβητοι και το 1/3 των εργαζομένων στη βιομηχανία της πρωτεύουσας ήταν παιδιά); Μήπως δεν υπήρξαν χιλιάδες διακρίσεις Σοβιετικών Ελλήνων στα πεδία των μαχών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου (με τουλάχιστον εννέα εξ αυτών να λαμβάνουν την ύψιστη τιμή του τίτλου του «Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης»); Μήπως δεν ήταν το ελληνικό χωριό Ντάγκβα της Αντζαρίας, όπου ως το 1950 είχαν απονεμηθεί συνολικά 126 μετάλλια και παράσημα της ΕΣΣΔ σε κολχόζνικους αγρότες, καθιστώντας το ένα από τα πρωτοπόρα χωριά στη μάχη της παραγωγής κατά τη μεταπολεμική περίοδο;

Μήπως δεν ήταν το 1940 και το 1946 όταν ο επιφανής Σοβιετικός Ελληνας σκηνοθέτης Αλέξανδρος Σγουρίδης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ (μια ακόμη φορά προτάθηκε και προσωπικά από τον ίδιο τον Ι. Β. Στάλιν); Μήπως δεν ήταν το 1947 όταν ο διακεκριμένος Σοβιετικός Ελληνας μουσικός Οδυσσέας Δημητριάδης ανέλαβε τη θέση του αρχιμαέστρου της Κρατικής Συμφωνικής Ορχήστρας της Τιφλίδας (θέση που διατήρησε μέχρι το 1952, δηλαδή 3 ολόκληρα χρόνια μετά την υποτιθέμενη «Γεωργιανοποίηση» της Γεωργίας); Μήπως δεν ήταν το 1937-1939 όταν ο επίσης διακεκριμένος Σοβιετικός Ελληνας καλλιτέχνης Μιχαήλ Τσουλάκης διετέλεσε διευθυντής της Φιλαρμονικής του Λένινγκραντ; Η το 1951-1952 όταν υπήρξε αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την Τέχνη του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ; Πότε έπαψαν οι Ελληνες να προσφέρουν και να διακρίνονται στη Σοβιετική Ενωση;

Ποιος σήμερα επιχειρεί να διαγράψει αυτή την αξιομνημόνευτη πορεία του σοβιετικού ελληνισμού χάριν μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων, υπό το βάρος ενός τυφλού ή ενσυνείδητου αντικομμουνισμού, στο βωμό μιας νεο-ανακαλυφθείσας σταλινολογίας; Σίγουρα όχι εμείς. Οχι το ΚΚΕ.

Κλείνοντας, θα ήταν ίσως χρήσιμο να αναλογιστούμε το εξής: Αν υπήρχε ποτέ μια πτυχή του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε - πέραν του κοινωνικού κράτους (Παιδεία, Υγεία, Πρόνοια, κλπ.) - που αναγνωριζόταν πάντοτε, τόσο από άσπονδους φίλους όσο και αντιπάλους, ως μια από τις πλέον αναμφισβήτητες κατακτήσεις της Σοβιετικής Ενωσης, δεν είναι άλλη από την πολιτική έναντι των εθνοτήτων, τη φιλία των λαών σε αυτή την πολυεθνική σοβιετική πολιτεία.

Ακόμα και μεταξύ των Σοβιετικών εμιγκρέδων (στην πλειοψηφία τους αντεπαναστάτες ή συνεργάτες των ναζί), που κατέφυγαν στις ΗΠΑ μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και εν συνεχεία αξιοποιήθηκαν συστηματικά ως «μάρτυρες της σταλινικής τρομοκρατίας»^v, οι καταθέσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα υπήρξαν αποκαλυπτικές. Στην ερώτηση εάν «το σοβιετικό κράτος αντιμετώπιζε διαφορετικά τις διάφορες εθνότητες» και εάν «υπήρξαν εθνικές διώξεις (κατά το παράδειγμα των ναζί)», οι απαντήσεις υπήρξαν στο σύνολό τους κατηγορηματικά αρνητικές. Οι διαφορές μεταξύ των εθνών περιορίζονταν στο πεδίο της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας και ποικιλομορφίας, και όχι σε επίπεδο «πολιτικό ή αναφορικά με την ποιότητα ζωής». Πολλοί από τους ερωτηθέντες «συνέδεσαν άμεσα την απουσία μαζικών εθνικών προκαταλήψεων και συγκρούσεων με την επίσημη πολιτική που ακολουθούσε το κράτος»: «Οχι, αυτό ήταν αδύνατο», τόνισε ένας συγκεκριμένα, «όλοι πρέπει να αγαπάνε όλους στη Σοβιετική Ενωση». Ενώ ένας άλλος πρόσθεσε σχετικά πως «απαγορευόταν αυστηρά από το νόμο να προσβάλλει κανείς κάποιο μέλος οποιασδήποτε εθνικότητας, ανεξάρτητα από το αν ήταν Ρώσος, Ουκρανός, Λευκορώσος, ή οτιδήποτε άλλο». Η επιτυχία της σοβιετικής πολιτικής έναντι των εθνοτήτων επισημάνθηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων: «Η ισότητα μεταξύ των εθνών πρέπει να θεωρηθεί ως ένα επίτευγμα του σοβιετικού συστήματος»^vi.

Ισως γι' αυτό ο Jean-Marie Chauvier επισήμανε στη «Le Monde Diplomatique» (τεύχος Μάρτη 2004) τη διάχυτη νοσταλγία που επικρατεί σήμερα στην ΕΣΣΔ γύρω από το «πνεύμα φιλίας των παλιών πολυεθνικών σοβιετικών κοινοτήτων εργαζομένων και μεταναστών».Αναφέρει, τέλος - και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία - πως «οι αρχές και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης απέτυχαν στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν τα 70 χρόνια της σοβιετικής εξουσίας ως έναν εφιάλτη», προσθέτοντας πως «οι πιέσεις που ασκήθηκαν ώστε να δημιουργηθεί μια τέτοια εικόνα δεν είναι πλέον αποτελεσματικές».

Βεβαίως, εκείνοι που έχουν σήμερα συμφέρον να διαστρεβλώσουν, να διαβάλουν και να χρεοκοπήσουν στη συνείδηση των λαών το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε, δεν πρόκειται να καταθέσουν έτσι εύκολα τα όπλα. Σε μια εποχή όπου η κοινωνική αδικία, οι ταξικές αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις οξύνονται, προβάλλει ακόμα πιο επιτακτικά η «ανάγκη» για «προληπτικά κτυπήματα» κατά της σοσιαλιστικής εναλλακτικής. Γι' αυτό και ενώ διανύουμε μια περίοδο κυριολεκτικής άλωσης των δικαιωμάτων και ελευθεριών των εργαζομένων, στο συνταξιοδοτικό, στο ασφαλιστικό, στην Παιδεία, στην Υγεία και παντού, κάποιοι ξοδεύουν τόνους μελανιού ασχολούμενοι με ...τον Στάλιν και την ΕΣΣΔ. Η Ιστορία, ωστόσο, μπορεί να καταγράφεται από τους νικητές, γράφεται όμως από τους λαούς. Και αυτοί θα τους δώσουν την απάντηση που τους αξίζει...

Σημειώσεις

i Παρατίθεται στο Wainwright W (1949) «The Forced Labor Swindle» (London: Farleigh Press Ltd) σελ.14

ii Κρατικά Αρχεία της Ρωσικής Ομοσπονδίας (GARF) και Κεντρικά Κρατικά Αρχεία της Οκτωβριανής Επανάστασης της ΕΣΣΔ (TsGAOR), όπως παρατίθενται και αναλύονται στο Getty J A, Rittersporn G T, Zemskov V N (1993) «Victims of the Soviet Penal System in the Pre-War Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence», στο «American Historical Review», τόμος 98, τεύχος 4 Οκτώβρη, σελ.1028-1029 και 1043. Τα στοιχεία αυτά σχετικά με τους Ελληνες επιβεβαιώνονται και μέσα από τα Αρχεία του ελληνικού υπουργείου των Εξωτερικών.

iii Αθηναϊκός Κούριερ, 2-9 Ιούνη 2006, άρθρο Διογένη Μέλικοφ

iv Βλέπε Φάκελο 88.7 του 1947 (Ιστορικό & Διπλωματικό Αρχείο ΥΠΕΞ) καθώς και μαρτυρίες Μπαρίς Μανέλοφ και Τατιάνας Σιβηριάδη, Αθηναϊκός Κούριερ, (χ.η.) και 21-28 Ιούλη 2006, κ.ά.

v Βλέπε Πρακτικά της Αμερικανικής Γερουσίας (1948) και Loftus J (1982) «The Belarus Secret» (New York: A. Knopf) σελ.101-104

vi Ενδεικτικά: Συνεντεύξεις Α 13, 18, 20, 25, 46, 60, 91, 131, 145, 340, 342, 349, 380, 385, 393, 482, 528, 1053, από το Harvard Interview Project.

Αναστάσης ΓΚΙΚΑΣ
Δρ. Πολιτικών Επιστημών, συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ

Η πάλη της ΕΣΣΔ για την κατάργηση των χημικών και βιολογικών όπλων

Η πάλη της ΕΣΣΔ για την κατάργηση των χημικών και βιολογικών όπλων

Γρηγοριάδης Κώστας

Η επιδίωξη δημιουργίας μαζικής ψύχωσης και υστερίας στις ΗΠΑ, και όχι μόνο, με την υπόθεση του βακτηρίου του άνθρακα ως μιας, υποτίθεται, μορφής «τρομοκρατικών» επιθέσεων, στόχο έχει τη δημιουργία της ανάλογης ψυχολογίας στις λαϊκές μάζες αφ' ενός για την αποδοχή νέων κρατικών κατασταλτικών μέτρων ακόμη πιο αντιδραστικών, ως και την κατάργηση ατομικών ελευθεριών, και κυρίως της κοινωνικοπολιτικής δράσης και αφ' ετέρου την αποδοχή της «νομιμοποίησης» στις συνειδήσεις του ιμπεριαλιστικού πολέμου ως υποχρεωτικού για την εσωτερική ασφάλεια. Εφερε, όμως, ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα των χημικών και βιολογικών όπλων. Μεγάλη φιλολογία γύρω απ' αυτή την υπόθεση έχει αναπτυχθεί αφ' ότου οι υπηρεσίες των ΗΠΑ άρχισαν να κάνουν λόγο για «νέα τρομοκρατικά χτυπήματα» σε συνδυασμό με την υπόθεση του βακτηρίου του άνθρακα. Και βεβαίως η υπόθεση αυτή προπαγανδιστικά και πρακτικά εκπορεύεται από τις ίδιες τις ΗΠΑ. Αλλά το πρόβλημα του χημικού και βιολογικού πολέμου δεν είναι καινούριο. Ωστόσο, το θέμα μας σήμερα δεν είναι αυτό όσο κυρίως οι προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν για την απαγόρευση και την κατάργηση των χημικών και βακτηριακών όπλων από τη Σοβιετική Ενωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Προσπάθειες που προσέκρουαν στην άρνηση των ΗΠΑ και των άλλων ισχυρών καπιταλιστικών κρατών για συμφωνία κατάργησης και καταστροφής τους, όσο και στην καταπάτηση των όποιων συμφωνιών εκπονήθηκαν για να μπει η ανθρωπότητα σε μια ανάλογη πορεία, αφού τα χημικά και βακτηριολογικά όπλα, εξίσου με τα πυρηνικά, συγκαταλέγονται στην κατηγορία των πιο επικίνδυνων μέσων μαζικής εξόντωσης. Αλλωστε, οι ΗΠΑ έκαναν χρήση βακτηριολογικών όπλων τουλάχιστον στην Κούβα. Τα στοιχεία έχουν δημοσιοποιηθεί από την ίδια τη CIA. «Το 1961-'62 έγινε η επιχείρηση "ΜΑΓΚΟΥΣ". Η CIA προσπαθεί να βγάλει άχρηστους τους Κουβανούς εργαζόμενους στο ζαχαροκάλαμο, χρησιμοποιώντας διάφορους τρόπους για να πάθουν ασθένειες. Το 1972, η CIA εισάγει στην Κούβα τον "πυρετό των χοίρων". Αποτέλεσμα, η καταστροφή άνω των 500.000 γουρουνιών. Από το 1979-'81, η CIA εισάγει τον αιμορραγικό πυρετό, τον δάγκειο, με αποτέλεσμα να ασθενήσουν 200.000 Κουβανοί. Πεθαίνουν 158, ανάμεσά τους και 101 παιδιά. Το πιο πρόσφατο χτύπημα ήταν το 1996 με το ασιατικό "ΤΡΙΠΣ". Ψεκάστηκε με αεροπλάνο στην επαρχία του Ματάνζα, όπου για πρώτη φορά εμφανίστηκε αυτή η ασθένεια. Χτυπάει την πατάτα, το αγγούρι, το φασόλι το μαύρο, τις μελιτζάνες και τον αρακά» (Από την πρόσφατη ομιλία της Αλέιδα Γκεβάρα στην Αθήνα).

Ας παρακολουθήσουμε όμως την προσπάθεια της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών για την επίτευξη συμφωνίας οριστικής κατάργησής τους.

Για την εξάλειψη των χημικών όπλων

Το 1972 η ΕΣΣΔ μαζί με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες υπέβαλε στην Επιτροπή Αφοπλισμού του ΟΗΕ σχέδιο συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας, παραγωγής και συσσώρευσης χημικών όπλων και για τη ριζική εξάλειψή τους.

Τι προέβλεπε η προτεινόμενη συμφωνία; «Τα κράτη-μετέχοντες στη Συμφωνία θα μπορούσαν ν' αναλάβουν την υποχρέωση να μην επεξεργάζονται, να μην παράγουν, να μη συσσωρεύουν, να μην προμηθεύονται με οποιονδήποτε τρόπο, να μην αποθηκεύουν τέτοιου είδους χημικές ουσίες και σε τέτοιες ποσότητες, που δεν προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς, καθώς και όπλα, εξαρτήματα είτε μέσα εφοδιασμού, προορισμένα για τη χρησιμοποίηση χημικών ουσιών με εχθρικούς σκοπούς είτε για ένοπλες συρράξεις. Οι απαγορευμένες χημικές ουσίες, όπλα, εξαρτήματα και μέσα εφοδιασμού πρέπει σε συντονισμένη προθεσμία να καταστραφούν, είτε να χρησιμοποιηθούν για ειρηνικούς σκοπούς. Η συμφωνία προέβλεπε ότι ο έλεγχος θα ασκείται με εθνικά μέσα σε συνδυασμό με ορισμένες διεθνείς διαδικασίες».

Το σχέδιο συμφωνίας, όμως, που απέβλεπε στη γενική απαγόρευση των χημικών όπλων, αποκρούστηκε από σειρά δυτικών κρατών, με πρώτο απ' όλα τις ΗΠΑ. Αλλωστε να υπενθυμίσουμε την πλατιά χρησιμοποίηση από τις ΗΠΑ των δηλητηριωδών ουσιών από τον αμερικανικό στρατό στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Από το 1976 με πρόταση της ΕΣΣΔ άρχισαν νέες διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για την ανάληψη πρωτοβουλιών σχετικά με την απαγόρευση και την καταστροφή των χημικών όπλων. Οι ΗΠΑ σ' αυτές τις διαπραγματεύσεις φάνηκε να τοποθετούνται θετικά υπέρ της απαγόρευσης των χημικών όπλων. Ποια ήταν όμως η τύχη αυτών των νέων διαπραγματεύσεων; Οι ΗΠΑ προβάλλουν υπερβολικές απαιτήσεις σχετικά με τον έλεγχο για την τήρηση μιας τέτοιας συμφωνίας. Ουσιαστικά, οι ΗΠΑ δε δέχονταν να ελέγχονται και έτσι οδήγησαν σε αδιέξοδο την πορεία των διαπραγματεύσεων, ώσπου τελικά, το 1980, τις διέκοψαν.

Προτάσεις στα πλαίσια του ΟΗΕ

Το 1982, στη δεύτερη ειδική σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, που ασχολήθηκε με το θέμα του αφοπλισμού, η ΕΣΣΔ έθεσε ξανά το ζήτημα απαγόρευσης και καταστροφής των χημικών όπλων με το ντοκουμέντο «Βασικές θέσεις Συνθήκης για την απαγόρευση της επεξεργασίας, παραγωγής και συσσώρευσης χημικών όπλων και για την εξάλειψή τους».

Η σοβιετική πρόταση κατοχύρωνε την καθολική απαγόρευση των χημικών όπλων, την εξάλειψη των αποθεμάτων τους και των μονάδων παραγωγής. Στο συγκεκριμένο ντοκουμέντο συμπεριλαμβάνονταν και οι δεσμεύσεις για μη εγκατάσταση χημικών όπλων στο έδαφος άλλων κρατών, καθώς και την απομάκρυνση απ' εκεί των εγκαταστημένων από πριν όπλων, αλλά και το σύστημα ελέγχου εφαρμογής της συνθήκης, στη βάση του συντονισμού των εθνικών και διεθνών ελεγκτικών διαδικασιών.

Στην πορεία αυτών των διαπραγματεύσεων, η ΕΣΣΔ έκανε μια σειρά από προτάσεις, στόχος των οποίων ήταν να επιτευχθεί το ταχύτερο η συμφωνία, όπως: Πρόταση το 1983 να περιληφθεί στη μελλοντική Συνθήκη κανονισμός που ν' απαγορεύει τη χρησιμοποίηση χημικών όπλων. Για την τήρησή της θα χρησιμοποιούνταν σύστημα ελέγχου, με επιθεώρηση επιτόπου. Βεβαίως, ούτε αυτές οι προσπάθειες καρποφόρησαν.

Η ΕΣΣΔ επανέρχεται στο ίδιο ζήτημα το 1984 στη Διάσκεψη Αφοπλισμού, στα πλαίσια του ΟΗΕ, χωρίς αποτέλεσμα.

Και στην Ευρώπη

Το Γενάρη του 1983, παράλληλα με την υιοθετημένη στην Πράγα Πολιτική Διακήρυξη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, η ΕΣΣΔ μαζί με τ' άλλα κράτη-μέλη του τάσσονται υπέρ της απελευθέρωσης της Ευρώπης από χημικά όπλα και εκφράζουν την προθυμία να μελετήσουν μαζί με άλλα ενδιαφερόμενα κράτη όλους τους δυνατούς δρόμους και μέσα για την επίλυση αυτού του ζητήματος.

Το Γενάρη του 1984 η ΕΣΣΔ και τ' άλλα κράτη- μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας αναλαμβάνουν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την έναρξη διαπραγματεύσεων σχετικά με την απελευθέρωση της Ευρώπης από χημικά όπλα, ως ενός μέσου που θα συνέβαλλε στην εξάλειψη των χημικών όπλων σε παγκόσμια κλίμακα. Οι πρωτοβουλίες των σοσιαλιστικών χωρών έχουν σχέση με τη δυνατότητα για αμοιβαία αποδεκτές ισοδύναμες μορφές ελέγχου, που εγγυώνται την αποτελεσματική εκπλήρωση των αναγκαίων δεσμεύσεων, οι οποίες, βεβαίως, παρά τις προηγούμενες προσπάθειες της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών κρατών, δεν υιοθετήθηκαν από τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη.

Στις διαπραγματεύσεις για τα χημικά όπλα, που διεξάγονταν στα πλαίσια της Διάσκεψης Αφοπλισμού στη Γενεύη, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, διαπιστώνεται ότι αυτές διαιωνίζονται. Είναι η γνωστή ταχτική των ιμπεριαλιστών, που τυπικά προπαγανδίζουν την πρόθεσή τους για απαγόρευση των χημικών όπλων, ουσιαστικά δε, μέσω της κωλυσιεργίας των συνομιλιών, τορπιλίζουν τις διαπραγματεύσεις. Παρ' όλ' αυτά η ΕΣΣΔ επιμένει στην ανάγκη επιτάχυνσης των διαπραγματεύσεων προκειμένου να καταλήξουν σε διεθνή συμφωνία για την απαγόρευση των χημικών όπλων και για την καταστροφή των υφιστάμενων αποθεμάτων των όπλων αυτών. Πρότεινε δε γι' αυτό το σκοπό τουλάχιστον να επιτευχθεί μια συμφωνία σχετικά με τη μη προμήθεια χημικών όπλων από κράτη που δεν τα είχαν στο οπλοστάσιό τους και τη μη εγκατάστασή τους στο έδαφος άλλων κρατών, από κράτη τα οποία είχαν και παρήγαν τέτοια όπλα. Η ίδια βεβαίως τηρούσε αυτές τις αρχές και καλούσε τ' άλλα κράτη ν' ακολουθήσουν το παράδειγμα αυτό και να εκδηλώνουν την ίδια συγκράτηση. Παρ' όλ' αυτά, τα αποτελέσματα ήταν αρνητικά, γιατί οι ΗΠΑ και τ' άλλα ιμπεριαλιστικά κράτη δεν είχαν σκοπό να σταματήσουν την παραγωγή χημικών όπλων, ούτε βεβαίως να δεσμευτούν έστω και τυπικά για την απαγόρευση χημικού πολέμου. Απόδειξη ότι συνεχίζουν να διατηρούν ανάλογο οπλοστάσιο.

Και τα βακτηριολογικά όπλα στο στόχο εξάλειψης

Τα βακτηριολογικά όπλα είναι από τα πιο βάρβαρα, ως προς τις συνέπειές τους, μέσα διεξαγωγής πολέμου. Μαζί με τα χημικά όπλα συγκαταλέγονται στην κατηγορία των λεγομένων «αθόρυβων» όπλων, προορισμός των οποίων είναι να συντρίβουν ή να καταστρέφουν ανθρώπινη δύναμη, ζωική και φυτική, αφήνοντας άθικτα τα άλλα υλικά.

Η Σοβιετική Ενωση επιδίωκε την επίτευξη διεθνούς συνθήκης για την απαγόρευση και καταστροφή των βακτηριολογικών μέσων διεξαγωγής πολέμου. Ετσι, το Σεπτέμβρη του 1969 η Σοβιετική Ενωση μαζί με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες υποβάλλουν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ σχέδιο συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας, της παραγωγής και της συσσώρευσης χημικών και βακτηριολογικών (βιολογικών) όπλων και για την καταστροφή των υπαρχόντων. Ωστόσο, η πορεία των διαπραγματεύσεων στον ΟΗΕ και στην Επιτροπή Αφοπλισμού απέδειξε ότι η λύση του προβλήματος ήταν αδύνατη. Τα εμπόδια και η άρνηση προέρχονται από τις ΗΠΑ και τ' άλλα καπιταλιστικά κράτη.

Το Μάρτη του 1971 η ΕΣΣΔ, πάλι από κοινού με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, υπέβαλε στην Επιτροπή Αφοπλισμού του ΟΗΕ το αντίστοιχο σχέδιο συμφωνίας. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκαν στη Γενεύη διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση κειμένου ενός σχεδίου συμφωνίας σχετικά με την κατάργηση και καταστροφή των βακτηριολογικών όπλων και των τοξικών (ισχυρής δραστικότητας δηλητηριώδεις χημικές ουσίες, αποσπασμένες μέσω βιολογικού δρόμου). Στην πορεία των διαπραγματεύσεων καταρτίστηκε από κοινού το κείμενο της Συνθήκης για την απαγόρευση της επεξεργασίας, της παραγωγής και της συσσώρευσης αποθεμάτων βακτηριολογικών (βιολογικών) και τοξικών όπλων και για την εξάλειψή τους, η οποία υπογράφηκε το 1972, ενώ το 1975 τέθηκε σε ισχύ.

Βασικό στοιχείο της Συνθήκης αποτελούσε ο συντονισμός μέτρων για την κατάργηση των βακτηριολογικών όπλων, είτε τη μετατόπισή τους για ειρηνικούς σκοπούς με προφυλακτικά μέτρα για την προστασία του πληθυσμού και του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και για την απομάκρυνση των εμποδίων για την ανάπτυξη της βιολογίας και την ειρηνική συνεργασία στον τομέα αυτό. Βεβαίως, μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στην ΕΣΣΔ, όπως δείχνει το παράδειγμα της Κούβας, η Συνθήκη μάλλον «πάει περίπατο». Και βεβαίως, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά από τις εξελίξεις μετά το χτύπημα της 11ης του Σεπτέμβρη στις ΗΠΑ και τον πόλεμο, ότι τα ιμπεριαλιστικά κράτη ουδέποτε παραιτήθηκαν από τη μαζική παραγωγή των πιο καταστρεπτικών όπλων, αυτών που μπορούν αν επιφέρουν μαζική καταστροφή, και με το δεδομένο των μαζικών δολοφονιών ανθρώπων χωρίς άλλες υλικές καταστροφές. Είναι «σατανικό», αλλά με μεταφυσικούς χαρακτηρισμούς τίποτε δεν αντιμετωπίζεται. Οπου οι ιμπεριαλιστές έστω και τυπικά συμφώνησαν για ζητήματα αφοπλισμού, αυτό έγινε κάτω από την πάλη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου σε συνδυασμό με την πάλη του εργατικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών.

Η απαγόρευση παραγωγής νέων ειδών όπλων μαζικής εξόντωσης

Βεβαίως, οι προσπάθειες των σοσιαλιστικών χωρών δεν έμειναν μόνο στην επιδίωξη συμφωνίας καταστροφής και απαγόρευσης των χημικών, βιολογικών, όπως και των πυρηνικών όπλων. Επιδίωκαν την επίτευξη συμφωνιών για την απαγόρευση παραγωγής και νέων όπλων μαζικής εξόντωσης (ΟΜΕ). Η επιδίωξη αυτής της πρόληψης εστιαζόταν στη δυνατότητα αξιοποίησης της γοργής επιστημονικοτεχνικής προόδου για την εμφάνιση τέτοιων όπλων. Τα οποία θα μπορούν να είναι όχι μόνο στην ίδια βαθμίδα με τα πυρηνικά, χημικά ή βακτηριολογικά όπλα, αλλά και θα τα ξεπερνούν ως προς την καταστρεπτική τους δραστηριότητα.

Στην παγκόσμια επιστημονική φιλολογία και στον Τύπο έχουν εμφανιστεί όχι λίγοι συλλογισμοί για τη δυνατότητα να δημιουργηθούν όπλα ακτινοβόλου προσβολής, που επιδρούν στον ανθρώπινο οργανισμό με ιονισμένη ακτινοβολία ειδικών συσκευών. Δεν έχουν λείψει εικασίες και για άλλα νέα όπλα, όπως είναι τα υπερηχητικά, που προσβάλλουν τα εσωτερικά όργανα του ανθρώπου. Είναι γνωστές και οι επεξεργασίες για τη δημιουργία των «ψυχοτρόπων όπλων», που επιδρούν στον ψυχικό κόσμο, όταν πρόκειται να εκτελεστούν στρατιωτικές διαταγές. Ως όπλα μαζικής καταστροφής μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τα ραδιολογικά μέσα, που επιδρούν με τη βοήθεια ραδιενεργών υλικών.

Για να αποτραπεί η δημιουργία νέων ειδών ΟΜΕ το 1975 στη 30ή σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η Σοβιετική Ενωση υπέβαλε πρόταση «Για την απαγόρευση της επεξεργασίας και της παραγωγής νέων ειδών όπλων μαζικής καταστροφής και νέων συστημάτων της ίδιας κατηγορίας όπλων». Και κατέθεσε σχέδιο συμφωνίας σχετικά με το ζήτημα αυτό. Θεμέλιο μιας τέτοιας συμφωνίας θα αποτελούσε η ανάληψη της υποχρέωσης να μην επεξεργάζονται και να μην παράγονται νέα είδη και συστήματα ΟΜΕ, να μην παρέχεται βοήθεια και να μην παροτρύνεται οποιαδήποτε δραστηριότητα σ' αυτή την κατεύθυνση.

Το 1977 η αντιπροσωπεία της ΕΣΣΔ στην Επιτροπή Αφοπλισμού του ΟΗΕ κατέθεσε πρόσθετο σχέδιο συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας και της παραγωγής νέων ειδών ΟΜΕ και νέων συστημάτων, της κατηγορίας αυτής, όπλων. Παράλληλα με τη γενική απαγόρευση της επεξεργασίας και παραγωγής νέων ειδών ΟΜΕ, το σχέδιο συμφωνίας του 1977 προέβλεπε και τη δυνατότητα σύναψης ξεχωριστών συμφωνιών ανάμεσα στα διάφορα κράτη, για την απαγόρευση συγκεκριμένων ειδών τέτοιων όπλων.

Το Μάρτη του 1978 η ΕΣΣΔ υπέβαλε πρόταση, κάτω από την αιγίδα της Επιτροπής Αφοπλισμού, να συσταθεί ομάδα ειδικευμένων κυβερνητικών εμπειρογνωμόνων, η οποία να εξετάσει το ζήτημα για τις πιθανές νέες κατευθύνσεις στον τομέα της δημιουργίας νέων ειδών και συστημάτων ΟΜΕ.

Το 1981, στη 36η σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η Σοβιετική Ενωση προτείνει και μιαν άλλη λύση σχετικά με το θέμα των νέων ειδών ΟΜΕ, βάσει της οποίας τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καθώς και άλλα υπολογίσιμα από πολεμική άποψη κράτη να προβούν σε ανάλογες από άποψη περιεχομένου δηλώσεις ότι δε θα κατασκευάζουν νέα είδη ΟΜΕ και νέα συστήματα, της κατηγορίας αυτής, όπλων, παίρνοντας υπόψη ότι οι δηλώσεις αυτές θα εγκριθούν από το Συμβούλιο Ασφαλείας.

Η ΕΣΣΔ πρότεινε το 1985, στη Διάσκεψη Αφοπλισμού, τα κράτη ν' αναλάβουν την υποχρέωση - με κοινή δήλωση - είτε με τη μορφή μονομερούς δήλωσης, ότι αμέσως μετά την εμφάνιση ενός είτε άλλου είδους ΟΜΕ ν' αρχίσουν διαπραγματεύσεις για την απαγόρευσή του και ταυτόχρονα να κηρυχτεί μορατόριουμ στην επεξεργασία και στην παραγωγή του. Προτάθηκε, επίσης, ότι μέχρις ότου αυτό γίνει, η Διάσκεψη Αφοπλισμού, με τη βοήθεια περιοδικών συνεδριάσεων της ομάδας των ειδικευμένων εμπειρογνωμόνων, να τηρεί αδιάκοπα κάτω από έλεγχο τα ζητήματα αυτά, να κάνει υποδείξεις, αν είναι ανάγκη, πάνω σε ποια ζητήματα πρέπει να διεξαχθούν συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις. Ομως, η επίτευξη συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας και παραγωγής νέων ειδών ΟΜΕ ματαιώθηκε από υπαιτιότητα των ΗΠΑ και ορισμένων συμμάχων του ΝΑΤΟ.

Αυτά την εποχή που ο σοσιαλισμός ήταν υπαρκτός. Μόνο που και τώρα, παρά την ενδυνάμωση του ιμπεριαλισμού, οι λαοί μπορούν να επιβάλουν τη θέλησή τους για οριστική εξάλειψη όχι μόνο των όπλων μαζικής καταστροφής αλλά και των φορέων και των χρηστών τους. Δηλαδή, την αστική τάξη κάθε χώρας και τον ιμπεριαλισμό ως σύστημα. Σ' αυτή την προοπτική μπορεί και πρέπει να κατευθύνεται η πάλη τους.

Πηγή: Μπόρις Κρασούλιν «Ο αφοπλισμός - Ιδανικό του σοσιαλισμού», εκδόσεις «Νόβοστι», 1987.

Επιμέλεια
Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ

Παιδική εργασία στην Ευρώπη της κρίσης

Παιδική εργασία στην Ευρώπη της κρίσης 

 Στην... καλή περίπτωση δουλεύουν σε καταστήματα, γκαρσονάκια σε εστιατόρια, βοηθοί σε κομμωτήρια, ακόμα και εργάτες στα βυρσοδεψεία - Στην κακή περίπτωση γίνονται βαποράκια για τη μαφία και συνήθως και τα ίδια χρήστες ναρκωτικών ή τα βγάζουν στο κλαρί
Στον 21ο αιώνα, υποτίθεται ότι όταν μιλάμε για παιδική εργασία και εκμετάλλευση, αναφερόμαστε στον Τρίτο Κόσμο, ότι στην Ευρώπη αυτό το φαινόμενο έχει εξαλειφθεί. Κι όμως, στην πλούσια Γηραιά Ήπειρο, της υποχρεωτικής εννιετούς εκπαίδευσης για τα παιδιά, η παιδική εργασία δεν εξαφανίστηκε ποτέ και τώρα με την κρίση αυγαταίνει. Σχεδόν καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν στέλνει όλα τα παιδιά της στο σχολείο, αλλά τα μεγαλύτερα ποσοστά παιδικής εργασίας συναντώνται στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και όλο και περισσότερο στις χώρες του Νότου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Νάπολης, μιας από τις φτωχότερες πόλεις της Ιταλίας και της Ευρώπης γενικότερα και έδρας της Καμόρα.
Χιλιάδες μικροί Ναπολιτάνοι παρατάνε το σχολείο για να τσοντάρουν στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Νωρίς το πρωί μπορεί να δει ο καθένας πιτσιρικάδες να στοιβάζουν εμπορεύματα στα σούπερ μάρκετ, μετά να τακτοποιούν τα ράφια και στη συνέχεια να κουβαλάνε τα ψώνια στους πελάτες. Τα παιδιά αυτά δουλεύουν δέκα ώρες τη μέρα, έξι μέρες την εβδομάδα και αμείβονται με λιγότερο από ένα ευρώ την ώρα. Και συχνά είναι οι μοναδικές κολόνες του σπιτιού τους, τα μόνα που βγάζουν κάτι που να μοιάζει με μεροκάματο στην οικογένεια. Δεν είναι απαραίτητα παιδιά... ειδικών κατηγοριών, ορφανά σαν τον Όλιβερ Τουίστ, μεταναστόπουλα ή από τσιγγάνικες οικογένειες ή από μανάδες που τα μεγαλώνουν μόνες. Σύμφωνα με έρευνα του Δήμου Νάπολης, που παρουσιάστηκε στα τέλη του 2011, στην Καμπανία, την ευρύτερη επαρχία, παράτησαν την τελευταία πενταετία το σχολείο 54.000 παιδιά, εκ των οποίων το 38% είναι κάτω των 13 ετών. Στοιχεία για το πόσα από αυτά δουλεύουν δεν υπάρχουν.
Είτε πρόκειται για σούπερ μάρκετ είτε για θελήματα της Καμόρα, οι δουλειές που κάνουν είναι «μαύρες». Στην... καλή περίπτωση δουλεύουν σε καταστήματα, γκαρσονάκια σε εστιατόρια, βοηθοί σε κομμωτήρια, ακόμα εργάτες και στα βυρσοδεψεία. Στην κακή περίπτωση γίνονται βαποράκια για τη μαφία και συνήθως και τα ίδια χρήστες ναρκωτικών ή τα βγάζουν στο κλαρί. Οι κοινωνικοί λειτουργοί στη Νάπολη έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά. Ειδικά από τότε που καταργήθηκε το 2010 στην Καμπανία η ελάχιστη κοινωνική ασφάλιση -και 130.000 φτωχές οικογένειες έμειναν χωρίς κανένα βοήθημα- η στρατιά της παιδικής εργασίας συνεχώς πληθαίνει. Υπενθυμίζεται ότι η Ιταλία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης και ανήκει στους G7, στο κλαμπ των επτά ισχυρότερων βιομηχανικών χωρών του κόσμου. 

 Η παιδική εργασία ευδοκιμεί και στην Πορτογαλία. Αν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία, υπολογίζεται ότι πολλά παιδιά στη μικρή χώρα της Ιβηρικής χερσονήσου παρατάνε το σχολείο για να δουλέψουν, κυρίως στα χωράφια, την κλωστοϋφαντουργία και την υποδηματοποιία. Το φαινόμενο αυτό υπήρχε και πριν από την κρίση, παρά τα προγράμματα της κυβέρνησης για την αντιμετώπισή του. Εκτιμάται ότι κυρίως στη βόρεια Πορτογαλία πολλά δωδεκάχρονα δουλεύουν στις βιοτεχνίες παπουτσιών για 30 λεπτά την ώρα. Όποιος πίστευε πως μόνο τα προϊόντα που κατασκευάζονται στην Κίνα, την Ταϊλάνδη ή την Καμπότζη μπορεί να έχουν γίνει από παιδικά χέρια, γελιέται. Σύμφωνα με την πορτογαλική νομοθεσία όλα τα παιδιά πρέπει να πηγαίνουν μέχρι τα 15 τους στο σχολείο και επιτρέπεται να δουλεύουν μετά τα 16. Ωστόσο πολλές οικογένειες χρειάζονται το εισόδημα που φέρνουν στο σπίτι τα παιδιά τους, ενώ δεν είναι σε θέση να χρηματοδοτούν τη σχολική εκπαίδευση.
Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα στην ανατολική Ευρώπη, όπου μαζί με τον υπαρκτό σοσιαλισμό κατάρρευσαν και τα κοινωνικά συστήματα. Η κάποτε αυτονόητα δωρεάν εκπαίδευση κοστίζει σήμερα χρήματα, τα οποία πολλές οικογένειες δεν μπορούν να διαθέσουν. Επιπλέον, το απολυτήριο του σχολείου δεν αποτελεί πλέον εγγύηση για μια θέση εργασίας, έτσι πολλοί γονείς θεωρούν ότι τα παιδιά τους θα πρέπει το ταχύτερο δυνατό να βρουν δουλειά. Σε αντίθεση με τον Τρίτο Κόσμο, η παιδική εργασία στην ανατολική Ευρώπη είναι ένα σχετικά νέο φαινόμενο, σαφώς παράνομο και πολύ επικίνδυνο. Τα παιδιά είναι... τυχερά εάν βρουν μια σκληρή δουλειά στα χωράφια κι αν δεν αναγκάζονται να δουλεύουν για συμμορίες ή δεν ωθούνται στην παιδική πορνεία. Ακόμη πιο ευάλωτα είναι τα παιδιά του δρόμου, γόνοι διαλυμένων οικογενειών ή φυγάδες της οικογενειακής βίας. Μόνο στην Αγία Πετρούπολη υπολογίζεται ότι τα παιδιά που ζουν στον δρόμο ξεπερνούν τις 50.000. 

 Στις χώρες με σχετικά εύρωστο κοινωνικό κράτος, όπως οι σκανδιναβικές ή η Γερμανία, εκτιμάται ότι συνήθως η παιδική εργασία είναι εθελοντική και δεν απειλεί την εκπαίδευση των παιδιών. Στη Γερμανία υπολογίζεται ότι το 40% των μαθητών μεταξύ 12 και 16 χρονών δουλεύουν λίγες ώρες την εβδομάδα για το χαρτζιλίκι τους μοιράζοντας εφημερίδες, κάνοντας μπέιμπι σίτινγκ ή βγάζοντας βόλτα σκύλους. Στην επαρχία πολλά παιδιά δουλεύουν στα χωράφια, αλλά κατά κανόνα μόνο στις διακοπές, αφού η τήρηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ελέγχεται αυστηρά. Παρόλα αυτά, καθώς η φτώχεια αυξάνεται, οι έρευνες δείχνουν ότι μαζί της αυξάνεται και η «μη εθελοντική» παιδική εργασία, όχι πια για το χαρτζιλίκι, αλλά για την επιβίωση. Βέβαια, αν ζούσε σήμερα ο Κάρολος Ντίκενς, δεν θα έγραφε τον Όλιβερ Τουίστ. Ευτυχώς, ακόμη και στην Ευρώπη της κρίσης, η παιδική εργασία δεν είναι κανόνας, είναι ντροπιαστική εξαίρεση. 


Πηγή: Social Opinion - Αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Δρόμος"
Εμείς πάλι το βρήκαμε στο ΑΒ.


Υ.Γ.: Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε ανάλογα στοιχεία και για τα παιδιά της Ελλάδας, μην ξεχνάμε ότι 
πλέον η παιδική εργασία από τα 15 στην Ελλάδα είναι νόμιμη, γι' αυτό άλλωστε στους δείκτες ανεργίας υπάρχει η κατηγορία "15-24".


πηγη
 Κόκκινη προπαγάνδα εκτοξεύθηκε από  yiok-yiok

1948 - 1949 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (β')

1948 - 1949

Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (β')

Οι ανησυχίες του Στάλιν και η πραγματικότητα στη διεθνή σκηνή

78o ΜΕΡΟΣ

Ενα ερώτημα, που ευθέως προκύπτει απ' όσα έχουμε αναφέρει προηγούμενα, αφορά το αν το ΚΚΕ ενημερώθηκε - και με ποιο τρόπο - για όσα συζητήθηκαν γύρω από το ελληνικό αντάρτικο στο Κρεμλίνο το Φλεβάρη του '48. Τα στοιχεία, που έχουμε στη διάθεσή μας, απαντούν θετικά. Η ηγεσία του ΚΚΕ έλαβε γνώση από τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, με πρωτοβουλία των τελευταίων. Κι όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, η ενημέρωση που έκαναν οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές στην ηγεσία του ΚΚΕ δεν περιλαμβάνει καμιά δήλωση Στάλιν, για σταμάτημα ή αναδίπλωση του ελληνικού αντάρτικου. Γίνεται λόγος απλά, για τις σοβαρές επιφυλάξεις, που είχε ο Σοβιετικός ηγέτης όσον αφορά την πιθανότητα νίκης του ΔΣΕ και για προειδοποίηση από μέρους του προς τη γιουγκοσλαβική πλευρά, για τους κινδύνους που διέτρεχε από τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, κινδύνους τους οποίους δεν έπρεπε να αψηφά, λογαριάζοντας στη σοβιετική βοήθεια. Οι πηγές από τις οποίες αντλείται η πληροφόρησή μας γύρω από το θέμα της ενημέρωσης του ΚΚΕ, είναι το ανέκδοτο ημερολόγιο του Γ. Ιωαννίδη - αποσπάσματα του οποίου περιήλθαν στην κατοχή του Φ. Οικονομίδη και δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο, πρώτη φορά, στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" το Φλεβάρη του 1980 - κι ένα υπόμνημα του Ν. Ζαχαριάδη προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, το οποίο βρίσκεται στα "Αρχεία ΚΚΕ - ΑΣΚΙ"

Στο ημερολόγιό του ο Γ. Ιωαννίδης αναφέρει: "Εφυγα στις 15 του Φλεβάρη για το Β (σημ. "Ρ": Βελιγράδι). Μπήκε ζήτημα απ' τους φίλους στο Β. να έλθει ο Νίκος (σημ. "Ρ": Ζαχαριάδης) για να λυθεί το βασικό ζήτημα της δικής μας υπόθεσης. Πραγματικά, από την πρώτη μέρα που έφτασα στο Β. ζήτησα να έλθω σε επαφή με τον ξάδελφο (σημ. "Ρ": Εννοεί πιθανόν τον Ράνκοβιτς), κυρίως, για να λύσουμε το ζήτημα των μεταφορών υλικού και της μετακίνησης των παιδιών για τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Την επόμενη μέρα, δηλαδή στις 18 του Φλεβάρη, με φώναξε και φάγαμε μαζί το μεσημέρι. Μαζί μου ήτανε ο Πετρής (σημ. "Ρ": Ρούσος). Στο τραπέζι κάθισαν ο συν/ρχης της δουλιάς, ο ξάδελφος και η γυναίκα του. Καθίσαμε εκεί απ' τις 12 το μεσημέρι μέχρι τις 5 το απόγευμα... Κανονίστηκαν φυσικά ικανοποιητικά μια σειρά ζητήματα που έχουν σχέση με τις ανάγκες μας σε υλικά και τρόφιμα και χρόνος μεταφοράς τους... Μετά ο ξάδελφος μού είπε ότι ο παππούς (σημ. "Ρ": Στάλιν) έχει επιφυλάξεις σχετικά με τον αγώνα που διεξάγουμε και ότι τους προειδοποίησε πως αυτός δεν μπορεί να έχει καμιά υποχρέωση αν τους συμβεί τίποτε. Αυτοί σκέφτηκαν πως καλό θα είναι να πάει ο Νίκος να δει τον παππού και να λύσει το σοβαρότατο αυτό ζήτημα. Συμφώνησα και κανονίσαμε να φωνάξουμε τον Νίκο. Ο Νίκος ήλθε στις 21 του Φλεβάρη. Το βράδυ στις 6.30 πήγαμε στου Μουργκ, ήταν και τα τρία ξαδέλφια (σημ. "Ρ": Πιθανόν εννοεί τους Ράνκοβιτς, Κάρντελι, Τζίλας). Μιλήσαμε για το ζήτημα του παππού. Δηλώσαμε ότι θα συνεχίσουμε οπωσδήποτε τον αγώνα μας και μοναχοί μας. Ο Νίκος είπε ότι δε βλέπει το λόγο να ζητήσει να δει τον παππού και ότι θα προσπαθήσουμε να του αποδείξουμε πως δεν έχει δίκιο" (Βλέπε: Εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" 5 - 6/2/1980 και Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", σελ. 83 - 84).

Αργότερα, με υπόμνημά του προς το ΚΚΣΕ ο Ζαχαριάδης διευκρίνισε ότι κατά τη διάρκεια εκείνης της συνάντησης με την ηγεσία του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, ο Τζίλας ανέφερε ότι ο Στάλιν είχε εκφράσει "αμφιβολία" για τη δυνατότητα νίκης του ΚΚΕ, και ο Κάρντελι είχε προσθέσει ότι ο Σοβιετικός ηγέτης "προειδοποίησε" τους Γιουγκοσλάβους πως "αν βοηθώντας τον ΔΣΕ, τραβηχτούν σε πόλεμο με τους Αγγλοαμερικάνους, η ΕΣΣΔ δε θα τους δώσει καμία βοήθεια", (Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", σελ. 84).

Ηταν δικαιολογημένοι οι φόβοι του Στάλιν;

Εχει αξία - για την πληρέστερη εξέταση του θέματος γύρω από τη στάση της Σοβιετικής Ενωσης απέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ το 1948 - να εξετάσουμε αν ευσταθούσαν οι φόβοι του Στάλιν για την πολιτική του αγγλοαμερικανικού ιμπεριαλισμού - ιδιαίτερα των Αμερικανών - σχετικά με το ελληνικό ζήτημα, αλλά και ευρύτερα. Ο Φ. Οικονομίδης στο προαναφερόμενο βιβλίο του (σελ. 84 - 85) λέει σχετικά: "Φυσικά, η θέση του Στάλιν ήταν αποτέλεσμα μιας ευρύτερης ματιάς των Σοβιετικών πάνω στη διεθνή σκακιέρα, όπου το ελληνικό αντάρτικο ήταν ένα από τα βασικά πιόνια στην αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ. Η σοβιετική ηγεσία, διαμέσου των μυστικών της υπηρεσιών είχε πληροφορίες για ύποπτες κινήσεις στην Ελλάδα, που σκόπευαν εναντίον των βαλκανικών λαϊκών δημοκρατιών. Το Σεπτέμβρη του 1947 ο Κρόμι είχε σημειώσει για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι οι ΗΠΑ όφειλαν "να κάνουν τελείως ξεκάθαρο με λόγια και με έργα" ότι ήταν "αποφασισμένες να υπερασπίσουν την Ελλάδα, όπως θα υπεράσπιζαν το Μανχάταν".

Οι Αμερικανοί έπρεπε "να έχουν στο μυαλό τους ότι στη διπλωματία, όπως και στον πόλεμο, η καλύτερη άμυνα είναι μια δυναμική επίθεση", γι' αυτό έπρεπε "να αρχίσουν να υποσκάπτουν τη Ρωσία στο αδυνατότερό της σημείο, δηλαδή στους Βαλκάνιους γείτονες της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Αλβανία"". Και συνεχίζει ο Φ. Οικονομίδης: "Στις 19Μαρτίου 1948 ο Ράνκιν ρώτησε τον αντιστράτηγο Βαν Φλιτ και τον Γκρίζγουολντ: "Υπό ποίες προϋποθέσεις, αν υπάρχουν, μπορούσαν να μελετηθούν επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον της Αλβανίας;"".

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η επιθετικότητα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού απέναντι στο προοδευτικό - κομμουνιστικό κίνημα, όπως ήταν φυσικό, δεν εξαντλούνταν στα στενά πλαίσια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, αλλά με αφορμή αυτόν τον πόλεμο και για τον περιορισμό ευρύτερα του επαναστατικού κινήματος, απειλούσε και τις λαϊκές δημοκρατίες στα βαλκάνια. Οι ΗΠΑ έδειχναν να μη διστάζουν, απεναντίας προετοιμάζονταν σχετικώς, να αναλάβουν ακόμη και ενεργό στρατιωτική δράση στην περιοχή. Κι αυτό φαίνεται και από τα αμερικανικά ντοκουμέντα που δημοσιεύτηκαν το Δεκέμβρη του 1977 στο περιοδικό "Ταχυδρόμος". Συγκεκριμένα, στις 16 Ιανουαρίου 1948 το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών σε έκθεσή του έγραφε τα εξής: "Η ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής είναι ζωτική για την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών... Η ασφάλεια όλης της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής θα διατρέξει κίνδυνο αν η Σοβ. Ενωση πετύχει στις προσπάθειές της να αποκτήσει τον έλεγχο οποιασδήποτε από τις ακόλουθες χώρες: Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία ή Περσία. Υπό το πρίσμα των παραπάνω η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει, σύμφωνα με τις αρχές και το πνεύμα του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, να υποστηρίξει την ασφάλεια της Αν. Μεσογείου και της Μ. Ανατολής. Σαν αναγκαία συνέπεια αυτής της πολιτικής οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να βοηθήσουν στη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ιταλίας, Ελλάδας, Τουρκίας και Περσίας. Ασκώντας αυτή την πολιτική οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι έτοιμες να κάνουν πλήρη χρήση της πολιτικής, οικονομικής και αν είναι ανάγκη και της στρατιωτικής τους δυνάμεως με τον τρόπο που θα θεωρείται πιο αποτελεσματικός" ("Ταχυδρόμος", 1/12/1977).

Δε χωράει καμία αμφιβολία πως ο Στάλιν ήταν εντελώς μέσα στα πράγματα στις εκτιμήσεις του γύρω από την πολιτική του ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα και τους κινδύνους που διέτρεχαν οι βαλκανικές λαϊκές δημοκρατίες.

1949: Η διεθνής κατάσταση οξύνεται

Στα 1949 η διεθνής κατάσταση οξύνθηκε περισσότερο και ο ιμπεριαλισμός εμφανίστηκε πιο απειλητικός, ενώ ο παγκόσμιος συσχετισμός δυνάμεων είχε γείρει ακόμη πιο αποφασιστικά σε βάρος της ΕΣΣΔ και των Λαϊκών Δημοκρατιών. Πέραν των όσων άλλων συνέθεταν το παγκόσμιο σκηνικό εκείνης της εποχής, η τότε συγκρότηση του ΝΑΤΟ είναι αρκετή απόδειξη, για να κατανοήσει κανείς σε χοντρές γραμμές τη νέα κατάσταση που δημιουργούνταν.

Το σύμφωνο του ΝΑΤΟ υπογράφηκε στην Ουάσιγκτον, στις 4 Απρίλη του 1949 από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, του Καναδά, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, του Βελγίου, της Ολλανδίας, του Λουξεμβούργου, της Ισλανδίας, της Δανίας και της Νορβηγίας. Με την υπογραφή αυτού του συμφώνου τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη έθεταν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις κάτω από τον αποφασιστικό έλεγχο του αμερικανικού Πενταγώνου. Ολες οι προαναφερόμενες κυβερνήσεις υπέγραψαν διμερείς στρατιωτικές συνθήκες με τις ΗΠΑ, στις οποίες καθορίζονταν οι όροι για την παροχή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας, ο εξοπλισμός των ενόπλων δυνάμεών τους κ.ά. Τέλος, τα στρατιωτικά τους δόγματα ενιαιοποιήθηκαν σ' ένα κοινό αμερικανόπνευστο στρατιωτικό δόγμα, αυτό της Ατλαντικής Συμμαχίας. Ετσι η δημιουργία του ΝΑΤΟ ολοκλήρωνε την ανασυγκρότηση του διεθνούς ιμπεριαλισμού με ηγέτη τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια ανασυγκρότηση που είχε πρωτοχαραχτεί σε οικονομικοπολιτικό επίπεδο με το "Δόγμα Τρούμαν" και το "Σχέδιο Μάρσαλ".

Η εξέλιξη αυτή δεν μπορούσε να μην έχει καθοριστική επίδραση στα ελληνικά πράγματα. Βεβαίως, η Ελλάδα δεν κλήθηκε να συμμετάσχει στην ιδρυτική διάσκεψη του ΝΑΤΟ. Μέλος του έγινε τρία χρόνια αργότερα. Αυτό όμως δε σήμαινε τίποτα το ιδιαίτερο, γιατί ήδη ήταν αμερικανικό προτεκτοράτο και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν κανένα λόγο να την εντάξουν αμέσως στην ατλαντική συμμαχία, αφού εξυπηρετούνταν άψογα τα συμφέροντά τους και τα σχέδιά τους στην περιοχή.

1948 - 1949 Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (α')

1948 - 1949

Ο αγώνας του ΔΣΕ και η στάση της ΕΣΣΔ (α')

Το περίφημο "σβαρνούτ" και η αλήθεια

Για τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα και ειδικότερα απέναντι στον αγώνα που έδινε ο ΔΣΕ, είχαμε την ευκαιρία να αναφερθούμε αρκετές φορές. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα κεφάλαιο του εμφυλίου που θα έχριζε ειδικής μελέτης και που δε θα πάψει να απασχολεί ιστορικούς και ερευνητές, αφού η διερεύνηση του σχετικού, πολύτιμου σε πληροφορίες, αρχειακού υλικού μόλις τώρα δειλά - δειλά αρχίζει. Κι ενώ αυτό είναι μια πραγματικότητα, που θα έπρεπε, αν μη τι άλλο, να σημαίνει επιφυλακτικότητα και προσοχή σ' ό,τι ο καθένας γράφει και υποστηρίζει ασχολούμενος με το θέμα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι συγγραφείς ιστορικών ερευνών διακρίνονται από την απολυτότητα στα συμπεράσματα κι από ένα άγχος να χρεώσουν στη Σοβιετική Ενωση κάθε λογής ευθύνη για όσα διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα. Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η διεθνής κατάσταση επέδρασε αποφασιστικά στις ελληνικές υποθέσεις την περίοδο του εμφυλίου. Αλλά για να υπηρετείται η επιστημονική ιστορική αλήθεια και να αποδίδονται "τα του Καίσαρος τω Καίσαρι... ", αυτή η πραγματικότητα θα πρέπει να ερμηνεύεται μέσα στα πλαίσια της ταξικής πάλης που διεξαγόταν τότε και να λαμβάνεται υπόψη ο συσχετισμός δυνάμεων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Δυστυχώς, ιδιαίτερα στην ελληνική ιστορική φιλολογία γύρω από τον εμφύλιο, συμβαίνει - σε πολλές περιπτώσεις - το ακριβώς αντίθετο. Πράγμα, βεβαίως, καθόλου παράξενο, αφού συνήθως ο στόχος είναι είτε να υπηρετηθεί ανοιχτά η ιστορική, για τα γεγονότα, εκδοχή της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή των νικητών του εμφυλίου, είτε να εξυπηρετηθούν εφήμερες πολιτικο - ιδεολογικές και αντικομμουνιστικές σκοπιμότητες. Κλασική περίπτωση, που αποδεικνύει αυτού του είδους τις σκοπιμότητες είναι - πέραν όλων των άλλων - ο μύθος που έχει δημιουργηθεί γύρω από τη θέση της ΕΣΣΔαπέναντι στον αγώνα του ΔΣΕ, το διάστημα 1948 - 1949.

Το "σβαρνούτ" και η ιστορική αλήθεια

Το πιο πολυσυζητημένο θέμα γύρω από τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στο ελληνικό αντάρτικο, την περίοδο 1948 - 1949, αφορά τη συζήτηση που είχε ο Στάλιν στη Μόσχα, το Φλεβάρη του '48, με αντιπροσωπείες των Γιουγκοσλάβικου και Βουλγάρικου Κομμουνιστικών Κομμάτων. Οι πληροφορίες που έχουμε για το θέμα προέρχονται κυρίως από γιουγκοσλαβικές πηγές. Εχουν γράψει σχετικά, ο βιογράφος του Τίτο, Βλάντιμιρ Ντέντιερ, στα βιβλία του "Ο Τίτο μιλάει" (1953) και "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο" (1984), Ο Μ. Τζίλας στα βιβλία του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (1962) και "Εξουσία" (1983) και τέλος ο Εντβαρντ Κάρντελι στο βιβλίο του "Αναμνήσεις. Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957).

Στο βιβλίο του "Ο Τίτο μιλάει", που εκδόθηκε το 1953, ο Β. Ντέντιερ ισχυρίζεται πως ο Στάλιν στην προαναφερόμενη συνάντηση, το Φλεβάρη 1948, με τους Βούλγαρους και Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, είπε πως ο αγώνας του ΔΣΕ στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει, γιατί δεν είχε προοπτικές νίκης. Στο μεταγενέστερο όμως τρίτομο έργο του, που εκδόθηκε το 1984 με τίτλο "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο", ενώ αναφέρεται στο θέμα, παραλείπει τη "δήλωση" του Στάλιν για σταμάτημα του ελληνικού αντάρτικου!!! Ευρέως γνωστά και διαδεδομένα είναι όσα έγραψε για το θέμα ο Μ. Τζίλας - παλιό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενός συνεργάτης του Τίτο - στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1962 με τίτλο "Συνομιλίες με τον Στάλιν". Εκεί, ο Τζίλας ισχυρίζεται πως ο Στάλιν, στη συνάντηση στο Κρεμλίνο το Φλεβάρη του '48, με κατηγορηματικό τρόπο υπογράμμισε ότι το αντάρτικο στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει το ταχύτερο δυνατό. Αργότερα, όμως, στο βιβλίο του "Εξουσία" (κυκλοφόρησε το 1983), ο Τζίλας αναφέρει πως ο Στάλιν χρησιμοποίησε τη λέξη "σβαρνούτ" για το ελληνικό αντάρτικο, που σημαίνει "να αναδιπλωθεί" και όχι - όπως αποδόθηκε στην αγγλική μετάφραση του βιβλίου του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" - "να σταματήσει" (Βλέπε σχετικά: "Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 295). Παρ' όλα αυτά, ευρέως γνωστά είναι όσα ο Τζίλας έγραψε στις "Συνομιλίες με τον Στάλιν". Οι σχετικοί διάλογοι που αναφέρονται εκεί κοσμούν, σχεδόν, κάθε γραπτό που ασχολείται με τον ελληνικό εμφύλιο και θεωρούνται - άλλοτε από σκοπιμότητα και άλλοτε από άγνοια - ως το θέσφατο της ιστορικής μαρτυρίας. Αντίθετα η σχετική μαρτυριά του Ε. Κάρντελι που περιέχεται στο βιβλίο του "Αναμνήσεις. Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957", (κυκλοφόρησε στη Γιουγκοσλαβία το 1980) αποσιωπάται τις περισσότερες φορές επιμελώς, ιδιαίτερα στην ελληνική βιβλιογραφία και αρθρογραφία για τον εμφύλιο πόλεμο, παρόλο που η πρόσβαση σ' αυτήν είναι εύκολη και δυνατή, αφού δημοσιεύτηκε στα ελληνικά από την εφημερίδα "ΑΥΓΗ". Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί. Ο Κάρντελι, αυτόπτης μάρτυρας - όπως και ο Τζίλας - των όσων είπε ο Στάλιν για το ελληνικό αντάρτικο το Φλεβάρη του '48, πουθενά δεν αναφέρει δήλωση του Σοβιετικού ηγέτη για σταμάτημα ή αναδίπλωση του αγώνα του ΔΣΕ!!!

Τι λέει ο Μ. Τζίλας

Για πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη θα σταθούμε πιο αναλυτικά στις μαρτυρίες του Τζίλας και του Κάρντελι, αρχίζοντας απ' τον πρώτο.

Στο βιβλίο του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (Ελληνική έκδοση: Κ. Χ. Καμαρινόπουλος, Αθήνα 1962, σελ. 160 - 161), ο Μ. Τζίλας αναφέρεται στη συνάντηση που είχαν στις 10 Φλεβάρη του 1948, στο Κρεμλίνο αντιπροσωπείες του ΚΚΣΕ, του ΚΚ Βουλγαρίας και του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Τη σοβιετική αντιπροσωπεία αποτελούσαν οι Στάλιν, Μολότοφ, Ζντάνοφ, Μαλένκοφ, Σουσλόφ και Ζόριν. Τη γιουγκοσλάβικη οι Τζίλας, Κάρντελι, Μπάκαριτς και τη βουλγάρικη οι Δημητρόφ, Κολάροφ και Κοστόφ. Εκεί ο Στάλιν - πάντα σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Τζίλας - κάποια στιγμή έστρεψε τη συζήτηση στον ελληνικό εμφύλιο και είχε μια διαλογική συζήτηση με τον Κάρντελι.

Ο σχετικός διάλογος Στάλιν - Κάρντελι για το ελληνικό ζήτημα, σύμφωνα με τον Τζίλας, έχει ως εξής: Ο Σοβιετικός ηγέτης ρώτησε τον Κάρντελι: "Πιστεύετε στην επιτυχία αυτής της εξέγερσης; ". Ο Κάρντελι απάντησε "ότι αν η ξένη επέμβαση δεν κλιμακωθεί και αν οι Ελληνες σύντροφοι δε διαπράξουν μεγάλα στρατιωτικά και πολιτικά σφάλματα... ". Τότε ο Στάλιν τον διέκοψε λέγοντας: "Αν, αν... Οχι δεν έχουν καμιά απολύτως προοπτική επιτυχίας. Τι νομίζετε, πως η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες - οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο - θα σας επιτρέψουν να κόψετε τις γραμμές επικοινωνίας τους στη Μεσόγειο. Σαχλαμάρες. Κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό". Και κατέληξε τονίζοντας πως η εξέγερση στην Ελλάδα έπρεπε να αναδιπλωθεί (σβαρνούτ) το συντομότερο δυνατό (Βλέπε: "Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945 - 1949", εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 295 και Φ. Οικονομίδη: "Πόλεμος, Διείσδυση και Προπαγάνδα", εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 82 - 83. Σημειώνουμε ακόμη, ότι στην ελληνική έκδοση του βιβλίου "Συνομιλίες με τον Στάλιν", η φράση του σοβιετικού ηγέτη "κι εμείς δεν έχουμε καθόλου ναυτικό", έχει παραλειφθεί!!! ).

Αναμφίβολα δεν είναι το ίδιο πράγμα να λες "να αναδιπλωθεί η εξέγερση στην Ελλάδα", με το να λες "να σταματήσει". Η διαφορά είναι τεράστια και εύκολα αντιληπτή αν θελήσει κανείς να μεταφέρει αυτές τις φράσεις στις συνθήκες του εμφυλίου πολέμου και να τις μετατρέψει σε πολιτική. Να επιχειρήσει να δει, δηλαδή, τι πραγματικά σημαίνουν από πολιτική άποψη. Ομως δεν αξίζει να σταθούμε περισσότερο σ' αυτό το ζήτημα, παρόλο που με αυτό το "να σταματήσει το αντάρτικο", έχει φτιαχτεί ολόκληρη μυθολογία κι έχουν ειπωθεί τα μύρια όσα για τη στάση της ΕΣΣΔ πάνω στο ελληνικό ζήτημα. Αξίζει περισσότερο να δούμε τι μαρτυρεί ο Ε. Κάρντελι.

Η μαρτυρία του Κάρντελι

Στο βιβλίο του Κάρντελι που προαναφέραμε - αποσπάσματα του οποίου μεταφράστηκαν στα ελληνικά και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα "ΑΥΓΗ" το 1980 - ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης αναφέρεται εκτενώς στη συνάντηση με τον Στάλιν, το Φλεβάρη του '48, καθώς στα όσα ελέχθησαν γύρω από το ελληνικό ζήτημα. Συγκεκριμένα, ο Κάρντελι λέει:

"Δεύτερο πρόβλημα που έθεσε ο Στάλιν ήταν η Ελλάδα. Με ρώτησε ανοιχτά: "Μήπως εσείς πραγματικά σκέπτεστε ότι είναι δυνατή η νίκη της εξέγερσης στην Ελλάδα; "

Απάντησα ότι δεν είμαστε εμείς αυτοί που οργάνωσαν την εξέγερση στην Ελλάδα, αλλά οι ίδιοι οι Ελληνες. Εμείς που είμαστε στα σύνορά τους δεν μπορούμε να αποφύγουμε να τους δίνουμε βοήθεια, τέτοια που κάθε επαναστατικό κίνημα θα έδινε σε άλλο επαναστατικό κίνημα. Κι όσον αφορά τις δυνατότητες νίκης της εξέγερσης στην Ελλάδα, αυτό εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες: "Αν αναπτυσσόταν το εργατικό κίνημα στις άλλες χώρες, αν η διεθνής κατάσταση ήταν ικανοποιητική, αν η εξέγερση έπαιρνε την απαραίτητη βοήθεια κλπ. ".

Ο Στάλιν τότε με διέκοψε: "Αν... αν... αν... Ολη η αναμονή σας ξεκινάει από το αν... Είναι καθαρή αυταπάτη να σκέφτεται κανείς ότι οι δυτικές δυνάμεις θα αφήσουν την Ελλάδα στους κομμουνιστές. Εσείς μαζί με τους Ελληνες κομμουνιστές ζείτε σ' έναν κόσμο χίμαιρας. Και μ' αυτό τον τρόπο μας τοποθετείτε μπροστά σε πολιτικές δυσχέρειες. ".

Του είπα: "Σύντροφε Στάλιν, μα τι μπορούμε να κάνουμε τώρα εμείς αν στην Ελλάδα και στα σύνορά μας υπάρχει εξέγερση. Αν εκείνοι ζητάνε τη βοήθειά μας, αν μας φέρνουν ως τα σύνορα τραυματίες κλπ. Μήπως πρέπει να κλείσουμε τα σύνορα; Να αποξενωθούμε από αυτό το κίνημα; Τι να κάνουμε; ".

Ο Στάλιν μου απάντησε αυστηρά: "Ας δώσει ο Θεός να 'χετε δίκιο. Ισως εγώ να 'χω λάθος. Εγώ ήδη έχω λαθέψει σε μια τέτοια περίπτωση. Αυτή ήταν η Κίνα. Δεν πίστευα στη νίκη των Κινέζων κομμουνιστών. Ημουνα βέβαιος ότι οι Αμερικάνοι θα κάνουν τα πάντα για να καταπνίξουν αυτή την εξέγερση. Παρακινούσα το Μάο λέγοντάς του ότι είναι καλύτερα να συμφιλιωθεί με τον Τσανγκ Κάι Σεκ και να σχηματίσει μαζί του κάποια μορφή κυβέρνησης συνασπισμού. Κάλεσα ακόμα και κινέζικη αντιπροσωπεία στη Μόσχα. Η αντιπροσωπεία ήρθε, άκουσε όσα της είπα, σύμφωνα με την κινέζικη συνήθεια όλοι χαμογελούσαν, κουνούσαν συγκαταβατικά τα κεφάλια τους κι έφυγαν. Κι όταν επέστρεψαν, ο Μάο άρχισε τη μεγάλη επαναστατική του επίθεση και τελικά νίκησε. Οπως βλέπετε κι εδώ μπορώ να κάνω λάθος. Ας δώσει ο θεός να γίνει έτσι και στην περίπτωση της Ελλάδας. Αλλά πρέπει να πω ότι δεν πιστεύω στο Θεό. Η Ελλάδα δεν είναι Κίνα. ".

Μόνο μετά από μια τέτοια θέση του Στάλιν, μου έγινε σαφές γιατί η σοβιετική βοήθεια στην εξέγερση στην Ελλάδα ήταν μόνο στα λόγια, ενώ από υλική άποψη στην πραγματικότητα ήταν συμβολική. Κι αμέσως μόλις φτάσαμε στη σύγκρουση ανάμεσα στο Στάλιν και στο ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, εκείνος ξεπούλησε αυτήν την εξέγερση, που λένε σε μία νύχτα και την ευθύνη γι' αυτό την απέδωσε σε μας". (Βλέπε: Εφημερίδα "ΑΥΓΗ" 17/2/1980 - Μετάφραση από τα σέρβικα: Λ. Χατζηπροδρομίδης).

Οι Ελληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ

Οι Ελληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ

Ο Κώστας Βάρναλης το 1935 στη Μόσχα, με τον Δ. Γληνό (δεξιά) και τον Κανονίδη, διευθυντή του ελληνικού θεάτρου του Σοχούμ, στο συνέδριο Σοβιετικών συγγραφέων

Α. Προεπαναστατική Περίοδος

Η ειδυλλιακή εικόνα του ποντιακού ελληνισμού στην προεπαναστατική Ρωσία ως μιας οικονομικά και πολιτιστικά ευδοκιμούσας κοινότητας αποτελεί συνήθη πρακτική στην κυρίαρχη ιστοριογραφία. Βλέπετε, υπάρχει η τάση, η ιστορία των λαών να ταυτίζεται αυθαίρετα με την ιστορία της κυρίαρχης τάξης: Στην προκειμένη περίπτωση, με μια μικρή μειοψηφία μεγαλεμπόρων που ήλεγχαν τότε την οικονομική κίνηση της περιοχής.

Ωστόσο, μια τέτοια ταύτιση αποσιωπά τις ταξικές διαφορές που υπήρχαν μεταξύ του Ελληνα κεφαλαιούχου και του Ελληνα αγρότη, εργαζόμενου ή μικρού εμποράκου / επαγγελματία. Ιδίως σε μια κοινωνία όπως αυτή της Τσαρικής Ρωσίας του 19ου αιώνα, όπου οι ταξικές αντιθέσεις ήταν ιδιαίτερα οξυμένες και όπου οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού (ανεξαρτήτως εθνικής προέλευσης) ήταν άθλιες. Ελληνες Πόντιοι εργάζονταν, για παράδειγμα, στα μεταλλεία της Νότιας Ρωσίας και του Καυκάσου, συμμετείχαν στην κατασκευή του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου, ενώ οι περισσότεροι (πλέον των δύο τρίτων) απασχολούνταν στην ύπαιθρο από την τσαρική φεουδαρχία - αλλά και γαιοκτήμονες ομοεθνείς τους - «συχνά κάτω από συνθήκες δουλοπαροικίας».¹

Πράγματι, οι πληθυσμοί που κατέφευγαν στη Ρωσία από τον Τουρκικό Πόντο, είτε ως πρόσφυγες εθνικών διώξεων και πολέμων, είτε ως οικονομικοί μετανάστες («με τις αποσκευές τους στη ράχη», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει μια μαρτυρία) αποτελούσαν ένα φτηνό εργατικό δυναμικό, «ιδανικό» προς εκμετάλλευση από πλευράς του κεφαλαίου, σε μια χώρα που ο καπιταλισμός, αν και καθυστερημένα, αναπτυσσόταν με ραγδαίους ρυθμούς. Οι ταξικοί διαχωρισμοί και οι περιορισμοί που αυτοί επέβαλαν στις λαϊκές τάξεις πρόβαλλαν ολοένα και πιο επιτακτικά το αίτημα για ανατροπή του υπάρχοντος εκμεταλλευτικού συστήματος. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι, οι οποίοι αναγνώριζαν πως: «Το καθεστώς το τσαρικό ήταν τέτοιο (που) δίκαια έκαναν την επανάσταση...».²

Β. Οι Ελληνες στην Επανάσταση

Μαθητές και μαθήτριες της Ελληνικής Εργατικής Σχολής Οδησσού

Στις 7 του Νοέμβρη 1917 (25 του Οκτώβρη με το παλιό ημερολόγιο) ξεσπά η Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, της οποίας φέτος γιορτάζουμε τα 90χρονα.

Παρά την ύπαρξη ισχυρών μηχανισμών ιδεολογικής ενσωμάτωσης των μαζών από πλευράς της άρχουσας τάξης (εκπαίδευση, εκκλησία, κράτος), Ελληνες προλετάριοι, χωρικοί και άλλοι προοδευτικοί άνθρωποι, συμμετείχαν ενεργά στις επαναστατικές διαδικασίες δίπλα στους αλλοεθνείς - αλλά ομοίους ταξικά - συναγωνιστές τους. Τα παραδείγματα είναι πολλά.

Ο Π. Τανιμανίδης αναφέρει πως «πολλοί από αυτούς (τους Ελληνες της Ρωσίας, στην πλειοψηφία τους Πόντιοι) πολέμησαν υπέρ της Επανάστασης του 1917». Πράγματι, «στις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας, στα μνημεία εκείνων που έπεσαν γι' αυτήν, αναγράφονται πολλά ονόματα Ελληνοποντίων».³

Μέσα από τις γραμμές του επαναστατικού προλεταριάτου, αναδείχθηκαν πολλοί κομμουνιστές ελληνικής καταγωγής. Ανάμεσα σε εκείνους που ανέπτυξαν επαναστατική δράση και διώχθηκαν από το τσαρικό καθεστώς ήταν ο ποντιακής καταγωγής Βλαδίμηρος Παπαδόπουλος. Ο ίδιος καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση, λόγω της συμμετοχής του στο συνδικαλιστικό και επαναστατικό κίνημα. Μετείχε ενεργά στη Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση και το 1918 εντάχθηκε στις γραμμές του Κόμματος των Μπολσεβίκων, καθώς και στον Κόκκινο Στρατό.⁴

Ο Λένιν, σε ομιλία του, σε πλατεία της Πετρούπολης, τον Ιούλη του 1920

Η Παρασκευή Γεωργαζή, η οποία πήρε ενεργά μέρος και στα επαναστατικά γεγονότα του 1905, συμμετείχε τον Οκτώβρη του 1920 ως αντιπρόσωπος στην πρώτη συνδιάσκεψη των εργατριών και αγροτισσών του Κυβερνείου της Οδησσού. Στην ίδια συνδιάσκεψη πήρε επίσης μέρος και η Ευδοκία Παπαδοπούλου, εξωκομματική συνδικαλίστρια.⁵

Μεταξύ των Ελλήνων που έδρασαν μέσα από τις τάξεις του Κόμματος των Μπολσεβίκων και έλαβαν ενεργά μέρος στις επαναστατικές διαδικασίες ήταν και οι: Θ. Βεργόπουλος, Μ. Μανέλης, Α. Νεδελιάκης, Γ. Λουσανάκης, Ν. Πανάγου, Ξ. Μαλανδράκης, Γ. Λινάκης, Δ. Πετράκης.

Πολλοί εντάχθηκαν στον Κόκκινο Στρατό, όπως οι Κ. Παπαδόπουλος, Α. Σάμης, Ζ. Κοντός, Ν. Μανουκλίδης και Γ. Θεοδώρης.⁶ Από τις γραμμές του Κόκκινου Στρατού πολέμησαν ακόμη οι Πόντιοι της Οδησσού Π. Τομπουλίδης, Α. Ιωαννίδης, ο Κ. Βασιλειάδης και άλλοι. Στο 50ό Σύνταγμα Πεζικού του Κόκκινου Στρατού υπηρέτησαν οι Ελληνες κομμουνιστές της περιοχής Περεσίπ της Οδησσού Π. Κοντογιώργης, Β. Παπαδόπουλος και Χαραλαμπάτος.

Στις μάχες του μετώπου της Μαριούπολης (Μάρτιος 1919) έλαβε μέρος στο πλευρό του Κόκκινου Στρατού εθελοντικό στρατιωτικό κίνημα αποτελούμενο αμιγώς από Ελληνες της περιοχής. Στην πολυεθνική μονάδα της Κόκκινης Εθνοφρουράς της Γιάλτας εντάχθηκαν επίσης πολλοί Ελληνες. Πόντιοι εθελοντές, όπως οι Κ. Ζαχαρίδης και Σ. Παπαδόπουλος, μετείχαν σε επιχειρήσεις του Κόκκινου Στρατού ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας (Μέση Ασία, Τασκένδη, αρχές 1918). Ενας άλλος Ελληνας, εν ονόματι Μοραντής, διατέλεσε διευθυντής του Χαρτογραφικού Τμήματος του Γενικού Επιτελείου Στρατού στο Τουρκεστάν.⁷

Αξιοσημείωτη υπήρξε ακόμη η παρουσία των Ελλήνων στο πεδίο της διαφώτισης, της υπεράσπισης και μεταλαμπάδευσης των κομμουνιστικών θέσεων και αρχών. Οπως στην περίπτωση του Κωνσταντίνου Γ. Σεμερτζίεφ, ο οποίος, κατά τη διάρκεια της κατάληψης της πόλης Γιάγκρα από τους Μπολσεβίκους το 1917, εκλέχθηκε υπεύθυνος διαφώτισης της Επαναστατικής Επιτροπής και το 1920 πρόεδρος της Περιφερειακής Επιτροπής της Κομσομόλ στην περιοχή του Σοχούμ (Αμπχαζία).

Αντιπρόσωποι στο 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των μεταλλωρύχων στο Κρεμλίνο (Μόσχα 23-24 Γενάρη 1921)

Ο Πόντιος Δ. Τριανταφυλλίδης, μέλος της συντακτικής επιτροπής της τοπικής εφημερίδας της Ευπατόριας, διακρίθηκε παράλληλα και στον τομέα της προπαγάνδισης των σοσιαλιστικών ιδεών. Στο Κυβερνείο της Σταυρούπολης προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στο Κόμμα και τον Τομέα Διαφώτισης η δασκάλα Μαρία Βαλλιανού του Κωνσταντίνου (1896-1973), μέλος του ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος από το 1914. Η ίδια, κατά την περίοδο της ξένης στρατιωτικής επέμβασης και του Εμφυλίου, πήρε δραστήρια μέρος στην απόκρουση του εχθρού και την υπεράσπιση της σοβιετικής εξουσίας, κατέχοντας παράλληλα τη θέση της αντιπροέδρου της Διεύθυνσης του Πολιτικού Τμήματος του Ανατολικού Μετώπου. Στη συνέχεια διατέλεσε επικεφαλής του Τμήματος της Λαϊκής Παιδείας της Σταυρούπολης.

Πολλοί Ελληνες Πόντιοι της Οδησσού, της Σεβαστούπολης, του Σοχούμ, του Βατούμ και άλλων πόλεων με ελληνικές παροικίες, εκλέχθηκαν στα τοπικά σοβιέτ, καθώς και σε άλλα όργανα εξουσίας. Στο Σοβιέτ Εργατών Αντιπροσώπων της Οδησσού εκλέχθηκαν το Σεπτέμβρη του 1917 πέντε Ελληνες. Αργότερα (το Γενάρη του 1918), στη νέα Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ Εργατών Αντιπροσώπων της Οδησσού, αναδείχθηκε ένας άλλος Ελληνας, εν ονόματι Πινέλης. Στις εργασίες του Συνεδρίου των Σοβιέτ Αγροτών Αντιπροσώπων, που διεξήχθη το Φλεβάρη του 1918 στην πόλη της Χερσώνας, έλαβαν μέρος 806 αντιπρόσωποι αγροτών από το Κυβερνείο της περιοχής. Μεταξύ των ομιλητών ήταν και ο εκπρόσωπος των Ρώσων εργατών, Πόντιος στην καταγωγή, Στεπανίδης, ο οποίος και μετέφερε τη μεγάλη ευγνωμοσύνη της εργατικής τάξης στους αγρότες συνέδρους για την υποστήριξη του αγώνα τους με είδη τροφίμων.⁸

Το μουσικό συγκρότημα των Ελλήνων της ΕΣΣΔ «Ρωμιοσύνη», σε συναυλία του σε εργοστάσιο του Λένινγκραντ, τη δεκαετία του '70

«Γιατί στον εμφύλιο (μετά την Οxτωβριανή Επανάσταση) κερδίσανε οι μπολσεβίκοι;», διερωτάται ένας Πόντιος από τη Ρωσία. «Αφού όλα τα γεγονότα και όλες οι ενδείξεις ήταν εναντίον τους... Ε, λοιπόν, η πλειοψηφία του λαού της Ρωσίας είχε κάνει την επιλογή του... Ο λαός ήταν με τους μπολσεβίκους. Πώς έγινε όμως και αυτή η φτωχολογιά, οι κατώτεροι αξιωματικοί, νίκησε τους στρατηγούς; Μα δεν μπορούσε να γίνει και αλλιώς, αφού η πλειοψηφία του λαού δεν ήταν ούτε κουλάκοι, ούτε αστοί, ούτε κατείχε τίτλους ευγενείας, αλλά ήταν φτωχοί, κατατρεγμένοι, καταπονημένοι, αγριεμένοι με την εξουσία άνθρωποι, που έπρεπε μόνο να τους ενώσεις και να τους κατευθύνεις, όπως ακριβώς έκαναν οι μπολσεβίκοι».⁹

Γ. Ο Ποντιακός ελληνισμός στην ΕΣΣΔ έως τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο

Η διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ενωση ξεκινάει στις αρχές της δεκαετίας του 1920 μέσα στις πλέον δυσμενείς συνθήκες, μέσα από τα ερείπια που άφησαν πίσω τους ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εμφύλιος και η ξένη ιμπεριαλιστική στρατιωτική επέμβαση 16 κρατών (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα). Παρόλα αυτά, η νεαρή σοβιετική πολιτεία έδωσε από νωρίς δείγματα γραφής αναφορικά με τους ελληνοποντιακούς πληθυσμούς. Μερίμνησε άμεσα για την επανεγκατάσταση όσων είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους κατά τη διάρκεια των εθνικιστικών συγκρούσεων, ενώ για όσους ήταν είτε πρόσφυγες από τον Πόντο (τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση δε δέχτηκε να μεταφέρει στην Ελλάδα), είτε άστεγοι λόγω της ολοκληρωτικής καταστροφής των χωριών τους, η σοβιετική εξουσία διέθεσε γη, προκειμένου να εξασφαλίσουν τους όρους επιβίωσής τους.

Στον τομέα της πολιτιστικής / εκπαιδευτικής ανάπτυξης, η σοβιετική πολιτική προσανατολίστηκε στη συστηματική προώθηση της ιδιαίτερης εθνικής ταυτότητας και συνείδησης μεταξύ των μη-ρωσικών λαών της ΕΣΣΔ. Αυτό επιδιώχτηκε κυρίως μέσω α) της δημιουργίας εθνικών περιοχών, με διευρυμένο καθεστώς αυτονομίας και αυτοδιοίκησης, και β) μιας δυναμικής προώθησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που στοιχειοθετούσαν μια δοσμένη εθνική - πολιτιστική ταυτότητα: Ηθη και έθιμα, γλώσσα, μουσεία, λογοτεχνία και ποίηση, ακόμα και εθνικές ενδυμασίες και κουζίνες. Ο μακροπρόθεσμος στόχος αυτής της πολιτικής θα μπορούσε συνοπτικά να αποδοθεί ως η επίτευξη μιας αρμονικής - δημιουργικής συνύπαρξης μεταξύ των ιδιαίτερων εθνικών ταυτοτήτων και μιας αναδυόμενης σε πανενωσιακό επίπεδο σοσιαλιστικής κουλτούρας.¹⁰

Ετσι, ιδρύθηκε Ελληνικό Τυπογραφείο, εκδόθηκαν πολλές εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία στα ελληνικά, αναδείχθηκαν σημαντικές μορφές της σοβιετικής ποίησης και λογοτεχνίας, μεταφράστηκαν έργα τόσο της κλασικής, όσο και της νεότερης ελληνικής φιλολογίας (από τον Ομηρο μέχρι τον Παπαδιαμάντη και τον Παλαμά), δημιουργήθηκε η Ελληνική Παιδαγωγική Σχολή, οργανώθηκε Ελληνικό Δραματικό Τμήμα στο Κρατικό Θέατρο της Αμπχαζίας, καθώς και Ελληνικά Θέατρα, εργατικές, επαγγελματικές και ανώτερες σχολές, μορφωτικοί όμιλοι, ελληνικές παιδαγωγικές ακαδημίες, κλπ. Οι εξελίξεις αυτές αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα, αν συνυπολογίσει κανείς πως στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν «το μορφωτικό επίπεδο του συνόλου των ελληνικών πληθυσμών ήταν γενικά χαμηλό με υψηλότερα ποσοστά αναλφαβητισμού ανάμεσα στους Πόντιους και τους Μαριουπολίτες».¹¹

Οπως ανέφερε ο μεγάλος μας συγγραφέας Ν. Καζαντζάκης, επισκεπτόμενος τη Σοβιετική Ενωση το 1925-1930: «Η εργασία που γίνεται τώρα στη Ρουσία για να ξυπνήσει ο άνθρωπος είναι καταπληκτική. Οι οχτροί την παραγνωρίζουν και τη γελοιοποιούν, οι τυφλωμένοι φίλοι την υπερβάλλουν. Μα και οι δύο έχουν άδικο. Η εργασία που γίνεται εδώ για τις εθνότητες είναι πολύ σημαντική, μα δύσκολη πολύ και δεν έδωκε ακόμα όλους της τους καρπούς. Μα θα τους δώσει».¹² Οι επισημάνσεις του Καζαντζάκη αποκτούν ακόμα ιδιαίτερη σημασία, αν αναλογιστεί κανείς πως μόλις λίγα χρόνια πριν βρέθηκε επίσης στην επαναστατημένη Ρωσία - ως απεσταλμένος αυτή τη φορά του Βενιζέλου - με σκοπό το αποτράβηγμα των Ελλήνων της Γεωργίας από το σοσιαλισμό.¹³

Πόσο διαφορετικά διαγραφόταν πραγματικά το μέλλον ενός Ελληνόπουλου στη Σοβιετική Ενωση, από το αντίστοιχο ενός Ελληνόπουλου στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1920... Σύμφωνα με σχετική απογραφή του 1930, το ποσοστό της ανήλικης εργασίας στις βιομηχανικές επιχειρήσεις της Αθήνας και του Πειραιά κυμαινόταν στο 31% για τους άνδρες και στο 56,09% για τις γυναίκες στο σύνολο των εργαζομένων. Τα ποσοστά της ανήλικης εργασίας ανάμεσα στους προσφυγικούς πληθυσμούς ήταν ακόμα υψηλότερα.¹⁴ Εξίσου υψηλά ήταν και τα ποσοστά αναλφαβητισμού. Το ποσοστό των εγγράμματων κατά την απογραφή του 1928 ήταν μόλις 59,09% για τους «γηγενείς» και 57,62% για τους πρόσφυγες.¹⁵

Παρόλα αυτά, η μεταναστευτική τάση προς την Ελλάδα συνεχίστηκε και κατά τη δεκαετία του 1920. Η επιθυμία των Ελληνοποντίων να επιστρέψουν στην πατρίδα ήταν μεγάλη. Οι δυσκολίες όμως πολλές, κυρίως λόγω της απροθυμίας των αστικών κυβερνήσεων της Ελλάδας να τους δεχτούν, με τη δικαιολογία ότι μετέφεραν στις αποσκευές τους το μικρόβιο του κομμουνισμού!

Αλλά και μεταξύ αυτών που κατάφεραν τελικά να επαναπατριστούν υπήρξαν πολλοί που επέστρεψαν σύντομα πίσω στη Σοβιετική Ενωση απογοητευμένοι από την πραγματικότητα της Ελλάδας. Ειδική αναφορά σε αυτούς έγινε κατά τις εργασίες της 14ης Συνδιάσκεψης της Κομματικής Οργάνωσης των Μπολσεβίκων στην Αμπχαζία (1934), όπου συγκεκριμένα ειπώθηκε: «Υστερα από κάμποσο καιρό έρχεται πάλι το πλοίο και φέρνει πίσω χιλιάδες Ελληνες. Εμείς τους λέμε "καλώς ήρθατε, δικιά σας η γη, σας περιμένει"». Υπογραμμίστηκε βέβαια πως, μεταξύ άλλων, «τέτοιες μετακινήσεις» ήταν «καταστροφικές» για την αγροτική πολιτική της περιοχής, αφού κάθε τόσο οι σοβιετικές αρχές αναγκάζονταν να βρίσκουν νέα γη για εκείνους που επέστρεφαν ακτήμονες, δίχως βιοποριστικά μέσα (χώρια οι λοιπές επιπτώσεις στο σχεδιασμό του κράτους σε άλλους τομείς).¹⁶

Στο μεταξύ, η διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ προχωρούσε, με την ταξική πάλη να οξύνεται, λαμβάνοντας στην πορεία και νέες μορφές. Ετσι, κατά τη διάρκεια του κινήματος της κολεκτιβοποίησης, το προσωρινά ευνοημένο από τη ΝΕΠ τμήμα της αστικής τάξης και των καπιταλιστών της υπαίθρου (κουλάκων), πέρασε στην αντεπίθεση, οργανώνοντας ένοπλα κινήματα, δολοφονώντας κομμουνιστές, μέλη των σοβιέτ και κολχόζνικους, καταστρέφοντας τις περιουσίες των κολχόζ, κλπ.

Το ελληνικό κολχόζνικο κίνημα, ωστόσο, σημείωσε σημαντικές επιτυχίες, κατακτώντας πρωτοπόρες θέσεις, για παράδειγμα στην Ουκρανία (όπου είχαν σχηματιστεί συλλογικά αγροκτήματα πολύ πριν την επίσημη έναρξη της κολεκτιβοποίησης). Πολλοί Ελληνες τιμήθηκαν με τίτλους όπως «Διακεκριμένος Αγρότης» ή «Ηρωας της Σοσιαλιστικής Δουλιάς». Αναδείχθηκαν πανεθνικά σύμβολα του κινήματος, όπως στην περίπτωση της Πάσα Αγγελίνα.

Πολλές μαρτυρίες συνηγορούν στα παραπάνω. Ο Γιώργος Πασαλίδης αναφέρει πως οι Ελληνες διαπρέπανε στο κολχόζ, κατακτώντας υψηλό βιοτικό επίπεδο.¹⁷ Ο δε Χαράλαμπος Καλπακίδης σημειώνει πως με την ένταξή τους στο κολχόζ (1930), το κράτος τούς έδωσε σπίτι, καθώς και ένα κομμάτι γης (3 στρέμματα) για ατομική χρήση. Τα προϊόντα που παρήγαν προορίζονταν είτε για ατομική κατανάλωση είτε πωλούνταν στη λαϊκή αγορά. Στο παρελθόν, οι κάτοικοι του χωριού όπου ζούσε - στην πλειοψηφία τους Πόντιοι πρόσφυγες - νοικιάζανε τη γη την οποία καλλιεργούσαν.¹⁸ Υπήρχαν περιοχές όπου το ποσοστό των ακτημόνων Ελλήνων πριν την κολεκτιβοποίηση έφτανε ακόμα και το 1/3 του συνόλου του αγροτικού πληθυσμού.

Αντίθετα, στην παγιωμένη εικόνα στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, αναφορές του ελληνικού υπουργείου των Εξωτερικών επιβεβαιώνουν πως οι όποιες αυθαιρεσίες της κολεκτιβοποίησης υπήρξαν μεμονωμένα περιστατικά, οφειλόμενα κυρίως σε εθνικές αντιπαλότητες (π.χ. μεταξύ Ελλήνων και Τατάρων). Ιδιες πηγές φέρουν ως «χαμένους» της αναδιοργάνωσης της αγροτικής παραγωγής μια μικρή μειοψηφία μεγάλων γαιοκτημόνων που αποτελούσαν «εν υπαίθρω αληθινήν αριστοκρατίαν».¹⁹

Τη δεκαετία του 1930, νέες παράμετροι έκαναν την εμφάνισή τους: α) Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία και η διαπίστωση ότι ένας δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. β) Η αποκάλυψη της δράσης εθνικιστικών - φασιστικών οργανώσεων στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανικής Στρατιωτικής Οργάνωσης (UVO) και της Οργάνωσης των Ουκρανών Εθνικιστών (OUN). Πρόκειται για οργανώσεις, οι οποίες κατά τη διάρκεια του Β` Παγκόσμιου Πολέμου αποτέλεσαν τη μαγιά της ουκρανικής «πέμπτης φάλαγγας», που συνεργάστηκε με τους φασίστες εισβολείς.²⁰

Τα προβλήματα αυτά αναζητούσαν λύσεις σε μια περίοδο που η ταξική πάλη στην ΕΣΣΔλάμβανε οξύτερες μορφές. Σε αυτή, το εθνικό και το ταξικό ταυτίστηκαν στο βαθμό που η αντίδραση επιχείρησε να ντύσει κατά καιρούς και κατά περίπτωση με «εθνικό μανδύα» τις αντεπαναστατικές της επιδιώξεις.

Πώς φτάσαμε στις διώξεις της περιόδου 1937-1939; Η Αμερικανίδα ανταποκρίτρια των «Moscow Times», A. L. Strong, η οποία έζησε και κατέγραψε από κοντά τα γεγονότα, έγραψε: «Ο αντισοβιετικός Τύπος έχει μια εύκολη απάντηση. Ισχυρίζεται πως ο σοσιαλισμός είναι από τη φύση του "ολοκληρωτικός και αδίστακτος". Κανείς ο οποίος γνωρίζει τη δυναμικότητα των Σοβιετικών ανθρώπων τα τελευταία χρόνια και το πάθος τους για αυτό που αποκαλούν τη "δική τους ελευθερία" αποδέχεται μια τέτοια άποψη».²¹

Σε γενικές γραμμές, η διαστρέβλωση της ιστορικής πραγματικότητας γύρω από τις διώξεις πραγματοποιήθηκε σε δύο κυρίως άξονες: α) το χαρακτήρα των διώξεων και β) την έκτασή τους. Μια πρόσφατη έρευνα Αμερικανών ιστορικών στα κρατικά αρχεία της ΕΣΣΔ, που δημοσιεύτηκε στο «American Historical Review» (όπως και στο «L' Historie» του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας), προσφέρει μια σειρά ακράδαντων στοιχείων που αποδομούν από τα θεμέλιά τους τις διάφορες «θεωρίες» περί εθνοκάθαρσης των μειονοτήτων στην ΕΣΣΔ.²² Η έρευνα αυτή κατέληξε συμπερασματικά πως η λεγόμενη «περίοδος της τρομοκρατίας» (αναφέρονται στην περίοδο 1936-1940) «στόχευε κυρίως στις ελίτ παρά στις εθνικές ομάδες αυτές καθαυτές». Επηρέασε δηλαδή μέλη εθνοτήτων τα οποία ανήκαν στη διοικητική και οικονομική ελίτ (και τα οποία αντιμετώπιζαν κατηγορίες διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας κλπ.), λόγω της θέσης που κατείχαν και όχι εξαιτίας της καταγωγής τους. Ιδιαίτερα για «τους λαούς του Καυκάσου», τα αρχειακά ευρήματα αποδεικνύουν πως «αντιπροσωπεύονταν σε μικρότερο ποσοστό στο σύστημα GULAG από ό,τι τους αναλογούσε στο σύνολο του πληθυσμού της χώρας: ως εθνικές ομάδες επηρεάστηκαν λιγότερο συγκριτικά κατά το 1937-1938».²³

Τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία, που προκύπτουν από τα Σοβιετικά Κρατικά Αρχεία, επιβεβαιώνονται αναφορικά με τους Ελληνες και από τα αντίστοιχα ελληνικά. Συγκεκριμένα, αναφορές του Υπουργείου των Εξωτερικών κάνουν λόγο για 2.177 συλληφθέντες έως το 1939 (και όχι δεκάδες χιλιάδες όπως ισχυρίζονται ορισμένοι), εκ των οποίων οι 86 αντιμετώπιζαν κατηγορίες επί παραβάσει του άρθρου 58 για αντεπαναστατική δράση. Η πλέον συνήθης κατηγορία, που προκύπτει επανειλημμένα στις αιτήσεις των ίδιων των ομογενών στην Πρεσβεία της Μόσχας, αφορούσε την παράνομη κατοχή και διακίνηση συναλλάγματος, καθώς και το μαύρο εμπόριο.

Ηταν αυτά τα μέτρα αναγκαία; Η A. L. Strong έγραψε σχετικά: «...Ο συντάκτης μου, όταν διαμαρτυρήθηκα για τη σύλληψη τριών υπαλλήλων της εφημερίδας μας, μου έκανε μια ακόμα πιο αφοπλιστική δήλωση ως προς το λόγο γιατί ο σοβιετικός λαός δεν αντιδρούσε (για το κύμα συλλήψεων).

"Γιατί δε βλέπεις τη βασική εικόνα; Οι κορυφαίοι μας οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ο κόσμος θα έρθει στο χείλος του γκρεμού το 1939. Η μεγαλύτερη μάχη που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα πλησιάζει. Η μάχη αυτή θα καθορίσει αν η ανθρωπότητα θα κατρακυλήσει πίσω στο μεσαίωνα της δουλείας και του πολέμου, ή αν η ανθρωπότητα θα νικήσει, δημιουργώντας έναν καλύτερο κόσμο... Ολόκληροι πολιτισμοί κατέρρευσαν στο παρελθόν. Ποιο είναι το καθήκον μας μπροστά στην επερχόμενη παγκόσμια κρίση; Πρέπει να είμαστε σε θέση να την αντιμετωπίσουμε όσο το δυνατόν πιο δυνατοί, με όσο το δυνατόν περισσότερη σοφία και σύνεση, με όσο το δυνατόν περισσότερους υγιείς ανθρώπους και όσο το δυνατόν λιγότερους δολιοφθορείς"».²⁴

Ο Αμερικανός Πρέσβης στη Μόσχα υπήρξε επίσης κατηγορηματικός: «Η κάθαρση (της περιόδου 1936-1939) καθάρισε τη χώρα και την εξασφάλισε από την προδοσία».²⁵

Πράγματι, η Σοβιετική Ενωση ήταν η μόνη που στάθηκε όρθια στην επέλαση του φασισμού στην Ευρώπη, όταν οι υπόλοιπες ηπειρωτικές δυνάμεις (όπως η Γαλλία) έπεφταν η μία μετά την άλλη σε διάστημα μόλις λίγων εβδομάδων. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα όσα είχαν προηγηθεί την αμέσως προηγούμενη περίοδο.

Οι οποιεσδήποτε ενέργειες από πλευράς σοβιετικού κράτους είχαν συγκεκριμένα αίτια και σκοπούς, που καθορίζονταν από το χαρακτήρα και την όξυνση της ταξικής πάλης στις δοσμένες ιστορικές συνθήκες, την άνοδο του φασισμού και την απειλή του πολέμου. Αποτελεί λίαν υποτιμητικό, κατά τη γνώμη μου, για τον ποντιακό ελληνισμό, για την πορεία και την προσφορά του στη Σοβιετική Ενωση, να ταυτίζεται τόσο ισοπεδωτικά και εξ ολοκλήρου με τις διώξεις του 1937-1939, όπως έχει επικρατήσει να αποτυπώνεται σε μερίδα της ιστοριογραφίας. Οι εκδοχές αυτές της Ιστορίας, απογυμνώνοντας τις μερικές εξελίξεις από το γενικότερο πλαίσιο που τις επέβαλε - και εν πολλοίς τις καθόρισε - προσπάθησαν να στοιχειοθετήσουν μια σχεδόν μεταφυσική ανθελληνική εμμονή στην πολιτική της Σοβιετικής Πολιτείας.

Και όμως, ο ποντιακός ελληνισμός, ως εθνική κοινότητα στο σύνολό της, διέπρεψε σε όλα ανεξαιρέτως τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας, στις Τέχνες, τις Επιστήμες, τα Γράμματα, την Πολιτική κλπ. Μορφές του σοβιετικού και παγκόσμιου πολιτισμού, όπως οι Οδυσσέας Δημητριάδης (στη Μουσική) και ο Αλέξανδρος Σγουρίδης (στον Κινηματογράφο), διέγραψαν τα πρώτα βήματα της λαμπρής τους καριέρας στην κατά τ' άλλα «ανήσυχη» δεκαετία του 1930. Το 1939, πάνω από 1 στους 10 Ελληνες στην ΕΣΣΔ είχε ανώτατη μόρφωση.

Ο ποντιακός ελληνισμός μετείχε ενεργά στις κοινωνικές διεργασίες, καθώς και σε όλες τις πτυχές / περιόδους της σοσιαλιστικής οικοδόμησης (κολεκτιβοποίηση, βιομηχανική ανάπτυξη και ούτω καθεξής). Απέδειξε έμπρακτα το ποιόν της σχέσης του με το σοβιετικό καθεστώς, όταν με ηρωισμό και αυταπάρνηση ρίχτηκε στα πεδία των μαχών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπερασπιζόμενος τη σοσιαλιστική του πατρίδα, ακόμα και με τίμημα την ίδια του τη ζωή.

Δ. Οι Ελληνες στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο

Στις 22 Ιουνίου 1941 οι συνδυασμένες δυνάμεις του Αξονα εισέβαλαν σε σοβιετικό έδαφος. Πρωταγωνιστικό ρόλο στη διεξαγωγή και έκβαση του αντιφασιστικού αγώνα διεκδίκησαν και κατέκτησαν επάξια οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες, που έσπευσαν από την πρώτη μέρα να ενταχθούν στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού ή να οργανώσουν στα μετόπισθεν την ένοπλη αντίσταση στις δυνάμεις κατοχής. Στα μέτωπα των πολεμικών επιχειρήσεων ρίχτηκαν από το πρώτο ήδη εξάμηνο 1,1 εκατομμύριο κομμουνιστές, ενώ προς τα τέλη του πολέμου υπηρετούσαν στο σοβιετικό στρατό και ναυτικό πάνω από 3 εκατομμύρια κομμουνιστές (σχεδόν το 1/3 του συνόλου των ενόπλων δυνάμεων της ΕΣΣΔ!).²⁶

Πώς εντάχθηκαν οι Ελληνες της Σοβιετικής Ενωσης στον αγώνα κατά του φασισμού; Οσοι είχαν τη σοβιετική υπηκοότητα πολέμησαν στο μέτωπο μέσα από τις γραμμές του Κόκκινου Στρατού, όπως όλοι οι Σοβιετικοί πολίτες, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Από τους Ελληνες δίχως σοβιετική υπηκοότητα (δηλαδή με ελληνικό, ανανεωμένο ή όχι, διαβατήριο), ένας αριθμός κατατάχθηκε εθελοντικά, ένας άλλος εντάχθηκε στο παρτιζάνικο κίνημα, μια σημαντική μερίδα ρίχτηκε στη μάχη της παραγωγής και μια άλλη έμεινε ουσιαστικά αμέτοχη. Σημαντική ήταν η συμβολή των Ελλήνων κομμουνιστών - και ιδιαίτερα των Ελλήνων νέων κομσομόλων - που πολέμησαν με απαράμιλλο ενθουσιασμό και ηρωισμό στα διάφορα πεδία του πολέμου. Δεν ήταν λίγοι επίσης οι Ελληνες Πόντιοι που βρέθηκαν ανάμεσα στα τμήματα εκείνα του Κόκκινου Στρατού, τα οποία το 1945 μπήκαν στο Βερολίνο, γράφοντας μαζί με τα εκατομμύρια των συντρόφων τους τις τελευταίες σελίδες της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών (9 Μαΐου 1945).²⁷

Ορισμένες αναφορές κάνουν λόγο ακόμα και για 13.000 Ελληνες που πολέμησαν στα μέτωπα του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου μόνο από τη Γεωργία. Ενας εξ αυτών, ο Λάζαρος Μέλικοφ (από την Τσάλκα της Γεωργίας), στις παραμονές του σοβιετοφινλανδικού πολέμου το 1939, έγραψε από το μέτωπο μια επιστολή στον φίλο του Χαράλαμπο Καρίμποφ, η οποία και έκλεινε ως εξής: «Εγώ υπερασπίζω τα σύνορα από τους φασίστες εχθρούς. Για τα σοβιετικά σύνορα δίνω και τη ζωή μου.» Ηταν μέλος της Κομσομόλ της διμοιρίας και όπως εκατοντάδες χιλιάδες άλλα μέλη της νεολαίας και του Κόμματος ρίχτηκε με αυτοθυσία στην πρώτη γραμμή κατά του φασισμού. Επεσε μαχόμενος κατά την απελευθέρωση της Λευκορωσίας. Για τον ηρωισμό του τιμήθηκε με το μετάλλιο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου 1ηςκατηγορίας.²⁸

Ανάμεσα στους Ελληνες της ΕΣΣΔ που διέπρεψαν στα πεδία των μαχών υπήρξαν και εννέα, στους οποίους απενεμήθη η ανώτατη τιμή του «Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης». Πρόκειται για τους Σπυρίδωνα Γεγκόροφ, Θεοφύλακτο Ζουμπάλοφ, Θεόδωρο Κοτάνοφ, Ηλία Μουρζά, Γρηγόριο Μπαχτσιβαντζή, Κωνσταντίνο Ταλάχ, Ηλία Ταχτάροφ, Γεώργιο Τσέλιο και Κωνσταντίνο Χάτζεφ.

Οπως αναφέραμε και πρωτύτερα, δεν ήταν λίγοι οι Ελληνες και Σοβιετικοί πολίτες ελληνικής καταγωγής, οι οποίοι συνέβαλαν στην τιτάνια προσπάθεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, δρώντας μέσα από αντάρτικες ομάδες που επιχειρούσαν στις κατεχόμενες από τους Ναζί περιοχές (όπως οι Κωνσταντίνος Αποστολίδης, Φ. Γιακουσίδης, Ν. Μιχαηλίδης, Ν. Ποπαντόπουλος, Λεωνίδας και Μάξιμος Σελεσκερίδης-Γκρέκοφ, Ν. Σπάη, Ι. Τσαλουχίδης, οι αδερφοί Τσούσση κ.ά.).

Αλλοι συνέδραμαν στον αντιφασιστικό αγώνα μέσα από τις γραμμές ανεφοδιασμού (όπως ο Ιβάν Κωνσταντινίδης), του πολιτισμού (όπως ο Θεόδωρος Κανονίδης) και βέβαια της παραγωγής: οι Ιβάν Μπράγκιν, Γεώργιος Σαββίδης, Κωνσταντίνος Χρυσοχοΐδης κ.ά. τιμήθηκαν με το μετάλλιο Για Ηρωική Εργασία στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Αλλά και χιλιάδες άλλοι απλοί πολίτες, όπως ο πατέρας της Χαρίκλειας Κανέτη (Πόντιος πρόσφυγας από την Τουρκία), ο οποίος κατά τη διάρκεια του πολέμου - όντας ράφτης στο επάγγελμα - έραβε στολές για τους φαντάρους. Ο ίδιος έλεγε: «Η νίκη κατά των κατακτητών ήταν υπόθεση όλων».²⁹

Ε. Ο ποντιακός ελληνισμός στην ΕΣΣΔ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο γνωστός Βρετανός ιστορικός Eric Hobsbawm (μέλος της Βρετανικής και Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών) έγραψε σχετικά με το περιεχόμενο και τη σημασία της νίκης των σοβιετικών λαών επί των δυνάμεων του Αξονα: «Η νίκη της Σοβιετικής Ενωσης ενάντια στον Χίτλερ υπήρξε το επίτευγμα ενός καθεστώτος που οικοδομήθηκε εκεί με την Οκτωβριανή Επανάσταση... Χωρίς αυτή (τη νίκη) ο δυτικός κόσμος σήμερα θα αποτελούσε κατά πάσα πιθανότητα ένα σύνολο διαφόρων τύπων απολυταρχικών και φασιστικών καθεστώτων...».³⁰ Μια νίκη που επετεύχθη με τεράστιο ανθρώπινο και υλικό κόστος για τη Σοβιετική Ενωση.

Ωστόσο, η πορεία της ανοικοδόμησης ήταν εντυπωσιακή. Πραγματικά αποκαλυπτική είναι η απόρρητος έκθεση για τις πρόσφατα απελευθερωθείσες περιοχές της ΕΣΣΔ, η οποία κατετέθη προς ενημέρωση της ελληνικής κυβέρνησης στο Κάιρο στα μέσα του 1944 και αναφέρει: «Η Σοβιετική Κυβέρνησις δεν παραλείπει να καταβάλλει την δέουσαν μέριμναν όχι μόνον διά τον επαρκή επισιτισμόν και τας υγειονομικάς συνθήκας του ηρωικού τούτου πληθυσμού αλλά και διά την ικανοποίησιν και των πνευματικών ακόμη αναγκών τούτου. Λειτουργούσιν ήδη σχολεία, βιβλιοθήκαι, θέατρα, κλπ.

Οταν ανοικοδομηθούν τα εργοστάσια και αρχίσουν λειτουργούντα, τότε θα αρχίσει η ανοικοδόμησις των οικιών των κατοίκων. Δέον να σημειωθεί όμως ότι αι καταστραφείσαι πόλεις θ' ανοικοδομηθούν συμφώνως προς νεωστί εκπεπονημένα σχέδια, με ευρείας δενδροφύτους λεωφόρους, κήπους και εν γένει με όλας τας απαιτήσεις της τελευταίας πολεοδομικής επιστήμης...

...τόσον εις την ανοικοδόμησιν της βιομηχανίας όσον και εις την ανασυγκρότησιν των γεωργικών περιφερειών, μεγάλον ρόλον παίζει το κομμουνιστικόν κόμμα του οποίου πολλά μέλη διά του ενθουσιασμού και του φανατισμού των, μεταδίδουσι εις τους πληθυσμούς την πίστιν ότι η ταχυτέρα ανόρθωσις των ερειπίων θα συντελέσει εις την βελτίωσιν του μέλλοντός των»³¹.

Την παραπάνω εικόνα συμπληρώνει η μαρτυρία ενός Ποντίου που έζησε την εποχή εκείνη τη διαδικασία της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης: «Ακούστε, η Σοβιετική Ενωση προσπαθώντας κατά τα πρώτα της βήματα μετά την Επανάσταση και τον Εμφύλιο να σταθεί στα πόδια της, πέρασε πραγματικά δύσκολα χρόνια. Και εκεί που πήγαινε να ορθοποδήσει ήρθε και η καταστροφή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν μπορείτε να αναλογιστείτε το μέγεθος της καταστροφής. Ομως υπήρχε πειθαρχία. Οπως ήταν η πειθαρχία επί Στάλιν δε θα υπάρξει ποτέ. Οχι ότι ο κόσμος φοβότανε. Αυτό είναι ψέμα. Ηταν συνειδητή η πειθαρχία. Υπήρχαν βέβαια και οι τυχοδιώκτες, αλλά στην πλειοψηφία τους ήταν συνειδητοί: με την ψυχή τους! Πηγαίνανε στη δουλιά και κανένας δεν αργούσε. Η δουλιά προχωρούσε και οι άνθρωποι τραγουδούσανε δουλεύοντας. Ναι, ήταν δύσκολα. Αλλά εμείς βλέπαμε: Οταν μια πόλη ήταν κατεστραμμένη, εμείς τη στήναμε με τον ενθουσιασμό και με την αγάπη για την πατρίδα. Τους έβλεπα και απορούσα: όταν πηγαίνανε στη δουλιά, όλοι είχανε χαμόγελο στο πρόσωπο...».³²

Στον αγώνα του σοβιετικού λαού για την αύξηση της παραγωγής στα πλαίσια της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης διακρίθηκαν και πολλοί Ελληνοπόντιοι. Στοιχεία από τα Κρατικά Αρχεία της Δημοκρατίας της Ατζαρίας μαρτυρούν, για παράδειγμα, πως το 1948 τιμήθηκαν στο ελληνοποντιακό χωριό Ντάγκβα (κοντά στο Βατούμ) 12 κολχόζνικοι αγρότες. Με διάταγμα του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ «Για την πλούσια συγκομιδή εσπεριδοειδών και τσαγιού» τους απενεμήθη το παράσημο του «Ηρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας». Επίσης τιμήθηκαν με το παράσημο του Λένιν τρεις κολχόζνικοι αγρότες (πρόκειται για τους: Νικόλαο Κ. Νεανιάδη, Αλκιβιάδη Ι. Συμβουλίδη και Αρίστο Ζ. Στεφανίδη). Συνολικά μέχρι το 1950, είχαν απονεμηθεί 126 μετάλλια και παράσημα της ΕΣΣΔ σε κολχόζνικους αγρότες του χωριού Ντάγκβα της Ατζαρίας, καθιστώντας το ένα από τα πρωτοπόρα χωριά στη μάχη της παραγωγής κατά τη μεταπολεμική περίοδο.³³

Σήμερα υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι ισχυρίζονται πως το σοβιετικό σύστημα υπήρξε εχθρικό ενάντια στους Ελληνες, κάνοντας ακόμα λόγο και για γενοκτονία. Υπήρξε γενοκτονία των Ελληνοποντίων στη Σοβιετική Ενωση; Τα πληθυσμιακά δεδομένα δεν υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Πράγματι, η αφερεγγυότητα του ιδεολογήματος περί «μαζικών διώξεων» και «γενοκτονίας» αναδεικνύεται και από τη συνεχόμενη αυξητική πορεία του συνολικού αριθμού των Ελλήνων στην ΕΣΣΔ, η οποία σε καμιά απολύτως περίοδο δεν παρουσιάζει μείωση ή στασιμότητα. Τουναντίον, το διάστημα 1926-1959, ο ελληνικός πληθυσμός τηςΕΣΣΔ παρουσιάζει αύξηση 44,76%. Η αντίστοιχη αύξηση του συνόλου του πληθυσμού της Σοβιετικής Ενωσης κατά την ίδια περίοδο ήταν 40,61%. Συνεπώς, ο ελληνικός πληθυσμός παρουσιάζει μεγαλύτερες αυξητικές τάσεις από το μέσο όρο της επικράτειας.

Η αφερεγγυότητα των ισχυρισμών της κυρίαρχης ιστοριογραφίας αποδεικνύεται επιπλέον από την ίδια την πορεία των Ελλήνων στην ΕΣΣΔ και την καταξίωσή τους μέσα από όλα σχεδόν τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Σε ένα δείγμα περίπου 200 ατόμων ελληνικής καταγωγής που διέπρεψαν στη Σοβιετική Ενωση («Who is Who» του Θ. Κεσσίδη), αναφέρονται και πολλοί, οι οποίοι ανήκαν στην κατηγορία των ειδικών μετοίκων της περιόδου 1944-1949. Ορισμένοι εξ αυτών επέστρεψαν στους τόπους καταγωγής τους, ωστόσο δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι οποίοι διέπρεψαν είτε στους νέους τόπους κατοικίας τους (Καζακστάν) είτε σε άλλες πόλεις της ΕΣΣΔ. Το γεγονός που προκύπτει συμπερασματικά από μια επισκόπηση της σταδιοδρομίας τους είναι πως η μετεγκατάστασή τους - προσωρινή ή μόνιμη - δεν ανέκοψε τη σταδιοδρομία τους. Τουναντίον, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ήταν στους καινούριους τόπους διαμονής τους όπου τους δόθηκαν τα πρώτα εφόδια ή η δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές τους και να διακριθούν.³⁴

Με αφορμή την πρόσφατη δημοσιοποίηση των ονομάτων όλων εκείνων που είχαν παρασημοφορηθεί στην ΕΣΣΔ, ο Νικόλαος Μασμανίδης αναφέρει σε άρθρο του στη ρωσόφωνη εφημερίδα «Αθηναϊκός Κούριερ» (21 Σεπτέμβρη - 6 Οκτώβρη 2006) πως υπήρχαν αναγραμμένα χιλιάδες ονόματα Ποντίων, οι οποίοι είχαν γίνει αποδέκτες πληθώρας διακρίσεων, όπως το παράσημο Λένιν, ο τίτλος του «Ηρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας», του «Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης», κλπ. Κλείνει δε με το εξής: «Η ιστορία του Ποντιακού λαού θέλει από εμάς να θυμόμαστε συνέχεια τις σελίδες, όχι μόνο με τα ονόματα των σταλινικών διώξεων - που έχει γίνει ιδιαίτερα της μόδας τον τελευταίο καιρό - αλλά και με τα ονόματα αυτών των Ποντίων που τιμήσανε με την ανδρεία τους, με την εργασία τους κατά τη σοβιετική περίοδο, τον μικρό λαό τους. Με μεγάλη μου χαρά γνωρίζω πως είναι πολλά αυτά τα ονόματα, τα οποία σηματοδοτούν και επιβεβαιώνουν πως η ιστορία των Ελλήνων... ήταν σπουδαία ιστορία. Γιατί πραγματικά τιμήσανε την πατρίδα τους, τη Σοβιετική Ενωση, σε όλες τις σφαίρες της δημιουργίας»³⁵.

Η γενικότερη πορεία των Ελληνοποντίων ως ανθούσα εθνική μειονότητα έρχεται σε αντίθεση με τον συνεχώς επαναλαμβανόμενο ισχυρισμό ότι οι Ελληνες αποτελούσαν ουσιαστικά μειονότητα υπό διωγμό στη Σοβιετική Ενωση.

Μέλη μιας ομάδας ανθρώπων που δραστηριοποιείται και αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον «εχθρικό», δεν είναι δυνατό να διαπρέψουν παρά μόνο ως μεμονωμένες εξαιρέσεις. Οι επαναλαμβανόμενες «εξαιρέσεις», διάχυτες στο σύνολο της βιβλιογραφίας, παύουν πλέον εκ των πραγμάτων να καθίστανται εξαιρέσεις και αναπόφευκτα συνθέτουν την πραγματική αλήθεια. Πως δηλαδή ήταν το συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό σύστημα το οποίο έδωσε τη δυνατότητα σε μια εθνική μειονότητα όπως οι Ελληνες να αναπτυχθεί και στα μέλη της να αναδείξουν τα ταλέντα, τις δεξιοτεχνίες και τις δημιουργικές τους ικανότητες. Γι' αυτό και κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1930 πάνω από ένας στους δέκα Ελληνες στην ΕΣΣΔ κατείχε ανώτατη μόρφωση, ενώ αντίστοιχα στην Ελλάδα το ποσοστό αναλφαβητισμού ξεπερνούσε το 40%. Και βέβαια πώς θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, αφού στην καπιταλιστική Ελλάδα πάνω από το ένα τρίτο των εργαζομένων στις βιομηχανικές επιχειρήσεις της πρωτεύουσας ήταν παιδιά;

Στη Σοβιετική Ενωση ως τα μέσα της δεκαετίας του 1950, σύμφωνα με έκθεση που κατατέθηκε στον ΟΗΕ, η ανεργία είχε πλήρως εξαλειφθεί. Είχε διασφαλιστεί οκτάωρη εργάσιμη ημέρα για τους εργάτες των εργοστασίων και γραφείων, μειωμένη εργάσιμη ημέρα επτά και έξι ωρών για τα βαριά επαγγέλματα και τετράωρο για τα πλέον βαριά επαγγέλματα. Μόνο με την αρωγή του προγράμματος Κοινωνικής Ασφάλισης στην ΕΣΣΔ, πάνω από 3 εκατομμύρια εργαζόμενοι πήγαν διακοπές το 1954, είτε δωρεάν είτε με μειωμένο κόστος.

Ο σοβιετικός Κρατικός Προϋπολογισμός του 1955 προέβλεπε για Κοινωνική Ασφάλιση, καθώς και για Πρόνοια των πολύτεκνων ή ανύπαντρων μητέρων, σχεδόν 46 δισ. ρούβλια, ενώ ένα πρόσθετο κονδύλι 2 δισ. ρουβλιών προβλεπόταν για έξοδα μετακίνησης των εργαζομένων στους τόπους διακοπών, για την κατασκευή, εξοπλισμό, διεύρυνση και συντήρηση των τόπων ξεκούρασης και των σανατορίων, για την προστασία της υγείας των παιδιών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, κλπ.

Το 1954 οι πραγματικοί μισθοί στο σύνολο των εργατών αυξήθηκαν κατά 74% σε σχέση με το 1940, χωρίς να προσμετρούνται οι κρατικές επιχορηγήσεις σε πολιτιστικές και κοινωνικές υπηρεσίες για τον εργαζόμενο λαό. Το ενοίκιο δεν ξεπερνούσε κατά μέσο όρο το 4% του εργατικού εισοδήματος.

ΣΤ. Σήμερα

Το 1991 επήλθε επιτέλους η πολυπόθητη για τους απανταχού «υπέρμαχους της ελευθερίας» αντικομμουνιστές (όλων των αποχρώσεων του ιδεολογικοπολιτικού φάσματος) ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στη Σοβιετική Ενωση. Οι Ελληνες πλέον θα έπαυαν να καταπιέζονται καθώς μπροστά τους θα ανοιγόταν ένα βασίλειο ελευθερίας και εθνικής ανάπτυξης. Η ιστορική πραγματικότητα όμως τους διέψευσε.

Ο Jerry Hough, ανώτερος επιστημονικός συνεργάτης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής (ΗΠΑ), έγραφε στους Los Angeles Times στις 18 Αυγούστου 1998: «Περίπου 3 εκατομμύρια άνθρωποι στη Ρωσία έχουν πεθάνει, οι οποίοι ωστόσο θα ζούσαν σήμερα αν είχε διατηρηθεί το παλαιό (δηλαδή το σοβιετικό) προσδόκιμο ζωής. Η έλλειψη φαρμάκων και ισορροπημένης διατροφής υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες»³⁶. Περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν πρόωρα στη Ρωσία μέχρι το 2004 ως συνέπεια της μετάβασης στον καπιταλισμό, σύμφωνα με υπολογισμούς Διεθνών Οργανισμών. Το προσδόκιμο ζωής έπεσε χαμηλότερα και από εκείνο του Μπαγκλαντές.

Τι έγινε όμως με τους Ελληνες της πρώην ΕΣΣΔ; Αρθρο της εφημερίδας «Τα Νέα» στις 25 Απρίλη 2005, κάνοντας έναν απολογισμό των πρόσφατων εξελίξεων στη Γεωργία, ανέφερε πως «τα δύο τελευταία χρόνια περισσότερα από 2.000 σπίτια που ανήκουν σε Ελληνες ομογενείς και οι οποίοι τώρα διαμένουν στην Ελλάδα, στην Κύπρο ή τη Ρωσία έχουν καταληφθεί από Γεωργιανούς και Αντζάρους, 8 ομογενείς έχουν δολοφονηθεί, σημαντικές περιουσίες έχουν λεηλατηθεί και καταστραφεί, ενώ ο φόβος αναγκάζει τους Ελληνες της περιοχής να κοιμούνται με το όπλο αγκαλιά».

Και προσθέτει στη συνέχεια ο ίδιος αρθρογράφος παραθέτοντας σχετική δήλωση του Κυριάκου Ιορδανίδη, προέδρου της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Γεωργίας: «Οταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ενωση, οι περισσότεροι Ελληνες που ζούσαν στη Γεωργία έφυγαν προς την Ελλάδα και την Κύπρο. Από τους 120 χιλιάδες Ελληνες της Γεωργίας σήμερα παραμένουν εδώ μόνο 20 χιλιάδες, ενώ στην Τσάλκα ζουν πλέον 1.700 ελληνικές οικογένειες, στο σύνολό τους υπέργηροι»³⁷. Στην Τσάλκα πριν το 1992 ζούσαν περίπου 40.000 Ελληνες. Πάνω από το 90% εξ αυτών έγιναν πρόσφυγες από τον φόβο των εθνικιστικών συγκρούσεων οι οποίες ξέσπασαν στην περιοχή του Καυκάσου μετά την «πολυπόθητη» ανατροπή της Σοβιετικής Ενωσης (που για τόσες δεκαετίες ευαγγελίζονταν ορισμένοι).

Ενας Πόντιος από την ΕΣΣΔ τόνισε χαρακτηριστικά: «Οταν ήρθε η σοβιετική εξουσία όλα αλλάξανε ουσιαστικά προς το καλύτερο. Ειδικά για εμάς τους Ελληνοπόντιους... Ολοι οι κάτοικοι των χωριών της περιοχής μας είχανε χτίσει διώροφα πανέμορφα σπίτια, αγοράζανε αυτοκίνητα. Σε κάθε οικογένεια υπήρχαν ένα με δύο άτομα που είχαν ανώτατη εκπαίδευση, ενώ όλοι οι υπόλοιποι είχαν μέση εκπαίδευση με συγκεκριμένα επαγγέλματα και ήταν όλοι τακτοποιημένοι. Ολα αυτά γίνονταν με την εργασία, με το μυαλό τους...

...Για τους Ελληνοποντίους της δικής μας περιοχής άρχισε πραγματικά ένας εφιάλτης... Αρχισαν οι εγκληματικές ενέργειες, οι σκοτωμοί, τα κλεψίματα. Παντού έγραφε: Η Γεωργία είναι για τους Γεωργιανούς. Ηταν μια δεύτερη γενοκτονία για τους Ποντίους της περιοχής της Τσάλκας... Αυτή η αγριότητα επικρατεί σήμερα στο δημοκρατικό κράτος της Γεωργίας...»³⁸.

Ζ. Εν Κατακλείδι

Στην ίδια τη Ρωσία, ο κόσμος έχει αρχίσει από καιρό να επανεκτιμά το παρελθόν, το σοσιαλιστικό παρελθόν. Ερευνες, δημοσκοπήσεις, ρεπορτάζ, τοπικά και διεθνή, συγκλίνουν τα τελευταία χρόνια στη διαπίστωση και επιβεβαίωση αυτού του γεγονότος:

• Στο ψήφισμα για την ανάδειξη της «Προσωπικότητας του Αιώνα» που διεξήχθη στη Ρωσία, ο Β. Ι. Λένιν ήρθε πρώτος σε ψήφους. Δεύτερος αναδείχτηκε ο Ι. Β. Στάλιν, τρίτος ο κάτοχος βραβείου Νόμπελ Α. Ζαχάροφ και τέταρτος ο Γ. Γκαγκάριν, ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο Διάστημα³⁹.
• Ο Jean-Marie Chauvier έγραψε στην Le Monde Diplomatique (τεύχος Μάρτη 2004) πως το 57% των Ρώσων θέλει την επανασύσταση της Σοβιετικής Ενωσης, πως το 45% θεωρεί το σοβιετικό σύστημα καλύτερο από το υπάρχον, καθώς και πως το 43% επιθυμεί μια νέα Μπολσεβικική Επανάσταση.

Στη συνέχεια, παραθέτοντας τον Ουκρανό ποιητή Andrei Kurkov, γράφει πως «Εκείνη η κοινωνία ήταν θεμελιωμένη στη φιλία. Μπορούσες να χτυπήσεις την πόρτα του γείτονά σου αν χρειαζόσουν χρήματα και εκείνος θα σου τα έδινε». Η κοινωνιολόγος Ludmila Bulanka, η οποία παρακολούθησε και κατέγραψε τις πρόσφατες εργατικές κινητοποιήσεις, τόνισε πως οι εργαζόμενοι σήμερα πλέον «ασκούν σκληρή κριτική στους εαυτούς τους για τις ψευδαισθήσεις που είχαν την περίοδο 1989-1991, όταν υποστήριξαν τους δημοκράτες. Για τους ίδιους, το τέλος της ΕΣΣΔ υπήρξε μια οδυνηρή απώλεια...».

Αναφερόμενος δε στον δοκιμασμένο από τις εθνικιστικές συγκρούσεις Καύκασο, ο συγγραφέας της Le Monde Diplomatique επισημαίνει: «Πολλοί άνθρωποι νοσταλγούν το πνεύμα φιλίας των παλιών πολυεθνικών σοβιετικών κοινοτήτων εργαζομένων και μεταναστών».

Αναφέρει τέλος - και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία - πως «οι αρχές και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης απέτυχαν στην προσπάθειά τους να παρουσιάσουν τα 70 χρόνια της σοβιετικής εξουσίας ως έναν εφιάλτη», προσθέτοντας επίσης πως «οι πιέσεις που ασκήθηκαν ώστε να δημιουργηθεί μια τέτοια εικόνα δεν είναι πλέον αποτελεσματικές».

Αξίζει να σημειωθεί πως το ίδιο συμβαίνει και με πάρα πολλούς Ελληνες Ποντίους από τη Σοβιετική Ενωση που βρίσκονται σήμερα στη χώρα μας και αρνούνται να σκύψουν το κεφάλι στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα ορθώνοντας ανάστημα στη συκοφαντία και το ψέμα.

Μακριά από ωραιοποιήσεις και πάντοτε με κριτικό πνεύμα, η υπεράσπιση του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε αποτελεί σήμερα πρώτιστο καθήκον για οποιονδήποτε προοδευτικό άνθρωπο, ανεξάρτητα αν προσδιορίζει τον εαυτό του κομμουνιστή ή όχι, οπαδό ή φίλο του Κόμματος.

Τριάντα πέντε χρόνια «αποσταλινοποίησης» και άλλα δεκαπέντε κατασυκοφάντησης του σοσιαλισμού με όλα τα μέσα που είχε στη διάθεσή της η καπιταλιστική πλέον Ρωσία δε στάθηκαν αρκετά ώστε να διαβρώσουν, να διαγράψουν, να επαναπροσδιορίσουν την ιστορική μνήμη ενός λαού. Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως η αναθεώρηση της Ιστορίας θα καταθέσει τα όπλα. Τουναντίον, όσο η άρχουσα τάξη συνειδητοποιεί την αυξανόμενη αναποτελεσματικότητα των μεθόδων που υιοθετεί, εφαρμόζει και επιχειρεί να επιβάλει στη συνείδηση των λαών, τόσο θα οξύνεται η πάλη των ιδεών (εξ ου και η «ανάγκη» για αντικομμουνιστικά μνημόνια, το ξαναγράψιμο των σχολικών βιβλίων, κ.ά.).

Η παρουσία μας λοιπόν μπορεί να έφτασε στο τέλος της, η μελέτη ωστόσο γύρω από το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε συνεχίζεται. Γιατί, αν αναδείχτηκε κάτι ξεκάθαρα την περίοδο που μεσολάβησε από την παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Σοβιετική Ενωση έως σήμερα, είναι ότι η Ιστορία όχι μόνο δεν «τελείωσε» το 1991, αλλά επανέρχεται όλο και πιο επιτακτικά: Για τις μεν νικήτριες - προσωρινά - εκμεταλλεύτριες τάξεις ως εφιάλτης...

...για τους δε απανταχού της Γης εκμεταλλευομένους, τον εργαζόμενο λαό, ως ελπίδα, αναγκαιότητα και επιταγή για το μέλλον!

Σημειώσεις

1. Βλέπε Χασιώτης Ι. Κ. (1997) «Οι Ελληνες της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ενωσης» (Θεσσαλονίκη: University Studio Press) σελ. 235-236, Αγτζίδης Β. (2005) σελ. 107 και Παυλίδης Ε. (1953) σελ. 38.

2. Συνέντευξη Ρ15: Παναγιωτίδης Νίκος, Μπορζούμ (ΙΑΠΕ).

3. Τανιμανίδης Π. Γ. (1994) «Ποντιακοί Οικισμοί στην πρώην Σοβιετική Ενωση» (Θεσσαλονίκη: Σωματείο Παναγία Σουμελά) σελ. 23.

4. Ως μέλος του Κόμματος μετείχε σε τέσσερις κομματικές Συνδιασκέψεις και τρία Συνέδρια. Βλέπε Κομματικό Αρχείο Πόλης Οδησσού, Απόθεμα 3, Καταγραφή 1, Φάκελος 508, φύλλο 123 (Συλλογή Κώστα Αυγητίδη).

5. Κομματικό Αρχείο Πόλης Οδησσού, Απόθεμα 3, Καταγραφή 1, Φάκελος 147, φύλλο 128 (Συλλογή Κώστα Αυγητίδη).

6. Κομματικό Αρχείο Πόλης Οδησσού, Απόθεμα 3, Καταγραφή 1, Φάκελος 450, φύλλο 208 (Συλλογή Κώστα Αυγητίδη).

7. Οζέροφ Ν. (1967) «Στα ίχνη της Επανάστασης» (Συμφερούπολη) σελ. 20.

8. Τσβιλιούκ Σ. (1987) «Υπερασπίζοντας την υπόθεση του Οκτώβρη. Ξένοι Διεθνιστές στην Οδησσό, 1917-1920» (Οδησσός) σελ. 27 και Δοκίμιο Ιστορίας της Κομματικής Οργάνωσης Περιοχής Χερσώνας (1981) σελ. 56.

9. Αθηναϊκός Κούριερ, 14-21Οκτώβρη 2005, του Μπαρίς Μανέλοφ.

10. Martin T. (2001) «The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism in the Soviet Union, 1923-1939» (London: Cornell University Press) σελ. 13.

11. Καρποζήλου Α. και Καρποζήλου Μ. (1988-1989) «Ελληνοποντιακά βιβλία στη Σοβιετική Ενωση», στο «Αρχείον του Πόντου», τόμος 42ος (Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών) σελ. 60-61.

12. Καζαντζάκης Ν. (2000) «Ταξιδεύοντας: Ρουσία» (Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη) σελ. 41-44.

13. Βλέπε Κορδάτος Γ. (1955) «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τόμος XIII (Αθήνα: 20ός Αιώνας) σελ. 523.

14. Γενική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας, «Απογραφή των εργατών και υπαλλήλων των βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων ενεργηθείσα τον Σεπτέμβριον του 1930», Αθήνα 1940.

15. Στατιστική Επετηρίς της Ελλάδος, 1935, σελ. 4 και 47.

16. «Για τα προβλήματα της Κ.Ο. Αμπχαζίας στον τομέα της βιομηχανικής ανάπτυξης και αγροτικής οικονομίας το 1934» (ομιλία στην 14η Συνδιάσκεψη της Κ.Ο. Αμπχαζίας), όπως παρατίθεται στο Ινστιτούτο Ιστορίας της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γεωργίας et al (1987) σελ. 298.

17. Συνέντευξη Ρ41: Πασαλίδης Γιώργος, Πετιγκρόρσκ (ΙΑΠΕ).

18. Συνέντευξη Ρ67: Χαράλαμπος Καλπακίδης, Γιούρεβιτς, Αντλερ Σότσι Γεωργίας (ΙΑΠΕ).

19. Ελληνική Πρεσβεία της Μόσχας, 2 Μαρτίου 1930, Φάκελος Β/8/1/Α, Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών (Συλλογή Ν. Σαλπιστή) και σχετικό έγγραφο όπως παρατίθεται στο Τσαλαχούρης Κ. (-) «Ο Ελληνισμός της Σοβιετικής Ενωσης» (Αθήνα: Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη) σελ. 146-147.

20. Conquest R (1967) «Soviet Nationalities Policy in Practice» (London: Bodley Head Ltd) σελ. 95.

21. Strong A. L. (1957) «The Stalin Era» (New York: Mainstream Publishers) σελ. 58.

22. Getty J. A., Rittersporn G. T., Zemskov V. N. (1993) «Victims of the Soviet Penal System in the pre-war Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence», στο «American Historical Review», τόμος 98, τεύχος 4 Οκτωβρίου.

23.Getty J. A., Rittersporn G. T., Zemskov V. N. (1993) σελ. 1.028-1.029.

24.Strong A. L. (1957) σελ. 69.

25. Davis J. E. (1944) «Mission to Moscow: A Record of Confidential to the State Department, Official and Personal Correspondence, Current Diary and Journal Entries, including Notes and Comment up to October 1941» (London: Gollancz) σελ. 280.

26. Βλέπε Ρούμπικς Α. (2005) σελ. 59-60.

27. Αθηναϊκός Κούριερ, 30 Σεπτεμβρίου - 7 Οκτωβρίου 2005, επιστολή Φρόσως Ονουφριάδου.

28. Αθηναϊκός Κούριερ, 2-9 Ιούνη 2006, άρθρο Διογένη Μέλικοφ.

29. Αθηναϊκός Τύπος, 8 Δεκεμβρίου 2004, Μαρτυρία Χαρίκλειας Κανέτη από το Καζαχστάν.

30. Hobsbawm E (2000) «Age of Extremes: The Short Twentieth Century, 1914-1991» (London: Abacus) σελ. 7.

31. Φάκελος 46.1 του 1944, Κυβέρνηση Καΐρου, Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών.

32. Συνέντευξη Αθανασιάδη Γιάννη (19/7/2006).

33. Αθηναϊκός Κούριερ, 21 Σεπτεμβρίου - 6 Οκτωβρίου 2006, άρθρο του Νικόλαου Μασμανίδη με τίτλο «Ποντιακή Συμφωνία: 126 μετάλλια της Σοβιετικής Ενωσης».

34. Βλέπε Κεσσίδης Θ. (1999) «Who is Who» (Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη).

35. Αθηναϊκός Κούριερ, 21 Σεπτεμβρίου - 6 Οκτωβρίου 2006, άρθρο του Νικόλαου Μασμανίδη με τίτλο «Ποντιακή Συμφωνία: 126 μετάλλια της Σοβιετικής Ενωσης».

36. Jerry Hough, «Reform goes tumbling with ruble devaluation» στο Los Angeles Times 18 Αυγούστου 1998

37. Εφημερίδα «Τα Νέα», 25 Απριλίου 2005, άρθρο Στέλιου Βραδέλη με τίτλο «Απειλούν να μας σκοτώσουν: Στο έλεος των εθνικιστών 4.500 Ελληνες ομογενείς που έχουν απομείνει στην Τσάλκα της Γεωργίας»

38. Αθηναϊκός Κούριερ, 15-22 Απρίλη 2005, του Δωροθέι Μιχάλεβιτς Παπαδόπουλος «Σώστε την Τσάλκα»

39. Associated Press, 12/2/2006

40. Βλέπε άρθρο του Chauvier J. M. στην Le Monde Diplomatique, τεύχος Μαρτίου 2004, με τίτλο «Russia: Nostalgic for the Soviet Era»

Του
Αναστάση ΓΚΙΚΑ*
*Ο Αναστάσης Γκίκας είναι Δρ. Ιστορίας, συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ