Η πρώτη ελληνική μετάφραση του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος»
 |
Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ενγκελς,δουλεύοντας πάνω στο Μανιφέστο. Εργο του V. Polyakov, 1961
 |
Η Ιστορία επίσης του «Μανιφέστου» είναι συνυφασμένη με την ιστορία της «Ενωσης των Κομμουνιστών», του πρώτου Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ιστορία του διεθνούς εργατικού κινήματος.
Η πρώτη έκδοση του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου»
 |
Στην Ελλάδα το «Μανιφέστο» μεταφράστηκε για πρώτη φορά από τον λογοτέχνη Κώστα Χατζόπουλο, ο οποίος και είχε προσεγγίσει τις σοσιαλιστικές ιδέες από την περίοδο της διαμονής του στη Γερμανία και εκδόθηκε από το «Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθηνών» το 1913. Τυπώθηκε στο τυπογραφείο της «Εφημερίδας των Εργατών» με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Το κοινωνιστικό Μανιφέστο».
Αλλά ας παρακολουθήσουμε αυτήν την Ιστορία.
Οι Μαρξ - Ενγκελς και η ενασχόλησή τους με τη θεωρία
Είναι η περίοδος του 1845. Ο Μαρξ, εξόριστος ήδη από την πρωσική κυβέρνηση, βρίσκεται στη Γαλλία και συγκεκριμένα στο Παρίσι. Ο Μαρξ έχει ήδη ολοκληρώσει το έργο του μετά από συνεργασία με τον Ενγκελς (είναι το πρώτο κοινό τους έργο) «Η αγία οικογένεια ή κριτική της κριτικής», που αποδεικνύει επιστημονικά ότι οι πραγματικοί δημιουργοί της Ιστορίας δεν είναι οι «ήρωες», οι «κριτικοί των κριτικών», οι προσωπικότητες, είναι οι λαϊκές μάζες, αναδεικνύοντας τον πρωτοπόρο ρόλο της εργατικής τάξης στη νομοτελειακή εξέλιξη της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. Στο έργο αυτό, όπως γράφει ο Β. Ι. Λένιν, διατυπώνεται «η σχηματισμένη πια άποψη του Μαρξ για τον επαναστατικό ρόλο τον προλεταριάτου».
Την ίδια περίοδο, ο Ενγκελς ολοκλήρωνε το έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία». Στο έργο του αυτό (τυπώθηκε στα 1845) ο Ενγκελς περιγράφει με ακρίβεια τους καταθλιπτικούς όρους της εργασίας και της ζωής των Αγγλων εργατών και τον ταξικό τους αγώνα εναντίον των εκμεταλλευτών τους. Το βιβλίο αυτό, που στηρίζεται σε πάρα πολλές πηγές και στις προσωπικές του παρατηρήσεις, είναι ένα κατηγορητήριο εναντίον της αστικής τάξης και του καπιταλιστικού συστήματος. Αλλα δεν εξαντλείται σ' αυτό η σημασία του. Στο βιβλίο του αυτό, ο Ενγκελς δεν βλέπει το προλεταριάτο μόνο σαν μια τάξη που υποφέρει, αλλά ανακαλύπτει και τις απέραντες επαναστατικές του δυνάμεις και αποδείχνει τον πολιτικό ρόλο που παίζει το προλεταριάτο στη σύγχρονη κοινωνία. Ο Ενγκελς υποστηρίζει την ανάγκη να συγχωνευτεί ο σοσιαλισμός με το εργατικό κίνημα και να ιδρυθεί ένα επαναστατικό κόμμα του προλεταριάτου.
Το παλιό «Cafe de la Regence» στο Παρίσι, όπου συναντιόνταν ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ενγκελς το 1844
 |
Την ίδια περίοδο φτάνει στις Βρυξέλλες και ο Ενγκελς. Συνεργάζονται πάνω στα θέματα της υλιστικής αντίληψης της Ιστορίας και απ' αυτήν τη συνεργασία προκύπτει το έργο τους «Η γερμανική ιδεολογία», όπου αποκαλύπτονται ολοκληρωμένα οι αντικειμενικοί νόμοι της κοινωνικής εξέλιξης και διατυπώνεται γενικά η θεωρία για τους κοινωνικοοικονομικούς σχηματισμούς, αποδεικνύοντας το νομοτελειακό πέρασμα στην αταξική κοινωνία.
Οταν την άνοιξη τον 1845, γράφει ο Ενγκελς, ξανασυναντηθήκαμε στις Βρυξέλλες, ο Μαρξ είχε ολοκληρώσει πια στις κύριες γραμμές την ανάπτυξη της υλιστικής θεωρίας του στην Ιστορία και καταπιαστήκαμε με τη λεπτομερειακή επεξεργασία των καινούριων αυτών αντιλήψεων στους πιο διαφορετικούς τομείς.
Αποτέλεσμα της συνεργασίας αυτής ήταν το έργο «Η γερμανική ιδεολογία», που ο Μαρξ και ο Ενγκελς το έγραψαν στα 1845 - 1846. Το έργο αυτό έμεινε τότε ανέκδοτο. Οπως είπε ο Μαρξ αργότερα, ο κυριότερος σκοπός της εργασίας αυτής ήταν να ξακαθαρίσουν οι ίδιοι οι συγγραφείς μερικά βασικά προβλήματα και ο σκοπός τους αυτός πέτυχε.
Η εξέγερση των υφαντουργών της Σιλεσίας, Ιούνης 1844 (χαλκογραφία της Κάτε Κόλβιτς, 1879)
 |
Στη «Γερμανική Ιδεολογία» αποδείχνεται πως οι αντιθέσεις ανάμεσα στις συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής και στις παραγωγικές δυνάμεις σε ένα ορισμένο στάδιο ανάπτυξης είναι η αιτία «για όλες τις ιστορικές συγκρούσεις». Ο Μαρξ και ο Ενγκελς απέδειξαν πως η σοσιαλιστική επανάσταση είναι αναπόφευκτη. Παράλληλα, απέδειξαν τη βασική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη σοσιαλιστική επανάσταση και σε όλες τις άλλες επαναστάσεις που έγιναν στο παρελθόν. Αντίθετα από όλες τις άλλες επαναστάσεις που μεταβίβαζαν την εξουσία από τα χέρια της μιας εκμεταλλεύτριας τάξης στα χέρια μιας άλλης εκμεταλλεύτριας τάξης, η προλεταριακή επανάσταση στρέφεται εναντίον κάθε εκμετάλλευσης και καταλήγει στη δημιουργία της αταξικής κοινωνίας, στον κομμουνισμό.
Η επιστημονική δραστηριότητα του Μαρξ και του Ενγκελς περιλάμβανε τη δημοσίευση μιας σειράς άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά που δημοσιεύονταν στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Αγγλία. Ο Μαρξ έκανε και διαλέξεις και, από μια τέτοια σειρά τέτοιων διαλέξεων, που έγινε το 1847 στη νεοϊδρυμένη Εταιρεία Γερμανών Εργατών, προήλθε το έργο του «Μισθωτή Εργασία και Κεφάλαιο», η πρώτη εκλαϊκευτικά γραμμένη παρουσίαση της μαρξιστικής οικονομικής θεωρίας.
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς εργάζονταν σε μια περίοδο έντονης διαπάλης, αλλά και επαναστατικής δράσης που αναπτυσσόταν μετά το 1840. Μια οικονομική κρίση υπέβοσκε και πράγματι ξέσπασε στα 1846 - 1847, και συνοδεύτηκε από σκληρή φτώχεια, ανεργία, αλλά και ένταση της πάλης. Στη Γαλλία, η μοναρχία όλο και περισσότερο έχανε τη βάση της και η αντιπολίτευση δυνάμωνε. Στην Αγγλία, το Χαρτιστικό κίνημα (εργατικό κίνημα με διεθνιστική τάση, αλλά κυρίως συνδικαλιστικό) κινητοποιούσε μάζες εργατών.
Στην Ελβετία, ο πόλεμος του «Ιδιαίτερου Συνδέσμου» συνένωσε τα αστικά καντόνια σε συμμαχία ενάντια στα καντόνια όπου η αριστοκρατία κυριαρχούσε βασισμένη στη φεουδαρχική αγροτική οικονομία. Το 1846 ξέσπασε εξέγερση στην Κρακοβία ενάντια στον τσάρο της Ρωσίας (η Πολωνία ήταν τσαρικό έδαφος), που συνοδεύτηκε από άλλα ξεσπάσματα στην Πολωνία, αλλά τσακίστηκε από την αιματηρή καταστολή του τσάρου. Το 1847 ήταν χρονιά με έντονα γεγονότα. Στην Πρωσία ο βασιλιάς προχώρησε στην εφαρμογή Συντάγματος απέναντι σε μια δειλή αστική τάξη, η οποία δεν είχε την τόλμη να διεκδικήσει και να παλέψει ως την οριστική εξάλειψη της φεουδαρχίας, στην Ιταλία είχαμε απότομη ανάπτυξη πολιτικής δράσης των μαζών με κάλεσμα στα όπλα ενάντια στην Αυστρία, στην Ελβετία υπήρξε ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στα καντόνια, στην Αμερική η κατάκτηση του Μεξικού από τις ΗΠΑ κλπ.
Η θέση που πήραν ο Μαρξ και ο Ενγκελς σχετικά με τους επαναστατικούς αγώνες που ξανοίγονταν μπροστά τους βασιζόταν στην κατανόηση εκ μέρους τους ότι η ανάπτυξη, η πολιτική αφύπνιση και η τελική χειραφέτηση της εργατικής τάξης μπορούσαν να προχωρήσουν γρηγορότερα και πιο αποτελεσματικά κάτω από ένα αστικοδημοκρατικό καθεστώς και όχι κάτω από ένα φεουδαρχικό, αυταρχικό καθεστώς. Τα παραδείγματα της Αγγλίας και της Γαλλίας με τα πολιτικά τους κόμματα και τη σχετική ελευθερία του Τύπου, της πρώτης με το Χαρτιστικό κίνημα και της δεύτερης με τη ζωηρή σοσιαλιστική δραστηριότητα, σε σύγκριση με τη Γερμανία όπου δεν υπήρχε έντονη πολιτική ζωή, τη λογοκρισία της και την καθυστερημένη οικονομική της ανάπτυξη, ενίσχυαν αυτή τους τη θέση.
Η επαναστατική τους δράση για τη διάδοση της κομμουνιστικής θεωρίας
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς, στις Βρυξέλλες, συγκέντρωσαν γύρω τους μια ομάδα ομοϊδεατών ριζοσπαστών, μερικούς Βέλγους, άλλους εξόριστους. Ενα ταξίδι στην Αγγλία, το καλοκαίρι του 1845, τους έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσουν ή να ανανεώσουν τη γνωριμία τους με μερικούς από τους επαναστάτες της χώρας αυτής, συγκεκριμένα τους αριστερούς χαρτιστές, όπως τον Χάρνεϊ και τα μέλη της «Ενωσης των Δικαίων» που κατοικούσαν στο Λονδίνο, οι πιο πολλοί από τους οποίους ήταν Γερμανοί.
Με την επιστροφή τους στις Βρυξέλλες, ίδρυσαν, στις αρχές του 1846, μια Κομμουνιστική Επιτροπή Αλληλογραφίας για τη στενότερη προσέγγιση διαφόρων ομάδων κομμουνιστών και συμπαθούντων στην Ευρώπη και την Αμερική, για την ενημέρωσή τους για όσα συνέβαιναν σε διάφορες χώρες και για τη δημιουργία μιας ομάδας κομμουνιστικής δράσης. Μερικές από τις πιο σημαντικές τους επαφές ήταν με τους ηγέτες της «Ενωσης των Δικαίων» του Λονδίνου και με τους Χαρτιστές. Ο Χάρνεϊ, καθώς και οι ηγέτες των Δικαίων εξέφρασαν την προθυμία τους να χρησιμεύσουν σαν εκπρόσωποι στο Λονδίνο της Επιτροπής Αλληλογραφίας, παρά τις διαφορές που υπήρχαν ακόμη με τις θέσεις και τις ιδέες των Μαρξ και Ενγκελς.
Την ίδια περίοδο, οι Μαρξ και Ενγκελς συνεχίζουν με ένταση να προπαγανδίζουν τον επιστημονικό κομμουνισμό, αντιλαμβανόμενοι ότι χωρίς το ξεκαθάρισμα μέσα στο εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα της θεωρίας, ήταν αδύνατο να προχωρήσουν στην οργάνωση της δράσης του προλεταριάτου για τους δικούς του σκοπούς, αλλά και στην οργάνωση επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης, Κομμουνιστικού Κόμματος. Ηταν εποχή που ακόμη και στις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες εξακολουθούσαν να κυριαρχούν τα μικροαστικά ουτοπικά σοσιαλιστικά ρεύματα, όπως, π.χ., αυτό του Βάιτλινγκ. Πολλοί Γερμανοί εργάτες και βιοτέχνες, που ζούσαν εξόριστοι στο Παρίσι και στο Λονδίνο, είχαν προσχωρήσει στην «Ενωση των Δικαίων». Η οργάνωση είχε ιδρύσει πολλά παραρτήματα και σε μερικές πόλεις της Γερμανίας και της Ελβετίας. Η «Ενωση των Δικαίων» άρχισε να γίνεται μια διεθνής οργάνωση. Στα παραρτήματά της γίνονταν μέλη Γερμανοί, Ρώσοι, Ούγγροι, Τσέχοι, Νοτιοσλάβοι, Ελβετοί, Ολλανδοί και άλλοι.
Τι ήταν η «Ενωση Δικαίων»
Η «Ενωση των Δικαίων» είχε ιδρυθεί στο Παρίσι το 1836 από Γερμανούς εργάτες και διανοούμενους που είχαν επηρεαστεί από τις διάφορες σοσιαλιστικές ιδέες. Λειτουργούσε και ως προπαγανδιστική λέσχη και ως μυστική εταιρεία. Στρατολογούσε τα μέλη της μεταξύ των μαθητευομένων στα διάφορα επαγγέλματα και των χειροτεχνών, μικροαστών από την άποψη της κοσμοθεωρίας τους, αλλά ήδη προλεταρίων από την άποψη του τρόπου ζωής τους. Πολλοί κατόρθωναν να επιβιώσουν ανασφαλώς ταξιδεύοντας από το ένα μέρος στο άλλο, ζώντας μια ζωή μεγάλης αβεβαιότητας και οξύτατων δυσκολιών, αλλά συνέβαλε στην ανάπτυξη της πολιτικής τους σκέψης και δράσης. Εγιναν καλοί προπαγανδιστές της Ενωσης όπου και αν ταξίδευαν και κατάφερναν να ξεπερνούν ακόμη και την αστυνομική δίωξη που είχε στηθεί γι' αυτούς στη Γερμανία. Η συνήθης μέθοδός τους ήταν να ενώνονται ή να δημιουργούν εργατικές εταιρείες για ανοιχτούς εκπαιδευτικούς ή κοινωνικούς σκοπούς και να τις χρησιμοποιούν σαν χώρους στρατολογίας για την Ενωση. Η έδρα ήταν στο Παρίσι, όπου, ο Βάιτλινγκ έπαιζε ηγετικό ρόλο. Το βιβλίο του που έγραψε το 1838, «Η Ανθρωπότητα όπως είναι και όπως θα έπρεπε να είναι», με τις συγκεχυμένες θρησκευτικές ουτοπικές, αλλά και αγωνιστικές επαναστατικές διδασκαλίες του, χρησίμευε σαν ένα είδος επίσημου προγράμματος.
Τα παρισινά τμήματα της Ενωσης πήραν μέρος σε μια αποτυχημένη εξέγερση το 1839, που είχε επικεφαλής τον Μπλανκί. Οι διώξεις που ακολούθησαν αποδιοργάνωσαν στην αρχή την Ενωση αλλά όχι για πολύ. Κάτω από την ηγεσία του Βάιτλινγκ, συνέχισε τις δραστηριότητές της, ιδιαίτερα στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Ελβετία. Ο ίδιος ο Βάιτλινγκ ξεκίνησε για τη Γενεύη το 1841, όπου και έδρασε με τη συνήθη του ακάματη φλόγα και έγραψε το κύριο έργο του, τις «Εγγυήσεις». Ρίχτηκε στη φυλακή και, μετά την απελευθέρωσή του, πήγε, μέσω Γερμανίας, στο Λονδίνο, όπου έφθασε το 1845, για να βρει μια δραστήρια οργάνωση της «Ενωσης των Δικαίων».
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς δεν έγιναν μέλη της Ενωσης αυτής, γιατί δε συμφωνούσαν με τη γραμμή στη δράση της και προπάντων με τη στενή συνωμοτική τακτική της. Αλλά επηρέαζαν τις θεωρητικές ιδέες των μελών της Ενωσης και είχαν τακτική αλληλογραφία με τους ηγέτες της, οι κυριότεροι των οποίων ήταν οι Σάπερ, Μολ και Μπάουερ. Ο Ενγκελς φρόντισε ώστε τα στελέχη της «Ενωσης των Δικαίων» του Λονδίνου να αναπτύξουν σχέσεις με τους ηγέτες της αριστερής παράταξης των Χαρτιστών με τους οποίους επίσης είχαν αναπτύξει σχέσεις οι Μαρξ και Ενγκελς.
Μεγάλο ρόλο έπαιξαν στον αγώνα του Μαρξ και του Ενγκελς για την ίδρυση ενός προλεταριακού κόμματος οι κομμουνιστικές «Επιτροπές - Σύνδεσμοι» που συγκροτήθηκαν για να διαδώσουν τη θεωρία τους στους εργάτες και για να φέρουν σε επαφή τους σοσιαλιστές που υπήρχαν στιςδιάφορες χώρες.
Οι Μαρξ - Ενγκελς και ο «Σύνδεσμος των Βρυξελλών»
Την άνοιξη του 1846 οι Μαρξ - Ενγκελς ιδρύουν μια τέτοια Επιτροπή - Σύνδεσμο και στις Βρυξέλλες. Μέλη της Επιτροπής αυτής έγιναν και ο Γερμανός σοσιαλιστής Γουλιέλμος Βολφ, ο Βέλγος σοσιαλιστής Ζιγκό και άλλοι. Η Επιτροπή επικοινώνησε τόσο με τους Γερμανούς εργάτες στη Γερμανία, που ήταν οπαδοί των ιδεών τους, αλλά και τους Γερμανούς πολιτικούς πρόσφυγες που ζούσαν στην Αγγλία, στη Γαλλία και στην Ελβετία. Μέσω της «Επιτροπής - Συνδέσμου» των Βρυξελλών οι Μαρξ - Ενγκελς επικοινωνούσαν με τους ηγέτες της αριστερής πτέρυγας των Χαρτιστών στην Αγγλία, όπως ο Γκάρνι, αλλά και με πολλούς σοσιαλιστές σε άλλες χώρες.
Το Μάρτη του 1846 ο Μαρξ μίλησε σε μια συνεδρίαση της «Επιτροπής - Συνδέσμου» των Βρυξελλών και πέρασε από έντονο κριτικό έλεγχο τον Βάιτλινγκ της «Ενωσης των Δικαίων» και τις ουτοπικές μικροαστικές απόψεις του. Ετσι διέκοψαν οριστικά τις σχέσεις τους ο Μαρξ με τον Βάιτλινγκ.
Ταυτόχρονα ο Μαρξ και ο Ενγκελς αγωνίζονταν εναντίον των «αληθινών», όπως λέγονταν, «σοσιαλιστών», που προπαγανδίζοντας την «ένωση των τάξεων» και την «καθολική αγάπη», εμπόδιζαν να αναπτυχθεί η ταξική συνείδηση των εργατών. Ο Μαρξ και ο Ενγκελς ξεσκέπαζαν ακούραστα την αντιδραστική ουσία που είχε το μικροαστικό αυτό ρεύμα. Στη συνεδρίαση της «Επιτροπής - Συνδέσμου» των Βρυξελλών, που έγινε το Μάη του 1846, ο Μαρξ κατέκρινε έντονα τις ξένες και εχθρικές για την εργατική τάξη απόψεις που είχε ο «αληθινός σοσιαλιστής» Χέρμαν Κρίγκε. Η απόφαση που πήρε η Επιτροπή στη συνεδρίαση αυτή, τόνιζε πως οι απόψεις που διατύπωσε ο Κρίγκε και οι άλλοι εκπρόσωποι του λεγόμενου «αληθινού σοσιαλισμού» δεν είχαν καμιά σχέση με τον κομμουνισμό και οι ιδέες που κήρυσσε ο Κρίγκε το μόνο που ήταν δυνατόν να πετύχουν ήταν να κάνουν ζημιά στο κομμουνιστικό κίνημα. Η απόφαση αυτή μαζί με ένα επεξηγηματικό σημείωμα που το έγραψαν ο Μαρξ και ο Ενγκελς στάλθηκαν σαν εγκύκλιος σε όλες τις κομμουνιστικές ομάδες. Τον Αύγουστο του 1846 ο Ενγκελς ύστερα από εντολή της «Επιτροπής - Συνδέσμου» των Βρυξελλών πήγε στο Παρίσι. Την περίοδο αυτή ο Καρλ Γκριν προπαγάνδιζε δραστήρια τον «αληθινό σοσιαλισμό» στους Γερμανούς εργάτες που ήταν μέλη της «Ενωσης των Δικαίων». Ο Ενγκελς σε μια σειρά δημόσιες ομιλίες του ξεσκέπασε την αντιπρολεταριακή ουσία του «αληθινού σοσιαλισμού». Το αποτέλεσμα ήταν πως οι πιο πολλοί εργάτες, που πήραν μέρος στις συγκεντρώσεις αυτές όπου μίλησε ο Ενγκελς, εκδηλώθηκαν εναντίον των απόψεων που είχαν ο Γκριν και οι σύντροφοί του.
Το καλοκαίρι του 1847 εκδόθηκε το έργο του Μαρξ «Η αθλιότητα της φιλοσοφίας», που ήταν απάντηση στο βιβλίο του Προυντόν «Σύστημα οικονομικών αντιθέσεων ή η φιλοσοφία της αθλιότητας», που είχε εκδοθεί στα 1846. Στο έργο του αυτό ο Μαρξ ανατρέπει τις μικροαστικές θεωρίες και ιδέες του Προυντόν για τις βασικές οικονομικές σχέσεις στον καπιταλισμό. Είναι αλήθεια πως στο βιβλίο αυτό δε δίνεται ακόμη με αναπτυγμένη μορφή η μαρξιστική θεωρία για την αξία, την υπεραξία και τη γαιοπρόσοδο (αυτό έγινε από τον Μαρξ αργότερα, στα 1850-1860), αλλά αναπτύσσονται οι πιο σπουδαίες αρχές της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας.
Στην «Αθλιότητα της φιλοσοφίας» ο Μαρξ τονίζει την τεράστια ζημιά που έκανε ο Προυντόν με την αρνητική του στάση απέναντι στον ανεξάρτητο ταξικό αγώνα του προλεταριάτου. Ο Μαρξ τονίζει πόσο σπουδαίο ήταν να δημιουργηθούν μαχητικές επαγγελματικές οργανώσεις, το μεγάλο ρόλο τους στην καθοδήγηση του απεργιακού κινήματος και τέλος την ανάγκη της μετατροπής της οικονομικής πάλης της εργατικής τάξης σε πολιτικό αγώνα και σημειώνει: Στον αγώνα αυτόν, που είναι ένας πραγματικός εμφύλιος πόλεμος, ενώνονται και αναπτύσσονται όλα τα στοιχεία για τη μελλοντική μεγάλη μάχη.
Από την «Ενωση των Δικαίων» στην «Ενωση Κομμουνιστών»
Ο ανειρήνευτος αγώνας των Μαρξ και Ενγκελς στη διαπάλη τους ενάντια στα μικροαστικά ρεύματα και η πλατιά ζύμωση για τη διάδοση της επαναστατικής κοσμοθεωρίας, που θεμελίωναν οι ίδιοι, έφεραν γρήγορα αποτελέσματα. Με την επίδραση της ζύμωσης και της προπαγάνδας αυτής πολλά στελέχη της «Ενωσης των Δικαίων» άρχισαν να αφομοιώνουν τις βασικές ιδέες της θεωρίας του επιστημονικού κομμουνισμού που διατύπωσαν οι Μαρξ - Ενγκελς.
Ετσι στις αρχές του 1847 ένας από τους ηγέτες της «Ενωσης των Δικαίων», ο Ιωσήφ Μολ, σύμφωνα με την εντολή που του έδωσε η Ενωση, πρότεινε στον Μαρξ και ύστερα στον Ενγκελς, που βρισκόταν τότε στο Παρίσι, να πάρουν μέρος στην αναδιοργάνωση της Ενωσης και στην επεξεργασία του καινούριου προγράμματός της. Ο Μολ τους ανακοίνωσε πως οι ηγέτες της «Ενωσης των Δικαίων» κατάλαβαν πως η θεωρία τους ήταν σωστή και ήταν έτοιμοι να απαρνηθούν τις προηγούμενες συνωμοτικές μεθόδους και τη θεωρία του Βάιτλινγκ.
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς, παίρνοντας υπόψη τις βαθιές αλλαγές που είχαν γίνει στις ιδέες των ηγετών της Ενωσης, καθώς και την προθυμία τους να την αναδιοργανώσουν, δέχτηκαν την πρόσκληση για να συμμετέχουν στην αναδιοργάνωση και στο νέο πρόγραμμα και θέτοντας ορισμένους όρους να γίνουν επίσης μέλη της οργάνωσης. «Μέλη της μυστικής "Ενωσης Κομμουνιστών", γίναμε για πρώτη φορά ο Ενγκελς και εγώ, γράφει αργότερα ο Μαρξ, με τον όρο πως από το καταστατικό της θα διαγράφονταν όλες οι διατάξεις που βοηθούσαν στη δεισιδαίμονη λατρεία της εξουσίας» (Από το γράμμα του Μαρξ στον Μπλος).
Στις αρχές Ιούνη του 1847 συνήλθε στο Λονδίνο το συνέδριο της «Ενωσης των Δικαίων». Το συνέδριο αναδιοργάνωσε την Ενωση και με πρόταση του Μαρξ και του Ενγκελς την ονόμασε «Ενωση των Κομμουνιστών». Στις εργασίες του πρώτου συνεδρίου της «Ενωσης των Κομμουνιστών» πήρε μέρος και ο Ενγκελς σαν αντιπρόσωπος της «Επιτροπής - Συνδέσμου» του Παρισιού. Την «Επιτροπή - Σύνδεσμο» των Βρυξελλών την αντιπροσώπευσε στο συνέδριο ο Βίλχελμ Γουλιέλμος Βολφ, ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Μαρξ και του Ενγκελς. Ο Μαρξ δεν μπόρεσε να πάρει μέρος στο συνέδριο.
Στο συνέδριο εγκρίθηκε το καταστατικό της «Ενωσης των Κομμουνιστών». Το προηγούμενο ουτοπικό σύνθημα «Ολοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια», το αντικατέστησε ένα καινούριο, καθαρά ταξικό, προλεταριακό σύνθημα, το «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».
Το καταστατικό της «Ενωσης των Κομμουνιστών» καθόριζε ως εξής την οργανωτική της διάρθρωση: Βασική οργάνωση της Ενωσης ήταν η κοινότητα. Οι κοινότητες μιας περιφέρειας αποτελούσαν την οργάνωση της περιφέρειας και ανάλογα ήταν διαρθρωμένη σε κάθε χώρα, όπου μια περιφερειακή οργάνωση αποτελούσε και την καθοδήγηση του κινήματος. Ανώτατο καθοδηγητικό όργανο της Ενωσης ήταν το συνέδριο και στα ενδιάμεσα χρονικά διαστήματα από το ένα συνέδριο ως το άλλο καθοδηγητικό όργανο ήταν η Κεντρική Επιτροπή. Ο Ενγκελς, μιλώντας για την Οργάνωση της «Ενωσης των Κομμουνιστών», τονίζει πως ήταν πέρα για πέρα δημοκρατική και οι επιτροπές της εκλεγμένες έτσι που τα μέλη μπορούσαν να τις αντικαταστήσουν όποτε ήθελαν.
Στο καταστατικό διατυπώνονταν οι βασικές αρχές της Ενωσης. Σκοπός της Ενωσης, έλεγε το πρώτο άρθρο του καταστατικού, είναι «να ανατραπεί η αστική τάξη, να κυριαρχήσει το προλεταριάτο, να καταργηθεί η παλαιά αστική κοινωνία που στηρίζεται στον ανταγωνισμό των τάξεων και να δημιουργηθεί μια καινούρια κοινωνία χωρίς τάξεις και χωρίς ατομική ιδιοκτησία».
Το πρόγραμμα της «Ενωσης των Κομμουνιστών»
Το συνέδριο δέχτηκε για πρόγραμμα της καινούριας οργάνωσης τις ιδέες του επιστημονικού κομμουνισμού, καταδίκασε τις απόψεις του Βάιτλιγκ και αποφάσισε να αποκλείσει τους οπαδούς του από την Ενωση. Ετσι παρατηρούμε ότι οι Μαρξ - Ενγκελς από την πρώτη στιγμή ίδρυσης Κομμουνιστικού Κόμματος φρόντιζαν για την ιδεολογική ενότητά του, ως όρο για την ανάπτυξή του, για την καθοδήγηση του ταξικού αγώνα του προλεταριάτου.
Το πρώτο συνέδριο της «Ενωσης των Κομμουνιστών» ήταν μια μεγάλη νίκη των ιδεολογικών και των οργανωτικών αρχών που είχαν επεξεργαστεί οι θεμελιωτές της επιστημονικής κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης.
Το πρώτο ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί από τους ηγέτες της «Ενωσης Κομμουνιστών» μετά την ίδρυση του Κόμματος ήταν η έκδοση ενός κεντρικού δημοσιογραφικού οργάνου. Την ίδια περίοδο μεγάλη συμβολή στη διάδοση των ιδεών και της επιστημονικής θεωρίας που επεξεργάζονταν οι Μαρξ - Ενγκελς είχε η «Γερμανική εφημερίδα των Βρυξελλών», με την οποία και συνεργάζονταν από το Σεπτέμβρη του 1847.
Βεβαίως, μετά την ίδρυση της «Ενωσης των Κομμουνιστών», το ξεκαθάρισμα των οργανωτικών αρχών της ώστε να γίνει μαζικό επαναστατικό κόμμα του προλεταριάτου, και της βάσης της ιδεολογικής της συγκρότησης, απέμενε η επεξεργασία του προγράμματός της. Αυτό ανατέθηκε στο δεύτερο συνέδριό της που συνήλθε στο Λονδίνο από τις 29 του Νοέμβρη ως τις 8 του Δεκέμβρη του 1847. Σ' αυτό πήραν μέρος αντιπρόσωποι κοινοτήτων από πολλές χώρες όπως τη Γερμανία, την Αγγλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Πολωνία, την Ελβετία, κλπ. Τις εργασίες του συνεδρίου τις διευθύνανε ο Μαρξ και ο Ενγκελς. Το συνέδριο επικύρωσε οριστικά το καταστατικό της «Ενωσης των Κομμουνιστών», αφού πρώτα συζητήθηκε και αναλύθηκε σε όλες τις κοινότητες της Ενωσης. Σχετικά με το πρόγραμμα αναπτύχθηκε μεγάλη συζήτηση.
Υστερα από τη συζήτηση όλοι οι αντιπρόσωποι στο συνέδριο δέχτηκαν ομόφωνα τις αρχές του επιστημονικού κομμουνισμού που ήταν διατυπωμένες από τα έργα των Μαρξ - Ενγκελς.
Στον Μαρξ και στον Ενγκελς επίσης ανατέθηκε να γράψουν το πρόγραμμα της Ενωσης. Υστερα από μερικές βδομάδες το πρόγραμμα ήταν έτοιμο και ονομάστηκε «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος».
Το «Μανιφέστο» και η συγγραφή του
Η συγγραφή του «Μανιφέστου» ξεκίνησε με ένα πρώτο υλικό που αποτελούνταν από την «ομολογία πίστης» στην Ενωση που έγραψε ο Ενγκελς ως εκπρόσωπός της από το Παρίσι. Ο Ενγκελς, στην προσπάθειά του να πείσει για την ορθότητα των δικών του ιδεών και του Μαρξ, κόντρα σε μικροαστικές αντιλήψεις άλλων μελών της Ενωσης, ξεκίνησε συζητήσεις μέσα στους εργάτες, κυρίως στους ράφτες και τους επιπλοποιούς. Οι συζητήσεις αυτές απέδωσαν καρπούς αφού οι εργάτες του Παρισιού τον εξουσιοδότησαν να γράψει αυτός την «ομολογία πίστης» εξ ονόματος των «Δικαίων» του Παρισιού προς την Ενωση. Αυτό έγινε τον Οκτώβρη του 1847 και την έγραψε σε 25 ερωτήσεις - απαντήσεις. Την έστειλε δε με γράμμα του στον Μαρξ, στα πλαίσια της αναγκαιότητας επεξεργασίας του προγράμματος της «Ενωσης των Κομμουνιστών» γράφοντάς του τα εξής:
«Σκέψου λίγο την ομολογία πίστης. Πιστεύω ότι το καλύτερο είναι η απάλειψη της μορφής της κατήχησης και ο τίτλος "Κομμουνιστικό Μανιφέστο". Πρέπει να του προσθέσουμε έναν ορισμένο όγκο ιστορίας και η σημερινή του μορφή δεν προσφέρεται πολύ καλά γι' αυτό. Θα πάρω μαζί μου από το Παρίσι ό,τι έγραψα. Είναι απλά αφηγηματικό, αλλά έχει άθλια συνταχθεί, με τρομερή βιασύνη» (Γράμμα στον Μαρξ της 23ης - 24ης του Νοέμβρη 1847).
Το σχέδιο αυτό του Ενγκελς διασώθηκε. Ο ίδιος του έδωσε τον τίτλο «Βάσεις του Κομμουνισμού» αλλά όταν εκδόθηκε ο τίτλος του ήταν «Αρχές του Κομμουνισμού».
Το αποτέλεσμα των συζητήσεων στο συνέδριο ήταν η ανάθεση στον Μαρξ να συντάξει τη νέα «ομολογία πίστης» της Ενωσης σαν το επίσημο πρόγραμμά της. Ο Μαρξ δέχτηκε και έτσι κατέληξε να γράψει το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Ο Μαρξ ήταν τότε νέος, σε ηλικία 28 χρόνων.
Ο Μαρξ επέστρεψε από το Λονδίνο στις Βρυξέλλες και, με το σχέδιο του Ενγκελς και ό,τι σημειώσεις είχε από το συνέδριο, άρχισε να γράφει το νέο πρόγραμμα, υιοθετώντας τις προτάσεις του Ενγκελς να γίνει Μανιφέστο. Αρχισε το έργο με το συνήθη του λεπτομερή τρόπο, προσπαθώντας να επιτύχει μια όσο το δυνατόν πιο τέλεια μορφή. Του πήρε τόσο καιρό, ώστε ο Σάπερ και οι σύντροφοί του στην Ενωση, στις 24 του Γενάρη 1848, του έστειλαν ένα είδος τελεσιγράφου: Οτι αν το Μανιφέστο... δε φθάσει στο Λονδίνο πριν την 1η του Φλεβάρη, θα ληφθούν παραπέρα μέτρα.
Ο Μαρξ ολοκλήρωσε το «Μανιφέστο» στις αρχές του Φλεβάρη του 1848. Το χειρόγραφο στάλθηκε στο Λονδίνο όπου και εκδόθηκε στα μέσα Φλεβάρη του 1848. Ηταν η περίοδος που ξέσπασε η επανάσταση στο Παρίσι, την οποία και μελέτησε ο Μαρξ γράφοντας το έργο του «Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία 1848-1850».
Το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» είναι το πρώτο προγραμματικό κείμενο του επιστημονικού κομμουνισμού και το πρώτο πρόγραμμα μιας διεθνούς κομμουνιστικής οργάνωσης. Στο «Μανιφέστο» διατυπώνονται περιληπτικά οι βασικές θέσεις της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, οι αντικειμενικοί νόμοι της εξέλιξης της κοινωνίας, η νομοτέλεια για το πέρασμα από τον έναν τρόπο παραγωγής στον άλλον. Η ιστορία όλων των ως τότε ταξικών κοινωνιών χαρακτηρίζεται από το «Μανιφέστο» ιστορία πάλης των τάξεων.«Ελεύθεροι και δούλοι, πατρίκιοι και πληβείοι, μάστορες και καλφάδες, με λίγα λόγια καταπιεστές και καταπιεζόμενοι, ήταν πάντοτε σε έναν αιώνιο ανταγωνισμό, έκαναν έναν αδιάκοπο, πότε κρυφό και πότε φανερό, αγώνα που τελείωνε πάντοτε με έναν επαναστατικό μετασχηματισμό όλου του κοινωνικού οικοδομήματος ή με τη γενική καταστροφή των τάξεων που αγωνίζονταν».
Στο «Μανιφέστο» αναλύονται συνοπτικά αλλά θαυμάσια οι νόμοι εξέλιξης του καπιταλισμού και οι όροι για τη γρήγορη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και τη γέννηση της μεγάλης μηχανικής παραγωγής. Με καταπληκτική δύναμη και βάθος το «Μανιφέστο» αναλύει τις ανταγωνιστικές αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν τον καπιταλισμό και αποδείχνει πως η καταστροφή του είναι αναπόφευκτη.
Η αστική κοινωνία που ξεπήδησε από τα σπλάχνα της φεουδαρχίας, γράφουν στο «Μανιφέστο» ο Μαρξ και ο Ενγκελς, δεν εξαφάνισε τις ταξικές αντιθέσεις, αλλά απλώς στη θέση των παλιών δημιούργησε καινούριες τάξεις, καινούριους όρους καταπίεσης και καινούριες μορφές αγώνα. Μια από τις εκδηλώσεις της σύγκρουσης ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και στις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις είναι οι περιοδικές οικονομικές κρίσεις που συγκλονίζουν την αστική κοινωνία. Τις κρίσεις αυτές η αστική τάξη τις ξεπερνάει καταστρέφοντας τεράστιες ποσότητες από υλικά αγαθά με το λυσσασμένο ανταγωνισμό για την κατάκτηση καινούριων αγορών κατανάλωσης. Αλλά έτσι προετοιμάζει ακόμη πιο μεγάλες, ακόμη πιο καταστροφικές κρίσεις.
Το «Μανιφέστο» αποκαλύπτει την υποκρισία της καπιταλιστικής κοινωνίας, όπως την αστική ηθική, το αστικό κράτος όπου η κρατική εξουσία είναι το όργανο που διευθύνει γενικά όλες τις υποθέσεις που αφορούν μόνο την αστική τάξη, εστιάζοντας στην αναγκαιότητα της αντικατάστασης της ατομικής ιδιοκτησίας ως το θεμέλιο όλων των δεινών για το προλεταριάτο. Αναδεικνύει τη δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς ως αποτέλεσμα ανάπτυξης του καπιταλισμού, καταδικάζει τους επιθετικούς πολέμους της που είναι γνώρισμα φυσικό του καπιταλισμού και αποδείχνει πως με το γκρέμισμα του καπιταλιστικού συστήματος αλλάζουν ριζικά οι διεθνείς σχέσεις. Μαζί με τον ανταγωνισμό των τάξεων στο εσωτερικό του έθνους θα εξαφανιστεί και η έχθρα ανάμεσα στα έθνη. Ετσι θα εξαφανιστούν και οι αφορμές που προκαλούν τις διεθνείς συγκρούσεις και τους πολέμους. Το «Μανιφέστο» αποδείχνει πως στην αστική κοινωνία το προλεταριάτο καταπιέζεται και πως η αποστολή της εργατικής τάξης είναι κοσμοϊστορική, γιατί θα γίνει ο νεκροθάφτης του καπιταλισμού και ο οικοδόμος της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ο καπιταλισμός στηρίζεται στη μισθωτή εργασία, στην άγρια εκμετάλλευση των εργατών αλλά ταυτόχρονα συγκεντρώνει τους εργάτες στα εργοστάσια και συνενώνει την εργατική τάξη. Από όλες τις τάξεις που στον καπιταλισμό αντιδρούν στην αστική τάξη, μόνο το προλεταριάτο είναι μια συνεπής επαναστατική τάξη που αγωνίζεται για την απελευθέρωσή του και ταυτόχρονα για την απελευθέρωση ολόκληρης της κοινωνίας από την εκμετάλλευση.
Τεράστια σημασία έχει η ιδέα που προβάλλεται στο «Μανιφέστο» για τη μετατροπή του προλεταριάτου σε κυρίαρχη τάξη. Εδώ διατυπώνεται μια από τις πιο θαυμάσιες και τις πιο σπουδαίες ιδέες του μαρξισμού σχετικά με το κράτος, συγκεκριμένα η ιδέα για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Στο «Μανιφέστο» προσδιορίζονται τα εξής βασικά προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η εργατική τάξη όταν θα κατακτήσει την πολιτική εξουσία: «Το προλεταριάτο χρησιμοποιεί την πολιτική του κυριαρχία για να αποσπάσει από την αστική τάξη βήμα προς βήμα όλο το κεφάλαιο, για να συγκεντρώσει όλα τα μέσα της παραγωγής στα χέρια του κράτους, δηλαδή του προλεταριάτου που θα οργανωθεί σε κυρίαρχη τάξη, και για να αυξήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα τις παραγωγικές δυνάμεις». Ο Β. Ι. Λένιν γράφει σχετικά μ' αυτό τα εξής: «Εδώ βλέπουμε να διατυπώνεται μια από τις πιο θαυμάσιες και τις πιο σπουδαίες ιδέες του μαρξισμού σχετικά με το κράτος, συγκεκριμένα η ιδέα για τη δικτατορία του προλεταριάτου2. Το κράτος, το οργανωμένο δηλαδή σε κυρίαρχη τάξη προλεταριάτο, αυτό είναι η δικτατορία του προλεταριάτου».
Στο «Μανιφέστο» ο Μαρξ και ο Ενγκελς αναπτύσσουν για πρώτη φορά τις βασικές θέσεις της θεωρίας τους για το Κομμουνιστικό Κόμμα. Τονίζουν πως οι κομμουνιστές δεν έχουν κανένα συμφέρον διαφορετικό από τα συμφέροντα που έχει το προλεταριάτο στο σύνολό του, και πως οι κομμουνιστές είναι η εμπροσθοφυλακή του.
Οι κομμουνιστές, που σύμφωνα με τους Μαρξ και Ενγκελς όχι μόνο δεν κρύβουν τις ιδέες τους αλλά τις προπαγανδίζουν ανοιχτά, οπλισμένοι με την πρωτοπόρα επαναστατική θεωρία, είναι το μοναδικό κόμμα που κατανοεί τις νομοτέλειες της κοινωνικής εξέλιξης, το μοναδικό κόμμα που είναι ικανό να μπει μπροστά στον αγώνα του προλεταριάτου για την ανατροπή του καπιταλισμού, για την οικοδόμηση της αταξικής, κομμουνιστικής κοινωνίας.
Το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» τελειώνει με τα περήφανα λόγια που αντηχούν σαν ένα φλογερό κάλεσμα των εργατών όλων των χωρών στον αγώνα για το γκρέμισμα του καπιταλισμού και για τη νίκη του κομμουνισμού: «Οι κυρίαρχες τάξεις ας τρέμουν μπροστά στην κομμουνιστική επανάσταση! Οι προλεταριάτοι δεν έχουν να χάσουν τίποτα άλλο εκτός από τις αλυσίδες τους. Αλλά θα κερδίσουν τον κόσμο ολόκληρο».
«ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ, ΕΝΩΘΕΙΤΕ».
Πηγές:
1. «Παγκόσμια Ιστορία της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ», τ. ΣΤ1, εκδόσεις «Μέλισσα»
2. Φρίντριχ Ενγκελς, «Για την ιστορία της Ενωσης των Κομμουνιστών», Διαλεχτά Εργα, τ. 2ος σελ 390-413, εκδόσεις «Γνώσεις».
Λ. Κ.
