17 Ιαν 2012

29 ΙΟΥΛΙΟΥ 1938 Το Κίνημα των Χανίων κατά της Μεταξικής Δικτατορίας



29 ΙΟΥΛΙΟΥ 1938
Το Κίνημα των Χανίων κατά της Μεταξικής Δικτατορίας
Ο Βαγγέλης Κτιστάκης, ο κομμουνιστής ηγέτης του αντιδικτατορικού κινήματος Κρήτης
Το πρωί της 29ης Ιούλη του 1938, από τον Σταθμό Ασυρμάτου των Χανίων μεταδόθηκε το παρακάτω διάγγελμα1:
«Προς την Α. Μ. τον Βασιλέα
Προς τας ενόπλους δυνάμεις
Προς τον ελληνικό λαό
Στρατός και λαός αδελφωμένοι κατέλυσαν αρχάς λαομισήτου τυραννίας εκπροσωπούμενης υπό του στρατηγού Μεταξά. Ανακτήσας ελευθερίας αυτού απευθύνεται προς την Α. Μ. τον Βασιλέα και ζητεί την άμεσον απομάκρυνσιν της τυραννικής Κυβερνήσεως Μεταξά, την αποκατάστασιν του κράτους του νόμου και των λαϊκών ελευθεριών και τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως Εθνικής Σωτηρίας εκ των αρίστων Ελλήνων, αδιακρίτως πολιτικών παρατάξεων, προς αντιμετώπισιν των αμεσοτάτων εσωτερικών και εξωτερικών κινδύνων, τους οποίους διατρέχει η χώρα μας και διά την δημιουργίαν μιας νέας Ελλάδος, πράγματι ηνωμένης ψυχικώς και ικανής να αντιμετωπίση με σθένος και φρόνησιν τας δυσκόλους στιγμάς, που διέρχεται η ανθρωπότης. Με αδελφικόν χαιρετισμόν προς τας ενόπλους δυνάμεις και ολόκληρον τον λαόν. Ζήτω Ο Βασιλεύς, ζήτω η Ελλάς.
Η Επαναστατική Επιτροπή:
Μητσοτάκης, Βολουδάκης, Μουντάκης, Παΐζης, Μάντακας στρατιωτικός διοικητής».
Το διάγγελμα αυτό περιείχε δύο στοιχεία άκρως σημαντικά που αντέφασκαν κραυγαλέα μεταξύ τους, όχι στη βάση της γνώσης των πραγμάτων που αποκτήσαμε εκ των υστέρων από την ιστορία αλλά με τη γνώση που είχαν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ζώντας την ιστορία την ώρα που εξελισσόταν ως γεγονός. Από τη μια μεριά το διάγγελμα ανακοίνωνε την πραγματοποίηση ενός γενικού λαϊκού ξεσηκωμού στην πόλη των Χανίων εναντίον της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου κι από την άλλη εναπόθετε την πραγματοποίηση των πολιτικών στόχων αυτού του κινήματος, που ήταν η αλλαγή της πολιτικής κατάστασης στη χώρα, στον κύριο στυλοβάτη του δικτατορικού καθεστώτος, τον Βασιλιά Γεώργιο τον Β΄.
Ο πρόεδρος της Φιλικής Εταιρείας Χανίων Σταύρος Παπαδοκωνσταντάκης
Τι πραγματικά είχε συμβεί; Από την απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε το Κίνημα των Χανίων, την ιστορική του σημασία και το πλέγμα των αντιφάσεων μέσα στο οποίο ανέπτυξε τον ιστορικό του βηματισμό. Προηγουμένως όμως οφείλουμε να σταθούμε εν συντομία στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου ούτως ώστε τα γεγονότα που εξετάζουμε να πάρουν τη σωστή τους διάσταση η οποία προσδιορίζεται από τις συνθήκες μέσα στις οποίες συντελούνται.
Η επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου
Η Δικτατορία του Μεταξά επιβλήθηκε, τυπικά, στις 4 Αυγούστου του 1936. Ουσιαστικά, όμως, είχε αρχίσει η επιβολή της πολύ νωρίτερα με την ανοχή του αστικού πολιτικού κόσμου, στην ενεργό στήριξη του Παλατιού και φυσικά της κυρίαρχης τάξης. Ο δικτάτορας ουδέποτε είχε κρύψει την προτίμησή του στο δικτατορικό τρόπο διακυβέρνησης, ενώ ήταν γνωστός οπαδός των φασιστικών καθεστώτων που εκείνη την περίοδο κυριαρχούσαν σε Ιταλία, Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σε συνέντευξή του, για παράδειγμα, στην εφημερίδα «Καθημερινή»2 το Γενάρη του 1934, ο Μεταξάς είχε, μεταξύ άλλων, υπογραμμίσει: «Το κοινοβουλευτικόν σύστημα είναι εν απολύτω αδυναμία να ανταποκριθή εις τα νέα προβλήματα, τα οποία εδημιούργησεν η ζωή των λαών ...το πρόβλημα δεν είναι πώς θα μείνωμεν εις τον κοινοβουλευτισμόν, αλλά διά ποίας θύρας θα εξέλθωμεν εξ αυτού. Διά της θύρας του κομμουνισμού ή διά της θύρας του εθνικού κράτους».
Παρ' όλα αυτά, οι θιασώτες του αστικού κοινοβουλευτισμού δεν έπραξαν τίποτα για να του κλείσουν το δρόμο, όταν ακόμη ήταν νωρίς. Ετσι, όταν στις 5 Μάρτη του 1936 ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Β΄ έκανε τον Ι. Μεταξά υπουργό Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Δεμερτζή, πολλοί ήταν αυτοί που νόμισαν - κι ακόμη περισσότεροι αυτοί που διέδωσαν - πως ο μονάρχης παρενέβαινε δυναμικά για να αποφύγει μια δικτατορία. Φαινομενικά έτσι είχαν τα πράγματα, αφού το πρωί της ίδιας ημέρας - και φυσικά πριν υπουργοποιηθεί ο Μεταξάς - πραγματοποιήθηκε στο υπουργείο Στρατιωτικών σύσκεψη της ανώτατης ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας με θέμα την κήρυξη δικτατορίας. Μάλιστα, μετά τη σύσκεψη ο - μέχρι εκείνη τη στιγμή - υπουργός στρατιωτικών Αλ. Παπάγος πήγε στα ανάκτορα και ζήτησε από το Βασιλιά να παύσει την κυβέρνηση Δεμερτζή και να ορίσει νέα, εξωκοινοβουλευτική της εμπιστοσύνης των ανακτόρων και των ενόπλων δυνάμεων3. Την εξέλιξη αυτή ο Ε. Βενιζέλος, σε επιστολή που έστειλε από το Παρίσι στο φίλο του Λουκά Ρούφο, στις 9/3/1936, σχολίαζε ως εξής: «Δεν είναι ανάγκη να σου είπω πόσον ζωηρά είναι η χαρά μου, διότι ο Βασιλεύς απεφάσισε να πατάξη επί τέλους τας διηνεκείς επεμβάσεις των στρατιωτικών παραγόντων, απομακρύνας από την κυβέρνησιν, μετά την τελευταίαν αυθάδειάν των, τον Παπάγον και Πλατήν, και αναθέσας το Υπουργείον των Στρατιωτικών εις τον Μεταξάν. Με την ενέργειάν του αυτήν ο Βασιλεύς απέκτησε πάλιν ακέραιον το κύρος του, τόσον απαραίτητον διά την αποκατάστασιν της ψυχικής ενότητος του Ελληνικού λαού και την οριστικήν επάνοδον της Χώρας εις κανονικόν πολιτικόν βίον... Από μέσα από την καρδιά μου αναφωνώ: Ζήτω ο Βασιλεύς!»4
Ο παράνομος «Ριζοσπάστης» της 20 - 8 - 1933 με τις πρώτες εκτιμήσεις για το κίνημα των Χανίων
Στην πραγματικότητα βέβαια αρνούμενο το παλάτι να ...στέψει τον Παπάγο δικτάτορα και υπουργοποιώντας τον Μεταξά δεν αρνούνταν τη δικτατορία αλλά επέλεγε αυτόν που θα έπρεπε να την κάνει. Ακριβώς αυτό υπογράμμιζε ο «Ριζοσπάστης» ο οποίος έγραφε5: «Η παρουσία του Μεταξά στο υπουργείο Στρατιωτικών, όχι μόνο δεν αποτελεί καμιά εγγύηση για το λαό αλλά αντίθετα αποτελεί πρόκληση κατά των εργαζομένων. Ο Μεταξάς είναι ο πιο ραφιναρισμένος φασίστας με καθαρά χιτλερικό, φασιστικό πρόγραμμα. Δεν είναι ανάγκη ν' αναφέρουμε τις αλλεπάλληλες δηλώσεις του και τις ενέργειές του που απέβλεπαν πάντα σε μια προσωπική δικτατορία. Η εγκαθίδρυσή του σήμερα στο υπουργείο Στρατιωτικών δείχνει μια ανακατάταξη δυνάμεων μέσα στους στρατιωτικούς - δικτατορικούς κύκλους και μια προσπάθεια της μοναρχίας συγκέντρωσης όλων των αυλόδουλων στρατοκρατικών δυνάμεων για εγκαθίδρυση μιας βασιλικής δικτατορίας, δεδομένου πως τόσο ο ίδιος ο Μεταξάς, όσο και οι στρατιωτικοί πάνω στους οποίους στηρίχτηκε είναι της απολύτου εμπιστοσύνης του Βασιλιά».
Η ακρίβεια με την οποία η εφημερίδα του ΚΚΕ εκτίμησε τα γεγονότα και πρόβλεψε όσα θα επακολουθούσαν είναι ομολογουμένως καταπληκτική. Δύο, περίπου, μήνες αργότερα, στις 27 Απρίλη 1936, ο Μεταξάς αντικατέστησε τον αποθανόντα Δεμερτζή στη θέση του πρωθυπουργού και η κυβέρνηση που σχημάτισε πήρε την ψήφο εμπιστοσύνης όλου, σχεδόν, του αστικού πολιτικού κόσμου. Στη συνέχεια, τρεις μέρες μετά την ψήφο εμπιστοσύνης, η Βουλή διέκοψε τις εργασίες της μέχρι το τέλος Σεπτέμβρη, αφού προηγούμενος έδωσε στη μεταξική κυβέρνηση το δικαίωμα να εκδίδει διατάγματα. Ετσι εγκαθιδρύθηκε στη χώρα ένα ιδιότυπο καθεστώς που αργότερα πολύ εύστοχα ονομάστηκε «καθεστώς της 3 1/2 Αυγούστου»6. Η ολοκλήρωση της πορείας προς τη φασιστική δικτατορία ήρθε στις 4 Αυγούστου του 1936 όταν στις 8 το βράδυ ο Μεταξάς, έχοντας πλήρη κάλυψη από τα ανάκτορα, συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο και ζήτησε από τους υπουργούς του να υπογράψουν δύο διατάγματα7 όπου με το πρώτο διάταγμα αναστέλλονταν η ισχύς βασικών άρθρων του Συντάγματος και με το δεύτερο διαλυόταν η βουλή. Ως βασική αιτία για την επιβολή της δικτατορίας προβαλλόταν - τι άλλο; - ο λεγόμενος κομμουνιστικός κίνδυνος!!!
Φυλακισμένοι για συμμετοχή στο Κίνημα
Παρά τον φιλοφασιστικό της προσανατολισμό, η «4η Αυγούστου» είχε ευθύς εξαρχής τη στήριξη της Μεγάλης Βρετανίας, δεδομένου ότι ούτε τα βρετανικά συμφέροντα επιδίωκε να θίξει αλλά ούτε και ο βρετανικός ιμπεριαλισμός ενδιαφερόταν για τέτοιου είδους ιδεολογικές αποχρώσεις. Αλλα ζητήματα απασχολούσαν το βρετανικό χρηματιστικό κεφάλαιο κι αυτά συνοψίζονται στα παρακάτω: Στο διάστημα 1922 - 1932 παρουσιάζεται στην Ελλάδα μια τεράστια εισβολή ξένων κεφαλαίων, σχεδόν διπλάσια απ' αυτήν που είχαμε την εποχή του Τρικούπη. Το εξωτερικό χρέος της χώρας έφτανε τα 1.022 εκατομμύρια χρυσά φράγκα, ενώ το εσωτερικό ήταν 144 εκατομμύρια χρυσά φράγκα. Συστηματικοί δανειστές της χώρας - αγοραστές δηλαδή ελληνικών χρεογράφων - ήταν οίκος Hambro του Λονδίνου (γνωστός από τα δάνεια της εποχής του Τρικούπη), το συγκρότημα Speyer and Co της Ν. Υόρκης και η Εθνική Τράπεζα Αθηνών. Το 67,42% του εξωτερικού χρέους ήταν αγγλικά κεφάλαια, το 9,88% ήταν κεφάλαια των ΗΠΑ, το 7,52% ήταν γαλλικά κεφάλαια, το 5,40% σουηδικά, το 3,44% βελγικά, το 1,7% γερμανικά και το 1,65% ιταλικά. Επίσης, ένα ποσό 108 εκατομμυρίων δολαρίων (περίπου το 20% του συνολικού εξωτερικού χρέους) ήταν χρεόγραφα οι κάτοχοι των οποίων ζούσαν στην Ελλάδα8. Η κατάσταση αυτή οδήγησε στο να κηρυχθεί η χώρα σε πτώχευση το 1932. Ομως και μετά την πτώχευση τα ξένα κεφάλαια δε σταματούν να εισρέουν. Συνεπώς, γίνεται εύκολα αντιληπτό τι τεράστια συμφέροντα είχε το ντόπιο και ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα και πόσο ενδιαφερόταν για τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις. Και φυσικά δε χρειάζεται πολύ μυαλό για να κατανοήσουμε γιατί ο μόνιμος υφυπουργός της Αγγλίας Ρ. Βάνσιταρτ έγραφε σε υπόμνημά του το Μάη του 1937: «Βρήκαμε ότι το καθεστώς Μεταξά είναι πολύ πιο συνεννοήσιμο από πολλά από τα προϋπάρχοντα καθεστώτα»9. Στο ίδιο πνεύμα ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Αντ. Ηντεν έλεγε στις 28 - 4 - 1937 στη Βουλή των Κοινοτήτων: «Η πολιτική της βρετανικής κυβερνήσεως εμπνέεται απολύτως από συμπάθεια προς τον Ελληνικό λαό και την κυβέρνησίν του». Κι όταν κλήθηκε να πάρει θέση σχετικά με τον αντιδημοκρατικό χαρακτήρα του καθεστώτος Μεταξά, ο Ηντεν δε δίστασε να πει: «Εδηλώσαμε πάντοτε ότι δεν είμεθα διατεθειμένοι να στηρίξωμε την εξωτερική μας πολιτική σε ιδεολογίες»10.
Το καθεστώς και οι αντιλήψεις για την αντιδικτατορική πάλη
Το ΚΚΕ δεν είχε ψευδαισθήσεις για το ρόλο του Μεταξά (Ο «Ριζοσπάστης» στις 6/3/1936)
Από τις πρώτες μέρες της δικτατορίας πιάστηκαν και στάλθηκαν στις εξορίες 700 περίπου αντιφασίστες ενώ πολλοί άλλοι ρίχτηκαν στις φυλακές. Τη νύχτα της 4ης Αυγούστου που έγινε το πραξικόπημα η Ασφάλεια της Αθήνας συνέλαβε τον βουλευτή του Παλλαϊκού Μετώπου Δημήτρη Γληνό, τον πανεπιστημιακό Αλέξανδρο Σβώλο, τον αρχηγό του Αγροτικού Κόμματος Ιωάννη Σοφιανόπουλο, τον αγροτικό ηγέτη της Αριστεράς Κώστα Γαβριηλίδη, τον βουλευτή των Φιλελευθέρων Θεμ. Τσάτσο και τον δημοσιογράφο Νίκο Καρβούνη. Ταυτόχρονα, έθεσε υπό τον έλεγχό της τον αστικό Τύπο, έκλεισε τον «Ριζοσπάστη» και τα υπόλοιπα έντυπα του ΚΚΕ, κατάσχεσε και έριξε στην πυρά κάθε είδους βιβλίο που θα μπορούσε να θεωρηθεί προοδευτικό - ακόμη και έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων - έθεσε υπό απηνή διωγμό τους κομμουνιστές και γενικότερα τους προοδευτικούς πολίτες, τους συνδικαλιστές και γενικά οποιονδήποτε θα μπορούσε να αναπτύξει οποιασδήποτε μορφής δράση εναντίον του καθεστώτος. Στις 19 Σεπτέμβρη του 1937 συνελήφθη ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης και εν συνεχεία ακολούθησαν ισχυρότατα χτυπήματα στον παράνομο κομματικό μηχανισμό, χωρίς όμως ποτέ να γίνει κατορθωτό να σταματήσει η παράνομη κομμουνιστική αντιδικτατορική δράση.
Από τα δύο μεγάλα αστικά κόμματα, το δεξιό «Λαϊκό» και το κεντρώο «Φιλελεύθερο», η δικτατορία δεν ένιωσε καμία απειλή. Η αντιδικτατορική δράση του ελληνικού λαού εκδηλώθηκε ποικιλόμορφα από την πρώτη στιγμή. Εργαζόμενοι και νεολαία, με όσα μέσα διέθεταν, εκδήλωναν την αντίθεσή τους στο καθεστώς με κάθε ευκαιρία. Ομως, αν και ο στόχος ήταν κοινός, δηλαδή να πέσει η δικτατορία - οι κατευθύνσεις που ακολουθούσαν οι λαϊκές οργανώσεις και το ΚΚΕ, από τη μία, και οι αστικές αντιδικτατορικές δυνάμεις, από την άλλη, ήταν διαμετρικά αντίθετες. Το ΚΚΕ, το οποίο προωθούσε την κοινή αντιδικτατορική δράση όλων των πολιτικών δυνάμεων και οργανώσεων που ήταν αντίθετες με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, επιδίωκε την ανατροπή του μέσα από την οργάνωση και δράση του λαού. Αντίθετα, τα αστικά αντιδικτατορικά κόμματα και οι ηγέτες τους δεν ήθελαν το λαό στο προσκήνιο, επιδιώκοντας την πτώση της δικτατορίας είτε με πρωτοβουλία του βασιλιά, είτε με κάποιο στρατιωτικό κίνημα. Επρόκειτο για επιδιώξεις, που, στο βαθμό που συνοδεύονταν από ειλικρινείς προθέσεις, δεν μπορούσαν παρά να οδηγήσουν σε αδιέξοδο και, φυσικά, στην ισχυροποίηση της δικτατορίας. Την πραγματικότητα αυτή υπογράμμιζε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο το ΠΓ της ΚΕ του κόμματος σε απόφασή του το Δεκέμβρη του 1936, όπου έλεγε11: «Ολη η πείρα του δικτατορικού τετραμήνου απέδειξε πως τα διαβήματα των αρχηγών στην Αυλή όταν γίνονται εν αγνοία και χωρίς την κινητοποίηση των λαϊκών μαζών αποβαίνουνε μάταια. Ολη η πείρα του φασιστικού τετραμήνου απέδειξε πως η πολιτική της άρνησης του κοινού αντιδικτατορικού λαϊκού μετώπου που ακολούθησαν ως τώρα τα κόμματα, ενίσχυσε και ενισχύει, στήριξε και στηρίζει τη φασιστική δικτατορία».
Φυλακισμένοι για συμμετοχή στο Κίνημα
Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούσαν τα αστικά κόμματα στην «4η Αυγούστου» έδινε στον Μεταξά τη δυνατότητα να επιδεικνύει πυγμή χωρίς κόστος, να τρομοκρατεί τις συντηρητικές μάζες χωρίς επιπτώσεις για το καθεστώς του. Στις 23 Γενάρη του 1938γράφει στο ημερολόγιό του: «Επρεπε να πλήξω. Και έπληξα. Εξώρισα Καφαντάρην, Πολυχρονόπουλον, Δαρβέρην, Μυλωνάν, Αλ. Μελάν, Καλκάνην και θα συνεχίσω και δι' άλλους». Στην επόμενη καταγραφή, στις 30 Γενάρη, συμπληρώνει: «Αι εκτοπίσεις είχον κεραυνοβόλον αποτέλεσμα. Ησύχασαν όλοι. Θα συμπληρωθούν κατ' ανάγκην»12.
Ετσι είχαν τα πράγματα. Δύο ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις αναφορικά με τον τρόπο και τις μεθόδους αντίδρασης γινόταν προσπάθεια να συνενωθούν για την επίτευξη του κοινού στόχου. Η συνένωση αυτή έγινε κατορθωτή σε τοπικό επίπεδο με την προετοιμασία και την εκδήλωση του κινήματος στα Χανιά της Κρήτης. Ας δούμε πώς:
Η προετοιμασία του κινήματος στα Χανιά
Η Κρήτη λόγω των αγωνιστικών παραδόσεων του λαού της, ο οποίος στη μεγάλη του πλειοψηφία είχε δημοκρατικά - αντιμοναρχικά αισθήματα, κάθε άλλο παρά φιλικά διακείμενη ήταν προς το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Την πραγματικότητα αυτή αντιλαμβανόταν πολύ καλά ο δικτάτορας, ο οποίος στις 7 Νοέμβρη 1936 επισκέφτηκε το νησί και μίλησε στα Χανιά με έκδηλη την αγωνία να βρει ένα πλαίσιο επαφής με τους Κρητικούς. «Σήμερα - είπε13 - βλέπω την Κρήτη διά πρώτην φοράν. Εγώ, καλά ή κακά, ευρέθην εις μία μεγάλην αντίθεσιν με τον πολιτικόν άνδρα, τον μεγάλο συμπολίτη σας... Δεν ενόμισα λοιπόν πως θα ήτο ευπρεπές δι' εμέ, και θα ήτο ανευλάβεια διά εσάς να έλθω εδώ διά να σας εκδηλώσω την αντίθεσή μου προς τον μεγάλο συμπολίτη σας και ενόμισα ότι αυτό έπρεπε να το αποφύγω. Επειτα οι καιροί άλλαξαν. Η μοίρα των ανθρώπων έδωκε και αυτή τα αποτελέσματά της. Αλλά ούτε και τότε ενόμισα πως ήτο καιρός να έλθω να σας ιδώ, διότι ήθελα να έλθω εδώ πέρα άγγελος ειρήνης, ήθελα να έλθω κήρυξ εθνικής ομονοίας, ήθελα να έλθω άγγελος καταπαύσεως των παθών. Επήλθεν η 4η Αυγούστου. Μετά τη 4η Αυγούστου όλοι οι Ελληνες επήραμε ένα μεγάλο σφουγγάρι και εσβήσαμε του παρελθόντος όλα τα πάθη και τα μίση. Και είπα, τώρα ημπορώ να μεταβώ εις Κρήτην. Τώρα κανένας από τους υπερήφανους Κρήτας δεν ημπορεί να παρεξηγήση τον ερχομό μου».
Πρακτικό συνεδρίασης της Επαναστατικής Επιτροπής Χανίων
Στην Κρήτη, είχε αναπτυχθεί πλατιά αντιφασιστική δράση πολύ πριν επιβληθεί η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Εξέχουσα ηγετική μορφή σε αυτή τη δράση είχε αναδειχτεί ο κομμουνιστής Βαγγέλης Κτιστάκης, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Γερμανία στα χρόνια της ανόδου του ναζισμού και γνώρισε το φαινόμενο σε όλες του τις πλευρές14. Η αντιφασιστική δράση των Κρητικών συνεχίστηκε και μετά τη μεταξική δικτατορία. Το 1937, με πρωτοβουλία της Κομματικής Οργάνωσης Κρήτης του ΚΚΕ, ιδρύθηκε στα Χανιά η Οργάνωση «Φιλική Εταιρεία». Μια παράνομη αντιφασιστική οργάνωση, στις γραμμές της οποίας συμμετείχαν κομμουνιστές, βενιζελικοί, άλλοι δημοκράτες, νέοι και ενήλικες, εργάτες και αγρότες. Πρόεδρος της Οργάνωσης ήταν ο Σταύρος Παπαδοκωνσταντάκης και ηγετική της φυσιογνωμία ο νεαρός δικηγόρος Βαγγέλης Χατζηαγγελής. Η οργάνωση είχε πλατιά επιρροή κι αυτό φάνηκε το Μάρτη του 1937, όταν ο Μεταξάς με τον βασιλιά Γεώργιο επισκέφθηκαν το νησί. Στα Χανιά, στην τελετή υποδοχής, ο δήμαρχος της πόλης Ι. Μουντάκης προσφωνεί την κουστωδία του καθεστώτος, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να αποκατασταθεί ο ομαλός πολιτικός βίος στη χώρα. Στη συνέχεια, μετά τη δοξολογία στη Μητρόπολη Χανίων, ο Μεταξάς και η συνοδεία του κατευθύνθηκαν προς τη Γενική Διοίκηση για να βρεθούν μπροστά σε δεύτερη ψυχρολουσία, αφού οι δρόμοι ήταν γεμάτοι προκηρύξεις με αντιδικτατορικό περιεχόμενο. Εξω από το κινηματοθέατρο «Πάνθεον», πολλοί αγωνιστές κατά της δικτατορίας με επικεφαλής τον κομμουνιστή Νίκο Μαριακάκη15 διέσπασαν την παράταξη φωνάζοντας αντιδικτατορικά συνθήματα. Το βράδυ, κατά τη διάρκεια του επίσημου δείπνου, βύθισαν την πόλη στο σκοτάδι. Με δυο λόγια, αντιδικτατορικές εκδηλώσεις συνόδευσαν τον δικτάτορα σε όλη του την περιοδεία στην Κρήτη και λίγο αργότερα, στις 21 Μάρτη του 1937, έγιναν νέες αντιδικτατορικές εκδηλώσεις με την ευκαιρία του ετήσιου μνημοσύνου του Ελευθερίου Βενιζέλου. Μετά το μνημόσυνο, η Αστυνομία ξεκίνησε πογκρόμ διώξεων16.
Μέσα στο 1937 η αντιδικτατορική δράση στην Κρήτη και ιδιαίτερα στα Χανιά αναπτύσσεται σημαντικά. Η ενότητα δράσης, κομμουνιστών και άλλων δημοκρατών εδραιώνεται, ενώ υπάρχουν επαφές με αντιδικτατορικές επιτροπές της Αθήνας. Σιγά σιγά σχηματίζεται η πεποίθηση ότι στην Κρήτη μπορεί να ξεκινήσει αντιδικτατορική εξέγερση, η οποία θα αποτελέσει το έναυσμα για να ξεσηκωθεί ενάντια στο καθεστώς ολόκληρη η Ελλάδα. Το Πάσχα του 1938 κατέβηκε στα Χανιά ο Αριστομένης Μητσοτάκης, παλιός πολιτευτής Χανίων και ανιψιός του Ελευθερίου Βενιζέλου. Είχε διατελέσει υπουργός στην κυβέρνηση Παπαναστασίου και από πολύ νωρίς είχε έρθει σε διαφωνία με τον Βενιζέλο. Είχε εκπροσωπήσει το Νομό Χανίων στη Γερουσία και στη Βουλή. Γενικά, ήταν άνθρωπος με επιρροή.
Ο Μητσοτάκης ζήτησε να δει εκπροσώπους της «Φιλικής Εταιρείας», όπως και έγινε. Εκεί μετέφερε μια ειδυλλιακή εικόνα της κατάστασης, δηλώνοντας ότι κόμματα και δημοκρατικές οργανώσεις στην Αθήνα ήταν έτοιμα για δυναμική αναμέτρηση με τη δικτατορία. Στη συνέχεια, ο Μητσοτάκης θα συναντηθεί και με άλλους παράγοντες της πόλης των Χανίων. Στις συναντήσεις αυτές, η κατάληξη είναι πως πρέπει να εκδηλωθεί κίνημα στην πόλη εναντίον της δικτατορίας. «Τον Απρίλη του 1938 - γράφει στα απομνημονεύματά του ο Μάρκος Βαφειάδης που εκείνο το διάστημα είχε αναλάβει την καθοδήγηση της ΚΟ Κρήτης του ΚΚΕ - πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στα Χανιά με τη συμμετοχή του Αρ. Μητσοτάκη, αρχηγού της "αριστεράς" των Φιλελευθέρων, Ιωάν. Μουντάκη Δημάρχου Χανίων και του αντιπροσώπου της ΚΟ Κρήτης Μ. Βαφειάδη... Η σύσκεψη διαπιστώνει την ανάγκη συντονισμού του λαϊκού αντιδικτατορικού αγώνα και, με προτεραιότητα τον ένοπλο, αποφασίζει και υπογράφει συμφωνία που θα περιλάβει τους εξής όρους: 1) Ανατροπή της δικτατορίας. 2) Σχηματισμός αντιδικτατορικής κυβέρνησης απ' όλα τα κόμματα της Βουλής που διέλυσε η δικτατορία και εκλογές με αναλογική. 3) Επαναφορά των απότακτων δημοκρατικών αξιωματικών, κατάργηση του ιδιωνύμου, του θεσμού της εξορίας, των αντιδημοκρατικών νόμων της δικτατορίας».17
Ο Μητσοτάκης αναγκάστηκε να γυρίσει στην Αθήνα, αφού οι κινήσεις του είχαν γίνει αντιληπτές από την Ασφάλεια, αλλά ξαναγύρισε στα Χανιά τον Ιούλη του 1938. Στο μεσοδιάστημα, η προετοιμασία της εξέγερσης δε σταμάτησε. Ετσι, με την επιστροφή του, τα πάντα συνέκλιναν στις τελικές προετοιμασίες, ενώ εκείνος διαβεβαίωνε ότι στην Αθήνα γίνονταν ανάλογες προετοιμασίες και θα εκδηλωνόταν εξέγερση και εκεί. Γράφει Ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής για όσα ακολούθησαν μετά την επιστροφή του Αρ. Μητσοτάκη: «Συναντηθήκαμε δυο τρεις φορές παίρνοντας πάντα τα μέτρα μας, συζητούσαμε, ετοιμαζόμαστε για τη μεγάλη μέρα που θα μας στελνόταν το σύνθημα από την Αθήνα. Μέρες γιομάτες πυρετό, κίνηση, όνειρα, ερωτήματα, ανησυχία, αν θα φανούμε αντάξιοι των στιγμών»18.
Συζητήσεις στην Αθήνα γίνονταν, αλλά η εικόνα δεν ήταν αυτή που παρουσίαζε ο Αρ. Μητσοτάκης στους συνομιλητές του. Οπως γράφει ο Γρ. Δαφνής, την ιδέα της κρητικής εξέγερσης είχε συλλάβει ο στρατηγός Αχ. Πρωτοσύγγελος. «Το σχέδιόν του ήτο απλούν: Ολαι αι φρουραί της Κρήτης, στηριζόμεναι εις τον κρητικόν λαόν, θα προέβαινον εις την δήλωσιν ότι ηρνούντο να υπακούουν πλέον εις την κυβέρνησιν Μεταξά και θα εζήτουν από τον βασιλέα να την αντικαταστήση. Εάν ο βασιλεύς, εν τη επιθυμία του να αποφύγη εκστρατεία κατά της Κρήτης, συγκατάνευε, τότε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα θα είχε επιτευχθή. Εάν, αντιθέτως, ο βασιλεύς εξουσιοδότει τον Μεταξάν να χτυπήση τους Κρήτας, τότε ούτοι θα έπρεπε να κρατήσουν μερικάς ημέρας, ώστε εν τω μεταξύ να δοθή η δυνατότης κινητοποιήσεως των επί της Ηπειρωτικής Ελλάδος αντιδικτατορικών δυνάμεων». Ειδικά για την Αθήνα - πάντα κατά τα γραφόμενα του Δαφνή - το σχέδιο Πρωτοσύγγελου προέβλεπε ανατίναξη των εγκαταστάσεων της Ηλεκτρικής Εταιρείας, κατάληψη του ραδιοσταθμού, συλλήψεις ηγετικών στελεχών της δικτατορίας όπως του υφυπουργού Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκη κλπ. «Το σχέδιο τούτο - καταλήγει ο Δαφνής - εγνώριζε και είχεν υιοθετήσει ο Αριστομ. Μητσοτάκης, εις τον οποίον ανετέθη η ηγεσία της εξεγέρσεως εις την Κρήτην»19. Στην ουσία δηλαδή, επρόκειτο για ένα σχέδιο καταδικασμένο σε αποτυχία, αφού στηριζόταν εξ ολοκλήρου σε μια εξέγερση που θα γινόταν μόνο στην Κρήτη, ενώ η εξέγερση στην υπόλοιπη Ελλάδα βασιζόταν στην πιθανότητα η Κρήτη - εφόσον δεχόταν την επίθεση των δυνάμεων της δικτατορίας - να αντέξει. Αν ληφθεί υπόψη ότι η εξέγερση περιορίστηκε στα Χανιά και δεν επεκτάθηκε στην Κρήτη, κι αν σε αυτό το στοιχείο προστεθεί ότι για την υπόλοιπη Ελλάδα δε φαίνεται να υπήρξαν προετοιμασίες για εξέγερση, τότε γίνεται αντιληπτό πως το κίνημα των Χανίων ήταν καταδικασμένο πριν ακόμη ξεκινήσει, ότι θυσιάστηκε στο βωμό των φρούδων ελπίδων που έτρεφαν οι αστοί αντίπαλοι της δικτατορίας, οι οποίοι περίμεναν κάποια αντίδραση κατά της 4ης Αυγούστου από τον Γεώργιο τον Β`.
Εν πάση περιπτώσει, ας δούμε πώς εκδηλώθηκε η εξέγερση των Χανίων:
Η εξέγερση ξεσπάει και ...καταρρέει
Η εξέγερση ορίστηκε να γίνει τις πρώτες πρωινές ώρες της 29ης Ιουλίου 1938. Μία ημέρα πριν, στις 28 Ιουλίου και ώρα 11 το πρωί, συγκλήθηκε σύσκεψη στο ιατρείο του δημάρχου της Πόλης Ιωάννη Μουντάκη. Μόνο που αυτό που έγινε εκεί δεν ήταν σύσκεψη συνωμοτών που ετοιμάζουν εξέγερση, αλλά πανηγύρι. Γράφει ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής20: «Πήγαμε δύο από τη Φιλική Εταιρεία. Περιμέναμε σύσκεψη της Επαναστατικής Επιτροπής και βρήκαμε σύναξη στελεχών. Ο Μητσοτάκης που τις τελευταίες μέρες είχε πάρει τα μέτρα του για ν' αποφύγει τη σύλληψη, έστειλε τους αντιπροσώπους του. Αντιπροσώπους έστειλαν και οι βενιζελικοί. Ηταν κι ο αντιπρόσωπος της κομμουνιστικής οργάνωσης Χανίων. Ολοι - όλοι καμιά δεκαπενταριά... Κανένα μέτρο προφύλαξης. Πειράγματα, αστεία, φωνές. Μερικοί περίεργοι από τα γειτονικά μαγαζιά - το ιατρείο βρισκόταν στο κέντρο της παλιάς πόλης κοντά στην πλατεία της Σπλάντζιας - ήρθαν να ρωτήσουν τι συμβαίνει. Η κίνηση ασυνήθιστη, η πόρτα ανοιχτή, ένας τοίχος μας χώριζε από το δρόμο. "Ο δήμαρχος βαφτίζει" ήταν η απάντηση. Οι περίεργοι δεν έμειναν ικανοποιημένοι, έλεγαν κανένα χωρατό, χαμογελούσαν πονηρά, έφευγαν. Ενας είπε: "Καλά κρασιά". Αλλος: "Η ώρα η καλή"».
Μέσα σε τέτοιες και άλλες παρόμοιες συνθήκες η εξέγερση ξεκίνησε περί τις 2 το πρωί της 29ης Ιουλίου. Οι εξεγερμένοι κατέλυσαν τις αρχές. Κατέλαβαν τη Γενική Διοίκηση, τη Μεραρχία, το Σύνταγμα Χανίων, το Τηλεγραφείο, τον ασύρματο και άλλες υπηρεσίες. Ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Πότης Σφακιανάκης, ο διοικητής της Μεραρχίας και άλλοι ανώτεροι υπάλληλοι και αξιωματικοί συνελήφθησαν21. Στην πραγματικότητα, βέβαια, οι συλλήψεις και τα μέτρα που λήφθηκαν για την προφύλαξη της εξέγερσης από τους εχθρούς της εν πολλοίς ήταν αστεία. Γράφει ο Χατζηαγγελής22: «Δεν πήραμε στοιχειώδη μέτρα προφύλαξης και ασφάλειας. Υστερα από την κατάληψη των αρχών και τη σύλληψη των πολιτικών και στρατιωτικών εκπροσώπων της δικτατορίας, δεν αφοπλίσαμε τη χωροφυλακή. Παντού μπήκαν ένοπλοι επαναστάτες, παντού κάποιος χωροφύλακας χαμογελούσε "κι εμείς μαζί σας - προσχωρούμε", παντού κάποιος βενιζελικός παράγοντας βρισκόταν από μηχανής θεός ν' αποτρέψει τον αφοπλισμό, την απομάκρυνση, την αντικατάσταση από τον επαναστατημένο λαό, που είχε την ευθύνη για την τάξη. Δεν αφοπλίστηκε ολοκληρωτικά ο στρατός, δεν εγκαταστάθηκε από την πρώτη στιγμή στους στρατώνες λαός, να γίνει λόχος, τάγμα, να στήσει καζάνι, να πάρει παλάσκες και γυλιό. Δεν απομονώθηκε η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Ο υπουργός Σφακιανάκης οδηγήθηκε από ενόπλους στο σπίτι του. Μπορεί να βρέθηκε και κάποιος που να του ζήτησε συγνώμη για την ενόχληση. Κάποιος έπεισε τους ενόπλους να μείνουν στο σπίτι του να τον φυλάνε μήπως και τον πειράξει κανείς. Του άφησαν και το τηλέφωνο να τηλεφωνήσει στους φίλους του στα Χανιά, στην Αθήνα, στο Ηράκλειο πως χαίρει άκρας υγείας και να μην ανησυχούν».
Το πρωί της 29ης Ιουλίου βρίσκει το λαό των Χανίων στους δρόμους. Επικρατεί επαναστατικός ενθουσιασμός. Στις 11π.μ. γίνεται λαϊκή συγκέντρωση στην Πλατεία Σιντριβανιού. Παρά τον ενθουσιασμό υπάρχει και ο σκεπτικισμός για το τι μέλλει γενέσθαι. Ναι μεν στα Χανιά η εξέγερση έχει πετύχει, αλλά από πουθενά δεν υπάρχει πληροφορία ότι κάτι αντίστοιχο επιχειρήθηκε και στην υπόλοιπη Κρήτη. Οι ομιλητές με πρώτο τον Μητσοτάκη επιβεβαιώνουν πως το κίνημα των Χανίων είναι μοναδικό στο νησί, αλλά αναμένεται να υπάρξει μίμηση και στις άλλες πόλεις. Το μούδιασμα του λαού ήταν αναπόφευκτο. Και σαν να μην έφτανε αυτό, προς το τέλος του συλλαλητηρίου δύο αεροπλάνα ρίχνουν στην πόλη μια προκήρυξη του Δικτάτορα Μεταξά ο οποίος δήλωνε αποφασισμένος να πατάξει «τους στασιαστάς διά παντός μέσου», ενημερώνοντας ταυτοχρόνως ότι «παντού της Ελλάδος επικρατεί απόλυτος τάξις και ησυχία»23.
Σε λίγο άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Ο Σφακιανάκης - όπως έπρεπε να αναμένεται - είχε ενημερώσει και κινητοποιήσει τις αρχές. Εναντίον των εξεγερμένων κινήθηκαν ισχυρές δυνάμεις καταστολής (στρατός, ναυτικό, αστυνομία). Η αντίδραση άρχισε να εξορμά από τη Σχολή Χωροφυλακής. Περίπολοι γέμισαν τους δρόμους και άρχιζαν να αφοπλίζουν τους ένοπλους επαναστάτες όπου τους έβρισκαν. Αντίσταση ουσιαστική από τους τελευταίους δεν υπήρχε, γιατί δεν είχε προβλεφτεί κάτι τέτοιο. Στα γραφεία της Μεραρχίας η Χωροφυλακή συνέλαβε τον Εμ. Μάντακα, ο οποίος ουσιαστικά ούτε που περίμενε μια τέτοια εξέλιξη. Κατάφεραν όμως να τον απελευθερώσουν λίγο αργότερα οι συγχωριανοί του.
Στις 12.50 το μεσημέρι ο Σφακιανάκης τηλεγραφούσε στην Κυβέρνηση: «Η Γενική Διοίκησις, το Σύνταγμα και τα λοιπά δημόσια καταστήματα ανακατελήφθησαν. Οι στασιασταί διελύθησαν». Το απόγευμα της ίδιας ημέρας μέσω ραδιοφώνου ολόκληρη η Ελλάδα άκουγε ανακοίνωση του υφυπουργείου Τύπου με την οποία αναγγελλόταν η πλήρης καταστολή του κινήματος.
Στις 31 Ιουλίου ο Μεταξάς έγραφε στο ημερολόγιό του24: «Και πρώτα στάσις Χανίων. Παρ' ολίγον, αν εξετείνετο, να μου εματαίωνε όλα. Από πού προήλθε; Από όλα φαίνονται δύο πράγματα: Οτι η διοίκησίς μας εις Χανιά ήταν αποκοιμισμένη και ότι ο κόσμος εις την περιφέρεια Χανίων δεν είναι φίλος μας... Εματαιώθη αμέσως. Γιατί; Ελλειψις υποστηρίξεως; Απογοήτευσις;».
Μετά την επικράτηση του καθεστώτος στα Χανιά, η Δικτατορία εξαπέλυσε άγριο διωγμό εναντίον όσων είχαν τολμήσει να την αμφισβητήσουν. Συλλήψεις, διώξεις, βασανισμοί είναι το μόνιμο μοτίβο. Ταυτόχρονα, στήνονται έκτακτα στρατοδικεία και εκατοντάδες πολιτών παραπέμφθηκαν με την κατηγορία ότι διέγειραν εμφύλιο πόλεμο, αποπειράθηκαν να συλλάβουν στρατιωτικούς, είχαν σκοπό να προκαλέσουν ανθρωποκτονίες, τραυμάτισαν χωροφύλακες, αφαίρεσαν όπλα κ.ο.κ. Οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές, άλλοι ερήμην διότι είχαν διαφύγει στα βουνά κι άλλοι παρόντες που μετά την καταδίκη τους οδηγήθηκαν στις φυλακές. Ερήμην σε θάνατο καταδικάστηκαν οι Αρ. Μητσοτάκης, Ι. Μουντάκης, Μαν. Βολουδάκης και Εμ. Μπακλατζής. Ο στρατιωτικός διοικητής της εξέγερσης Εμ. Μάντακας καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια δεσμά και ερήμην σε 20 χρόνια κάθειρξη ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής. Οι συλληφθέντες, που καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές, γέμισαν τις φυλακές του Ιντζεδίν, της Αίγινας, των Τρικάλων, της Πύλου, της Κέρκυρας25. Περίπου τρεις μήνες αργότερα, οι αστοί ηγέτες του κινήματος (Μητσοτάκης και λοιποί), αλλά και άλλοι καταδιωκόμενοι, με την ανοχή της δικτατορίας - που έβρισκε προτιμότερη μια τέτοια λύση - διέφυγαν στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα κι από εκεί στην Κύπρο. Ο Μάντακας έμεινε καταδιωκόμενος στα βουνά ως την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, ενώ στο μεσοδιάστημα το καθεστώς τού αρνήθηκε χορήγηση αμνηστίας.
Τις διώξεις σε βάρος των αγωνιστών του κινήματος των Χανίων κατήγγειλε τότε το παράνομο ΚΚΕ με Προκήρυξη του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του, όπου ανάμεσα σε άλλα υπογραμμιζόταν26: «Εκτακτα στρατοδικεία στήθηκαν που αποφασίζουν ομαδικές θανατικές καταδίκες και κατάσχουν περιουσίες. Η εκδικητική λύσσα της δικτατορίας είναι αφάνταστη. Η ηρωική Κρήτη δοκιμάζει σήμερα διώξεις, εξευτελισμούς και λεηλασίες χειρότερες από εκείνες της Τουρκοκρατίας... Καλούμε τον ελληνικό λαό, τις ένοπλες δυνάμεις και τη νέα γενιά να σταματήσουν το εκδικητικό και αιματοβαμμένο χέρι της δικτατορίας. Να εκφράσουν έμπρακτα και ενεργά την αλληλεγγύη τους προς το απελευθερωτικό κίνημα της Κρήτης».
Αντί επιλόγου: Εκτιμήσεις του ΚΚΕ για το κίνημα των Χανίων
Λίγες ημέρες μετά την εξέγερση στα Χανιά και την καταστολή της, ο παράνομος «Ριζοσπάστης» της 20ής Αυγούστου 1938 έγραφε: «Το κίνημα των Χανίων δείχνει το βάθος και το πλάτος του λαϊκού μίσους κατά της δικτατορίας, δείχνει το δρόμο και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να απαλλαχθή η χώρα απ' τον αντιλαϊκό και αντεθνικό ζυγό της δικτατορίας και σαν τέτοιο πρέπει να χαιρετιστεί και να επιδοκιμαστεί από όλο το λαό και το στρατό της Ελλάδας. Αλλά ταυτόχρονα το κίνημα αυτό δείχνει κοντά στ' άλλα και δύο βασικές αδυναμίες που υπήρχαν και υπάρχουν μέσα στο αντιδικτατορικό κίνημα του τόπου μας. Το κίνημα αυτό ήταν απομονωμένο, δεν είχε καμιά επαφή και συνοχή με το αντιδικτατορικό κίνημα της υπόλοιπης Ελλάδας, παρόλο που οι ίδιες διαθέσεις υπάρχουν παντού. Το κίνημα των Χανίων στηρίχθηκε πάνω σε λίγα εξοπλισμένα πρόσωπα της εμπιστοσύνης των παραγόντων και έγινε εν αγνοία του Κρητικού λαού. Ετσι εξηγείται η μη επέκτασή του σ' όλη την Κρήτη και η γρήγορη κατάπνιξή του απ' τις στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις που εξαπέστειλε αμέσως η δικτατορία στην Κρήτη. Αν το κίνημα των Χανίων στηριζόταν πάνω στη δύναμη του Κρητικού λαού και ξέσπαζε ταυτόχρονα με μια παρόμοια δράση έστω μόνον των βασικών κέντρων της υπόλοιπης Ελλάδας σήμερα δε θα υπήρχε δικτατορία... Αλλά αυτό που έγινε στην Κρήτη δεν είναι τυχαίο. Είναι το φυσικό αποτέλεσμα της νοοτροπίας μιας σειράς σοβαρών αρχηγών και παραγόντων του αντιδικτατορικού κινήματος που αρνούνται την ενιαία αντιδικτατορική δράση και ιδιαίτερα αρνούνται τη συμμετοχή του λαού σε μια ανοιχτή πάλη κατά της δικτατορίας».
Το επόμενο διάστημα το ΚΚΕ προχώρησε σε βαθύτερη ανάλυση του κινήματος των Χανίων. Σε μία απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του, που δεν είναι ευρύτερα γνωστή, αλλά έχει έρθει στο φως της δημοσιότητας μαζί με άλλα έγγραφα της Κομμουνιστικής Διεθνούς αναφέρεται27: «Το γεγονός ότι η αντιδικτατορική εξέγερση των Χανίων δεν επεκτάθηκε και δεν πέτυχε να καταφέρει το τελειωτικό πλήγμα στη μισητή δικτατορία, οφείλεται προπαντός στις ταλαντώσεις και στην αναποφασιστικότητα μερικών αρχηγών και ηγετών των μεγάλων πολιτικών κομμάτων και σε μια σειρά σοβαρών σφαλμάτων που διαπράχθηκαν τόσο κατά την προετοιμασία, όσο και κατά τη διεξαγωγή της αντιδικτατορικής εξέγερσης. Μια σειρά αρχηγών και ηγετών των μεγάλων πολιτικών κομμάτων, φοβούμενοι τη συμμετοχή του λαού στην αντιδικτατορική πάλη, βασίζονταν στην "καλή" θέληση του βασιλιά και ενάντια στη θέληση του λαού και των μαζών των ίδιων τους των κομμάτων επεδίωξαν την τυπική αλλαγή της σημερινής κατάστασης χωρίς λαϊκές υποχωρήσεις στις λαϊκές μάζες. Γι' αυτό και αναβάλλουν τη συσπείρωση και το συντονισμό της δράσης όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων της χώρας και ιδιαίτερα αναβάλλουν τη συνεργασία με το λαό και τα αντιδικτατορικά του όργανα. Η στάση τους αυτή αποτέλεσε το κύριο εμπόδιο για την ανάπτυξη του αντιδικτατορικού μας κινήματος γενικά και ειδικότερα για την ανάπτυξη της αντιδικτατορικής εξέγερσης της Κρήτης.
Το ίδιο νοσηρό πνεύμα επικρατούσε και στην πλειονότητα των οργανωτών της εξέγερσης των Χανίων. Τη στιγμή που σ' όλη την Κρήτη υπήρχαν εξίσου ευνοϊκές συνθήκες με αυτές των Χανίων, δεν επιχειρήθηκε σχεδόν τίποτε για την προετοιμασία της εξέγερσης σ' ολόκληρη την Κρήτη. Οι Αρχές της δικτατορίας καταργήθηκαν στα Χανιά, χωρίς όμως να εγκαθιδρυθεί στη θέση τους καμία επαναστατική εξουσία. Η Χωροφυλακή, οι φασίστες και όλοι οι εκπρόσωποι της δικτατορίας αφέθηκαν να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Ο στρατός ούτε χρησιμοποιήθηκε ούτε και αντικαταστάθηκε από κάποια οργανωμένη ένοπλη λαϊκή δύναμη. Ο λαός δε χρησιμοποιήθηκε καθόλου. Τη στιγμή που οι ολιγάριθμοι ένοπλοι στασιαστές κατέλυαν την εξουσία της δικτατορίας και όταν χρειαζόταν η πλέον αποφασιστική επαναστατική δραστηριότητα για τη διασφάλιση και την επέκταση της επαναστατικής εξουσίας σ' όλη την Κρήτη, η καθοδηγούσα επαναστατική επιτροπή ανάλωνε χρόνο σε συζητήσεις και διαφωνίες και το καλύτερο που περίμενε η πλειονότητα ήταν η καθαίρεση του Μεταξά από το βασιλιά - ο οποίος είναι συμμέτοχος της δικτατορίας και το κυριότερο έρεισμά της - και παραιτούνταν από οποιαδήποτε επαναστατική δραστηριότητα και ιδιαίτερα από τη συμμετοχή του λαού σε αυτήν. Τα ολιγάριθμα μέλη της επιτροπής τα οποία δε συμφώνησαν με αυτή την τακτική υποτάχθηκαν εν ονόματι της διατήρησης της ενότητας... Η καθοδήγηση της Κομματικής μας Οργάνωσης έχασε την επιρροή της εξαιτίας των ταλαντεύσεων και της αναποφασιστικότητας της πλειοψηφίας της επαναστατικής επιτροπής. Προσπαθούσε περισσότερο να μεταπείσει τους αμφιταλαντευόμενους να υιοθετήσουν συνεπή επαναστατική στάση και λιγότερο να προετοιμάσει και να οργανώσει τη συμμετοχή του Κρητικού λαού. Εδινε μεγαλύτερη σημασία στην τυπική πλειοψηφία της επιτροπής και λιγότερη στη βούληση του λαού και στα μέλη εκείνα της επιτροπής που ήθελαν να βαδίσουν μπροστά με πίστη και συνέπεια... Η πολύτιμη πείρα της αντιδικτατορικής εξέγερσης των Χανίων πρέπει να μελετηθεί από το Κόμμα μας και απ' όλο τον ελληνικό λαό και να χρησιμοποιηθεί στον λαϊκο-στρατιωτικό αντιδικτατορικό αγώνα για την τελική διάλυση της αντιλαϊκής και αντεθνικής δικτατορίας».
Παραπομπές
1. Σπ. Λιναρδάτου: «Η 4η Αυγούστου», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 315.
2. «Καθημερινή», 6/1/1934.
3. Σπ. Λιναρδάτου: «Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου», εκδόσεις Θεμέλιο 1965, σελ. 178.
4. «Ελεύθερο Βήμα» 18/3/1936.
5. «Ριζοσπάστης» 6/3/1936.
6. Φοίβου Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1909- 1940», εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, τόμος 4ος, σελ. 141 κ.ε.
7. «Ημερολόγιο Ι. Μεταξά», εκδόσεις Γκοβόστη, τόμος 4ος, σελ. 222-225.
8. «Ιστορία Ελληνικού Εθνους», Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΕ, σελ. 335-338.
9. Γ. Ανδρικόπουλου: «Οι ρίζες του ελληνικού φασισμού», εκδόσεις Διογένης, σελ 25.
10. «Ημερολόγιο Ι. Μεταξά», εκδόσεις Γκοβόστη, τόμος 4ος, σελ. 202.
11. «Το ΚΚΕ - Επίσημα κείμενα», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Δ΄ σελ. 407.
12. «Ημερολόγιο Ι. Μεταξά», εκδόσεις Γκοβόστη, τόμος 4ος, σελ. 292.
13. Ιωάννου Μεταξά: «Λόγοι και σκέψεις», εκδόσεις Γκοβόστη, τόμος Α΄, σελ. 99-100.
14. Βαγγέλη Χατζηαγγελή: «Βαγγέλης Κτιστάκης», Χανιά 1964, σελ. 16-33.
15. Ο Μαριακάκης εκτελέστηκε την Πρωτομαγιά του '44 με τους 200 στην Καισαριανή.
16. Σπ. Λιναρδάτου: «Η 4η Αυγούστου», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 234-237.
17. Μάρκου Βαφειάδη: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις Δίφρος, τόμος 1ος, σελ. 276.
18. Βαγγέλη Χατζηαγγελή: «Το αντιδικτατορικό κίνημα της Κρήτης - Χρονικό», Χανιά 1965, σελ. 52.
19. (20) Γρ. Δαφνή: «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», εκδόσεις Ικαρος 1955, τόμος Β΄, σελ. 458-459.
20. Βαγγέλη Χατζηαγγελή: «Το αντιδικτατορικό κίνημα της Κρήτης - Χρονικό», Χανιά 1965, σελ. 55.
21. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 332.
22. Βαγγέλη Χατζηαγγελή, στο ίδιο, σελ. 73.
23. Θεόδωρος Λυμπερίου: «Το Κομμουνιστικό Κίνημα στην Ελλάδα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Α΄, σελ. 204-205.
24. «Ημερολόγιο Ι. Μεταξά», εκδόσεις Γκοβόστη, τόμος 4ος, σελ. 306.
25. Σπ. Λιναρδάτου: «Η 4η Αυγούστου», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 234-325.
26. (27) «Το ΚΚΕ - Επίσημα κείμενα», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Δ΄ σελ. 450-451.
27. «1931-1944 Φάκελος Ελλάς - Τα αρχεία των μυστικών σοβιετικών υπηρεσιών», Εκδόσεις Νέα Σύνορα - Α.Α. Λιβάνη, σελ. 53-56.


Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ


ByΦιλιππος Ανθης στις Δεν υπάρχουν σχόλια:
Ετικέτες

Τελική ομιλία του Ι.Β. Στάλιν στην Ολομέλεια της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ), 5 Μάρτη 1937


Τελική ομιλία του Ι.Β. Στάλιν στην Ολομέλεια της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ), 5 Μάρτη 1937
Σύντροφοι!
Στην εισήγησή μου μίλησα για τα βασικά ζητήματα της υπόθεσης που συζητάμε. Οι τοποθετήσεις έδειξαν ότι τώρα πλέον, σε μας είναι ξεκάθαρο πως υπάρχει κατανόηση των καθηκόντων και ετοιμότητα να εξαλείψουμε τις αδυναμίες της δουλιάς μας. Ομως, οι τοποθετήσεις έδειξαν ακόμη, ότι υπάρχουν μερικά συγκεκριμένα ζητήματα οργανωτικο - πολιτικά του κόμματος, τα οποία δεν τα έχουμε και τόσο ξεκάθαρα. Τέτοια ζητήματα καταμέτρησα επτά.
Επιτρέψτε μου να πω μερικά λόγια για αυτά τα ζητήματα.
1... Πώς πρακτικά θα εκπληρώσουμε το καθήκον του δυναμώματος της κομματικο -πολιτικής δουλιάς, το καθήκον της απελευθέρωσης των κομματικών οργανώσεων από τις οικονομικές λεπτομέρειες; Οπως φάνηκε από τις τοποθετήσεις, μερικοί σύντροφοι έχουν την τάση, να βγάλουν απ' αυτό το λαθεμένο συμπέρασμα ότι τάχα θα πρέπει να ξεφύγουμε από τη δουλιά την οικονομική. Τέλος πάντων υπήρχαν φωνές: ότι τώρα, δόξα τω θεώ, θα απελευθερωθούμε από τις οικονομικές υποθέσεις, ότι τώρα μπορούμε να ασχοληθούμε με την κομματικο-πολιτική δουλιά. Είναι, άραγε, σωστό αυτό το συμπέρασμα; Οχι, δεν είναι σωστό. Οταν οι κομματικοί μας σύντροφοι απασχολημένοι από τις οικονομικές επιτυχίες, απομακρύνθηκαν από την πολιτική, αυτό ήταν μια υπερβολή που μας στοίχισε μεγάλες θυσίες. Εάν τώρα κάποιοι σύντροφοί μας, που αρπάχτηκαν από το δυνάμωμα της κομματικο-πολιτικής δουλιάς, σκέπτονται να απομακρυνθούν από την οικονομία, αυτό είναι μια άλλη υπερβολή, η οποία θα μας στοιχίσει όχι λιγότερες θυσίες. Είναι αδύνατο να μεταπηδάμε από τη μια υπερβολή στην άλλη. Είναι αδύνατο να αποσπάμε την πολιτική από την οικονομία. Δεν μπορούμε να αποσπαστούμε από την πολιτική, όπως επίσης δεν μπορούμε να αποσπαστούμε από την οικονομία. Για μια πολύ καλή μελέτη, οι άνθρωποι συνήθως ξεχωρίζουν μεθοδολογικά τα ζητήματα της οικονομίας από τα ζητήματα της πολιτικής. Ομως αυτό γίνεται μόνο μεθοδολογικά, τεχνητά, μόνο για την καλύτερη μελέτη.

Στη ζωή, αντιθέτως, στην πρακτική, η πολιτική και η οικονομία είναι αδιάρρηκτα δεμένα. Υπάρχουν μαζί και ενεργούν μαζί. Και αυτός που σκέπτεται στην πρακτική μας δουλιά να αποσπάσει την οικονομία από την πολιτική, να δυναμώσει την οικονομική δουλιά σε βάρος της πολιτικής ή και αντιθέτως να δυναμώσει την πολιτική δουλιά σε βάρος της οικονομικής δουλιάς, αυτός οπωσδήποτε θα βρεθεί σε αδιέξοδο.
Το νόημα του γνωστού σημείου του σχεδίου απόφασης για την απελευθέρωση των κομματικών οργανώσεων από τις οικονομικές λεπτομέρειες και το δυνάμωμα της κομματικο-πολιτικής δουλιάς δε βρίσκεται στην απόσπαση από την οικονομική δουλιά και την οικονομική καθοδήγηση, αλλά μόνο στο ότι δε θα πρέπει να επιτρέψουμε άλλο την πρακτική της υποκατάστασης και της απρόσωπης εμφάνισης των οικονομικών οργάνων, ειδικότερα μεταξύ αυτών των εδαφικών οικονομικών οργάνων από τις κομματικές μας οργανώσεις. Εγινε απαραίτητο να κατακτήσουμε την μπολσεβίκικη μέθοδο καθοδήγησης των οικονομικών οργάνων, που είναι η συστηματική βοήθεια προς αυτά τα όργανα, η συστηματική ενίσχυσή τους και η καθοδήγηση της οικονομίας όχι δίπλα αλλά μέσω αυτών των οργάνων....
2. Δυο λόγια για τους δολιοφθορείς, επιδρομείς, κατασκόπους και άλλους. Νομίζω, τώρα ότι είναι καθαρό σε όλους, πως οι σύγχρονοι δολιοφθορείς και επιδρομείς, κάτω από όποια σημαία και αν εμφανίζονται, τροτσκιστική ή μπουχαρινική, προ πολλού έπαψαν να αποτελούν πολιτικό ρεύμα στο εργατικό κίνημα, ότι έχουν μετατραπεί σε χωρίς αρχές και ιδέες συμμορία επαγγελματιών δολιοφθορέων, επιδρομέων, κατασκόπων, δολοφόνων. Είναι κατανοητό πως αυτούς τους κύριους πρέπει να τους κατατροπώσουμε και να τους τσακίσουμε ανελέητα, σαν εχθρούς της εργατικής τάξης, σαν προδότες της πατρίδας μας. Αυτό είναι καθαρό και δε χρειάζεται περαιτέρω επεξήγηση.

Να ένα ζήτημα: Πώς πρακτικά θα εκπληρώσουμε το καθήκον της διάλυσης και αφανισμού των Ιαπωνο-γερμανών πρακτόρων του τροτσκισμού; Σημαίνει άραγε αυτό, ότι πρέπει να κτυπήσουμε και να αφανίσουμε όχι μόνο τους πραγματικούς τροτσκιστές, αλλά και αυτούς, οι οποίοι κάποτε ταλαντεύτηκαν προς τον τροτσκισμό, αλλά μετά, έχουν ξεφύγει ήδη προ πολλού από τον τροτσκισμό, να κτυπήσουμε όχι μόνο αυτούς που πραγματικά είναι τροτσκιστές πράκτορες της δολιοφθοράς, αλλά και αυτούς οι οποίοι πέρασαν τυχαία από το δρόμο που πέρασε ο ένας ή ο άλλος τροτσκιστής; Υπήρξαν και τέτοιες φωνές στην ολομέλεια. Μπορεί άραγε να θεωρηθεί τέτοια προσέγγιση στην απόφαση σαν σωστή; Οχι, είναι αδύνατο να τη θεωρούμε σωστή. Σε αυτό το ζήτημα, όπως και σε όλα τα άλλα ζητήματα, είναι απαραίτητο να υπάρξει διαφορετική προσέγγιση κατ' άτομο. Είναι αδύνατο να τους βάλουμε όλους σε ένα τσουβάλι. Τέτοιο τσουβάλιασμα θα 'ταν προσέγγιση που θα μπορούσε να βλάψει μόνο την υπόθεση της πάλης με τους πραγματικούς τροτσκιστές δολιοφθορείς και κατασκόπους.
Μεταξύ των υπευθύνων συντρόφων μας υπάρχουν και κάποιοι πρώην τροτσκιστές, οι οποίοι προ πολλού αποσπάστηκαν από τον τροτσκισμό και διεξάγουν την πάλη με τον τροτσκισμό όχι χειρότερα, αλλά καλύτερα από μερικούς σεβαστούς συντρόφους, που δεν έτυχε να ταλαντευτούν προς τον τροτσκισμό. Θα ήταν βλακεία να δυσφημίσουμε τώρα τέτοιους συντρόφους.
Μεταξύ των συντρόφων μας, υπάρχουν και τέτοιοι οι οποίοι ιδεολογικά στέκονταν πάντα ενάντια στον τροτσκισμό, όμως ανεξάρτητα απ' αυτό διατηρούσαν προσωπικές επαφές με ορισμένους τροτσκιστές, τις οποίες και έκοψαν μόλις αντιλήφθηκαν την πρακτική φυσιογνωμία των τροτσκιστών. Δεν είναι καλό, βέβαια, το ότι καθυστερημένα διέκοψαν την προσωπική φιλική σχέση με ορισμένους τροτσκιστές. Ομως, θα ήταν βλακεία να τους τσουβαλιάσουμε με τους τροτσκιστές.
Το 1926 οι εγγράμματοι στην ΕΣΣΔ αποτελούσαν το 56,6%, ενώ το 1939 το 87,4%
3. Τι σημαίνει σωστά να επιλέξουμε εργαζόμενους και σωστά να τους κατανείμουμε σε δουλιά;
Αυτό σημαίνει να επιλέξουμε εργαζόμενους, πρώτον ως προς το πολιτικό κριτήριο, δηλαδή άξιους πολιτικής εμπιστοσύνης και δεύτερον, ως προς το υπηρεσιακό κριτήριο, δηλαδή από την ικανότητα να εκτελέσουν τη συγκεκριμένη εργασία.
Αυτό σημαίνει να μη μετατρέψουμε την υπηρεσιακή προσέγγιση σε ωφελιμιστική, όπου οι άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για τις υπηρεσιακές ικανότητες των εργαζομένων, αλλά δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική τους φυσιογνωμία. Αυτό σημαίνει να μη μετατρέψουμε την πολιτική προσέγγιση σε μοναδική και τελειωτική, όπου οι άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για την πολιτική φυσιογνωμία των εργαζομένων, αλλά δεν ενδιαφέρονται για τις υπηρεσιακές τους ικανότητες.
Μπορούμε άραγε να πούμε πως αυτός ο μπολσεβίκικος κανόνας εκπληρώνεται από τους κομματικούς μας συντρόφους; Δυστυχώς δεν μπορούμε. Εδώ στην Ολομέλεια μιλήσαμε ήδη γι' αυτό. Ομως δεν τα είπαμε όλα. Το ζήτημα είναι ότι αυτός ο δοκιμασμένος κανόνας παραβιάζεται στην πρακτική μας πολύ συχνά και μάλιστα με τον πιο βάρβαρο τρόπο. Ολο και πιο συχνά επιλέγονται εργαζόμενοι όχι με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά με κριτήρια τυχαία, υποκειμενικά, μικροαστικά. Επιλέγονται συχνότερα οι επονομαζόμενοι γνωστοί, φίλοι, συντοπίτες, προσωπικά αφοσιωμένοι άνθρωποι, μάστορες στο παίνεμα των ανωτέρων τους, άσχετα από την πολιτική και υπηρεσιακή χρησιμότητα και ικανότητά τους....

4. Τι σημαίνει, να ελέγχονται οι εργαζόμενοι, να ελέγχεται η εκτέλεση των καθηκόντων;
Να ελέγχουμε τους εργαζόμενους, σημαίνει να τους ελέγχουμε όχι στη βάση των υποσχέσεων και δηλώσεών τους, αλλά από τα αποτελέσματα της δουλιάς τους....
Είναι άραγε απαραίτητος τέτοιος έλεγχος; Αναμφισβήτητα είναι. Είναι απαραίτητος, πρώτον, γιατί μόνον τέτοιος έλεγχος δίνει τη δυνατότητα να προσδιορίσεις τα πραγματικά ποιοτικά χαρακτηριστικά του εργαζόμενου. Είναι απαραίτητος, δεύτερον, γιατί μόνον τέτοιος έλεγχος δίνει τη δυνατότητα να προσδιορίσεις τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες του εκτελεστικού μηχανισμού. Είναι απαραίτητος, τρίτον, γιατί μόνον τέτοιος έλεγχος δίνει τη δυνατότητα να προσδιορίσεις τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες των ίδιων των καθηκόντων.
Μερικοί σύντροφοι θεωρούν ότι οι άνθρωποι μπορούν να ελεγχθούν μόνο από τα πάνω, όταν οι καθοδηγητές ελέγχουν τους καθοδηγούμενους στα αποτελέσματα της εργασίας τους. Είναι λάθος. Ο έλεγχος από τα πάνω, βέβαια, είναι απαραίτητος σαν ένα πραγματικό μέτρο ελέγχου των ανθρώπων και της εκτέλεσης των καθηκόντων. Ομως ο έλεγχος από τα πάνω είναι μακριά ακόμη και δεν ολοκληρώνει όλη την υπόθεση του ελέγχου. Υπάρχει ακόμη και το άλλο είδος ελέγχου, ο έλεγχος από τα κάτω, όταν οι μάζες, όταν οι καθοδηγούμενοι ελέγχουν τους καθοδηγητές, εντοπίζουν τα λάθη τους και υποδεικνύουν τους δρόμους διόρθωσής τους. Αυτό το είδος ελέγχου είναι ένας από τους πλέον ενεργητικούς τρόπους ελέγχου των ανθρώπων.
Οι κομματικές μάζες ελέγχουν τους καθοδηγητές τους στα ακτίφ, στις συνδιασκέψεις, στα συνέδρια μέσα από τους απολογισμούς τους, με την κριτική των αδυναμιών, τέλος, με την εκλογή ή τη μη εκλογή στα καθοδηγητικά όργανα αυτών ή άλλων καθοδηγητών συντρόφων. Η ακριβής εφαρμογή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού στο κόμμα, όπως το απαιτεί το καταστατικό του κόμματός μας, η άνευ όρων εκλογιμότητα των οργάνων, το δικαίωμα έκθεσης ή απόρριψης υποψηφίων, η μυστική ψηφοφορία, η ελευθερία της κριτικής και της αυτοκριτικής, όλα αυτά και άλλα παρόμοια μέτρα είναι αναγκαίο να τα υλοποιήσουμε στη ζωή, για να μπορούμε ανάμεσα στ' άλλα να διευκολύνουμε τον έλεγχο των καθοδηγητών του κόμματος από πλευράς των κομματικών μαζών.
Οι μη κομματικές μάζες ελέγχουν τους οικονομικούς, επαγγελματικούς και άλλους καθοδηγητές σε μη κομματικά ακτίφ, σε μαζικά συμβούλια διαφόρων ειδών, όπου ακούν τους απολογισμούς των καθοδηγητών, κάνουν κριτική στις αδυναμίες και καθορίζουν τους δρόμους διόρθωσής τους.
Τέλος, ο λαός ελέγχει τους καθοδηγητές της χώρας στη διάρκεια των εκλογών στα όργανα εξουσίας της Σοβιετικής Ενωσης, μέσω των γενικής, ίσης, άμεσης και μυστικής ψηφοφορίας.
Το καθήκον βρίσκεται στη συνένωση του ελέγχου από τα πάνω με τον έλεγχο από τα κάτω.
5. Τι σημαίνει να μάθουν τα στελέχη από τα λάθη τους;
Ο Λένιν μάς έμαθε ότι η συνειδητή ανάδειξη των λαθών του κόμματος, η μελέτη των αιτιών που γέννησαν αυτά τα λάθη, ο καθορισμός των δρόμων, των απαραίτητων για τη διόρθωση αυτών των λαθών, είναι από τα πλέον πιστά μέσα σωστής μόρφωσης και διαπαιδαγώγησης των κομματικών στελεχών, μόρφωσης και διαπαιδαγώγησης της εργατικής τάξης και των εργαζόμενων μαζών. Ο Λένιν λέει:
«Η στάση ενός πολιτικού κόμματος απέναντι στα λάθη του είναι ένα από τα σπουδαιότερα και ασφαλέστερα κριτήρια για τη σοβαρότητα του κόμματος και την εκπλήρωση στην πράξη από μέρους του, των υποχρεώσεών του απέναντι στην τάξη του και στις εργαζόμενες μάζες. Να αναγνωρίζει ανοικτά το λάθος του, να βρίσκει τις αιτίες του λάθους, να αναλύει την κατάσταση που το γέννησε, να εξετάζει προσεκτικά τα μέσα για τη διόρθωση του λάθους - αυτό είναι το γνώρισμα ενός σοβαρού κόμματος, αυτό θα πει εκπλήρωση από μέρους του, των υποχρεώσεών του, αυτό θα πει διαπαιδαγώγηση και μόρφωση της τάξης και έπειτα της μάζας».
Αυτό σημαίνει, ότι υποχρέωση των μπολσεβίκων αποτελεί όχι η συγκάλυψη των λαθών μας, ούτε η υπεκφυγή από το ζήτημα των λαθών, όπως συμβαίνει συχνά, αλλά η τίμια και ανοικτή αναγνώριση των λαθών μας, ο τίμιος και ανοικτός καθορισμός των δρόμων για τη διόρθωση αυτών των λαθών, η τίμια και ανοικτή διόρθωση των λαθών μας....
Μόνο σ' αυτή την κατεύθυνση, μόνο σε ατμόσφαιρα ανοικτής και τίμιας αυτοκριτικής μπορούμε να διαπαιδαγωγήσουμε πραγματικά μπολσεβίκικα στελέχη, μπορούμε να διαπαιδαγωγήσουμε πραγματικούς μπολσεβίκους αρχηγούς.
Δύο παραδείγματα που δηλώνουν την ορθότητα των θέσεων του Λένιν.
Για παράδειγμα, τα λάθη μας με την κολχόζνικη οικοδόμηση. Θα πρέπει να θυμάστε, το 1930, όταν οι κομματικοί μας σύντροφοι σκέφτονταν να λύσουν το δυσκολότατο ζήτημα του περάσματος της αγροτιάς στην κολχόζνικη οικοδόμηση σε διάστημα 3-4 μηνών και όταν η ΚΕ ήταν αναγκασμένη να αναχαιτίσει τους παρασυρθέντες συντρόφους. Αυτή ήταν μια από τις πλέον επικίνδυνες περιόδους στη ζωή του κόμματός μας. Το λάθος ήταν ότι οι κομματικοί μας σύντροφοι ξέχασαν τον εθελοντικό χαρακτήρα της κολχόζνικης οικοδόμησης, ξέχασαν ότι είναι αδύνατο το πέρασμα της αγροτιάς στον κολχόζνικο δρόμο με διοικητικές πιέσεις, ξέχασαν ότι η κολχόζνικη οικοδόμηση απαιτεί όχι μερικούς μήνες, αλλά μερικά χρόνια λεπτομερούς και προσχεδιασμένης δουλιάς. Τα ξέχασαν όλα αυτά και δεν ήθελαν να αναγνωρίσουν το λάθος τους. Θα πρέπει να θυμάστε, ότι οι υποδείξεις της ΚΕ για τον ίλιγγο από τις επιτυχίες και για το ότι οι σύντροφοί μας δε θα πρέπει να προτρέχουν, αποσπασμένοι από την πραγματική κατάσταση, έγιναν εχθρικά δεκτές. Ομως αυτό δε συγκράτησε την ΚΕ από το να πάει κόντρα στο ρεύμα και να στρέψει τους κομματικούς μας συντρόφους στο σωστό δρόμο. Και τώρα; Τώρα είναι καθαρό σε όλους, ότι το κόμμα πέτυχε αυτό που ήθελε, στρέφοντας τους κομματικούς μας συντρόφους στο σωστό δρόμο. Τώρα διαθέτουμε δεκάδες χιλιάδες έξοχα στελέχη από τους αγρότες και στην κολχόζνικη οικοδόμηση και στην κολχόζνικη καθοδήγηση. Αυτά τα στελέχη μορφώθηκαν και διαπαιδαγωγήθηκαν από τα λάθη του 1930. Ομως, αυτά τα στελέχη δε θα τα είχαμε, εάν το κόμμα δεν αναγνώριζε τότε τα λάθη του και δεν τα διόρθωνε έγκαιρα.
Αλλο παράδειγμα από τον τομέα της βιομηχανικής οικοδόμησης. Εχω υπόψη μου τα λάθη μας της περιόδου της σαχτικής δολιοφθοράς. Τα λάθη μας ήταν στο ότι δεν υπολογίσαμε όλους τους κινδύνους από την τεχνική καθυστέρηση των στελεχών μας στη βιομηχανία, συμβιβαστήκαμε με αυτή την καθυστέρηση και σκεφτόμασταν να ξεδιπλώσουμε την πλατιά σοσιαλιστική βιομηχανική οικοδόμηση με τη βοήθεια εχθρικά διακείμενων ειδικών, καταδικάζοντας τα οικονομικά μας στελέχη σε ρόλο κακού κομισάριου δίπλα σε αστούς ειδικούς. Θα πρέπει να θυμάστε πόσο άκεφα αναγνώρισαν τότε τα οικονομικά μας στελέχη τα λάθη τους, πόσο άκεφα αναγνώρισαν την τεχνική τους καθυστέρηση και πόσο δύσκολα αποδέχτηκαν το σύνθημα «να κατακτήσουμε την τεχνική». Και τώρα; Τα γεγονότα δείχνουν ότι το σύνθημα να «κατακτήσουμε την τεχνική» λειτούργησε και έδωσε τα αγαθά αποτελέσματά του. Τώρα διαθέτουμε δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες εξαίρετα μπολσεβίκικα οικονομικά στελέχη, τα οποία κατέχουν ήδη την τεχνική και κινούν τη βιομηχανία μας. Ομως αυτά τα στελέχη δε θα τα είχαμε, εάν το κόμμα υπέκυπτε, μπρος στο πείσμα των οικονομικών στελεχών που δεν επιθυμούσαν να αναγνωρίσουν την τεχνική τους καθυστέρηση, εάν το κόμμα δεν αναγνώριζε τότε τα λάθη του και δεν τα διόρθωνε έγκαιρα....
Η ανοιχτή αναγνώριση των λαθών μας και η τίμια διόρθωσή τους, αντιθέτως, μπορεί μόνο να ισχυροποιήσει το κόμμα μας, να ανεβάσει το κύρος του στα μάτια των εργατών, των αγροτών, της εργαζόμενης διανόησης, να ανυψώσει τη δύναμη και την ισχύ του κράτους μας. Αυτό είναι το κύριο. Να έχουμε με το μέρος μας την εργατιά, την αγροτιά, την εργαζόμενη διανόηση και όλα τα άλλα θα έρθουν.
6) Ο Λένιν μας έμαθε όχι μόνο να μαθαίνουμε τις μάζες, αλλά και να μαθαίνουμε από τις μάζες.
Τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει ότι εμείς οι καθοδηγητές, δεν πρέπει να ξιπαζόμαστε και πρέπει να κατανοούμε, ότι εάν εμείς είμαστε μέλη της ΚΕ ή λαϊκοί επίτροποι, αυτό δε σημαίνει ότι κατέχουμε όλες τις γνώσεις, τις απαραίτητες για να καθοδηγήσουμε σωστά. Το αξίωμα από μόνο του δε δίνει ούτε γνώσεις ούτε πείρα. Ο τίτλος πολύ περισσότερο.
Αυτό σημαίνει, ότι μόνο η εμπειρία μας, η εμπειρία των καθοδηγητών δε φθάνει για να καθοδηγήσουμε σωστά, ότι είναι απαραίτητο να συμπληρώσουμε την εμπειρία μας, την εμπειρία των καθοδηγητών, με την εμπειρία των μαζών, την εμπειρία των κομματικών μαζών, την εμπειρία της εργατικής τάξης, την εμπειρία του λαού.
Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να χαλαρώσουμε ούτε για ένα λεπτό, ούτε να διαρρήξουμε τους δεσμούς μας με τις μάζες.
Τέλος, αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να έχουμε τα αυτιά μας ανοιχτά στη φωνή των μαζών, στη φωνή των απλών μελών του κόμματος, στη φωνή των επονομαζομένων «μικρών ανθρώπων», στη φωνή του λαού.
Τι σημαίνει σωστά να καθοδηγούμε;
... Πρώτον, να βρούμε τη σωστή λύση του ζητήματος και τη σωστή λύση είναι αδύνατο να τη βρούμε χωρίς να υπολογίσουμε την εμπειρία των μαζών, οι οποίες νιώθουν στις πλάτες τους τα αποτελέσματα της καθοδήγησής μας.
Δεύτερον, να οργανώσουμε την υλοποίηση της σωστής λύσης, την οποία όμως είναι αδύνατο να την υλοποιήσουμε χωρίς την άμεση βοήθεια από την πλευρά των μαζών.
Τρίτον, να οργανώσουμε τον έλεγχο της υλοποίησης αυτής της απόφασης, τον οποίο και πάλι δεν μπορούμε να τον υλοποιήσουμε χωρίς την άμεση βοήθεια των μαζών....
Να τι σημαίνει όχι μόνο να μαθαίνουμε τις μάζες, αλλά και να μαθαίνουμε από τις μάζες.
Δύο παραδείγματα που υποδηλώνουν την ορθότητα αυτής της θέσης του Λένιν.
Ηταν μερικά χρόνια πριν. Εμείς, τα μέλη της ΚΕ, συζητούσαμε το ζήτημα της βελτίωσης της κατάστασης στο Ντονμπάς. Το σχέδιο μέτρων που μας παρουσιάστηκε από τη λαϊκή επιτροπή βαριάς βιομηχανίας ήταν σαφώς ανεπαρκές. Τρεις φορές επιστρέψαμε το σχέδιο στη λαϊκή επιτροπή της βαριάς βιομηχανίας. Τρεις φορές λάβαμε από τη λαϊκή επιτροπή τρία διαφορετικά σχέδια. Και παρ' όλα αυτά, ήταν αδύνατο να τα θεωρήσουμε ικανοποιητικά.
Τέλος, αποφασίσαμε να καλέσουμε από το Ντονμπάς μερικούς εργαζόμενους και απλούς οικονομικούς και επαγγελματίες εργαζόμενους. Τρεις μέρες συζητούσαμε μ' αυτούς τους συντρόφους. Και όλοι εμείς, τα μέλη της ΚΕ, έπρεπε να αναγνωρίσουμε, ότι αυτοί οι απλοί εργάτες, αυτοί οι «μικροί άνθρωποι» μπόρεσαν να μας υποδείξουν τη σωστή λύση. Θα πρέπει να θυμάστε τη γνωστή απόφαση της ΚΕ και του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων για τα μέτρα βελτίωσης της εξόρυξης του κάρβουνου στο Ντονμπάς. Ετσι αυτή την απόφαση της ΚΕ και του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων, η οποία αναγνωρίστηκε από όλους τους συντρόφους μας σαν σωστή και ακόμα σαν ιστορική απόφαση, μας την υπέδειξαν απλοί άνθρωποι από τα κάτω.
Αλλο παράδειγμα. Εχω υπόψη μου το παράδειγμα της συντρόφισσας Νικολάενκο. Ποια είναι αυτή η Νικολάενκο; Η Νικολάενκο είναι απλό μέλος του κόμματος. Είναι ένας συνηθισμένος «μικρός άνθρωπος». Ολόκληρο χρόνο έδινε σήματα για τη δυσάρεστη κατάσταση στην κομματική οργάνωση του Κιέβου, ξεμπρόστιασε την οικογενειοκρατία, τη μικροαστική προσέγγιση προς τους εργαζόμενους, την κατάπνιξη της αυτοκριτικής, την πίεση των τροτσκιστών δολιοφθορέων. Την έδιωξαν σαν μια ενοχλητική μύγα. Τέλος, για να την αποκρούσουν τη διέγραψαν από το κόμμα. Ούτε η οργάνωση του Κιέβου, ούτε η ΚΕ του ΚΚ (μπ) Ουκρανίας τη βοήθησαν να αποδείξει την αλήθεια. Μόνο η παρέμβαση της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος βοήθησε στο να ξεδιαλυθεί αυτός ο περίπλοκος κόμβος. Και τι ξεκαθαρίστηκε μετά την εξέταση της υπόθεσης; Εγινε ξεκάθαρο ότι η Νικολάενκο είχε δίκιο και η οργάνωση του Κιέβου άδικο. Ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο. Τέλος πάντων, ποια είναι αυτή η Νικολάενκο; Βεβαίως, δεν είναι μέλος της ΚΕ, ούτε λαϊκής επιτροπής, ούτε γραμματέας επαρχιακής οργάνωσης του Κιέβου, ούτε γραμματέας κάποιου πυρήνα, είναι μόνο απλό μέλος του κόμματος...
7 Τέλος ένα ακόμα ζήτημα. Εχω υπόψη μου το ζήτημα της τυπικής και ξέψυχο-γραφειοκρατικής σχέσης μερικών κομματικών μας συντρόφων σε ό,τι αφορά την τύχη των μελών του κόμματος, που θεωρούν το κόμμα ξενοδοχείο, καθώς και για το ζήτημα της διαγραφής από τις γραμμές του κόμματος ή της επανένταξης διαγραφέντων στο κόμμα. Και όλα αυτά, επειδή μερικοί κομματικοί μας καθοδηγητές υποφέρουν από έλλειψη προσοχής προς τους ανθρώπους, προς τα μέλη του κόμματος, προς τους εργάτες. Πολύ περισσότερο που δεν εμβαθύνουν στα μέλη του κόμματος, δε γνωρίζουν πώς ζουν και πώς αναπτύσσονται, δε γνωρίζουν καθόλου τους εργαζόμενους. Γι' αυτό και δεν έχουν ατομική προσέγγιση προς τα μέλη του κόμματος, προς τους εργάτες του κόμματος.
Και ακριβώς γι' αυτό, επειδή δε διαθέτουν ατομική προσέγγιση κατά την εκτίμηση των μελών του κόμματος, των εργατών του κόμματος, συνήθως λειτουργούν στα κουτουρού, χωρίς μέτρο, είτε τους επαινούν αδιακρίτως, είτε τους εξοντώνουν το ίδιο αδιακρίτως, διαγράφουν από το κόμμα κατά χιλιάδες και δεκάδες χιλιάδες...
Διαγράφοντας από το κόμμα χιλιάδες και δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους το θεωρούν καλή υπόθεση, παρηγορούμενοι με το ότι το κόμμα είναι δυο εκατομμύρια και μερικές δεκάδες χιλιάδες διαγραμμένοι δεν μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση στο κόμμα. Με έναν τέτοιο τρόπο, μπορούν να προσεγγίζουν τα μέλη του κόμματος μόνο άνθρωποι που είναι βαθιά αντικομματικοί.
Σαν αποτέλεσμα αυτής της άψυχης σχέσης προς τους ανθρώπους, προς τα μέλη του κόμματος και τους εργάτες τους κόμματος, τεχνητά δημιουργείται δυσαρέσκεια και οργή σε ένα μέρος του κόμματος και οι διπρόσωποι τροτσκιστές επιδέξια αρπάζουν τέτοιους οργισμένους συντρόφους και ξέρουν να τους σύρουν μαζί τους στο βούρκο της τροτσκιστικής δολιοφθοράς...
Διαγράφουν σε μεγάλο βαθμό για τη λεγόμενη παθητικότητα. Τι είναι η παθητικότητα; Θεωρούν, από ό,τι φαίνεται, ότι εάν το μέλος του κόμματος δεν έχει αφομοιώσει το πρόγραμμα του κόμματος, τότε αυτό είναι παθητικό και πρέπει να διαγραφεί. Ομως αυτό είναι λάθος σύντροφοι. Είναι αδύνατο κατά τρόπο σχολαστικό να προσεγγίζουμε το καταστατικό του κόμματός μας. Για να αφομοιώσουμε το πρόγραμμα του κόμματος, θα πρέπει να είμαστε πραγματικοί μαρξιστές, δοκιμασμένοι και θεωρητικά προετοιμασμένοι. Δεν ξέρω, αν θα βρούμε πολλά μέλη του κόμματος, τα οποία ήδη αφομοίωσαν το πρόγραμμα του κόμματός μας, έγιναν πραγματικοί μαρξιστές, θεωρητικά προετοιμασμένοι και δοκιμασμένοι. Εάν προχωρήσουμε παραπέρα μ' αυτό το ζήτημα, τότε θα έπρεπε να αφήσουμε στο κόμμα μόνο διανοούμενους και γενικά ανθρώπους επιστήμονες. Ποιος χρειάζεται τέτοιο κόμμα; Εχουμε τη δοκιμασμένη λενινιστική διατύπωση για το ποιος μπορεί να είναι μέλος του κόμματος που άντεξε σε όλες τις δοκιμασίες...
Δε χρειάζεται να αποδείξουμε ότι έχει δίκιο ο Λένιν και όχι οι κομματικοί μας σύντροφοι που χάνονται φλυαρώντας για την αφομοίωση του προγράμματος. Αυτό είναι κατανοητό. Εάν το κόμμα ξεκινούσε από το ότι μέλη του κόμματος μπορούν να είναι μόνο τέτοιοι σύντροφοι, οι οποίοι ήδη έχουν αφομοιώσει το πρόγραμμα και είναι θεωρητικά προετοιμασμένοι μαρξιστές, τότε δε θα δημιουργούσε στο κόμμα χιλιάδες ομίλους, εκατοντάδες κομματικές σχολές, όπου τα μέλη του κόμματος τα μορφώνουν στο μαρξισμό και τα βοηθούν να κατανοήσουν το πρόγραμμα του κόμματος...
Θα 'πρεπε, για να διορθώσουμε την πολιτική μας στο ζήτημα της εισδοχής νέων μελών και της διαγραφής από το κόμμα, να ξεμπερδέψουμε με την τσαπατσούλικη προσέγγιση του ζητήματος της παθητικότητας.
Ομως γι' αυτό απαιτείται προσοχή προς τους ανθρώπους, προς τα μέλη του κόμματος, προς την τύχη των μελών του κόμματος. Ακριβώς αυτό δεν υπάρχει σε μερικούς συντρόφους μας.
Καιρός, σύντροφοι να ξεμπερδέψουμε με αυτή τη δυσωδία.

ByΦιλιππος Ανθης στις Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΗΤΑΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΑ



ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΗΤΑΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΑ
Στις εργατικές σχολές των ειδικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων γενικής μόρφωσης, που ιδρύθηκαν για την κατάρτιση της νεολαίας που δεν είχε μέση εκπαίδευση, προετοιμάστηκαν στα 1919-1940 πολλοί νέοι και νέες. Λεπτομέρεια του πίνακα του Μπ. Ιόγκανσον, «Η εργατική σχολή προχωρά», 1928
Οι κοινωνικές κατακτήσεις που αναμφισβήτητα σημειώθηκαν στις σοσιαλιστικές χώρες, σε σύγκριση με το σημείο εκκίνησής τους, αλλά και σε σύγκριση με τη ζωή των εργαζομένων στον καπιταλιστικό κόσμο, αποδεικνύουν τις εγγενείς δυνατότητες του συστήματος για συνεχή βελτίωση της ζωής του ανθρώπου και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Οι κατακτήσεις για τη γυναίκα και το παιδί
Η σοσιαλιστική εξουσία έθεσε τις βάσεις για την κατάργηση της καταπίεσης της γυναίκας, ξεπερνώντας τις τεράστιες δυσκολίες που αντικειμενικά υπήρχαν. Της εξασφάλισε ίσα δικαιώματα στον οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό τομέα, χωρίς να σημαίνει ότι έγινε δυνατό στο διάστημα αυτό να εξαλειφθεί κάθε μορφή ανισότιμων σχέσεων με το άλλο φύλο, που είχαν παγιωθεί σε μια μακρόχρονη πορεία.
Το σοβιετικό κράτος πάντοτε θεωρούσε σαν ένα από τα βασικά του καθήκοντα την προστασία της μητέρας και του παιδιού και την εξασφάλιση στη γυναίκα εκείνων των συνθηκών, που θα της επιτρέπουν να συνδυάζει την παραγωγική και κοινωνική δραστηριότητα, με τη μητρότητα και την ανατροφή των παιδιών της. Ειδική νομοθεσία προέβλεπε την εξασφάλιση της εργασίας των γυναικών, ιδιαίτερα στην περίοδο της εγκυμοσύνης. Σύμφωνα με τη σοβιετική εργατική νομοθεσία, οι έγκυες απαλλάσσονταν από τις υπερωρίες και τη νυχτερινή εργασία και όταν συνέτρεχε λόγος μετατίθονταν σε πιο ελαφριές δουλιές. Στη γυναίκα χορηγούνταν πληρωμένη άδεια εγκυμοσύνης και τοκετού για 112 ημέρες (56 ημέρες πριν και 56 μετά τον τοκετό). Σε περίπτωση που κάποια γεννούσε δύο ή και περισσότερα παιδιά, ή σε περίπτωση επιπλοκών στον τοκετό, η άδεια μετά τον τοκετό αυξανόταν έως 70 μέρες. Ο κρατικός προϋπολογισμός προέβλεπε κονδύλια, που το ύψος τους συνεχώς αυξανόταν, για την καταβολή επιδόματος στις μητέρες για τη θεραπεία των παιδιών. Το 1975, σε σύγκριση με το 1940, είχαν αυξηθεί κατά 14 φορές, ενώ τα έξοδα για τη φροντίδα των παιδιών στα βρεφοκομεία, στους παιδικούς σταθμούς, στις κατασκηνώσεις και σε άλλα ιδρύματα εξωσχολικής απασχόλησης είχαν αυξηθεί περισσότερο από 13 φορές.
Στην προεπαναστατική Ρωσία υπήρχαν 7.500 κλίνες για τις έγκυες και τις λεχώνες, ενώ το 1913 μόνο το 5% των παιδιών γεννιόταν σε νοσοκομείο. Η βοήθεια στις επιτόκους παρεχόταν κυρίως από τις επιστήμονες μαίες και τις πρακτικές μαμές. Στα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας, οργανώθηκε δίκτυο ιατρείων για την παρακολούθηση των γυναικών στα μαιευτήρια και τα γυναικολογικά τμήματα των νοσοκομείων. Παρόμοιο δίκτυο λειτουργούσε στα χωριά και στα κολχόζ. Το πρόβλημα της εξασφάλισης νοσοκομειακής περίθαλψης κατά τον τοκετό για όλες τις γυναίκες είχε λυθεί ολοκληρωτικά.
Σχετικά με τη βοήθεια για την ανατροφή των παιδιών: Στην προεπαναστατική Ρωσία, ουσιαστικά, δεν υπήρχε τέτοια βοήθεια. Μόνο το 20% των εργαζόμενων γυναικών μπορούσαν να υπολογίζουν, για παράδειγμα, σε κάποιο επίδομα εγκυμοσύνης. Οσο για την έννοια «παιδικά προσχολικά ιδρύματα», ήταν σχεδόν άγνωστη. Το 1914, σε ολόκληρη την τεράστια ρωσική αυτοκρατορία υπήρχαν μόνον 150 παιδικοί σταθμοί.
Το 1987 πάνω από 16 εκατομμύρια Σοβιετικά παιδιά πήγαιναν σε 140 χιλιάδες παιδικούς σταθμούς. Το κράτος κάλυπτε τα 4/5 των εξόδων συντήρησής τους: Το ποσόν που πλήρωναν οι γονείς δεν κάλυπτε ούτε καν το κόστος διατροφής των παιδιών, ενώ ορισμένες οικογένειες - οι πολύτεκνες ή με χαμηλά εισοδήματα - απαλλάσσονταν από κάθε πληρωμή. Τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 3 χρόνων δικαιούνταν δωρεάν φάρμακα.
Στην προεπαναστατική Ρωσία, υπήρχαν 9 γυναικεία και παιδικά ιατρεία. Από τα 100 νεογέννητα παιδιά, τα 27 πέθαιναν προτού κλείσουν ένα χρόνο, ενώ τα μισά δεν έφθαναν ούτε τα 5 τους χρόνια. Το 1987, στην ΕΣΣΔ λειτουργούσε το κρατικό σύστημα προστασίας της μητέρας και του παιδιού, στο οποίο εντάσσονταν, ανάμεσα στ' άλλα, πάνω από 28 χιλιάδες γυναικεία ιατρεία και παιδικές πολυκλινικές.
Η οργάνωση της φροντίδας για τις έγκυες, η στενή παρακολούθησή τους με εξετάσεις και ιατρικές συμβουλές και η εξασφάλιση ειδικής ιατρικής βοήθειας κατά και μετά τον τοκετό, είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά η θνησιμότητα των μητέρων και των βρεφών. Χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των Ενωσιακών Δημοκρατιών ήταν η αύξηση του αριθμού των μαιευτήρων και των γυναικολόγων, των παιδικών πολυκλινικών, του αριθμού των κλινών για τις έγκυες, τις λεχώνες και για εκείνες που πάσχουν από γυναικολογικές παθήσεις, καθώς και των ιατρείων που παρακολουθούν τις γυναίκες.
Το Σοβιετικό Κράτος έδειχνε ιδιαίτερη φροντίδα για την υγεία και την ανατροφή των παιδιών. Την προστασία της υγείας των παιδιών αναλάμβαναν τα ιδρύματα για τη θεραπεία και την πρόληψη παιδικών ασθενειών, τα νοσοκομεία παίδων, πολυκλινικές, παιδικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων, σανατόρια, βρεφικοί και παιδικοί σταθμοί, τμήματα σχολικής υγιεινής, υγειονομικοί σταθμοί κ.ά. Ο αριθμός των παιδιών σε μόνιμα παιδικά ιδρύματα αυξήθηκε, από 5.400 προεπαναστατικά, σε 11.523.000 το 1975, δηλαδή πάνω από 2.000 φορές. Βασικό ρόλο στην ιατρική περίθαλψη των παιδιών έπαιζαν οι παιδικές πολυκλινικές και τα εξωτερικά ιατρεία. Για πρώτη φορά στον κόσμο, καθιερώθηκε η γενική ιατρική παρακολούθηση των παιδιών από παιδιάτρους και μόνιμες νοσοκόμες.
Το πρώτιστο στον κόσμο κρατικό υγειονομικό σύστημα
Το δωρεάν για όλους σύστημα υγείας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του σοσιαλισμού. Γίνεται ακόμα πιο σημαντικό, αν πάρουμε υπόψη την κατάσταση που επικρατούσε στον τομέα προστασίας της υγείας στην προεπαναστατική Ρωσία. Τότε σε ολόκληρη τη χώρα υπήρχαν μόνον 20 χιλ. γιατροί. Στη Σοβιετική Ενωση, το 1987 υπήρχαν πάνω από 1,1 εκατομμύριο (ή το ένα τέταρτο όλων των γιατρών του κόσμου). Η μέση διάρκεια ζωής στην τσαρική Ρωσία ήταν 32 χρόνια. Μετά την επανάσταση, στα μέσα της δεκαετίας του '20, ανέβηκε μέχρι τα 44 χρόνια, και το 1987 έφτασε τα 69 χρόνια, δηλαδή στο επίπεδο των άλλων αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών. Ασφαλώς, και σ' αυτές τις χώρες, μεγάλωσε η διάρκεια ζωής τις δεκαετίες που πέρασαν, ήταν όμως διαφορετικός ο «δρόμος» που διανύθηκε από αυτές: Οι θάνατοι στην τσαρική Ρωσία ήταν διπλάσιοι από το τότε επίπεδο της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Και αν από τότε (σημείο υπολογισμού το 1913, που προηγήθηκε της έναρξης του Α` Παγκόσμιου Πολέμου) το επίπεδο των θανάτων στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 1,5 φορά και στην Αγγλία 1,2 φορά, στην ΕΣΣΔ μειώθηκε 3 φορές. Αναφορικά με τους θανάτους στο χώρο των παιδιών, μειώθηκαν στην ΕΣΣΔ 10 φορές.
Ιδιαίτερα δύσκολη ήταν αρχικά η λύση του προβλήματος της υγείας στις πρώην περιφέρειες της τσαρικής Ρωσίας, όπου προεπαναστατικά δεν υπήρχε ουσιαστικά ιατρική περίθαλψη. Για παράδειγμα, ότι στο έδαφος του σημερινού Τατζικιστάν με ένα εκατομμύριο περίπου πληθυσμό, υπήρχαν 13 γιατροί (το 1987, 11,1 χιλιάδες) και στην Κιργισία 15 (το 1987, 12,3 χιλιάδες). Από το 1965 έως το 1985, τα έξοδα του κράτους για την προστασία της υγείας και τη φυσική αγωγή είχαν αυξηθεί στην ΕΣΣΔ κατά 2,5 φορές κατά άτομο. Στα σοβιετικά νοσοκομεία, τα φάρμακα δίνονταν δωρεάν, όπως και στα παιδιά που θηλάζουν και σε περιπτώσεις ορισμένων παθήσεων (όπως είναι ο διαβήτης, π.χ.). Η προστασία της δουλιάς, όπως και η προστασία του περιβάλλοντος, συγκαταλέγονταν στα προβλήματα, όπου τα οικονομικά ζητήματα περιπλέκονται στενά με τα ζητήματα της κοινωνικής πολιτικής. Μόνο το πρώτο μισό της δεκαετίας του '80, μειώθηκαν κατά 20% τα εργατικά ατυχήματα και οι επαγγελματικές ασθένειες. Αν οι συνδικαλιστικές επιτροπές των επιχειρήσεων είχαν δικαίωμα να προβάλουν «βέτο» στις αποφάσεις της διεύθυνσης για απολύσεις, η επιθεώρηση κάθε κλαδικού συνδικάτου δικαιούνταν να αναστείλει τη λειτουργία τμήματος ή ακόμα και εργοστασίου, όπου δεν τηρούνταν οι κανονισμοί της ασφάλειας και προστασίας της δουλιάς (Στοιχεία από την μπροσούρα για τα 70χρονα της σοβιετικής εξουσίας).
Στην προεπαναστατική Ρωσία δεν υπήρχε κρατική προστασία της υγείας. Η περίθαλψη γινόταν από ιδιωτικούς γιατρούς, οι οποίοι ήταν συγκεντρωμένοι στις μεγάλες πόλεις, ενώ η επαρχία ουσιαστικά ήταν αφημένη στην τύχη της.
Η προεπαναστατική Ρωσία κατείχε την πρώτη θέση στην εξάπλωση μεταδοτικών ασθενειών. Η πανούκλα, η χολέρα, η ευλογιά και άλλες επιδημίες αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό και προκαλούσαν τεράστιες καταστροφές στην οικονομία. Το 1912, περίπου 13 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν προσβληθεί από επιδημικές ασθένειες. Μόλις 23 μεγάλες πόλεις σε όλη την αχανή έκταση της τσαρικής αυτοκρατορίας είχαν αποχετευτικό σύστημα, ενώ η πλειοψηφία του πληθυσμού έπινε ακατάλληλο νερό.
Πάνω από το ένα τρίτο των πόλεων δεν είχαν νοσοκομείο. Αλλά και από αυτά που υπήρχαν, μόνο το 21% είχαν πάνω από 20 κρεβάτια.
Πώς αντιμετώπισε το πρόβλημα η Επανάσταση; Ηδη, από το 1903, ο Λένιν προσδιορίζει τα καθήκοντα του κράτους για την προστασία της υγείας, τα οποία εντάσσονται στο 1ο πρόγραμμα του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος. Το 2ο πρόγραμμα του ΡΚΚ (μπολσεβίκοι), που ψηφίστηκε στο 8ο Συνέδριο το 1919, θέτει ως πρωταρχικά καθήκοντα την εξυγίανση των κατοικημένων χώρων, την προστασία του εδάφους, του νερού και του αέρα, την υγειονομική προστασία των εστιατορίων, τη δημιουργία υγειονομικής νομοθεσίας κτλ.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου πεντάχρονου πλάνου ('29 - '32), οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη αυξήθηκαν κατά 4 φορές σε σχέση με το 1913. Το 1940, ο αριθμός των γιατρών αυξήθηκε κατά 6 φορές, των μεσαίων υγειονομικών στελεχών πάνω από 10 φορές και των κρεβατιών στα νοσοκομεία κατά 3,8 φορές.
Παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του Β` Παγκόσμιου Πολέμου στο υγειονομικό σύστημα της ΕΣΣΔ προκλήθηκαν ζημιές ύψους 6,6 δισεκατομμυρίων ρουβλιών και καταστράφηκαν 40.000 νοσοκομεία και άλλα υγειονομικά κέντρα, μόλις το 1947, οι βασικοί δείκτες υγειονομικής περίθαλψης έφτασαν τα προπολεμικά όρια.
Η σημερινή κατάσταση στον τομέα Υγείας
Η σημερινή κατάσταση στον τομέα Υγείας στην πρώην ΕΣΣΔ δεν αντέχει σε καμία σύγκριση, όχι μόνο με το σοσιαλιστικό «χτες» αλλά ούτε καν με τις καπιταλιστικές χώρες της Δύσης. Αντίθετα, σε ορισμένες περιπτώσεις, που τείνουν να γίνουν καθημερινή πραγματικότητα, οι συγκρίσεις μπορούν να γίνουν μόνο με την υγειονομική κατάσταση χωρών του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου». Δύο ειδήσεις από διεθνή πρακτορεία είναι χαρακτηριστικές γι' αυτό που συμβαίνει σήμερα στην πρώην ΕΣΣΔ.
Τον Οκτώβρη του '98, η τοπική κυβέρνηση της ρωσικής Δημοκρατίας του Αλτάι στην κεντρική Σιβηρία απευθύνει έκκληση προς τον πληθυσμό, αφού πλέον έχει άδεια τα ταμεία και της λείπουν φάρμακα για τη θεραπεία των παιδιών που πάσχουν από φυματίωση, σε ποσοστό που ξεπερνά κατά 3,8 φορές τον εθνικό μέσο όρο. Ο δρ Γκενάντι Ονιτσένκο, πρώτος αναπληρωτής υπουργός Υγείας, δήλωσε στο ραδιοφωνικό δίκτυο «Ηχώ της Μόσχας» πως επισήμως 2,5 εκατ. Ρώσοι θεωρείται ότι έχουν προσβληθεί από φυματίωση, μία ασθένεια που γνωρίζει καλπάζουσα αύξηση στη χώρα. Μάλιστα, κατά το πρώτο 10μηνο του τρέχοντος έτους, ο αριθμός των προσβεβλημένων από τη φυματίωση αυξήθηκε κατά 8,5% στη Ρωσία. Τον περασμένο Αύγουστο, ένα 13χρονο αγόρι από το Καζαχστάν πεθαίνει από επιδημία βουβωνικής πανώλης.
Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας θα διαπιστώσει τον Απρίλη του 1996 ότι η δραματική επανεμφάνιση των λοιμωδών νόσων οφείλεται στο γεγονός πως «τα συστήματα υγείας ήταν κρατικά, με συνέπεια την κατάρρευση και των υπηρεσιών πρόληψης νοσημάτων, που ήταν ικανοποιητικού επιπέδου στην πρώην Σοβιετική Ενωση».
Σοσιαλισμός και μόρφωση
«Τόσο άγρια χώρα, όπου να λεηλατούνται η εκπαίδευση, η μόρφωση και οι γνώσεις από τις λαϊκές μάζες, δεν έμεινε πια καμία στην Ευρώπη, εκτός από τη Ρωσία». Ετσι περιγράφει ο Λένιν το 1913 την κατάσταση της Παιδείας στην προεπαναστατική Ρωσία. Περιγραφή, που θα ταίριαζε δυστυχώς και σήμερα και για τη σημερινή Ρωσία, όπως και για όλη την Ευρώπη πλέον, μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού στις ανατολικές χώρες.
Ο μαζικός αναλφαβητισμός ήταν η «κληρονομιά» που άφησε η προεπαναστατική Ρωσία στη Σοβιετική Ενωση. Τρεις στους τέσσερις δεν ήξεραν γραφή και ανάγνωση. Πολλές εθνότητες δεν είχαν δική τους γραφή, ενώ περίπου τα 4/5 των παιδιών και των εφήβων δεν μπορούσαν να φοιτήσουν ούτε στα δημοτικά σχολεία. Ολες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης και ειδικά οι ανώτερες και οι ανώτατες ήταν σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο των πλουσίων. Χαρακτηριστικά είναι τα ποσοστά των εγγράμματων στους Κιργίζιους (0,6%), στους Τουρκμένιους (0,7%), στους Ουζμπέκους (1,6%) και τους Καζάχους (2%).
Οι μπολσεβίκοι ήταν ήδη πρωτοπόροι στο μέτωπο για λαϊκή και δημοκρατική εκπαίδευση, ακόμη και πριν την Επανάσταση. Στο πρόγραμμα του ΣΔΡΚΡ, το 1903, περιλαμβάνονται θέσεις, όπως γενική, δωρεάν, υποχρεωτική Παιδεία και για τα δύο φύλα έως 16 ετών, κατάργηση των ταξικών σχολείων και των περιορισμών στην εκπαίδευση για λόγους εθνικότητας, διαχωρισμός του σχολείου από την εκκλησία και διδασκαλία στη μητρική γλώσσα.
Στο 8ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος, το 1919, τέθηκε η πολιτική βάση της πανεξόρμησης για τη λαϊκή Παιδεία: Δημιουργία νέας σοσιαλιστικής λαϊκής Παιδείας και μετατροπή του σχολείου, από όπλο ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, σε όπλο για τον κομμουνιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Στα τέλη του 1917 με αρχές του 1918, αυξήθηκε απότομα ο μηνιαίος μισθός των δασκάλων. Η σημασία που έδιναν οι κομμουνιστές και ιδιαίτερα ο Λένιν για την παιδεία του λαού αναδεικνύεται και από την επιστολή του Λένιν προς τον Στάλιν για τη μείωση του εξοπλιστικού προγράμματος του στόλου, προκειμένου να ενισχυθεί ο προϋπολογισμός του υπουργείου Παιδείας. Ολα αυτά, ενώ μαινόταν η ιμπεριαλιστική επίθεση κατά του νεοσύστατου σοβιετικού κράτους. Το διάταγμα του 1920 «Για την εξάλειψη της αγραμματοσύνης του πληθυσμού της ΣΟΣΔΡ» δίνει το σύνθημα. Ανοίγουν παντού σχολεία για ενήλικες και κέντρα εξάλειψη της αγραμματοσύνης. Εκδίδονται σε μεγάλα τιράζ και στις μητρικές γλώσσες αλφαβητάρια και εκπαιδευτικά βιβλία. Στον αγώνα με την αγραμματοσύνη συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, δάσκαλοι, φοιτητές, υπάλληλοι, μορφωμένοι εργάτες και αγρότες. Εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες κάθονταν στα θρανία τα βράδια μετά τη δουλιά. Ηδη, το 1928, είχαν μάθει γράμματα 7 εκατομμύρια περίπου ενήλικες. Από το 1920 έως το 1940, έμαθαν γράμματα 60 εκατομμύρια ενήλικες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1939, οι εγγράμματοι ηλικίας 9-49 ετών αποτελούσαν το 87,4%. Το 1959, η αγραμματοσύνη είχε νικηθεί ολοκληρωτικά.
Ολα τα σχολεία γενικής μόρφωσης άνοιξαν για όλο το λαό και απαγορεύτηκαν τα ιδιωτικά. Καθιερώθηκε η δωρεάν Παιδεία και η κοινή φοίτηση των δύο φύλων στα σχολεία, χωρίστηκε το σχολείο από την εκκλησία και η εκκλησία με τη σειρά της από το κράτος, απαγορεύτηκαν οι θρησκευτικές τελετές και η διδασκαλία οποιουδήποτε θρησκευτικού δόγματος στα σχολεία και καταργήθηκαν οι σωματικές τιμωρίες.
Επίσης, κατακτήθηκε το δικαίωμα των εθνοτήτων να σπουδάζουν στη μητρική τους γλώσσα, τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία του σοβιετικού συστήματος κοινωνικής προσχολικής διαπαιδαγώγησης, εκπονήθηκαν και εφαρμόστηκαν νέες αρχές εισαγωγής στα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, που πλέον άνοιξαν τις πόρτες τους στην εργατική τάξη και τους αγρότες. Μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία δίνουν μια «γεύση» για το τι συνέβη. Στο σχολικό έτος '40 - '41, ο αριθμός των μαθητών στην Τουρκμενία αυξήθηκε κατά 37 φορές σε σχέση με το σχολικό έτος 1914 - '15, στην Κιργιζία κατά 47 φορές, στο Ουζμπεκιστάν κατά 75 φορές και στο Τατζικιστάν κατά 854 φορές! Το '40 - '41 φοιτούσαν συνολικά 35,6 εκατομμύρια μαθητές, αντί των 9,7 εκατομμυρίων το 1915.
Ορισμένα ακόμη στοιχεία
Το 1984, στη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρωσίας (ΣΟΣΔΡ), δηλ. στη Σοβιετική Ρωσία, υπήρχαν 81,8 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής, στα οποία πήγαιναν 9,2 εκατομμύρια παιδιά. Το 1998, στην καπιταλιστική Ρωσία, υπάρχουν μόλις 56,6 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής (δηλ. 25,2 χιλιάδες λιγότερα, ή -30,8%), στα οποία πηγαίνουν 4,4 εκατομμύρια παιδιά (δηλ. 4,8 εκατομμύρια λιγότερα παιδιά, ή - 52%).
Το 1990, στη Σοβιετική Ρωσία υπήρχαν 67,6 χιλιάδες δημόσια σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσής της, στα οποία πήγαιναν 20.328.000 εκατομμύρια παιδιά. Υπήρχε κάλυψη 100% των παιδιών, σε 100% δημόσια σχολεία. Το 1998, στην καπιταλιστική Ρωσία υπάρχουν 67,9 χιλιάδες δημόσια και ιδιωτικά σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, στα οποία πηγαίνουν 21.479.000 παιδιά. Αρχισε, λοιπόν, η ιδιωτικοποίηση.
Το 1990, στη Σοβιετική Ρωσία υπήρχαν 514 ΑΕΙ, στα οποία φοιτούσαν 2.824.500 φοιτητές. Υπήρχε κάλυψη των φοιτητών σε 100% δημόσια ΑΕΙ. Το 1998, στην καπιταλιστική Ρωσία υπάρχουν 914 δημόσια και ιδιωτικά ΑΕΙ, στα οποία φοιτούν 3.597.900 φοιτητές. Η μεγάλη αυτή αύξηση των ΑΕΙ οφείλεται στη ραγδαία εμφάνιση και αύξηση κυρίως των ιδιωτικών ΑΕΙ. Ετσι, έχουμε 580 κρατικά και 334 ιδιωτικά ΑΕΙ. Αλλά και στα κρατικά ΑΕΙ άρχισαν να ζητούν δίδακτρα. Το 2000 το ποσοστό των φοιτητών που εισήχθησαν στα κρατικά πανεπιστήμια πληρώνοντας δίδακτρα έφτασε το 40% του συνόλου των φοιτητών εκείνης της χρονιάς.
Επιστήμη - Τεχνική
Το επιστημονικό και τεχνικό επίπεδο της οικονομίας της προεπαναστατικής Ρωσίας ήταν πολύ χαμηλό. Το 1913, ο αριθμός όλων των επιστημόνων (μαζί και οι καθηγητές των ΑΕΙ) ήταν μόνο 11,6 χιλιάδες άτομα. Ο μέσος ετήσιος αριθμός των διατριβών που υποστηρίζονταν για το τίτλο του δόκτορα στη Ρωσία μόλις που ξεπερνούσε τις 80 (στις ΗΠΑ γύρω στις 2,5 χιλιάδες).
Το 1987, στην ΕΣΣΔ υπήρχαν πάνω από 1,5 εκατ. επιστήμονες, ή το ένα τέταρτο του παγκόσμιου συνόλου τους. Σε μια σειρά σημαντικούς τομείς και κατευθύνσεις, η Σοβιετική Ενωση βρισκόταν στις πρώτες γραμμές: Η πυραυλική και πυρηνική τεχνική, οι τροχιακοί διαστημικοί σταθμοί, η κατευθυνόμενη θερμοπυρηνική σύνθεση, ο απευθείας μετασχηματισμός της ενέργειας (μαγνητο-υδροδυναμικές γεννήτριες), κρυογενής τεχνική, καταλύτες τεχνολογικών διαδικασιών, κατασκευή μεγάλων υδροηλεκτρικών σταθμών, φραγμάτων, κλπ.
Η ΕΣΣΔ είχε τα πρωτεία σε ό,τι αφορά στον αριθμό των εφευρέσεων: Σ' αυτήν αναλογούσαν τα 20-25% των νέων τεχνικών λύσεων και επεξεργασιών που καταχωρούνται κάθε χρόνο σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξήγαγε επίσης περισσότερες νέες τεχνολογίες και τεχνικές γνώσεις, από ό,τι εισήγαγε. Για παράδειγμα, το πεντάχρονο 1981-1985, η Σοβιετική Ενωση πούλησε στις ΗΠΑ τριπλάσιες πατέντες δικής της τεχνολογίας, από ό,τι αγόρασε από αυτές. Πέρα από αυτά, στην ΕΣΣΔ καταχωρήθηκαν 1.600 αμερικανικές πατέντες για νέα είδη και εφευρέσεις, ενώ στις ΗΠΑ καταχωρήθηκαν πάνω από 5.500 σοβιετικές πατέντες.
Σήμερα βεβαίως, τα προγράμματα επιστήμης, έρευνας, έχουν περάσει στα χέρια των πολυεθνικών και όχι στην υπηρεσία του λαού. Γι' αυτό και η πραγματικότητα έχει πλήρως αντιστραφεί. Μεγαλύτερη απόδειξη, η εγκατάλειψη των διαστημικών προγραμμάτων. Ετσι, οι λαοί της Ρωσίας έχασαν τα πρωτεία σε τομείς, στους οποίους υπό το σοσιαλιστικό καθεστώς διέπρεψαν ως πρωτοπόροι που είχαν ξεπεράσει τον καπιταλισμό.

ByΦιλιππος Ανθης στις Δεν υπάρχουν σχόλια:
Εγγραφή σε: Αναρτήσεις (Atom)

TOP READ