Η δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου

 Η δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου

«Τον περισσότερον καιρόν της ζωής μου που τον επέρασα; Τον επέρασα σκοτώνοντας Τούρκους, κυνηγώντας τυράννους. Τον επέρασα εις τα σπήλαια και εις τα βουνά. Τα καρτέρια των δρόμων, οι λόγκοι και τ' άγρια θηρία είναι οι μάρτυρες ότι δυσκόλως έφευγεν ο Τούρκος από τα χέρια μου, αν εζύγωνε καμμιά πενηνταριά οργυιαίς. Εγώ εσυναναστρεφόμουν με αυτούς τους τυράννους και ήμουν καλά πληρωμένος, διά να σέβωμαι τους ομογενείς των, αλλά κινούμενος από τον διάβολόν μου, Τούρκους εσκότωνα. Οι κρημνοί, τα ποτάμια, οι πάγοι, τα χιόνια και τα δάση ήσαν τ' αγαπητά μου κατοικητήρια, το τουρκικό αίμα το προσφάγι μου. Εσηκώθη η Επανάστασις και ευθύς συρόμενος από τον διάβολόν μου, ελάτρευσα τους αρχηγούς της, τη φωνή της άκουσα στα φυλλοκάρδια μου, εσεβάστηκα την απόφασίν της και έτρεξα με όλους τους αρματολούς της Ελλάδος να σκοτώσω Τούρκους. Μολονότι εκέρδιζα εν καιρώ Τουρκίας, ο διάβολός μου μου αφήρεσεν αυτήν την κλίσιν, αφού εσηκώσαμεν τ' άρματα. Και τι τα πολυλογώ;
Τόσον με εφώτισεν ο διάβολός μου, ώστε να γεμίσω ψείραις, να λιμάξω ψωμί, να κείτομαι εις τα νερά, εις τα χιόνια και εις τη λάσπην, να δοκιμάζω κάθε στρατιωτικήν αχαριστίαν, να πίνω φαρμάκια από εχθρούς και φίλους, να κυνηγώμαι ως κατάδικος από αυτούς τους συγγενείς και φίλους της δικαιοσύνης, να επιθυμώ συνελεύσεις εθνικάς, να αγαπώ δικαίους διοικητάς, να είμαι λάτρης των εναρέτων και φίλος των σοφών, να διψώ την αυτονομίαν και ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, επιθυμώντας μόνον και μόνον Ελληνες να διοικούν και να βασιλεύουν εις τους Ελληνας».

Τούτο το απόσπασμα, από γράμμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, με ημερομηνία 14 Φλεβάρη του 1924, προς τον Μοραΐτην Κοτζαμπάση, Αναστάσιο Λόντο¹, δίνει με τρόπο συγκλονιστικό για τον αναγνώστη την εικόνα μιας από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες που γέννησε η Επανάσταση του 1821. Μια εικόνα, που η ιστορία την έχει επιβεβαιώσει και δικαιώσει πλήρως, όσο κι αν επιχειρήθηκε να αμαυρωθεί στη συνέχεια και που θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηριστεί ως έκρηξη υποκειμενισμού, αφού καταγράφει τα αισθήματα του συγγραφέα του γράμματος εκείνη τη στιγμή που γράφει, δηλαδή την οργή, την πικρία, την αποφασιστικότητά του, αλλά και συνάμα την προσπάθειά του να υπερασπίσει τον εαυτό του για τα όσα αντίθετα λέγονταν γι' αυτόν.

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος άφησε για πάντα τη ζωή, τη νύχτα 4 προς 5 Ιούνη του 1825, πριν προλάβει να δει την Ελλάδα - για την ακρίβεια ένα τμήμα της - έξω από την τουρκική κατοχή, αλλά και πριν βιώσει την καταπίεση της νέας εξουσίας που ήρθε να αντικαταστήσει εκείνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το γεγονός ήταν συγκλονιστικό και δεν μπορούσε παρά να προκαλεί το ενδιαφέρον και τις συζητήσεις των απλών ανθρώπων, δεδομένου ότι το νεκρό πια οπλαρχηγό τον βρήκε ο θάνατος φυλακισμένο στον βενετσιάνικο πύργο των Προπυλαίων της Ακρόπολης, με την κατηγορία του προδότη. Ο κόσμος αναρωτιόταν τι είχε συμβεί και οι κρατούντες δεν μπορούσαν παρά να δώσουν κάποιες εξηγήσεις. Πώς είχε πεθάνει τούτος ο άνθρωπος;

Στο φύλλο της 6ης Ιούνη 1925 η «Εφημερίς των Αθηνών», που τυπωνόταν στην Αίγινα, αφιέρωσε για το θέμα μόνο ελάχιστες λέξεις: «Σήμερον ετελείωσε το δρόμο της ζωής του ο Οδυσσεύς Ανδρούτσος». Τρεις μέρες αργότερα όμως, η ίδια εφημερίδα, υποχρεώθηκε να επανέλθει γράφοντας πως ο θάνατος «του περιβόητου εις την ιστορίαν Οδυσσέως Ανδρίτσου, ακολούθησε τρόπω τοιώδε: αυτός είχε προβλέψει με τη φυσικήν του πανουργίαν δύο τριχιαίς, αι οποίαις φαίνεται ότι ήταν από τα γαϊδούρια οπού ανέβαιναν εις το κάστρον, παλαιαίς κατά κακήν του τύχην και αδύναταις.

Περί τας 5 ώρας της νυκτός της 4 Ιουνίου, ενώ δύο στρατιώται που τον εφύλαττον, ήσαν εις το πρωτοΰπνι, κρεμιέται με τη μίαν από ψηλά του Πύργου - Γουλέ - έχοντας ζωσμένην και την άλλην εις την μέση του, διά να χρησιμεύση ακολούθως να κατέβη και από τα τείχη του Κάστρου και να φύγη, όπου αυτός ήξευρε. Αλλά η θεία δίκη, προλαμβάνουσα, φαίνεται, τους ολεθρίους σκοπούς του ανθρώπου τούτου διά την Πατρίδα ωκονόμησε προτού να φτάση ακόμη εις τα μέσα του Πύργου καταβαίνοντας και σπα η τριχιά εκείνη, και πίπτει ο άθλιος εις το λιθόστρωτον έδαφος της Απτέρου Νίκης, θύμα ελεεινόν της κακοβουλίας και πανουργίας του»².

Στην Αράχοβα

Ο Ιταλός γιατρός Βιτάλι, στην ιατροδικαστική του έκθεση γράφει σχετικά για τις συνθήκες θανάτου του Οδυσσέα Ανδρούτσου: «Τη δευτέραν ώραν της 17/5 Ιουνίου 1825 προσκληθείς από τον αντιφρούραρχον του φρουρίου της πόλεως των Αθηνών να επισκεφθώ εις την Ακρόπολιν το πτώμα του μακαρίτου Οδυσσέως Ανδρούτσου, δεν εδίστασα στιγμήν να δεχθώ την πρόσκλησιν. Εισερχόμενος διά της τελευταίας πύλης, είδα το πτώμα του Οδυσσέως Ανδρούτσου και εξετάσας αυτόν γυμνόν από κεφαλής μέχρι ποδών, παρετήρησα εις την εξωτερικήν επιφάνειαν πλατύ τραύμα κατά τον δεξιόν κρόταφον και επιπλεγμένον κάταγμα του αυτού κροταφικού οστού, ακόμη δε μελανόν τραύμα μετά ρήξεως και εκχυμώσεως του δέρματος εις το πρόσθιον μέρος του μετωπικού οστού. Το δεξιόν βραχιόνιον οστούν συντετριμμένον και αι δεξιαί νόθοι πλευραί τεθρασμέναι. Προς τα κάτω μέρη παρετήρησα εις την άρθρωσιν του δεξιού μηρού μετά της κνήμης εξωτερικόν ρακώδες τραύμα, διά του οποίου εξετοπίσθη η επιγονατίς, και κάταγμα του οστού της κνήμης. Το ύψος του πύργου, από το οποίον κατεκρημνίσθη ο Οδυσσεύς, είναι 108 ποδών. Τα δε θραύσματα του κροταφικού οστού, επί του οποίου το κάταγμα, προσβαλόντα τον εγκέφαλο, επέφεραν αυτοστιγμεί τον θάνατον, άξιον εις κακούργον προδότην της πατρίδος»!!!

Ο Δημήτρης Φωτιάδης ευστόχως σχολιάζει³: «Περίεργη πραγματικά ιατροδικαστική έκθεση, που περιγράφει όχι μονάχα τα τραύματα του σκοτωμένου, μα και διαπιστώνει πως βρήκε θάνατον, άξιον εις κακούργον προδότην της πατρίδος». Πέρα όμως απ' αυτό, έτσι είχαν συμβεί τα πράγματα, όπως τα έγραψε ο Τύπος της εποχής και όπως τα περιγράφει η ιατροδικαστική έκθεση; Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα οφείλουμε να σταθούμε στην προσωπικότητα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ο φωτισμός της οποίας, μας παραπέμπει άμεσα στις αιτίες και τις συνθήκες του θανάτου του.

Ο δαίμονας της Επανάστασης

Η Αθήνα το 1850

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε το 1790 (άλλες πηγές μιλούν για το 1788)⁴ στην Ιθάκη και βαφτίστηκε τέσσερα χρόνια μετά τη γέννησή του στο ίδιο μέρος παίρνοντας το όνομα του μυθικού βασιλιά του νησιού. Ο πατέρας του ήταν ξακουστός στην εποχή του, πραγματικός θρύλος της Ρούμελης, πρωτοκλέφτης οπλαρχηγός, που στη συνέχεια έγινε αρματολός, με μεγάλη δράση κατά των Τούρκων. Συνελήφθη από τους Βενετούς στη Δαλματία, παραδόθηκε στους Τούρκους το 1793, κλείστηκε στις φυλακές του Μπάνιου στην Πόλη όπου και τον βρήκε ο θάνατος το 1797. Η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε αργότερα με τον πρακτικό γιατρό Φ. Καμμένο κι από το γάμο της αυτό απέκτησε τα πέντε ετεροθαλή αδέλφια του Οδυσσέα (τρία αγόρια και δύο κορίτσια).

Ο Οδυσσέας πέρασε στην ιστορία με το επώνυμο Ανδρούτσος αν και ο ίδιος υπέγραφε ως Οδυσσεύς Ανδρίτσου ή Ανδρίτζου. Ομως δεν ήταν αυτό το πραγματικό του επίθετο. Ο πατέρας του λεγόταν Ανδρέας Βαρούσης ή, σύμφωνα με τον Μπάμπη Αννινο, Ανδρέας Μουτσανάς⁵. Συνηθιζόταν όμως εκείνη την εποχή να προφέρονται τα ονόματα επί το κολακευτικότερο. Ετσι τον Ανδρέα το έλεγαν Ανδρούτσο, τον Πάνο Πανούτσο, τον Γιάννη Γιαννούτσο κ.ο.κ.

Πριν την Επανάσταση του '21 ο Οδυσσέας ήταν στη στρατιωτική υπηρεσία του Αλή Πασά, όπου και εξελίχθηκε γρήγορα, φτάνοντας, στα 1816, να αναλάβει στρατιωτικός διοικητής στην επαρχία της Λιβαδειάς, ενώ στη συνέχεια η εξουσία του επεκτάθηκε στη Βοιωτία, στη Φωκίδα και τη Δωρίδα. Το μέλλον του στην υπηρεσία των Τούρκων διαγραφόταν αναμφίβολα λαμπρό. «Αξιοσημείωτον - γράφει ο Κ. Παπαμιχαλόπουλος⁶ - ότι ουδείς ποτέ τόσω νέος, όσω ην τότε ο Οδυσσεύς, κατέσχε τοιαύτα τιμητικά και μεγάλα αξιώματα». Κι όμως, όταν ξέσπασε η Επανάσταση δε δίστασε να ταχθεί με το μέρος της. Για την ακρίβεια είχε φροντίσει από νωρίτερα να επιλέξει στρατόπεδο, δεδομένου ότι από το 1818 είχε προσχωρήσει στη Φιλική Εταιρεία.⁷ Είχε το διάβολο μέσα του, όπως ο ίδιος συνήθιζε να λέει. Εκείνο όμως το διάβολο που δεν αφήνει σε ησυχία τις συνειδήσεις και τις ωθεί στις μεγάλες πράξεις. Στο γράμμα του στον Αναστάση Λόντο, που αναφέραμε στην αρχή, γράφει χαρακτηριστικά:⁸ «Εσύ έχεις πολλές δουλειαίς και καθώς ακούω καταγίνεσαι ημέραν και νύχταν. Διά τούτο δεν έπρεπε να σε εμποδίσω με τούτο το γράμμα, και μάλιστα όπου μαζί σου δεν έχω ανταποκρίσες όντας άλλη η δική μου δουλειά και άλλη η ιδική σου. Μολοντούτο επειδή είδα εις ενός σου φίλου γράμμα ν' αναφέρεις τ' όνομά μου, βιασμένος είμαι να σου κάνω πέντε εξ αράδαις. Και αν έχουν κανένα καλό μέσα, άκουσε το, ειδεμή κάψε ταις. Λέγεις του φίλου σου: - Αν γράψης σ' εκείνον τον διάβολον τον Οδυσσέα, γράψε του από μέρους μου να εβγάλη μερικούς διαβόλους από μέσα του. Του το λέγω μπέσα με μπέσα, και τότε θέλει γίνει χρήσιμος εις την πατρίδα, και θέλει λάβει αξίως το όνομα το όνομα το οποίον φέρει. - Κύριε, καθώς λέτε εσείς οι διαβασμένοι, δυο λογιών διάβολοι εμβαίνουν μέσα εις τους ανθρώπους. Πρώτης λογής, ως έλεγεν ο φιλόσοφος που απέθανε εδώ κάτου, είναι ο διάβολος που κάθε καλός άνθρωπος έχει μέσα του, ο διάβολος που ερμηνεύει και δείχνει τον καλόν δρόμον και εμποδίζει τον δαιμονισμένον από του να πράξη το κακόν. Η θρησκεία μας μας διδάσκει να πιστεύωμεν ότι κατά θείαν παραχώρισιν μπαίνει πολλές φορές ο διάβολος σ' έναν άνθρωπο και τον ερμηνεύει να κάνη όλα τα κακά, και αυτός είναι ο δεύτερος διάβολος. Τώρα είμαι εγώ σε απορίαν ποιος διάβολος σε σένα κατοικεί, ο πρώτος ή ο δεύτερος; Οσον διά λόγου μου να ξεύρης ότι αφήνω σε σένα να μου πεις ποιον από τους δυο διαβόλους έχω μέσα μου». Στη συνέχεια ο Οδυσσέας αναφέρει ότι ο δαίμονας ο δικός του και του πατέρα του τους έσπρωχναν να πολεμάνε συνεχώς τους Τούρκους και σ' ένα ξέσπασμα οργής, απειλητικός, καταλήγει: «Κύτταξε όμως καλά ότι κάθε Ελληνας έχει μέσα του δώδεκα λεγεώνες διαβόλων. Και έπαρε τα μέτρα σου, διότι, ως λέγει η παροιμία, ένας διάβολος σκοτώνει τον άλλον. Κύτταξε καλά, διότι ή κοντεύει να χαθή η Πατρίς ή θα πέση σε κανένα χειρότερον ζυγόν από εκείνον όπου βαστούσαν οι πατέρες μας».

Μάχες στα Δερβενάκια

Ως πραγματικός αγωνιστής και δαιμόνιος επαναστάτης ο Οδυσσέας Ανδρούτσος δε θεωρούσε πως η απελευθέρωση της Ελλάδας ταυτιζόταν με το διώξιμο των Οθωμανών. Αντίθετα, την απελευθέρωση την αντιλαμβανόταν στην κοινωνικοπολιτική της βάση και για το λόγο αυτό δεν μπορούσε παρά να είναι ενάντιος στη νέα μορφή δουλείας που εκπορευόταν κυρίως από τους κοτζαμπάσηδες, από εκείνους δηλαδή που επί τουρκοκρατίας είχαν προνόμοια και εξουσία και με την Επανάσταση τάσσονταν μόνο και μόνο για να μην τα χάσουν από τυχόν επικράτησή της.

Ο Ανδρούτσος και ο κοτζαμπασισμός

Η προσφορά του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην ελληνική επανάσταση - για την οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε αναλυτικά εδώ - υπήρξε μεγάλη και θα μπορούσε ίσως να είναι μεγαλύτερη αν το ελληνικό κατεστημένο της εποχής δεν πετύχαινε τη σπίλωση και την εξόντωσή του βλέποντας στο πρόσωπό του έναν αυριανό εχθρό. «Το κόμμα των πολιτικών εις το οποίον ανήκε ο Λόντος - γράφει ο Μπ. Αννινος⁹ - ηχθρεύετο ανέκαθεν τον Οδυσσέα, ανήκοντα φυσικά εις το κόμμα των στρατιωτικών, το αποτελεσθέν εν αρχή εκ του Κολοκοτρώνη, Υψηλάντου και άλλων οπλαρχηγών. Ο ατίθασος και πανούργος πολεμιστής δεν υπετάσσετο ευκόλως εις τας ιδιοτελείς ορέξεις και δεν έστεργε να εξυπηρετή τα σχέδια των αυθαιρέτων κοτζαμπασήδων, ουδέ να συμπράττη μετ' αυτών εις τας μικροραδιουργίας των».

Για την ακρίβεια ο Οδυσσέας δεν ανήκε σε καμία από τις πολιτικές ομάδες της εποχής. Με τους στρατιωτικούς, δηλαδή με τους καπεταναίους, ήταν εκ του φυσικού πολύ κοντά. Ομως η δική του πολιτική αντίληψη για τα πράγματα ήταν μάλλον πιο προχωρημένη. Ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι το Φλεβάρη του 1823 σ' ένα γεύμα που είχαν ο Ανδρούτσος με τον Κολοκοτρώνη στην Τριπολιτσά, ο πρώτος υπογράμμισε στον δεύτερο πόσο μεγάλος κίνδυνος ήταν οι κοτζαμπάσηδες για το λαό και τους ίδιους τους καπεταναίους. Γράφει ο Φωτάκος:¹⁰ «Αφού δε έμειναν μόνοι, έγεινεν η ακόλουθος ομιλία μεταξύ του Οδυσσέως και του Κολοκοτρώνη. Εγώ δε ενθυμούμαι αυτολεξεί τους λόγους τους οποίους αντήλλαξαν. Ο Οδυσσεύς είπεν "ότι καθώς μας κάμνουν τώρα οι κοτζαμπάσηδες, όπου εμείς είμεθα δυνατοί και έχομεν και τα άρματα εις τας χείρας μας, αύριον θα μας σύρουν εις τη φούρκαν". Ο Κολοκοτρώνης του απεκρίθη: "Αϊ! Και συ, όλο μ' αυτούς έχεις να κάμης. Αφησέ τους και λησμονιούνται μοναχοί τους". "Καλά, είπεν ο Οδυσσεύς, εσένα θα πρωτοσκοτώσουν, και όχι με την αλήθεια, αλλά με ψέματα θα σου πλέξουν το σχοινί της φούρκας". Ο Κολοκοτρώνης είπεν "ό,τι διάβολο θέλουν ας κάμουν, εγώ δε μαγαρίζω τα χέρια μου εις αυτούς"». Ο διάλογος είναι άκρως αποκαλυπτικός, ώστε να μη χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμός.

Ο Ανδρούτσος ήταν απόλυτα εχθρικός σ' ολόκληρο το ελληνικό κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο της εποχής, γεγονός που ήταν παγκοίνως γνωστό και το αποκαλύπτει κι ο ίδιος με απόλυτη καθαρότητα σ' ένα γράμμα του προς τον Δημήτριο Υψηλάντη: «Τα γράμματά μου τη σήμερον - έγραφε¹¹ - δεν πέμπονται παρά εις όσους φρονούν καλά διά τη σωτηρίαν της Πατρίδος. Πρέπει λοιπόν να λείψουν από το γένος μας τα κρυφά, και σαν αληθινοί πατριώται να κηρύττωμεν την αλήθειαν εις όλους χωρίς κανένα φόβον. Εκείνοι όμως που λυσσιάζουν διά αξιώματα ας γράφουν διπλωματικά, ας λέγουν κρυφά και ας προσπαθή να γελά ο ένας τον άλλον. Αυτοί είναι σαν πανούκλα εις την Ελλάδα και πρέπει ο λαός να χωρισθή απ' αυτούς και να τους κάμη κουτουμάτζια (κάθαρση) διά να μην μολευθούμεν όλοι μας και χαθούμεν».

Την ανεξάρτητη στρατιωτική και πολιτική φυσιογνωμία του Οδυσσέα είχαν αντιληφθεί και οι Εγγλέζοι που με κάθε τρόπο ήθελαν να θέσουν την επανάσταση υπό τον ελεγχό τους ευνουχίζοντας τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό της. Σ' ένα γράμμα του προς τον Οδυσσέα Ανδρούτσο ο συνταγματάρχης Leicester Stanhope, από τους πρωταγωνιστές του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου και επίσημος απεσταλμένος και τοποτηρητής του στην Ελλάδα, έγραφε: «Γνωρίζω ότι δεν ανήκετε εις καμμίαν φατρίαν, ούτε εις ξένον βασιλέα, ούτε εις τον Μαυροκορδάτον, ούτε εις τον Πετρόμπεην, ούτε εις τον Κολοκοτρώνην. Εκείνο που επιθυμείτε να προάγετε είναι το σύνταγμα, οι νόμοι, η προσωπική ασφάλεια και η της ιδιοκτησίας, καθώς και η ελευθερία των Ελλήνων, και να αποδιώξετε από το έδαφος αυτό τους Τούρκους».¹²

Μεσολόγγι 1825

Εξαιτίας των απόψεων και της γενικότερης στάσης του, λοιπόν, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος είχε πολλούς εχθρούς, κυρίως από την τάξη των ανθρώπων που ήθελαν να γίνουν Τούρκοι στη θέση των Τούρκων, επιδιώκοντας να απαλλαγούν κάποια στιγμή από τους λαϊκούς ηγέτες της εποχής. Ο Κορδάτος αποτιμά ως εξής την προσωπικότητά του¹³: «Τρεις κυρίως στρατιωτικές μορφές έβγαλε το Εικοσιένα: Τον Κολοκοτρώνη, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον Γ. Καραϊσκάκη».

Αναμφίβολα περί αυτού επρόκειτο, γι' αυτό και ο Οδυσσέας ήταν πάντοτε στο στόχαστρο του κοινωνικοπολιτικού κατεστημένου της εποχής, που δεν έχανε ευκαιρία να εντοπίζει και να αξιοποιεί τα σημεία στα οποία ήταν ευάλωτος, τη σκληρότητή του, την καχυποψία του, τη φιλαρχία του και κυρίως την τόλμη του. Το γεγονός, δηλαδή, ότι δε δίσταζε να κλείνει προσωρινές συμμαχίες με τον αντίπαλο, επιδιώκοντας εμφανή ή λιγότερο εμφανή, άμεσα, μεσοπρόθεσμα ή και μακροπρόθεσμα κέρδη για την επανάσταση. Στο γράμμα του προς τον Δ. Υψηλάντη, που αναφέραμε πιο πάνω, ο ίδιος γράφει γι' αυτήν του την τακτική: «Να πληροφορήσεις τον κόσμον ότι εγώ κρατώ πάντα ανταπόκρισιν με τους Τούρκους με σκοπόν πατριωτικόν όπου με τούτον τον τρόπον να εμπορέσωμεν καμίαν φοράν να τους φέρομεν εις καμίαν τοποθεσίαν όπου να τους χάσωμεν. Αλλά ταύτα μου τα τερτίπια οι κοτζαμπασίδες και οι νέοι Γενεραλαίοι της μεγάλης επικράτειας της Ελλάδος τα λεν προδοσίες».

Αν, βέβαια, τα πράγματα είχαν μείνει στο επίπεδο της συκοφαντίας, λίγο θα ήταν το κακό. Ομως, δεν έμειναν εκεί. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος φυλακίστηκε και δολοφονήθηκε με την κατηγορία του προδότη κι έμεινε στη μνήμη τον ανθρώπων μ' αυτή τη ρετσινιά για 40 ολόκληρα χρόνια. Ας δούμε εν συντομία το πώς:

Σπιλωμένος, δολοφονημένος, διασυρμένος

Το Δεκέμβρη του 1824, ο Οδυσσέα Ανδρούτσος κατηγορήθηκε ότι είχε έρθει σε συμφωνία με τους Τούρκους, επιδιώκοντας να δημιουργήσει ανεξάρτητο καπετανάτο στην Ανατολική Ρούμελη και την Εύβοια. Ετσι, με εντολή της κυβέρνησης των επαναστατημένων Ελλήνων, κινήθηκαν εναντίον του ελληνικά στρατεύματα, επικεφαλής των οποίων βρισκόταν το πρώην πρωτοπαλίκαρο του οπλαρχηγού, Γιάννης Γκούρας. Το σχετικό διάταγμα, που άνοιγε νέο εμφύλιο πόλεμο στη Ρούμελη, όταν μερικές μέρες πριν ο Ιμπραήμ πατούσε το Μοριά, έχει ως εξής:

«Επειδή ο εχθρός ετοιμάζεται να εισβάλη και από το μέρος της ανατολικής Ελλάδος, με ικανάς δυνάμεις και ελπίδα να κατορθώση ό,τι μέχρι τούδε δεν εκατόρθωσε.

Επειδή ο αντιπατριώτης Οδυσσεύς συνεννοούμενος μετά των εχθρών της Πατρίδος κινείται και αυτός ήδη με σκοπόν να παραδώση εις τους εχθρούς τας ελευθέρας επαρχίας της Ανατολικής Ελλάδος.

Και επειδή είναι ανάγκη να ληφθώσιν εγκαίρως τα αναγκαία διά την ασφάλειαν των μερών μέτρα.

Δυνάμει του άρθρου ν' και να' του Νόμου της Επιδαύρου

Διατάττει

Α'. Ο στρατηγός Γκούρας διορίζεται να μεταβή εις την ανατολικήν Ελλάδα με όλους τους υπό την οδηγίαν του την άμεσην στρατιώτας.

Β'. Ο στρατηγός Στάθης Κατζικόγιαννης και Νικόλαος Γριζιώτης και λοιποί Αρχηγοί των εκεί προσδιορισθέντων σωμάτων θέλουν υπόκεινται υπό τας αμέσους διαταγάς του ειρημένου στρατηγού.

Γ'. Το υπουργείον του Πολέμου να ενεργήση τη διαταγήν ταύτην, συντροφεύον τον διαληφθένταν Αρχηγόν με τας αναγκαίας οδηγίας.

Τη 20 Φεβρουαρίου 1825. Ναύπλιον

Ο Πρόεδρος

Γεώργιος Κουντουριώτης

Γκίκας Μπότασης, Αναγνωστάκης Σπηλιωτάκης, Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης, Ιωάννης Κωλέττης

Ο Γεν. Γραμματεύς Α. Μαυροκορδάτος»¹⁴

Το ότι ο Ανδρούτσος είχε έρθει σε συνεννόηση με τους Τούρκους δεν αμφισβητείται ούτε από τους επικριτές του, ούτε από τους υποστηρικτές του. Οι πρώτοι, όμως, μιλούν για προδοσία, ενώ οι δεύτεροι για τη συνηθισμένη τακτική του Οδυσσέα να ξεγελά τον αντίπαλο με σκοπό το όφελος του επαναστατικού αγώνα. «Ο Οδυσσεύς - λέει στην Αναμνήσεις του ο γαμπρός και συναγωνιστής του Εδουάρδ Τρελλώνη¹⁵ - πώποτε δεν επρόδοσεν, ήτον ο ειλικρινέστερος πατριώτης και ο στρατηγικώτερος ανήρ της ελληνικής επαναστάσεως... κατέφυγε εις τους Τούρκους, ίνα απειλήση την αχαλινώτως διώκουσαν αυτόν κυβέρνησιν και ίνα φέρη τον τουρκικόν στρατόν εις τας χείρας των Ελλήνων. Ητον γενικόν στρατήγημα των τε Ελλήνων και Τούρκων να προσποιώνται προδοσίαν, όπως ο εις παγιδεύση τον άλλον». Τα ίδια πάνω - κάτω λέει κι ο Ν. Σπηλιάδης στα απομνημονεύματά του¹⁶. Ομως, και η ίδια η συμπεριφορά του Οδυσσέα όταν τα ελληνικά στρατεύματα στράφηκαν εναντίον του δεν είναι συμπεριφορά προδότη, δεδομένου ότι απέφυγε να χτυπηθεί μαζί τους στηριζόμενος στην τουρκική βοήθεια που εύκολα μπορούσε να εξασφαλίσει. Ο Γκούρας μάλιστα στις εκθέσεις του προς τους ανωτέρους του κατηγορεί το Οδυσσέα ως δειλό, επειδή απέφευγε να συγκρουστεί μαζί του¹⁷.

Τελικά, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος παραδόθηκε στους διώκτες του, οι οποίοι, αντί να τον αφήσουν ελεύθερο όπως του είχαν υποσχεθεί¹⁸ τον οδήγησαν στην Αθήνα και τον φυλάκισαν στην Ακρόπολη. Μάλιστα, όταν τον περνούσαν από τους δρόμους της πόλης, φρόντισαν και για τη δημόσια διαπόμπευσή του. «Η υπόληψή του - γράφει ο Καρλ Μέντελσον¹⁹ - είχε ξεπέσει εξ αιτίας των μηχανορραφιών των αντιπάλων του και το πλήθος τον σκαμπίλιζε στο δρόμο, καθώς τον περνούσαν». Τελικά, τη νύχτα 4 προς 5 Ιουνίου του 1825, αφού πρώτα τον βασάνισαν για να τους πει πού είχε κρυμμένους θησαυρούς, τον δολοφόνησαν, συνθλίβοντάς του τα γεννητικά όργανα και στη συνέχεια οργάνωσαν τη σκηνοθεσία ότι ο θάνατός του προήλθε από την προσπάθειά του να δραπετεύσει²⁰. Ο Σπηλιάδης σημειώνει πως τη διαταγή έδωσε ο Γκούρας κατ' εντολή της κυβέρνησης ή του Κωλέτη²¹. Προφανώς έτσι έγινε, δεδομένου ότι, όπως μας πληροφορεί ο Μακρυγιάννης, τον Γκούρα «τον έτυπτε η συνείδησή του διά το κάμωμα οπούκαμεν εις τον Δυσσέα»²².

Τη δολοφονία του Ανδρούτσου παραδέχονται κι εκείνοι οι ιστορικοί που είναι εχθρικά διακείμενοι μαζί του. Ο Σπυρίδωνας Τρικούπης γράφει²³: «Ο Ανδρούτσος, αφού έμεινε αρκετό καιρό στο στρατόπεδο του Γκούρα ανενόχλητος, στάλθηκε στο μοναστήρι του Δομπού πάνω στον Ελικώνα και ύστερα μεταφέρθηκε στην Ακρόπολη της Αθήνας, φυλακίστηκε στον πύργο της, βασανίστηκε για να φανερώσει το μέρος όπου έκρυβε την περιουσία του και τη νύχτα της 4ης Ιουλίου (σ.σ. πρόκειται για λάθος, Ιούνιος ήταν) πνίγηκε και ρίχτηκε έξω από τον πύργο. Το πτώμα του βρέθηκε την άλλη μέρα στο λιθόστρωτο έδαφος της Απτέρου Νίκης. Επρεπε όμως να καλυφθεί το έγκλημα και γι' αυτό το λόγο οι ένοχοι διαστρέβλωσαν την αλήθεια, διέδωσαν ότι κόπηκε το σχοινί με το οποίο είχε δεθεί για να δραπετεύσει την ώρα που κοιμούνταν οι φύλακες και ότι σκοτώθηκε πέφτοντας από ψηλά. Θέλησαν μάλιστα να δικαιώσουν τις απόψεις τους με ιατρική νεκροψία, αλλά το έγκλημα δεν ήταν δυνατόν να καλυφθεί». Ο Διονύσης Σουμερλής συμπληρώνει²⁴: «Διά διαταγής της Διοικήσεως εκδομένης κατ' αίτησιν του Γκούρα θανατώνεται, αποπνιγείς κατά μέσην νύκταν, και από του πύργου καταρρίπτεται κατά γης. Ο εκτελεστής του θανάτου ήτο ιερεύς στρατιωτικός, όστις εξεδικήθη εναντίον αυτού, διά το προς τους ιερείς μίσος, καταδρομήν και κακά, πραχθέντα υπ' εκείνου. Ο δε θάνατος ούτος επλάσθη άλλως πώς διά τας τότε περιστάσεις, ότι δηλ. θέλων ο Οδυσσεύς να καταβή από του πύργου, εκόπησαν τα σχοινία με τα οποία ήτον δεμένος, και ούτως εθανατώθη».

Στην πραγματικότητα, ήταν τόσο παιδαριώδη τα επιχειρήματα των κρατούντων περί δήθεν απόπειρας απόδρασης του Οδυσσέα που είχε ως κατάληξη το θάνατό του, που δεν τα πήρε στα σοβαρά κανείς λογικός άνθρωπος εκείνη την εποχή. Ο James Emerson - Αγγλος ανταποκριτής, τότε, στην Ελλάδα - γράφει²⁵: «Υπάρχουν τόσα περιστατικά που αναιρούν αυτή την εκδοχή ώστε κανείς δεν μπορεί να αμφιβάλει ότι ο Οδυσσέας θανατώθηκε με κυβερνητική εντολή. Ούτε πως μηχανεύτηκαν αυτή την ιστορία - της απόπειρας με σκοινί που κόπηκε - για να καλύψουν τη βλακώδη αδυναμία τους να τον παραπέμψουν σε δίκη. Τον έτρεμαν ακόμα και φυλακισμένο και δεν κατόρθωσαν να τον καταδικάσουν από έλλειψη πειστικών αποδείξεων. Πρώτα πρώτα ο στρατιώτης που κατάφερε να του προμηθεύσει ένα τόσο μεγάλο σκοινί για να κατέβει από ύψος 20- 25 μέτρων θα ήταν επίσης σε θέση να διευκολύνει την απόδρασή του με συνηθισμένους τρόπους... Επειτα ο Οδυσσέας δεν ήταν τόσο ανόητος να επιχειρήσει αυτή τη μέθοδο φυγής, την πιο δύσκολη και πιο επικίνδυνη. Γιατί κι αν κατόρθωνε να φτάσει σώος στο έδαφος, έπρεπε να ξεφύγει από τους φρουρούς και ύστερα να ανοίξει δύο ισχυρές πύλες και να υπερπηδήσει πολλούς τοίχους πριν φτάσει στην άκρη του βράχου. Και τα τείχη της Ακρόπολης ήταν ο πιο σπουδαίος και πιο φοβερός φραγμός που έπρεπε να διαβεί κι όχι το ύψος του βενετικού κάστρου».

Εχουμε συνηθίσει να λέμε ότι η Ιστορία γράφεται από τους νικητές και συνεπώς η δική τους εκδοχή για τα γεγονότα είναι αυτή που μένει. Τούτο είναι εν μέρει αληθινό, διότι ο τελικός λόγος της Ιστορίας δεν είναι ποτέ η ιστορία των νικητών. Στις 25 Δεκεμβρίου του 1898, 73 χρόνια μετά το θάνατο του Οδυσσέα, στην εφημερίδα «ΚΑΙΡΟΙ» δημοσιεύτηκε η αφήγηση ενός αυτόπτη μάρτυρα της δολοφονίας του Οδυσσέα, του ταγματάρχη της Φάλαγγας Κωνσταντίνου Καλατζή. Την αφήγηση είχε διασώσει ο δικηγόρος Σπ. Φόρτης. Ο Καλατζής βεβαιώνει πως τον Οδυσσέα δολοφόνησαν ο Τριανταφυλλίνας, ο Τζαμάρας και ο Μαμούρης κι ένας στρατιώτης Σουλιώτης, του οποίου το όνομα δε θυμόταν. Προσθέτει, δε, πως το θύμα αντιστάθηκε, αλλά, όπως ήταν δεμένος με αλυσίδες, δεν είχε ελπίδα. Την επόμενη μέρα πήγε και είδε το πτώμα του νεκρού και δίνει την εξής περιγραφή: «Το στόμα του ήταν καταματωμένον, το επάνω και κάτω χείλος του ήταν κομμένα σαν δαχτυλίδι στρογγυλά, σα να τα χτύπησε κανείς, να τα 'κοψε με το στόμα ντουφεκιού ή πιστόλας. Ο λαιμός του είχε μαυρίλαις και σημάδια από νύχια. Εστάλη ένας άλλος ιατρός να κάμη νεκροψίαν και έκθεσιν περί του θανάτου του. Εμαθα δε ότι επειδή επιστοποίησεν ότι ο θάνατος προήλθεν εκ βίας, διότι τα σημεία αυτής ήσαν φανερά, έσχισαν την έκθεσιν αυτού και έκαμαν άλλη διά της οποίας εβεβαιούτο ότι του στρατηγού ο θάνατος προήλθεν εκ πτώσεως αυτού από μέρους υψηλού»²⁶.

Ο νεκρός Οδυσσέας τάφηκε στο μικρό Ναό των Ασωμάτων στους πρόποδες της Ακροπόλεως και μετά από οκτώ χρόνια η γυναίκα του πραγματοποίησε εκταφή των οστών, τα οποία κατέθεσε σε κάποιον από τους ναούς της πόλης. Εν τω μεταξύ ο διασυρμός του αγωνιστή συνεχιζόταν και μετά το θάνατό του. Για σαράντα ολόκληρα χρόνια, τον αναθεμάτιζαν ως προδότη και κανείς δεν ήξερε πού βρίσκονται τα οστά του. Εδέησε όμως, έστω και καθυστερημένα, η πολιτεία να αναγνωρίσει την προσφορά του ήρωα και να του αποδώσει τις στοιχειώδεις τιμές, την Κυριακή 21/2/1865 κατά την τέλεση μνημοσύνου στη Μητρόπολη και τη μετακομιδή των οστών του στο Α' Νεκροταφείο. Φαίνεται πως η αστοτσιφλικάδικη ολιγαρχία χρειαζόταν αυτά τα σαράντα χρόνια για να ξεπεράσει τον τρόμο που της προκαλούσε ο Οδυσσέας ακόμη και νεκρός. Εστω κι έτσι, έστω και αργά, αυτή η δικαίωση ήταν σημαντική για το τυπικόν της υπόθεσης, διότι επί της ουσίας στη συνείδηση του λαού ο Ανδρούτσος ήταν πάντα δικαιωμένος.

Παραπομπές:

1 Βλέπε ολόκληρο το Γράμμα: Δ. Φωτιάδη: «Η Επανάσταση του '21», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος 3ος, σελ. 124-126, Κάρπου Παπαδόπουλου: «Οδυσσεύς Ανδρούτσος και Γ. Βαρνακιώτης», στη σειρά «Απομνημονεύματα αγωνιστών του '21», εκδόσεις «Χ. Κοσμαδάκη», τόμος 12ος, σελ. 65-66 κ.ά.

2 Σ. Γρηγοριάδη: «Οδυσσέας Ανδρούτσος», στη σειρά «Αφορισμένοι από το κατεστημένο», εκδόσεις «Μπούζας», τόμος 5ος, σελ. 341-342

3 Δ. Φωτιάδη: «Η Επανάσταση του '21», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος 3ος, σελ. 142

4 Μπάμπη Αννινου: «Η απολογία του Οδ. Ανδρούτσου - η δολοφονία του», εκδόσεις «Μπάυρον», σελ. 17

5 Μπ. Αννινου, στο ίδιο, σελ. 9

6 Κωνστ. Ν. Παπαμιχαλόπουλου: «Οδυσσεύς Ανδρούτσος - Ιστορική πραγματεία», Εν Αθήναις 1873, επανέκδοση «βιβλιοπωλείο Νότη Καραβία», σελ. 6

7 «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», «Εκδοτική Αθηνών», τόμος ΙΒ', σελ. 114

8 Κάρπου Παπαδόπουλου: «Οδυσσεύς Ανδρούτσος και Γ. Βαρνακιώτης», στη σειρά «Απομνημονεύματα αγωνιστών του '21», εκδόσεις «Χ. Κοσμαδάκη», τόμος 12ος, σελ. 65-66

9 Μπ. Αννινου στο ίδιο, σελ. 28

10 Φωτάκου: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις «Χαρ. Μπούρας», τόμος Α' σελ. 472

11 Δ. Φωτιάδη, στο ίδιο, σελ. 124

12 Δημήτρη Κ. Νικόλη: «Ιστορική Πορεία του Ελληνικού Εθνους - Η επανάσταση του 1821», Αθήνα 1975, σελ. 216

13 Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις «20ός αιώνας», τόμος X, σελ. 461

14 Δ. Φωτιάδη, στο ίδιο, σελ. 129

15 Εδουάρδ Τρελλώνη: «Αναμνήσεις της Ελληνικής Επαναστάσεως», εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον Νότη Καραβία», σελ. 1

16 Ν. Σπηλιάδη: «Απομνημονεύματα διά να χρησιμεύσωσιν εις τη νέα ελληνικήν ιστορίαν», τόμος Β' σελ. 251, 411-412 κ.α.

17 Κάρπου Παπαδόπουλου, στο ίδιο, σελ. 71-72

18 Γράφει ο Λάμπρος Κουτσονίκας στα Απομνημονεύματά του: «Οι οπλαρχηγοί Γκούρας, Βάσος και Κριεζώτης εδέχθησαν φιλοφρόνως τον Οδυσσέα και διά να μην έχη υποψίαν τινά μήτι τον κακοποιήσουν, ωρκίστησαν προς τούτο εις τη μονήν των Λιβανατών» (Βλέπε: Λάμπρου Κουτσονίκα: «Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως», στη σειρά ««Απομνημονεύματα αγωνιστών του '21», εκδόσεις «Χ. Κοσμαδάκη», τόμος 6ος, σελ. 218)

19 Κ. Μέντελσον - Μπάρτολντυ: «Επίτομη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις «Τολίδη», σελ. 144

20 Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 462-463

21 Ν. Σπηλιάδη, στο ίδιο, τόμος Γ', σελ. 418

22 Ι. Μακρυγιάννη: «Απαντα: απομνημονεύματα - δίκη», εκδόσεις «Μέρμηγκα», τόμος β', σελ. 73

23 Σπ. Τρικούπης: «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις «Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη», τόμος 3ος, σελ. 212

24 Διονυσίου Σουμερλή: «Ιστορία των Αθηνών κατά των υπέρ Ελευθερίας Αγώνα», Εν Αθήναις, Τύποις Νικολάου Αγγελλίδου, σελ. 18- 119

25 Βλέπε: Κυριάκος Σιμόπουλος: «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του '21», Εκδόσεις «Στάχυ», τόμος 4ος, σελ. 371-372

26 Φωτιάδη, στο ίδιο, σελ. 142-143

Γιώργος Πετρόπουλος

Ριζοσπάστης,  11/6/2006

Τρομοκράτες; Αναλόγως του υποστρώματος!

 Τρομοκράτες; Αναλόγως του υποστρώματος!

Το χτεσινό σημείωμα μου έφερε στην μνήμη μια άλλη περίπτωση όπου η δικαιοσύνη ερμήνευσε τον νόμο με διαφορετικό από τον συνήθη τρόπο. Χτες είδαμε πώς αποφάσισε ότι ο βιασμός κρατουμένου από όργανο της τάξεως δεν συνιστά βασανιστήριο. Σήμερα θα δούμε πώς η κατοχή βομβών μολότοφ σε συνδυασμό με την παραδοχή του κατόχου τους ότι σχεδίαζε βομβιστική επίθεση μπορεί και να μη συνιστά τρομοκρατική ενέργεια. Ας δούμε τις λεπτομέρειες.

Την νύχτα τής Τετάρτης 14 προς Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2012, κατά την διάρκεια ελέγχου ρουτίνας από την αστυνομία στον Βόλο, συλλαμβάνονται τρεις νεαροί, στην κατοχή των οποίων βρέθηκαν δυο βόμβες μολότοφ και 122 κυνηγετικά φυσίγγια: ο λαρισαίος Μάριος Καλισόπουλος (26 ετών) και οι βολιώτες Ζήνων Μανθογιάννης (22 ετών) και Κωνσταντίνος Δοδόλιας (21 ετών). Μάλιστα δε, ο Καλισόπουλος είχε πάνω του και μια κουκούλα τύπου μπαλακλάβας (full-face). Ακολούθησε έρευνα στα σπίτια των συλληφθέντων κατά την οποία βρέθηκαν: ένα μπιτόνι με πετρέλαιο, 22 αδειανά γυάλινα μπουκάλια, τρία μαχαίρια κυνηγετικού τύπου και ένα κυνηγετικό όπλο δίχως άδεια κατοχής.

Και τώρα αρχίζουν τα ωραία. Κατά την ανάκριση (με την παρουσία τού δικηγόρου του) ο Ζήνων Μανθογιάννης ομολογεί ότι εκείνο το βράδυ είχε στόχο να πυρπολήσει ένα αυτοσχέδιο τζαμί στην οδό Αδμηττού αλλά ισχυρίζεται ότι οι άλλοι δυο δεν είχαν ιδέα για το τι ήθελε να κάνει ούτε ήξεραν ότι στο αυτοκίνητο υπήρχαν οι μολότοφ και τα φυσίγγια. Παράλληλα, ο Δοδόλιας αποκαλύπτει ότι οι τρεις τους συναντιόντουσαν τακτικά στα γραφεία τής Χρυσής Αυγής στον Βόλο, επειδή η τοπική οργάνωση του κόμματος φρόντιζε να τους εξασφαλίζει κάπου-κάπου κανένα μεροκάματο, στέλνοντάς τους σε διάφορες αγροτικές δουλειές. Όμως, ο Δοδόλιας (μη γνωρίζοντας την κατάθεση του Μανθογιάννη) παραδέχεται ότι μεταξύ των όσων συζητούσαν οι τρεις τους ήταν και το θέμα των μεταναστών.

Τελικά, οι τρεις αφέθηκαν ελεύθεροι μέχρι την δίκη αφού ασκήθηκε σε βάρος τους δίωξη για παρασκευή και κατοχή από κοινού εκρηκτικών υλών. Επί πλέον, ασκήθηκαν διώξεις κατά του μεν Μανθογιάννη για παράνομη οπλοκατοχή και οπλοφορία, κατά δε του Δοδόλιου για παράνομη οπλοκατοχή.


Αυτά είναι τα πραγματικά περιστατικά αλλά, μιας κι εδώ δεν δικάζουμε κανέναν, ας πάμε ένα βήμα παραπέρα. Το ερώτημά μου είναι απλό: γιατί οι τρεις νεαροί δεν διώχθηκαν σύμφωνα με τις διατάξεις της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας αλλά η δίωξή τους περιορίστηκε στην παράβαση της νομοθεσίας περί όπλων και εκρηκτικών; Ας δούμε λίγο τον Ποινικό Κώδικα:

- Άρθρο 187: Εγκληματική οργάνωση
(παρ.1) Με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών τιμωρείται όποιος συγκροτεί ή εντάσσεται ως μέλος σε δομημένη και με διαρκή δράση ομάδα από τρία ή περισσότερα πρόσωπα (οργάνωση) που επιδιώκει τη διάπραξη περισσότερων κακουργημάτων που προβλέπονται στα άρθρα (...) 272 (Παραβάσεις σχετικές με τις εκρηκτικές ύλες), (...) όπως επίσης περισσότερων κακουργημάτων που προβλέπονται στη νομοθεσία περί ναρκωτικών, όπλων, εκρηκτικών υλών (...)
(παρ. 3) Όποιος διευθύνει την οργάνωση της πρώτης παραγράφου τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών (...)

- Άρθρο 187Α: Τρομοκρατικές πράξεις
(παρ. 1) Όποιος (...) τελεί ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω εγκλήματα: (...) στ`) διακεκριμμένη φθορά ξένης ιδιοκτησίας (άρθρο 382 παρ. 2), (...) ζ`) εμπρησμό (άρθρο 264), (...) ι`) έκρηξη (άρθρο 270), ια`) Παραβάσεις σχετικές με τις εκρηκτικές ύλες (άρθρο 272),  ιβ`) κοινώς επικίνδυνη βλάβη (άρθρο 273), (...) κα`) τα προβλεπόμενα στις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 15 και στις παραγράφους 1 και 3 του άρθρου 17 Ν. 2168/1993 "Ρύθμιση θεμάτων που αφορούν όπλα, πυρομαχικά, εκρηκτικές ύλες, εκρηκτικούς μηχανισμούς και άλλες διατάξεις" (ΦΕΚ 147 Α`) (...) τιμωρείται (...) με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών αν η προβλεπόμενη ποινή για ένα από τα εγκλήματα του καταλόγου που περιλαμβάνονται στα στοιχεία α` έως κβ` είναι πρόσκαιρη ποινή καθείρξεως (...)
(παρ. 3) Όποιος απειλεί σοβαρά με την τέλεση του κατά την παράγραφο 1 εγκλήματος και έτσι προκαλεί τρόμο τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών.
(παρ. 4) Με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών τιμωρείται όποιος συγκροτεί ή εντάσσεται ως μέλος σε δομημένη και με διαρκή δράση ομάδα από τρία ή περισσότερα πρόσωπα που δρουν από κοινού και επιδιώκουν την τέλεση του εγκλήματος της παραγράφου 1 (τρομοκρατική οργάνωση) (...) Η κατασκευή, προμήθεια ή κατοχή όπλων, εκρηκτικών υλών και χημικών ή βιολογικών υλικών ή υλικών που εκπέμπουν επιβλαβείς για τον άνθρωπο ακτινοβολίες προς εξυπηρέτηση των σκοπών της τρομοκρατικής οργάνωσης συνιστά επιβαρυντική περίσταση.

- Άρθρο 272: Παραβάσεις σχετικές με τις εκρηκτικές ύλες
(παρ. 1) Όποιος κατασκευάζει, προμηθεύεται ή κατέχει εκρηκτικές ύλες ή εκρηκτικές βόμβες με σκοπό να τις χρησιμοποιήσει για να προξενήσει κοινό κίνδυνο σε ξένα πράγματα ή κίνδυνο για άνθρωπο ή να τις παραχωρήσει σε άλλον για τέτοια χρήση, τιμωρείται με κάθειρξη.
(παρ. 2) Όποιος κατασκευάζει, προμηθεύεται, παραδίδει, παραλαμβάνει, φυλάσσει, αποκρύπτει ή μεταφέρει εκρηκτικές ύλες ή εκρηκτικές βόμβες, για τις οποίες γνωρίζει ότι προορίζονται για την εγκληματική χρήση της παραγράφου 1, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται και όποιος, ενώ γνωρίζει ότι κάποιος άλλος έχει σκοπό να κάνει εγκληματική χρήση εκρηκτικών υλών ή εκρηκτικών βομβών της παραγράφου 1, τον καθοδηγεί με οποιονδήποτε τρόπο για την κατασκευή, χρήση, προμήθεια, παράδοση, μεταφορά ή φύλαξή τους.


Να θυμίσω εδώ ότι οι συλληφθέντες κατά την αστυνομική επιχείρηση εκκένωσης της Βίλλας "Αμαλία" κατηγορήθηκαν (δεν γνωρίζω αν διώχθηκαν κιόλας) με βάση τις παραπάνω διατάξεις επειδή βρέθηκαν στο υπό κατάληψη κτήριο αδειανά μπουκάλια μπύρας, τα οποία θα μπορούσε να γίνουν υλικό κατασκευής μολότοφ. Επίσης, να επαναλάβω ότι ένας από τους συλληφθένετες του Βόλου ομολόγησε ότι προόριζε τις μολότοφ που είχε στην κατοχή του για πυρπόληση αυτοσχέδιου τζαμιού, με στόχο να τρομοκρατήσει τους μουσουλμάνους που προσεύχονταν σ' αυτό, πιέζοντάς τους μ' αυτόν τον τρόπο να φύγουν από την πόλη.

Και τώρα, ας επαναλάβω το ερώτημά μου: γιατί οι συλληφθέντες του Βόλου δεν διώχθηκαν ως τρομοκράτες;

Προφανώς, η απάντηση βρίσκεται στην -λίαν ευγενικά διατυπωμένη- άποψη του ποινικολόγου Σπύρου Φυτράκη: "Συχνά οι δικαστικοί κρίνουν με βάση το ιδεολογικό και πολιτικό υπόστρωμα του συλληφθέντος" (περιοδικό HotDoc, τεύχος 22, σελ. 22). Κατ' αυτή την έννοια, οι τρεις τού Βόλου στάθηκαν τυχεροί: εκείνη την εποχή δεν είχε ξεσπάσει ακόμη ο "τσαμπουκάς" τού Σαμαρά κατά της Χρυσής Αυγής, οπότε το "υπόστρωμα" ήταν ευνοϊκό γι' αυτούς.

Μια αγοραία ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος

 Μια αγοραία ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος

Η κε του μπλοκ δημοσιεύει σήμερα ένα ακόμα κείμενο του άναυδου, που κουμπώνει με τις εκλογικές συζητήσεις των τελευταίων ημερών. Πρόκειται για μια στατιστική ανάλυση δεδομένων που προκύπτουν από το exit poll (δήλωση ψήφου κατά την έξοδο από την κάλπη) στις 25 μάη. Καλή ανάγνωση και κάθε καλόπιστη παρατήρηση, προσθήκη, διόρθωση στα σχόλια, ευπρόσδεκτη.

Υγ: έχοντας χάσει δυστυχώς το τρένο της ετε, μου βγήκε η πίστη μέχρι να μπουν κάποιοι πίνακες, έστω και με αυτή τη μορφή. Θα προσπαθήσω να βελτιώσω το οπτικό κομμάτι της εμφάνισής τους, πάντως μπορείτε να τους δείτε ευκρινώς και να τους διαβάσετε εύκολα, πατώντας πάνω στην κάθε εικόνα.

Ευρωεκλογές 2014 – Μια αγοραία ανάλυση των αποτελεσμάτων

Άναυδος - Ιούνιος 2014

1. Εισαγωγή.

Η ανάλυση που ακολουθεί δεν σκοπεύει να βγάλει πολιτικά συμπεράσματα από το εκλογικό αποτέλεσμα. Υπάρχει η εκτίμηση της ΚΕ του ΚΚΕ στην οποία δεν έχουμε κάτι να προσθέσουμε. Είναι πιο πολύ μία άσκηση σαν αυτή που κάνουν οι εκλογολόγοι των αστικών κομμάτων. Ο κύριος ρόλος των δημοσκοπήσεων και των exit-polls είναι η πρόβλεψη του εκλογικού αποτελέσματος είτε μήνες πριν είτε μόλις ώρες πριν τα πραγματικά αποτελέσματα (exit polls). Παράλληλα όμως με την πρόβλεψη οι παραπάνω έρευνες παρέχουν ορισμένες πληροφορίες οι οποίες δίνουν στον εκλογικό μηχανισμό των κομμάτων τη δυνατότητα να επηρεάσουν το εκλογικό αποτέλεσμα.

Περιληπτικά και ενδεικτικά οι εκλογολόγοι από τις δημοσκοπήσεις προσπαθούν να εντοπίσουν 4 κυρίως σημεία: τα δυνατά σημεία, τα αδύνατα σημεία, τις ευκαιρίες και τις απειλές (αγγλιστί η ανάλυση αυτή λέγεται SWOT analysis και η οποία αν και λίγο παρωχημένη βρίσκεται ακόμη σε χρήση). Κύριος σκοπός τους είναι να αντιμετωπίσουν τις απειλές ή να αδράξουν τις ευκαιρίες χρησιμοποιώντας ή ενισχύοντας τα δυνατά τους σημεία  ενώ παράλληλα προσπαθούν να θεραπεύσουν τα αδύνατα σημεία τους. Τα μέσα φυσικά που έχουν στη διάθεση τους διαφέρουν και σχετίζονται με την χρηματοδότηση την οποία έχουν και τη σχέση τους με τον κρατικό μηχανισμό. Τα εργαλεία είναι φυσικά η εκλογική διαφήμιση και η στοχευμένη πολιτική παροχών ή υποσχέσεων σε συγκεκριμένες κατηγορίες ψηφοφόρων.

Ορισμένα παραδείγματα από την πρόσφατη ιστορία ήταν οι υποσχέσεις της ΝΔ στις εκλογές του 1985 για μείωση της φορολογίας στα αυτοκίνητα (εξου και το περίφημο σύνθημα καλύτερα παπάκι παρά τον Μητσοτάκη με το οποίο απάντησε το ΠΑΣΟΚ), ο διαγωνισμός ΠΑΣΟΚ ΝΔ για το ύψος της κατώτατης σύνταξης του ΙΚΑ το 1996 με νικητή το ΠΑΣΟΚ με 5,000 δρχ στην πλειοδοσία  αλλά και στις εκλογές. Στις πρόσφατες εκλογές το εύρημα των  δημοσκοπήσεων ότι ο Α. Σαμαράς υπερτερούσε του Α. Τσίπρα σαν ο καταλληλότερος για πρωθυπουργός είχε σαν αποτέλεσμα η ΝΔ να χρησιμοποιήσει την αφεντομουτσουνάρα του σχεδόν σε όλα της τα προεκλογικά σποτ. 

Η πρόχειρη ανάλυση βασίστηκε στα στοιχεία του κοινού exit-poll που πραγματοποίησαν 6 εταιρίες ερευνών την ημέρα των ευρωεκλογών  (25/5). Ο λόγος για την επιλογή ήταν διπλός: καταρχήν το μεγάλο δείγμα της έρευνας (περίπου 8,000 ερωτώμενοι), κατά δεύτερο η προσέγγιση έγινε πρόσωπο με πρόσωπο στα εκλογικά τμήματα την ίδια μέρα. Σε αντίθεση με τις αντίστοιχες αναλύσεις της Public Issue και V-PRC που βασίζονται στα αθροιστικά στοιχεία των δημοσκοπήσεων τους που και πρόθεση μετρούν και απέχουν από την ημέρα των εκλογών αρκετά (ειδικά τα πρώτα κύματα). Δυστυχώς δεν είχα πρόσβαση στα πρωτογενή στοιχεία της έρευνας και υποχρεώθηκαν να καταφύγω σε ορισμένες παραδοχές που όπως εξηγώ στο μικρό παράρτημα για τη μεθοδολογία στο τέλος του κειμένου δεν επηρεάζουν σημαντικά την ανάλυση.

2. Το προφίλ των ψηφοφόρων

Έγραψε και ο σφυροδρέπανος στο αντίστοιχο ποστ του για το κοινωνικό και δημογραφικό προφίλ των ψηφοφόρων του κάθε κόμματος. Μια περιληπτική ανάλυση βασισμένη σε διαφορετική έρευνα ακολουθεί (τα αρχικά ποσοστά ανά δημογραφική και κοινωνική ομάδα έχουν δεικτοποιηθεί με βάση το εκλογικό ποσοστό του κάθε κόμματος) :

2.1. Ηλικιακή διάρθρωση.

	18-34 ετών	35-54 ετών	55+ ετών
ΣΥΡΙΖΑ	105	120	98
Ν.Δ.	92	88	141
Χ.Α.	75	96	75
Ελιά	50	75	137
Το Ποτάμι	136	121	61
ΚΚΕ	115	82	98
ΑΝΕΛ	116	145	87
ΛΑΟΣ	37	74	37
Έλλ.Ευρ. Πολίτ.	69	139	69
ΔΗΜΑΡ	167	83	83
Άλλο	144	85	68

Πιν.1. Ηλικιακή διάρθρωση της ψήφου.

Πηγή: Metron Analysis. Η Εφημερίδα των Συντακτών 30/5/2014

Φαίνεται ότι το ΚΚΕ αντλεί κατά αναλογία μεγαλύτερο ποσοστό των ψήφων τους από τις νεαρές ηλικίες. Αντίστοιχα ο Σύριζα έχει καλύτερη αντιπροσώπευση στις μεσαίες ηλικίες ενώ ΝΔ-Ελιά στις μεγάλες ηλικίες. Η ΧΑ έχει μάλλον μια ομαλή κατανομή των ψήφων της ανά ηλικιακή ομάδα. Να υπενθυμίσω ότι οι ψηφίσαντες στις φοιτητικές εκλογές δεν ξεπερνούν τις 90,000 ενώ στις ηλικίες 18-24 ο συνολικός πληθυσμός ξεπερνά το 1 εκατομμύριο συνεπώς οι 90,000 να αποτελούν κάτι λιγότερο από το 9% .

2.2. Επίπεδο μόρφωσης.

	Έως απόφοιτοι δημοτικού	Απόφοιτοι Γυμνασίου ή Λυκείου, Τεχνικών Σχολών, ΙΕΚ	Απόφοιτοι ΑΕΙ / ΤΕΙ
ΣΥΡΙΖΑ	94	105	113
Ν.Δ.	132	101	110
Χ.Α.	96	106	43
Ελιά	175	75	100
Το Ποτάμι	45	76	136
ΚΚΕ	131	115	65
ΑΝΕΛ	87	145	87
ΛΑΟΣ	37	74	74
Έλλ.Ευρ. Πολίτ.	69	139	139
ΔΗΜΑΡ		167	167
Άλλο	68	93	102

Πιν.2. Διάρθρωση της ψήφου ανά επίπεδο μόρφωσης.

Πηγή: Metron Analysis. Η Εφημερίδα των Συντακτών 30/5/2014

Από τον Πίνακα 2 βλέπουμε ότι το ΚΚΕ αλλά και ΝΔ-Ελιά αντλούν αναλογικά μεγαλύτερο μέρος των ψήφων του από τους απόφοιτους δημοτικού ενώ αντίθετα ο Συριζα και ειδικά το Ποτάμι από τους απόφοιτους ΑΕΙ. Το ΚΚΕ υπερ-αντιπροσωπεύεται επίσης στους απόφοιτους λυκείου και τεχνικών σχολών. Η ΧΑ υπο-αντιπροσωπεύεται στους απόφοιτους ΑΕΙ.

2.3 Κοινωνική διάρθρωση.

Πιν.3. Κοινωνική διάρθρωση.

Πηγή: Metron Analysis. Έθνος 30/5/2014

Από τον πίνακα 3 φαίνεται ότι το ΚΚΕ είναι κυρίως το κόμμα των αγροτών των ανέργων και των φοιτητών. Αντίστοιχα ο Συριζα είναι το κόμμα των δημοσίων υπαλλήλων, των ελεύθερων επαγγελματιών και των μισθωτών. Η ΝΔ είναι το κόμμα των νοικοκυρών και των συνταξιούχων ενώ η Ελιά των αγροτών και των συνταξιούχων. Η ΧΑ έχει ποσοστά υψηλότερα του μέσου όρου της στους αγρότες στις νοικοκυρές και τους φοιτητές.

3. Εισροές/εκροές ψηφοφόρων.

Η ανάλυση που ακολουθεί βασίστηκε στον πίνακα με τις μετακινήσεις των ψηφοφόρων που προήλθε από το exit-poll.

Πιν.4. Μετακινήσεις ψηφοφόρων. Ενδεικτική κατανομή σύμφωνα με τα στοιχεία του exit poll διορθωμένα με βάση το τελικό αποτέλεσμα.

Πηγή: Metron Analysis. Ελεύθερος Τύπος  31/5/2014

Με την προσθήκη των απόλυτων αριθμών ψήφων Ιουνίου 2012 και Μαΐου 2014 και χρησιμοποιώντας την διαδικασία IPF (Iterative proportional fitting) στα ποσοστά του  παραπάνω πίνακα υπολογίστηκαν οι πραγματικές εισροές και εκροές ψηφοφόρων για το ΚΚΕ, τον Συριζα, την ΧΑ και το Ποτάμι. Τα συμπεράσματα μια τέτοιας ανάλυσης είναι πολλά αλλά εδώ θα περιοριστούμε στα πιο βασικά.

Πιν.5 Εισροές εκροές ψηφοφόρων του ΚΚΕ

Ο Πίνακας 5. διαβάζεται ως εξής:

Το ΚΚΕ τον Ιούνιο του 2012 πήρε 277.227 ψήφους. Από αυτούς 19.295 δεν ψήφισαν τον Μάιο του 2014 ενώ 201.388 ξαναψήφισαν το κόμμα. Έχασε συνολικά 72.028 ψήφους προς τα άλλα κόμματα αλλά κέρδισε από αυτά  147.867 ψήφους (11.645 ήταν ψηφοφόροι που δεν ψήφισαν τον Ιούνιο του 2012). Το ΚΚΕ κέρδισε 77.021 ψηφοφόρους του Συριζα αλλά έχασε προς το κόμμα αυτό 27.972. Οι ψηφοφόροι του Συριζα ήταν η μεγαλύτερη πηγή κερδών για το κόμμα αλλά επίσης και η μεγαλύτερη πηγή απωλειών. Ακολουθούν η ΝΔ από την οποία το ΚΚΕ απέσπασε 20.108 ψηφοφόρους και έχασε προς αυτήν 2.297 και η Ελιά από την οποία το ΚΚΕ κέρδισε 16.527 ψήφους και δεν έχασε κανένα. Από τα λοιπά κόμματα τα ΚΚΕ έχασε και κέρδισε περί τις 12.000 ψήφους. Το ΚΚΕ κέρδισε 4.625 ψήφους από τη ΧΑ ενώ έχασε 6924 ενώ απώλεσε 4.661 ψήφους προς το Ποτάμι. Θετικό το ισοζύγιο του κόμματος και με τους ΑΝΕΛ.

Το συμπέρασμα από την παραπάνω ανάλυση είναι διπλό:

-          Η μεγαλύτερη απειλή για διαρροές  αλλά και η μεγαλύτερη δεξαμενή ψήφων για το ΚΚΕ είναι ο Σύριζα.

-          192.766 ψηφοφόροι είτε ψήφισαν το ΚΚΕ το 2012 και όχι το 2014 ή το αντίστροφο. Αυτό δείχνει ότι η επίδραση του ΚΚΕ στο εκλογικό σώμα είναι αρκετά μεγαλύτερη από το 6.1% των Ευρωεκλογών. Ο πυρήνας των ψηφοφόρων του κόμματος είναι περίπου 200.000 ψηφοφόροι ωστόσο ο αριθμός των ανθρώπων που ψήφισαν ή δεν ψηφίσαν το κόμμα είναι περίπου ίσος. Συνεπώς για το μέλλον το στοίχημα για το ΚΚΕ είναι να σταθεροποιήσει τις εισροές και να επαναπατρίσει τις εκροές. Στην περίπτωση μηδενικών εκροών το Μάιο το ποσοστό του ΚΚΕ θα ήταν  7.4%.

Πιν.6 Εισροές εκροές ψηφοφόρων του Συριζα

Η ανάλυση για τον Συριζα δείχνει ότι οι απώλειες του οφείλονται καταρχήν στους ψηφοφόρους που δεν ψήφισαν, στο Ποτάμι στα λοιπά κόμματα και στο ΚΚΕ. Θετικό το ισοζύγιο του απέναντι στην Ελιά και τη ΝΔ ενώ έχασε 32.217 ψήφους προς τη ΧΑ ενώ κέρδισε 13.398.  Το συμπέρασμα για τον Συριζα είναι ότι ανταλλάσει ψηφοφόρους από τέσσερεις πηγές (κατά σειρά σημασίας): Λοιπά κόμματα (κυρίως ΔΗΜΑΡ), Ελιά, ΝΔ, ΚΚΕ.

Πιν.7 Εισροές εκροές ψηφοφόρων της ΧΑ

Μεγαλύτερη δεξαμενή για τη ΧΑ αποτέλεσαν η ΝΔ και οι ΑΝΕΛ ενώ ο παραπάνω πίνακας αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει μετακίνηση ψηφοφόρων του ΚΚΕ προς τη ΧΑ γεγονός που προσπαθούν να μας πείσουν εκτός από τους αστούς αναλυτές και τους ίδιους τους χρυσαυγίτες και οι μανιαδακικοί του ΕΑ.

Τέλος όπως δείχνει και ο πιν.8 το Ποτάμι αποδείχτηκε καταρχήν ο νεκροθάφτης της ΔΗΜΑΡ αλλά επίσης κι ένας πολυσυλλεκτικός κανίβαλος τσιμπολογώντας ψηφοφόρους από όλα τα κόμματα του ευρωμονόδρομου. Αν όπως λέγεται ο αρχικός σχεδιασμός ήταν η ανάσχεση του Σύριζα  δεν τα πήγε και τόσο καλά.

Πιν 8. Προέλευση των ψηφοφόρων του Ποταμιού

5. Στατιστικό παράρτημα.

Η συμπεριφορά ενός δείγματος όσο προσεκτικά κι αν έχει επιλεχθεί διαφέρει από τη συμπεριφορά του πληθυσμού τον οποίο προσπαθεί να αναλύσει. Συνεπώς κάθε ανάλυση που βασίζεται σε δειγματοληψία πάσχει από το λεγόμενο δειγματικό σφάλμα.. Η απόκλιση αυτή ωστόσο μπορεί να μετρηθεί και στις περισσότερες έρευνες παρουσιάζεται με τη μορφή +/- x ποσοστιαίων μονάδων από τη μέση τιμή. Έτσι π.χ. το ποσοστό του ΚΚΕ στους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα ήταν με βάση το exit-poll 5%. Το διάστημα όμως στο οποίο βρίσκεται η πραγματική τιμή (δηλ. το πραγματικό ποσοστό του ΚΚΕ) βρίσκεται μεταξύ του 6,1% και του 3,9% (σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας 95%). Στην ανάλυση παραπάνω (πίν.3) ο δείκτης για το ΚΚΕ ήταν 82 (5/6.1) η πραγματική τιμή όμως του δείκτη βρίσκεται μεταξύ του 100 (6.1/6.1) και του 64. Είναι φανερό ότι άλλο είναι το συμπέρασμα για την ταξική διάρθρωση των ψηφοφόρων του ΚΚΕ όταν ο δείκτης προσεγγίζει το 100 και άλλο όταν πλησιάζει το 64.

Οι υποθέσεις της ανάλυσης εισροών εκροών ήταν οι παρακάτω:

-          Οι ψηφοφόροι του Ιουνίου 2012 που δεν ψήφισαν τον Μάιο του 2014 είχαν ακριβώς την ίδια συμπεριφορά με τον Ιούνιο του 2012. Αυτό ισχύει για αυτούς που για λόγους ανωτέρας βίας δεν προσήλθαν στις κάλπες αυτόν το Μάιο τους αποβιώσαντες αλλά όχι απαραίτητα γι αυτούς που επέλεξαν να μην ψηφίσουν.

-          Οι νέοι ψηφοφόροι ήταν περίπου 200,000  (ο υπολογισμός έγινε με βάση την ηλικιακή συμμετοχή στο σύνολο των εγγεγραμμένων)