Αλέξης Πάρνης – Δεν υπάρχει καλύτερη ζωή από αυτήν του κομμουνιστή

Κατιούσα

Ο Αλέξης Πάρνης είναι ένας λογοτέχνης που διανύει τη δέκατη δεκαετία της ζωής του. Πήρε μέρος στην Αντίσταση και το ΔΣΕ, κράτησε σχέσεις και αλληλογραφία με το Νίκο Ζαχαριάδη ακόμα και μετά την καθαίρεση και διαγραφή του τελευταίου, έγινε όμως σφοδρός πολέμιος του Στάλιν (αναγνωρίζοντας όμως πως κανείς δεν μπορεί να του αφαιρέσει τη δόξα για το Στάλινγκραντ) και διατήρησε πολλές πολιτικές αντιφάσεις, που φαίνονται ακόμα και σήμερα, στη συνέντευξη που παραχώρησε στην Ε. Μαρίνου για την ΕΦΣΥΝ. Αξίζει να αφιερώσει κανείς χρόνο για να την διαβάσει ολόκληρη, παρά τις λανθασμένες κρίσεις και τις αντιφάσεις που σημειώνουμε -κι οι οποίες μπορεί να αναλυθούν σε άλλη ανάρτηση, καθώς σε αρκετά σημεία κρατάει κάτι από τη φλόγα των νιάτων του και των ιδανικών για τα οποία πάλεψε.
Εδώ αναδημοσιεύουμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από όσα είπε.

Ο Ζαχαριάδης, κι αυτό το απέδειξε, δεν ήθελε την Ελλάδα εξαρτημένη από κανέναν, ούτε από τον Στάλιν. Τόλμησε να κάνει ένοπλο αγώνα ενάντια στον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό, κατ’ ουσία έναν απελευθερωτικό αγώνα. Και ναι, αν δεν γινόταν το πισώπλατο χτύπημα του Τίτο, το ελληνικό θέμα θα είχε λυθεί στον ΟΗΕ, αυτό που επιζητούσε ο Νίκος. Ήταν ο μόνος που χωρίς ενδοιασμούς κάλεσε τους κομμουνιστές για αντίσταση στους ναζί και τον φασισμό, ακόμα και με την κυβέρνηση Μεταξά.

***

Ο Νίκος με έστειλε από την Τασκένδη στη Μόσχα για να σπουδάσω στο Λογοτεχνικό Ινστιτούτο Μαξίμ Γκόρκι. Τότε δεν ήξερα καν τη γλώσσα.
Στην εξορία δεν μιλούσε ποτέ για τον εαυτό του. Οι κουβέντες που έκανε ήταν ανάλογα με την τέχνη του καθενός. Εμένα μου μιλούσε για ποίηση, για μουσική. Με άλλους μιλούσε για πολιτική, για τη σπορά και τα δέντρα ή τη φωτογραφία.
Η ίζμπα, το ξύλινο σπιτάκι όπου έμενε με τον μικρό του γιο, ήταν πάντα πεντακάθαρη, ντρεπόσουν να περπατήσεις. Μαγείρευε, έγραφε, πρόσεχε τον Σηφάκο. Τρεις φωτογραφίες υπήρχαν: ο Μπελογιάννης, η μάνα του και η Ρούλα.

***

Την τρίτη φορά που τον επισκέφθηκα, όταν πια η γυναίκα του είχε υπογράψει στις φυλακές Αβέρωφ τη διαγραφή του, δεν είδα στο σπιτάκι τη φωτογραφία της Ρούλας…
Ο Ζαχαριάδης ήταν ο καλύτερος γραμματέας κομμουνιστικού κόμματος στον κόσμο. Οι Ευρωπαίοι κομμουνιστές ηγέτες ήταν στο πλευρό του.

***

Πήγα την επομένη στην Κα Γκε Μπε. Μου έδειξαν στην «Αυγή» το γράμμα των κρατουμένων γυναικών στις φυλακές Αβέρωφ, όπου υπέγραφαν την καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη -ανάμεσά τους και η υπογραφή της Ρούλας Κουκούλου. Και μου λέει ο στρατηγός: «Εδώ τον αποκηρύσσει η γυναίκα του, εσύ γιατί επιμένεις να τον στηρίζεις τόσο πεισματικά; Πήγαινε με το κόμμα σου κι άσε τα συναισθηματικά».
Του είπα τότε: «Είμαι Κρητικο-Μανιάτης, δεν προδίδω δικούς μου». Αυτός, φυσικά, δεν κατάλαβε τα περί καταγωγής και επειδή νόμισε ότι αναφέρομαι σε κάποια θεωρία-παρέκκλιση της μαρξιστικής, καθώς ακούστηκε σαν «Κρητικομάνιακ», μου λέει με τρομερό ενδιαφέρον: «Για πες μου, τι είναι αυτό;»… Ο Ζαχαριάδης γελούσε όταν του διηγήθηκα το περιστατικό. «Είσαι ένας παλιομάγκας Πειραιώτης», μου είπε.

***

Όταν ο Μπελογιάννης ήταν 36 χρόνων εγώ ήμουν 24 και τον έβλεπα σαν παππού. Και τώρα, στα 90 φεύγα, λέω πόσο μικροί ήμαστε όλοι τότε! Ο Νίκος ήταν ο πρώτος μου εκδότης. Πριν γίνει πολιτικός επίτροπος στην 9η Μεραρχία, ήταν υπεύθυνος του εκδοτικού οίκου. Εξαιρετικό παιδί, σεμνός άνθρωπος. «Καλός είσαι» μου έλεγε, «βρίζεις όμως. Δεν μπορείς να αποβάλεις αυτά τα πειραιώτικα;».
Το «Νησί της Αφροδίτης» ήταν καλλιτεχνική αλλά και πολιτική επιτυχία υπό την έννοια ότι μια υπερδύναμη, η ΕΣΣΔ φώναζε πως η Κύπρος ήταν ελληνική. Το έλεγε με το στόμα των πρωταγωνιστριών του έργου στη Μόσχα και στον κόσμο, της Παξινού στον κινηματογράφο, της Κυβέλης στο θέατρο. Το φώναζε με το στόμα του ρώσικου λαού. Μέχρι και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επρόκειτο να έρθει γι’ αυτό στη Μόσχα – το ταξίδι δεν έγινε τελικά.
«Ήταν λάθος», μου είπε κάποτε ο Ευάγγελος Αβέρωφ, «αλλά δεν επέτρεπαν οι Αμερικανοί». Ήρθαν, όμως, ο Ελύτης και ο Εμπειρίκος καλεσμένοι της Ενωσης Σοβιετικών Συγγραφέων και μου έφεραν το συμβόλαιο για να παιχτεί το έργο, «Το νησί της Αφροδίτης», στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.

***

● Αγαπάτε ακόμα τη Ρωσία σαν πατρίδα…
Την αγαπάω σαν μάνα. Δεν προδίδεις ποτέ τη φιλοξενία που δέχτηκες. Δεν μπορώ να πω κακό για τη Ρωσία ούτε κι όταν ο Πούτιν κάνει βλακείες. Ρώσοι ποιητές έρχονταν στην Ελλάδα κι εγώ τους ζητούσα να μου φέρουν χώμα. «Ένα τάξιμο για τον Πάρνη στη Μόσχα», είπε σε συνέντευξή του στο «Βήμα» το 1957 ο Μπόρις Πολεβόι όταν τον ρώτησαν γιατί μαζεύει χώμα από την Ακρόπολη. Τότε έγραφαν για μένα: «Έλληνας διάσημος, εκατομμυριούχος στην ΕΣΣΔ». Αστεία πράγματα. Βέβαια, όταν 190 θέατρα παίζουν έργο σου, τι να υποθέσουν;
Εγώ έφυγα κι άφησα πίσω όλα αυτά τα χρήματα. Όταν κατέρρευσε η ΕΣΣΔ ήρθαν δικηγόροι για να μου προτείνουν να τα διεκδικήσω από το ρωσικό Δημόσιο κι αυτοί φυσικά να πάρουν το ποσοστό τους… Τους έδιωξα. Να πιάσω από το λαιμό τον καθημαγμένο από την κατάρρευση ρώσικο λαό για να μου δώσει τα λεφτά μου; Μα αυτός μου τα έδωσε!
Τα «λεφτά μου» τα πήρα όταν εκατομμύρια Ρώσοι ένωσαν τη φωνή τους για το Κυπριακό μέσα από το έργο μου, όταν έτρεξαν να δουν την Ελληνίδα μάνα. Τα λεφτά μου δεν τα πήρα σαν τραπεζίτης, αλλά αγαπώντας εκείνο τον κόσμο. Τι άλλο να επιθυμήσω;
Ο Σολζενίτσιν πήγε στις ΗΠΑ κι έβριζε την πατρίδα του. Αλλά εκείνος ήταν Ρώσος. Εγώ ήμουν φιλοξενούμενος μιας χώρας που με σπούδασε, με έκανε ποιητή, με έζησε τόσα χρόνια. Ακούγοντάς τους να φωνάζουν «Η Κύπρος είναι ελληνική» αποκτούσα μια τεράστια περιουσία. Περιουσία που έχω ως τα τώρα.

***

Το «Φως του Αυγερινού» παιζόταν με μεγάλη επιτυχία. Θα μπορούσα να διεκδικήσω θέσεις αν ήθελα. Αντί να τρέχω ζητώντας, προτίμησα να γράψω την «Οδύσσεια των Διδύμων», 936 σελίδων, όλο το έπος της Αριστεράς. Ο Πλάτωνας έλεγε ότι όποιος έχει ταλέντο, μια θεϊκή δωρεά, πρέπει να πληρώνεται λιγότερο από τον απλοϊκό, τον ατάλαντο. Γιατί ο πρώτος έχει αποζημιωθεί εισπράττοντας τεράστια αποδοχή.
Τίποτα δεν είναι τα λεφτά. Μου αρκούν η ποίηση, οι φίλοι, ο κήπος μου. Μέχρι και ο Στάλιν όταν ο γραμματέας του άνοιξε ένα χρηματοκιβώτιο γεμάτο λεφτά και τον ρώτησε: «Σύντροφε, τι θα τα κάνουμε;» θύμωσε. «Στείλε τα κάπου, μην τα ξαναδώ μπροστά μου»…

***

Υπήρξαν και θαυμάσιοι κομμουνιστές, με στάση ζωής συνεπή σε ό,τι πίστευαν. Κι αυτό είναι η ουσία της ιδεολογίας. Δεν ρουφιάνεψαν, δεν κατέδωσαν, προτίμησαν να πάνε εξορία. Δυστυχώς, είναι άλλο να ζεις σαν κομμουνιστής κι άλλο να επιχειρείς να κάνεις με το ζόρι δισεκατομμύρια ανθρώπους κομμουνιστές. Ο άνθρωπος δεν έχει ωριμάσει για τέτοια τεράστια αλλαγή.
Κι αυτό το στάδιο της «δικτατορίας του προλεταριάτου» είναι ένα ζήτημα. Πόσες γενιές πρέπει να κρατάει δηλαδή; Γιατί αν διαρκεί πολύ, δημιουργεί μια άλλη τάξη, όπως έγινε στην ΕΣΣΔ, διαφθοράς και νομενκλατούρας. Ξέρεις τι ωραίο είναι να είσαι κομμουνιστής ως άτομο; Καλύτερη ζωή δεν νομίζω ότι μπορεί να ζήσει κανείς.
Τότε αρκούσε μια φήμη, ένα ψέμα, μια γελοιότητα, όπως το να καταδώσεις τον άλλον ως αντισταλινικό για να του πάρεις τη γυναίκα… Κι αυτό πήγαινε μέσα στα χρόνια σαν μαγκανοπήγαδο. Μπορεί κι εγώ, παρά την κριτική, να έβλεπα τον Στάλιν όπως εκατομμύρια Ρώσοι.
Αλλά ποιος μπορεί να διαγράψει την εποποιία που έγραψαν οι Σοβιετικοί με τον Στάλιν στον πόλεμο; Τι ήταν το Στάλινγκραντ; Ποιος θα του το αφαιρέσει αυτό; Ακόμα και ο ίδιος να σηκωθεί από τον τάφο και να πει «το αρνούμαι», θα είναι δικό του θέλει δεν θέλει.

***

Κοίτα, υπήρχε μια κομμουνιστική ηθική, ο διεθνισμός λειτουργούσε, δεν ήταν όλα ξοφλημένα. Κι αυτό το καταλάβαιναν και εκτός Ρωσίας. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος έχει γράψει μία ενθουσιώδη εισαγωγή στα Απαντά μου. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ μού έστελνε τα βιβλία του με αφιέρωση: «Στον στρατηγό της λογοτεχνίας μας, Αλέξη Πάρνη, από έναν απλό φαντάρο της γραφής».
Οι Ρώσοι ποιητές δεν γράφουν σε ελεύθερο στίχο, αλλά σε ρίμα. Αυτοί με έμαθαν πως προσπαθώντας να βρεις τη μουσική στις λέξεις ανακαλύπτεις ιδέες, σκέψεις βαθύτατες, κι όχι τύπου «χέρια, μαχαίρια».

Λίστα με “κομμουνιστές εχθρούς” κυκλοφορούν οπαδοί του Μπολσονάρου στο διαδίκτυο

Κατιούσα

Κλίμα διώξεων κατά πολιτικών αντιπάλων του ακροδεξιού προέδρου Μπολσονάρου καλλιεργείται στη Βραζιλία, όπου ήδη κατά την προεκλογική περίοδο είχαν σημειωθεί περιστατικά βίας, όπως η επίθεση σε κοπέλα που χάραξαν πάνω της μια σβάστικα. Αυτή τη φορά οπαδοί του προέδρο κυκλοφορούν μέσω ΜΚΔ μια λίστα με 700 “κομμουνιστές εχθρούς”, εννοώντας οποιονδήποτε οπαδό του αντίπαλου συνασπισμού υπό τον Φερνάντου Αντάντ, αντικαταστάτη του φυλακισμένου πρώην προέδρου Λούλα.
Στη λίστα γίνεται λόγος για “μποϊκοτάζ” ενάντια σε καλλιτέχνες, δημοσιογράφους και άτομα από το χώρο του κινηματογράφου, που εξέφρασαν δημόσια την αντίθεσή τους στο Μπολσονάρου, υπογράφοντας μεταξύ άλλων την διακήρυξη “Δημοκρατία ναι”, που επεσήμανε τον κίνδυνο για τη δημοκρατία και καλούσε σε συσπείρωση δυνάμεων υπέρ της “ελευθερίας και της ανεκτικότητας”.  Ανάμεσα στο ονόματα βρίσκονται ηθοποιοί όπως η Καμίλα Πιτάνγκα και η Πατρίσια Πιλάρ, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Φερνάντου Μοράις, αλλά και οι παγκοσμίου φήμης μουσικοί Καετάνου Βελόζου, Τσίκου Μπάρκε και Ζιλμπέρτου Ζιλ.

Οι οπαδοί του Μπολσονάρου καλούν το κοινό να “καταγγείλλει το υλικό τους στα ΜΚΔ ως κήρυγμα μίσους, να μην αγοράζει βιβλία κια δίσκους τους, να μην πηγαίνει στα έργα τους, να μην βλέπει τις εκπομπές τους ούτε να διαβάζει τις στήλες τους. Να μην αγοράζουν τίποτε που έχει να κάνει μαζί τους”.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Εθνικής Ένωσης Δημόσιων Συνηγόρων Ίγκορ Ρόκε, οι θιγόμενοι μπορούν να καταφύγουν στη δικαιοσύνη για “προσβολή της τιμής τους” ενάντια σε όσους διαδίδουν τέτοια μηνύματα. Προφανώς όμως ο εκφασισμός που βιώνει η χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί δικαστικά, σε μια περίοδο μάλιστα που οι αρχές έδειξαν μεγάλη σπουδή να εμποδίσουν τη διάδοση μηνυμάτων κατά του Μπολσονάρου στα πανεπιστήμια, αλλά μόνο πολιτικά.
Με πληροφορίες από: telesurtv.net

REVOLTERPIECES – Καστοριάδης: Η “επαναστατική” διανόηση του “μαζί τα φάγαμε”

Drugitiz

Κάποιος θα αναρωτηθεί, τι κάνει μια συνέντευξη¹ που δόθηκε πριν 20-και χρόνια να χρίζει απάντησης. Η απάντηση σε αυτό είναι ότι η συνέντευξη αυτή παραμένει ακόμα επίκαιρη σε κάποιους κύκλους ανθρώπων και αναδημοσιεύεται σε μια σειρά sites ανά λίγα χρόνια, μιας και ο Καστοριάδης σαν διανοητής δυστυχώς ακόμα επηρεάζει κάποιο κόσμο που παλεύει για την αλλαγή του συστήματος.

Η συνέντευξη είναι ενδεικτική της σκέψης του Κορνήλιου Καστοριάδη σε κάθε επίπεδο: στο παρόν κείμενο θα επιχειρηθεί να δειχθεί πως ο Καστοριάδης είναι όχι μόνο βαθιά αντεπαναστάτης, αλλά και η σκέψη του δε χαρακτηρίζεται από ειρμό και συνέπεια.

Ας δούμε τη συνέντευξη με αποσπάσματα.

Στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π. Χ.

Ο φιλόσοφος εδώ ξεκινάει τη συνέντευξη με βόμβα. Τι είναι η πολιτική ζωή κατά Καστοριάδη; Η κίνηση των μαζών για την “αυτοθέσμισή” τους. Άρα δεν αναγνωρίζει, όπως λέει, για πολιτική “μάχες, αυτοκράτορες, Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους”. Σεβαστή σαν θέση, αλλά πρέπει να στηρίζεται σε μια στιβαρή λογική. Και η αλήθεια είναι ότι, ακόμα και με την εσωτερική του λογική, η δήλωση αυτή ζέχνει ανακολουθία.
Κατ’ αρχάς, με τη δήλωση αυτή πετάει με μια μονοκοντυλιά ιστορικές συνθήκες όπως η Ρωμαϊκή Ρεπούμπλικα, στιγμές όπως τη Στάση του Νίκα στο Βυζάντιο, τη διαμόρφωση της ελληνικής αστικής τάξης και τη διαδικασία του Ελληνικού Διαφωτισμού και πόσα άλλα. Έτσι, “πολιτική ζωή” του “ελληνικού λαού” (ό,τι και αν σημαίνει αυτός ο όρος για το βάθος των αιώνων για τον ΚΚ…) ουσιαστικά ήταν από το 464π.Χ. μέχρι το 404π.Χ., δηλαδή 60 χρόνια πριν από 2.000 χρόνια. Σε όλους τους άλλους αιώνες δεν υπήρχε η έννοια της πολιτικής καν. Ο Καστοριάδης εδώ δείχνει το δρόμο σε κάθε edgy πρωτοετή φοιτητή που διαβάζει τα πρώτα 2-3 βιβλία πολιτικής θεωρίας και θεωρεί ότι ανακάλυψε αλήθειες που κανείς άλλος δεν ξέρει.

Επίσης, αξίζει να σκεφτούμε το εξής: Στην Αθηναϊκή Δημοκρατία, υπήρχαν τάξεις και υπήρχαν και σκλάβοι. Η μετά το 1824 κατάσταση, έστω και στις 3 Ελληνικές Δημοκρατίες, για τον Καστοριάδη δεν είναι πολιτικές στιγμές παρότι είναι λίγο πολύ η ίδια κατάσταση, πλην της δουλοκτησίας. Δηλαδή, ενώ αναγνωρίζει σαν πολιτική κοινωνία μια κοινωνία στην οποία αποφάσιζαν οι ιδιοκτήτες δούλων, και δη μόνο οι ντόπιοι και μόνο οι άντρες, δεν αναγνωρίζει για πολιτική μια κοινωνία σαν αυτή της Μεταπολίτευσης, με όλο τον αναβρασμό που αυτή είχε. Ανακολουθία στο έπακρο, αλλά δε βαριέσαι; Τζάμπα είναι.

Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με “ταξικά” συμφέροντα.

Δεν έχω σκοπό να εμβαθύνω στο σημείο αυτό, αφήνω τον Θανάση Παπαρήγα, έναν πραγματικά σοβαρό διανοούμενο, να μιλήσει επί του θέματος².

Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης.

Ραγίζουν τσιμέντα από το βάθος της ανάλυσης. “Δεν υπάρχει κράτος”, και δεν είναι δημοκρατία αλλά… φαυλοκρατία. Όταν η πολιτική σου ανάλυση θυμίζει πασοκικό καφενείο και ρητορική αγανακτισμένων, κάτι κάνεις λάθος. Σίγουρα δεν είσαι το τοτέμ της πολιτικής σκέψης που κάποιοι σε παρουσιάζουν. Και εμείς μεγαλώσαμε τραγουδώντας “Δεν είν΄ δημοκρατία, δεν είναι ελευθερία, είναι μόνο μια μπασταρδοκρατία³” αλλά το ξεπεράσαμε.

Και εδώ έρχεται το φλος ρουαγιάλ του Καστοριάδη. Η επόμενη ερώτηση είναι: “Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;”. Και τι απαντάει ο “επαναστάτης διανοητής”;

Ε, υπάρχουν δυο-τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδό του. Αλλά τα όποια αποτελέσματά τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα.

Ποιές είναι οι εξαιρέσεις στην επι 2.000 χρόνια πολιτική ανομβρία για τον ΚΚ; Ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος και ο Βενιζέλος! Ο Βενιζέλος! Ο δολοφόνος εργατών, ο επίδοξος δικτάτορας, ο εφαρμοστής του ιδιώνυμου, ο ιμπεριαλιστής πολεμοκάπηλος. Και, προς θεού, όχι το ΚΚΕ! Ο Βενιζέλος ήταν πολιτική ζωή του ελληνικού λαού, το ΚΚΕ όχι. Ο Εμφύλιος κακώς έγινε, γιατί… έκοψε την διαδικασία πολιτικοποίησης του λαού (!). Μη ξεχνάμε άλλωστε ότι για τον ΚΚ και τα Δεκεμβριανά ήταν… σταλινικό πραξικόπημα. Με τους Άγγλους να έχουν μπουκάρει με στρατό κατοχής, με τους πρώην ταγματασφαλίτες να έχουν γίνει η πρώτη Stay Behind επιχείρηση του ΝΑΤΟ σαν “Ομάδα Χ” και να σκοτώνουν άοπλους διαδηλωτές, ο φιλόσοφος είδε… σταλινικό πραξικόπημα.Το πώς ακριβώς αυτά τα πράγματα μπορούσαν να λέγονται σε αυτά τα αιματοβαμμένα χώματα και να μην δημιουργούν εκρήξεις, είναι απορίας άξιον.

Αλλά το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, έρχεται στο τέλος της συνέντευξης, όπου ο φιλόσοφος πετάει ωμά μια πρώιμη μορφή του “μαζί τα φάγαμε”. Λέει λοιπόν:

Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.

Άρα, σύμφωνα με τη λογική του, προκύπτουν τα εξής:

Α. Η κοινωνία και οι άνθρωποι που την αποτελούν δε δημιουργούνται σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια, δε διαμορφώνονται από την πρώτη ως την τελευταία στιγμή τους σαν υποκείμενα διαχείρισης και εκμετάλλευσης, το πλαίσιο εξαφανίζεται και ο άνθρωπος μένει σε ιστορικό κενό να διαλέξει τη μοίρα του. Δηλαδή, δεν υπάρχουν οι δομές της ιδεολογικής γαλούχησης (θρησκεία, παιδεία, καθεστωτική τέχνη, ΜΜΕ, πολιτικά κόμματα κτλ) από τη μέρα που γεννιόμαστε, δεν υπάρχουν οι κατασταλτικές δομές του κράτους και του Κεφαλαίου, οι άνθρωποι δε διαμορφώνουν συνείδηση σε ανταγωνιστικό περιβάλλον. Αντί για όλα αυτά, οι άνθρωποι είναι σε μια φούσκα και διαλέγουν ό,τι θέλουν ανεπηρέαστοι.

Β. Ο λαός είναι συμμέτοχος και αποφασίζει για όσα συμβαίνουν ανεπηρέαστα. Άρα, για ό,τι περνάει είναι όχι απλά συνυπεύθυνος, αλλά κύριος υπεύθυνος. Κατ’ επέκταση, κάθε προοπτική επανάστασης φεύγει από το παράθυρο: ο λαός είναι εξίσου παρηκμασμένος με το Κεφάλαιο, δεν μπορεί να δώσει κάποια προοπτική καλύτερη. Ο σημερινός κόσμος είναι ο καλύτερος δυνατός.

Γ. Όλο αυτό στηρίζεται στο fallacy “Αν όχι, τότε δεν έχουμε δημοκρατία”. Παίρνοντας λοιπόν σαν δεδομένο ότι (Σημερινό πολίτευμα)= (Δημοκρατία), γυρνάει τη λογική του αντίστροφα και βγάζει “απόδειξη” για τους ισχυρισμούς του.

Δ. Πριν ο Καστοριάδης μας είπε ότι το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι… “φαυλοκρατία”. Τελικά είναι Δημοκρατία και όχι “φαυλοκρατία”; Ή είναι και τα δύο; Πότε η “φαυλότητα” ακυρώνει τη δημοκρατία ; Καταπώς φαίνεται, είναι “φαυλοκρατία” όταν πρόκειται να πουλήσουμε αμφισβήτηση και μετατρέπεται σε Δημοκρατία όταν χρειάζεται να μιλήσουμε για τη λύση για το ξεπέρασμα του συστήματος. Πολύ βολικό.

Όταν ο Kanye West δήλωσε ότι τα 400 χρόνια δουλείας των μαύρων του φαίνεται σαν επιλογή, όλοι τον βρίζανε και συζητούσαν για τη κατάσταση της ψυχικής του υγείας. Όταν ο Καστοριάδης κάνει το ίδιο, τον αντιμετωπίζουν σαν διανοούμενο και δη επαναστάτη.

Όλα αυτά βέβαια δεν είναι τυχαία. Είναι η μικροαστική ιδεολογία στα ντουζένια της. Είναι ο διανοούμενος που κοιτάει αφ’ υψηλού το πόπολο και του λέει “φταις”, γιατί ξέρει ότι δε πρόκειται να του απαντήσει κανένα δυναμικό επαναστατικό κίνημα πετώντας του την υπεροψία στη μούρη. Είναι ο άνθρωπος που όχι απλά συμβιβάζεται, αλλά συνεργάζεται ενεργά με το σύστημα, ο οποίος σαν προφήτης στο θρόνο του βγάζει λόγο και κρίνει τους καταπιεσμένους για το πώς θα πρέπει να εξεγερθούν. Και όταν αυτοί το κάνουν, και επαναστατούν και παλεύουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους, τέτοιου είδους παράσιτα βρίσκονται πάντα στην απέναντι μεριά -δες τι λέει για τον Εμφύλιο. Γιατί για τους μικροαστούς, ακόμα και όταν το παίζουν “αμφισβητίες”, η αμφισβήτησή τους αυτή έχει πάντα κοντά ποδάρια και ποτέ δεν ξεπερνάει τα όρια που έχει το σύστημα, όσο ριζοσπάστες και να παρουσιάζονται.

1http://www.enallaktikos.gr/ar4833el_kornilios-kastoriadis-o-kathe-laos-einai-ypeythynos-gia-tin-istoria-toy-ypeythynos-kai-gia-tin-katastasi-stin-opoia-vrisketai.html

2https://www.rizospastis.gr/story.do?id=2768813

3https://www.youtube.com/watch?v=mwjuTT5gCH8

Δηλαδή εάν όλοι οι αστυνομικοί γίνονταν ομοφυλόφιλοι τα ΜΑΤ θα έδερναν λιγότερο;!

        

Τα εύγε πάνε κι έρχονται, ακόμα κι από μερικούς περίεργους επαναστάτες, στον υπαστυνόμο ο οποίος υπηρετεί στο Τμήμα Ρατσιστικών Εγκλημάτων και Βίας της Ελληνικής Αστυνομίας και δηλώνει ομοφυλόφιλος. Τα εύγε προς τον ομοφυλόφιλο υπαστυνόμο αυξήθηκαν λόγω του φιλιού που έδωσε με τον φίλο του κάτω από την Ελληνική σημαία. Οι διάφοροι περίεργοι επαναστάτες πιστώνουν μάλιστα αντιρατσιστική συμπεριφορά στον υπαστυνόμο και τον υπερασπίζονται γιατί ο υπαστυνόμος στοχοποιείται, λέει, από φασίστες οι οποίοι υπερασπίζουν τους «μπάτσους» που λίντσαραν τον Κωστόπουλο, τους «μπάτσους» που έβριζαν την γερόντισσα μετανάστρια, τους «μπάτσους» που θέλουν τους αστυνομικούς άγρια και αμείλικτα όργανα του κράτους! Και αναρωτιόμαστε εμείς, μετά από τέτοιες πνευματικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις κάποιων περίεργων επαναστατών, εάν τελικά οι «μπάτσοι» θα γίνουν αστυνομικοί φιλικοί προς τον λαό, εάν γίνουν ομοφυλόφιλοι! Αναρωτιόμαστε μήπως τα ΜΑΤ θα μας δέρνουν λιγότερο εάν οι αστυνομικοί γίνουν ομοφυλόφιλοι! Αναρωτιόμαστε μήπως θα πάψουν να υπάρχουν «ζαρντινιέρες» εάν οι αστυνομικοί γίνουν ομοφυλόφιλοι! Αναρωτιόμαστε μήπως μερικοί θα πρέπει να κουνήσουν τα κεφάλια τους μπας και συνέλθουν, που είναι έτοιμοι να βάλουν προοδευτικό πρόσημο σε όλους τους ομοφυλόφιλους!

Δηλαδή οι ομοφυλόφιλοι που υπηρετούν το αστικό κράτος μέσα από τα όργανα επιβολής και καταστολής είναι προοδευτικοί;! Ρε θα μας τρελάνετε εντελώς;! Ρε μήπως ήταν προοδευτικοί και όσοι Εγγλέζοι και Αμερικανοί αιματοκυλούσαν τον Ελληνικό λαό στον εμφύλιο πόλεμο επειδή ήταν ομοφυλόφιλοι;! Τις σεξουαλικές του προτιμήσεις υπερασπίστηκε ο υπαστυνόμος! Δεν αντέδρασε ούτε στους ξυλοδαρμούς από τους συναδέλφους του σε βάρος των αγωνιστών στο άγαλμα του Τρούμαν, ούτε στους ξυλοδαρμούς από τους συναδέλφους του των συνταξιούχων, ούτε στους ξυλοδαρμούς από τους συναδέλφους του των αγωνιστών για να μη βγει η λαϊκή κατοικία στο σφυρί, ούτε στη μετατροπή του «ΟΧΙ» του δημοψηφίσματος σε «ΝΑΙ», ούτε στις ύβρεις του συναδέλφου του σε βάρος της ηλικιωμένης μετανάστριας, ούτε στο λιντσάρισμα από τους συναδέλφους  του τού Ζακ! Ρε θα μας τρελάνετε εντελώς μερικοί;! Θα βάλει στο τέλος κανένας αξιωματικός των ΜΑΤ τους χωροφύλακές του να μας ξυλοκοπήσουν μέχρι θανάτου και μερικοί θα τον υπερασπιστούν και θα του κάνουν και την αγιογραφία γιατί θα δηλώσει ομοφυλόφιλος! Ρε μήπως θα πουν κιόλας ότι καλά μας έκανε γιατί ο αξιωματικός θα μας κατηγορήσει ότι κάναμε ρατσιστικά σχόλια για τον σεξουαλικό προσδιορισμό του;! Ρε μήπως μπερδεύονται μερικοί και σέρνονται στις διαχωριστικές γραμμές του αστικού κράτους για τον προσδιορισμό της προόδου και της συντήρησης με βάση τις σεξουαλικές προτιμήσεις και όχι με βάση την πολιτική θέση που παίρνει ο καθένας στην πάλη των τάξεων για την εξουσία;!

Επειδή μάλιστα με ευκολία ορισμένοι περίεργοι επαναστάτες χαιρετίζουν την λεβεντιά του υπαστυνόμου θα θέλαμε να αναρωτηθούμε τι θα έκανε ο λεβέντης υπαστυνόμος ως Ματατζής αντιμετωπίζοντας τον εχθρό λαό ή τι έκανε ο λεβέντης υπαστυνόμος ως Ματατζής αντιμετωπίζοντας τον εχθρό λαό! Θα μοίραζε ή μοίραζε ροδοπέταλα γιατί ο ίδιος είναι ομοφυλόφιλος;! Ρε θα μας τρελάνουν εντελώς μερικοί που παίρνουν θέση στις ψευτοαντιπαραθέσεις που στήνει το αστικό κράτος προσπαθώντας να δημιουργήσει πρόσημα προοδευτικότητας και αριστεροσύνης στην αστυνομία που είναι η σιδερένια φτέρνα του συστήματος;!

Ραφαήλ Βασιλειάδης

Καζαμπλάνκα, ο μύθος και ο γρίφος

Χριστίνα Μαυροπούλου

«Μας μάζεψε όλους ο Τσε, έφηβοι όλοι, στη σουίτα του ξενοδοχείου Αβάνα Λίμπρε. Ήταν το Χίλτον πριν την επανάσταση. Για επιμόρφωση, πριν ξεκινήσουμε την εκστρατεία κατά του αναλφαβητισμού. Πρώτη φορά αντίκριζα τέτοια πολυτέλεια, όχι μόνο εγώ, όλοι μας. Ο Τσε άρχισε να μιλά: Η πρώτη ταινία που θα δούμε είναι η Καζαμπλάνκα…».
Ήταν σαν ράπισμα. Βγαίνω από την κατάσταση μέθης που βρισκόμουν από τις διηγήσεις του Χουάν και φωνάζοντας σχεδόν τον διέκοψα… «Μα είναι δυνατόν! Χόλυγουντ;;;» είπα δυνατά σκεπτόμενη συνάμα, ομολογουμένως με απογοήτευση, έστω να τους έδειχνε τον «Πολίτη Κέιν». Ίδια εποχή, όντως αριστούργημα της έβδομης τέχνης. Όμως δεν τόλμησα να το εκστομίσω .  «Χριστίνα, ξεχνάς ότι ήμασταν έφηβοι και οι περισσότεροι από εμάς δεν είχαμε δει ποτέ ούτε μία ταινία. Δεν γνωρίζαμε καν  τι σημαίνει κινηματογράφος,  Ήταν προνόμιο των πλουσιόπαιδων». Αφήσαμε κατά μέρος για λίγο την εξιστόρηση για τον Τσε ώστε να μιλήσουμε για την επιλογή της ταινίας. Για την κινηματογραφική της γλώσσα, το ιστορικό πλαίσιο, την απλότητα, την ακεραιότητα και ειλικρίνεια των χαρακτήρων σε σχέση με την πραγματική ζωή πάντα…  Δεν μπορούσε να με πείσει με τίποτα. Ολοένα και φουρκιζόμουν ενώ εκείνος αντί να θυμώνει γέλαγε συνεχώς.
Έχουν περάσει 19 χρόνια από αυτές τις συζητήσεις με τον Χουάν. Τον αγαπημένο Χουάν  της αρμαθιάς των εφήβων που έγιναν «εργαλείο» του Τσε, του μετέπειτα αρχιτέκτονα που με υποτροφία της κουβανικής κυβέρνησης έκανε μεταπτυχιακά και διδακτορικό σε Πράγα και Μαδρίτη, που βρέθηκε σε κάθε διεθνιστικό πεδίο μάχης όπου η Κούβα κατέθετε όλο της το είναι. Και έμενε και για το «μετά», για την ανοικοδόμηση, πρώτα στο Βιετνάμ μετά στην Αγκόλα, την Ναμίμπια, με πέρασμα και από την Αιθιοπία για να επιστρέψει κάποια στιγμή στην Κούβα, να του προσφερθεί θέση στο υπουργείο Εξωτερικών και εκείνος να την αρνηθεί : «Γύρισα στο Πινάρ δελ Ρίο, την πόλη που με επέλεξε και  μου πρόσφερε αυτή την μοναδική ευκαιρία. Γύρισα γιατί ήταν η σειρά μου να προσφέρω ». Εκεί τον βρήκα και εγώ. Στην πιο δυτική και λιγότερο αναπτυγμένη γωνιά της Κούβας και πάντα σε θέση μάχης.
Όλα αυτά δεν θα είχαν καμία σημασία εάν σε μία συνομιλία-διαφωνία με τον Σφυροδρέπανο κατέληξα να του πω: «μπορεί αυτό να είναι και η αρχή μίας υπέροχης φιλίας, όπως λένε και στην Καζαμπλάνκα». Δεν γνώριζε καν την ταινία . Τα έχασα πάλι, θεωρούσα  την ταινία και κυρίως τις ατάκες της… ΤΟΣΟ κλισέ. Ενώ ξεκίνησα να του εξηγήσω, κοντοστάθηκα. «Μμμ, άστο, θα το γράψω».  (Ούτε εκείνη τη στιγμή, ούτε και τις ημέρες που ακολούθησαν είχα συνειδητοποιήσει το τεράστιο ταξίδι που ανοιγόταν και τις  πάνω από 30 ώρες – ναι! αν είναι δυνατόν! Μέχρι και το σκυλί μου με σιχάθηκε χαμένη μέσα σε βιβλία και κολλημένη στον υπολογιστή– για να γράψω αυτές τις γραμμές. Κυρίως για να λύσω το γρίφο που αιωρούνταν χρόνια μέσα στο κεφάλι μου.  Μα γιατί επέλεξε ο Τσε αυτή την ταινία;;;)
Από εκείνο το έμμεσο συναπάντημα με την παράδοξη  επιλογή του Τσε, η ταινία μου είχε γίνει εμμονή, αρνητικά. Επηρεασμένη προφανώς και από τον Ουμπέρτο Εκο που επίσης, δεν την «κατάπινε» εύκολα: «Η Καζαμπλάνκα είναι ένα πολύ μέτριο φιλμ… Μου θυμίζει κόμικ-στριπ, με χαρακτήρες καρικατούρες χωρίς ψυχολογικό βάθος».
Η υπόθεση περιληπτικά:  Στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Καζαμπλάνκα στο Μαρόκο αποτελεί σταυροδρόμι όλων των λαών, που ψάχνουν μια διέξοδο από τα δεινά της Ευρώπης και ένα εισιτήριο προς την ελεύθερη Αμερική. Εδώ βρίσκουν καταφύγιο πολιτικοί πρόσφυγες, τυχοδιώκτες, απατεώνες, καταζητούμενοι, καιροσκόποι, αντιστασιακοί, ένα σωρό διαφορετικοί άνθρωποι, που όλοι τους αναζητούν μια ελπίδα για επιβίωση. Εδώ βρίσκεται και ο Ρικ (Χάμφρεϋ Μπόγκαρντ), ένας Αμερικανός ιδιοκτήτης ενός κλαμπ,  κυνικός, απόμακρος και σκληρός. Κατά βάθος όμως κρύβει μια ηρωική καρδιά και σύντομα θα χρειαστεί να το αποδείξει… Μια μέρα εμφανίζεται στο κλαμπ του η πρώην αγαπημένη του, Ίλσα, με την οποία έζησε έναν μεγάλο έρωτα στο Παρίσι, λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Η Ίλσα τότε τον είχε εγκαταλείψει ανεξήγητα. Τώρα, η ξαφνική της επανεμφάνιση, τον αναστατώνει, καθώς ο έρωτας ανάμεσά τους ξαναφουντώνει. Ο Ρικ σύντομα καταλαβαίνει ότι η Ίλσα τον άφησε τότε από υποχρέωση στο σύζυγό της, Βίκτωρ Λάζλο, έναν θρυλικό αντιστασιακό, που καταζητείται από τους ναζί…
Πρόκειται για ένα κλασικό δείγμα της βιομηχανίας του Χόλυγουντ που εμπεριέχει όλα τα συστατικά και ικανοποιεί όλες τις προϋποθέσεις της «εμπορικής επιτυχίας».  Ένα ρομαντικό μελόδραμα και ταυτόχρονα νουάρ, κυρίως όσον αφορά την σκηνοθεσία.  Ένα σημειολογικό πανηγύρι.
Περιπέτεια και δράση, ακόμη και πιστολίδι αλλά σε πολύ καλά ζυγισμένες δόσεις. Σαν αλατοπίπερο. Κίνδυνο, κατασκοπεία, ίντριγκες. Ένα ερωτικό τρίγωνο, ένα έρωτα που δεν έχει happy end (όλως περιέργως), δηλαδή από αυτούς που χαρακτηρίζουμε «μεγάλους», αυτοί που δεν φθείρονται ξυπνώντας καθημερινά στα ίδια σεντόνια, που έμειναν σταματημένοι στο χρόνο, διατηρώντας παντοτινά τη σαγήνη τους.
Ένα ήρωα, που είναι αντιήρωας αλλά αναδεικνύεται τελικά ως ο απόλυτος ήρωας, η ονείρωξη όλων των γυναικών όχι για το  φυσικό κάλλος. Και για τους άντρες , σύμβολο. Και για τα δύο φύλλα, πρότυπο πολλών γενεών.
Μία ηρωίδα, σαγηνευτική και μυστήρια αλλά σαν ηρωίδα από τις «Εξομολογήσεις» του Ζ.Ζ Ρουσώ, κατά τον Ουμπέρτο Εκο. Αιώνια ντροπαλή που πάντα η σωστή κουβέντα έρχεται στο στόμα της με μεγάλη καθυστέρηση ή την πιο λάθος στιγμή.
Πατριωτισμό, πολιτική και διεθνή πολιτική, διαφθορά των πάντων,  αντίσταση, αγώνα, θυσία και αυτοθυσία.  Και όλα αυτά με φόντο την εξωτική Καζαμπλάνκα και το Μαρόκο. Την τότε γαλλική αποικία, παραδομένη και αυτή με τη σειρά της, όπως και οι υπόλοιπες στην κυβέρνηση του Βισύ,  που υποτάχτηκε και συνεργάστηκε με τους Ναζί και το Χίτλερ, που όμως λόγω θέσης, είχε μετατραπεί σε σταυροδρόμι όπου εισρέουν όλοι: τυχοδιώκτες, πρόσφυγες, απατεώνες, καταζητούμενοι φονιάδες, αντιστασιακοί ήρωες. Εκεί βρίσκεται και ο Ρικ, έχοντας βρει καταφύγιο, μετά το πέρασμά του από την Ισπανία, (ισπανικός εμφύλιος πόλεμος) και τη Γαλλία που κατέφυγε μαζί με τα καραβάνια των προσφύγων μετά την ήττα του 1939 και την οποία αναγκαστικά την εγκατέλειψε λόγω των Ναζί.   Κυνικός, όλοι τον φοβούνται και τον σέβονται.  Στον κόσμο της νύχτας της Καζαμπλάνκα δε χωρούν συναισθηματισμοί. Σκοτώνεις για να μη σε σκοτώσουν, χτυπάς για να μη σε χτυπούν….
«Τα αρχέτυπα της “Καζαμπλάνκα” είναι πάρα πολλά και ανήκουν στα πιο διαφορετικά κινηματογραφικά είδη. Μπορούμε ν’ απαριθμήσουμε παρά πολλά: η αντίθεση “πολιτισμός κατά της βαρβαρότητας”, ο μύθος της Γης της Επαγγελίας (της Αμερικής φυσικά ), η εξέλιξη του Μπόγκαρτ από κυνικό σε καλό ήρωα , η αιώνια προσμονή της ελευθερίας, η βίζα για τις ΗΠΑ σαν μαγικό κλειδί που λύνει όλα τα προβλήματα, και κυρίως το θέμα της θυσίας, με τον Μπόγκαρτ που αφήνει την Μπέργκμαν για να την “χαρίσει ” στο νόμιμο άνδρα της. Ο Μπόγκαρτ είναι πραγματικά ένα χριστολογικό πρόσωπο, πράγμα που κατάλαβε πολύ καλά ο Γούντυ Άλλεν και στην ταινία “Ξαναπαίξτο Σάμ”, όπου ο Μπόγκαρτ του παρουσιάζεται σαν άγγελος βοηθός. Και ποιο πρόσωπο θα μπορούσε να δώσει ζωή σε μια λατρεία αν όχι αυτό;» θα αντιτείνει ο Εκο όχι άδικα.

Επίσης ένα κάστινγκ, εξαιρετικό με την πληθώρα των ηθοποιών και ειδικά των κομπάρσων να είναι πρόσφυγες που έφυγαν από την Ευρώπη που αιματοκυλιζόταν. Ειδικά ο Πίτερ Λόρι, που τον γνωρίσαμε μέσα από τις ταινίες του Φριτζ Λανγκ (Metropolis). Πρόσφυγας  και ο σκηνοθέτης Μάικλ Κέρτις. Η μουσική που έγραψε ο βραβευμένος με Όσκαρ Maz Steiner, εκπληκτική. Κορυφαία στιγμή τη «μάχη των τραγουδιών», όπου Σύμμαχοι και Γερμανοί αντιπαρατίθενται συμβολικά στο κλαμπ του Ρικ, τραγουδώντας οι μεν τη «Μασσαλιώτιδα», οι δε το ναζιστικό ύμνο Die wacht am Rhein (Η Φρουρά στο Ρήνο).   Και φυσικά, μια από τις κορυφαίες στιγμές της ταινίας είναι και το τραγούδι «As Time Goes By» του Herman Hupfeld, πάνω στο οποίο o Steiner έχτισε όλο το του μουσικό θέμα, κάνοντάς το μια από τις πιο κλασικές μελωδίες στην ιστορία του σινεμά.

Παρόλα αυτά, η υποδοχή των κριτικών της εποχής στην ταινία ήταν χλιαρή ή περίπου ανάλογη με την κριτική που πολλά χρόνια αργότερα είχε διατυπώσει ο Εκο αλλά και ο Andrew Sarris που την είχε χαρακτηρίσει «χαρούμενο ατύχημα».  Ωστόσο  η ταινία, χρόνο με το χρόνο,  αντί να ξεχαστεί  σταδιακά απέκτησε δική της οντότητα, δικούς της φανατισμένους οπαδούς. Πέρασαν τριάντα χρόνια από την πρώτη προβολή της και η ταινία είχε αρχίσει να γίνεται μύθος,  αναγκάζοντας δεκάδες ιστορικούς  και κριτικούς να ασχοληθούν με το φαινόμενο. Η αλήθεια είναι ότι λόγω της εμμονικής ενασχόλησης μάθαμε πάρα πολλά από τα ευτράπελα της ταινίας (πχ ότι ο Μπόγκαρντ ήταν κοντότερος από την Μπέργκμαν και ότι στις κοινές σκηνές του έβαζαν τούβλα ή μαξιλάρια για να πατήσει. Μην χαλάσουμε και τα αρχέτυπα ντε, που θέλει τον άντρα πάντα πιο ψηλό!). Πολλά μυστικά παραγωγής στη βιομηχανία του Χόλυγουντ.
Το φιλμ εδώ και δεκαετίες αποτελεί πηγή έμπνευσης πολλών δημιουργών από την πρώτη στιγμή. Την επόμενη χρονιά, οι αδελφοί Μαρξ, γυρνούν την ταινία «Νύχτα στη Καζαμπλάνκα, μία διακωμώδηση, με υποτυπώδη νουάρ πλοκή αλλά τρελά σουρεαλιστικά σκηνικά.  Η τομή όμως γίνεται από το Γούντι Άλλεν και το θεατρικό του έργο «Play it again Sam» πάνω στο οποίο βασίστηκε και η ομώνυμη κινηματογραφική ταινία με τον ίδιο, σε σκηνοθεσία Χέρμπερτ Ρος, όπου ένας άνδρας που προσπαθεί να συνέλθει από το διαζύγιο του, έχει ως πρότυπο τον Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ αν και ο ίδιος είναι δειλός, αδύναμος, εξαιρετικά ντροπαλός με τις γυναίκες και δεν αντέχει ούτε γουλιά αλκοόλ.
Σε μια άλλη κωμωδία, ίσως στη μοναδική του Τζον Κασσαβέτη, το υπέροχο «Μίνι και Μόσκοβιτς», οι ήρωες λατρεύουν την Καζαμπλάνκα αλλά όταν συναντιούνται για να τη δουν μαζί, ο ρομαντισμός της ταινίας που βλέπουν δεν πιάνει «μία» μπροστά στη σχέση τους. Ο Κασσαβέτης είναι ξεκάθαρος: η ζωή έρχεται πρώτα, το σινεμά ακολουθεί. Μερικά χρόνια αργότερα, στην ταινία «Όταν ο Χάρι Γνώρισε τη Σάλι», οι ήρωες έχουν μια ενδελεχή συζήτηση για το φιλμ, με τη Σάλι να καταλήγει πως «δεν θα ήθελε με τίποτα να περάσει την υπόλοιπη ζωή της στη Καζαμπλάνκα, παντρεμένη με τον ιδιοκτήτη ενός μπαρ». Πάντως και στις δυο ταινίες επίσης οι ήρωες παίζουν ένα διαρκές «κρυφτούλι» μέχρι να παραδεχτούν τον έρωτά τους.  Την βρίσκουμε πάλι μπροστά μας, μόλις πέρσι, με το φιλμ Allied (Σύμμαχοι)  ταινία που εννοείται ότι βασίζεται στο μύθο της Καζαμπλάνκα του 1942.
Σήμερα, δεν υπάρχει οδηγός ταινιών παγκοσμίως που να μην την περιλαμβάνει. Θεωρείται αριστούργημα,  μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. (τι να κάνουμε;;) Μία ταινία «καλτ». Διδάσκεται στις κινηματογραφικές σχολές και όταν παίζεται στα αμφιθέατρα των Πανεπιστημίων, οι φοιτητές  μόλις τελειώσει η προβολή αντί να συζητούν και να λογομαχούν ανταλλάσσουν τις ατάκες της ταινίας, όπως:
-Here’s looking at you, kid (Στο να σε κοιτάζω, μικρή). Ατάκα που δεν υπήρχε στο σενάριο αλλά την είπε αυτοσχεδιάζοντας ο Μπόγκαρντ.
-We’ll always have Paris (Θα έχουμε πάντα το Παρίσι)
-Play it, Sam. Play ‘As Time Goes By  (Παίξτο, Σαμ. Παίξε το’As Time Goes By’)
-Of all the gin joints in all the towns in all the world, she walks into mine” (Απ’ όλα τα μπαρ σε όλες τις πόλεις του κόσμου, αυτή μπαίνει στο δικό μου)
-Round up the usual suspects (Μάζεψε τους συνήθεις υπόπτους) και τόσες όλες.
Και η τελευταία σκηνή θεωρείται αλησμόνητη, είναι η ανατρεπτική κορύφωση που αποφασίστηκε την τελευταία στιγμή:
Ρικ: Εάν το αεροπλάνο απογειωθεί και δεν είσαι μαζί του, θα το μετανιώσεις. Ίσως όχι σήμερα, ίσως όχι αύριο, αλλά σύντομα. Και για την υπόλοιπη ζωή σου.
Ιλσα: Αλλά τι θα γίνει μ’ εμάς;
Ρικ: Θα έχουμε πάντα το Παρίσι. Δεν το είχαμε. Το είχαμε χάσει μέχρι που ήρθες στην Καζαμπλάνκα. Το ξαναβρήκαμε χθες το βράδυ. Όταν είπα ότι δεν θα σ’ αφήσω ποτέ.
Ιλσα: Και δεν θα μ’ αφήσεις.
Ρικ: Αλλά έχω μια δουλειά που πρέπει να κάνω. Και εκεί που πηγαίνω, δεν μπορείς να ακολουθήσεις. Σ’ αυτό που πρέπει να κάνω, δεν μπορείς να είσαι μέρος. Ίλσα, δεν είμαι καλός στις ευγένειες. Αλλά δεν θέλει πολύ για να καταλάβεις πως τα προβλήματα τριών μικρών ανθρώπων δεν ισοδυναμούν ούτε με ένα λόφο φασόλια σ’ αυτόν τον τρελό κόσμο. Κάποτε θα το καταλάβεις αυτό. Στο να σε κοιτάζω, μικρή.
Και ο Ρικ μένει πίσω μαζί με τον αστυνόμο Ρενώ, αυτόν τον απόλυτα διεφθαρμένο αστυνόμο, να βλέπουν το αεροπλάνο που απομακρύνεται. Τον Ρενώ, που ακόμη και αυτός πείθεται βλέποντας την αλλαγή και κυρίως την αυτοθυσία του Ρικ… Louis, I think this is the beginning of a beautiful friendship.  (Λουί, νομίζω ότι αυτή είναι η αρχή μιας υπέροχης φιλίας).

Το τέλος της ταινίας  ίσως είναι και βασικό σημείο της επίλυσης του αιώνιου γρίφου μου. Εκτός όλων των αποφάσεων των ηρώων της ταινίας, όπου το προσωπικό θυσιάζεται στο συλλογικό. Δίχως αμφιβολία πρόκειται για μία ολοφάνερα πολιτική απόφαση η εγκατάλειψη της Ιλσα. Η σημασία της απόφασης του Ρικ (Μπόγκαρντ) έγκειται στις συνέπειές της: Ο Ρικ πρέπει να επιλέξει μεταξύ της Ιλσα, της αγάπης του και ενδεχομένως του πιο αγαπημένου πλάσματος στη ζωή του και  της απόφασης να την αφήσει να φύγει. Ενέργεια που βρίσκεται σε άμεση σχέση και αλληλεπίδραση  με την επιβίωση και διεύρυνση του αντιφασιστικού και αντιστασιακού κινήματος που είναι αυτό που καλείται να συμβάλλει στον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.  Παράλληλα,  οι δύο «φίλοι» μας μαρτυρούν ότι πρόκειται να φύγουν από την Καζαμπλάνκα και να πάνε στη Μπραζαβίλ.
Ας αποκρυπτογραφήσουμε αυτή την φαινομενικά αθώα επιλογή στην αφρικανική ήπειρο.  Αρχικά να πούμε ότι στις 8 Δεκεμβρίου του 1941, ο τότε νέος ανεξάρτητος παραγωγός Χολ Μπ. Γουίλις αγόρασε τα δικαιώματα για το θεατρικό έργο «Όλοι έρχονται στου Ρικ», έργο που ακόμη δεν είχε παρουσιαστεί στο σανίδι, αλλά φαίνεται να είχε γραφτεί με σκοπό την αφύπνιση της αμερικανικής κοινής γνώμης απέναντι στο ναζιστικό κίνδυνο, την σάλπιγγα που ήδη είχε σαλπίσει ο Τσάρλι Τσάπλιν με τον «Μεγάλο Δικτάτορα». Πάνω σε αυτό το έργο θα στηριχτεί και το σενάριο της Καζαμπλάνκα. Όλως τυχαίως, 24 ώρες νωρίτερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μπει επισήμως στον πόλεμο, μετά τον βομβαρδισμό του Περλ Χάρμπορ, στις 7 Δεκεμβρίου 1941. Ένα βομβαρδισμό που η κυβέρνηση Ρούζβελτ γνώριζε, όπως μάθαμε αργότερα, ότι θα συμβεί και τον άφησε να πραγματοποιηθεί ώστε να μπει στον πόλεμο.  Αφήνοντας πίσω της την  την υποτιθέμενη «ουδετερότητα». Δεν ήταν μόνο τα κυριαρχικά ιμπεριαλιστικά σχέδια των ΗΠΑ, αλλά και η δυνατότητα διεξόδου από την μεγάλη οικονομική κρίση, αφού από εκείνη τη στιγμή όλα τα αμερικανικά εργοστάσια «μπήκαν στην υπόθεση του πολέμου» πυρετωδώς προετοίμαζαν  πολεμοφόδια, πλοία, αεροπλάνα, οτιδήποτε κρινόταν αναγκαίο και ειδικά προς πώληση. Συνεπώς η κοινή γνώμη έπρεπε να είναι προετοιμασμένη.
Η πρεμιέρα της Καζαμπλάνκα δόθηκε με πάσα επισημότητα στις 26 Νοεμβρίου 1942 στο Χόλιγουντ Θίατερ της Νέας Υόρκης, προκειμένου να συμπέσει με την απόβαση των Συμμάχων στη γαλλοκρατούμενη Βόρειο Αφρική και την κατάληψη της Καζαμπλάνκα. Σε γενική προβολή βγήκε στις 23 Ιανουαρίου 1943 για να εκμεταλλευτεί τη Διάσκεψη της Καζαμπλάνκα μεταξύ Ου. Τσόρτσιλ. Σαρλ ντε Γκωλ και Φρ. Ντ. Ρούσβελτ με τον ΕΣΣΔ και το Στάλιν να απουσιάζουν εννοείται γιατί είχε πολύ σοβαρότερα ζητήματα: όπως τον πόλεμο, τότε διεξαγόταν και η μάχη του Στάλινγκραντ και τη νίκη ενάντια στο φασισμό.
Προσωπικά δεν πιστεύω στις συμπτώσεις ειδικά όσον αφορά την πολιτική και ειδικά όσον αφορά το Χόλυγουντ και την αμερικανική πολιτική… ειδικά δε εάν αναλογιστούμε ότι το 1944, έγινε η διάσκεψη της Μπραζαβίλ, για την τύχη των γαλλικών αποικιών και ουσιαστικά για το μοίρασμα του πλανήτη.
Δεν γνωρίζω εάν όλα αυτά ήταν σε γνώση του Τσε, αφού τα περισσότερα  έγιναν ή αποκρυπτογραφήθηκαν μετά το 1959. Τελικά, σκέφτομαι ότι ίσως η απόφασή του για την προβολή ήταν αναγκαστική. Ίσως να ήταν η μόνη εύκαιρη ταινία, στην Κούβα των πρώτων μηνών της επικράτησης της επανάστασης, που βλεπόταν… Ίσως. Ίσως όμως ο άνθρωπος που στα βουνά της Σιέρρα Μαέστρα διάβαζε τα «Άνθη του Κακού» του Σ. Μπωντλαίρ και μάλιστα από το πρωτότυπο, μπορούσε να διακρίνει πολύ περισσότερα από τότε. Αυτό θέλω να σκέφτομαι τώρα πια που κατανοώ και εγώ περισσότερα, γιατί πολύ απλά είχα την τύχη και μου προσφέρθηκαν απλόχερα μελέτες, στοιχεία κλπ.

Στο κάτω-κάτω καμιά φορά είναι «αναγκαίο κακό» ένα φιλμ σαν την Καζαμπλάνκα που μας επιτρέπει να βουλιάξουμε στο καναπέ και να χαλαρώσουμε ώστε να την απολαύσουμε με τρόπο που ο Βάλτερ Μπένγιαμιν είχε περιγράψει ως  «υποδοχή σε μία κατάσταση απόσπασης της προσοχής. Να βιώνουμε μία σειρά συναισθηματικών αντιδράσεων που προκαλούνται μόνο και μόνο από αυτή την πληθώρα το «κλισέ». Κάτι που αποδέχτηκε στο τέλος και ο πολέμιός της ο Ουμπέρτο Εκο:  «Η Καζαμπλάνκα  είναι μια χιονοστιβάδα από σύμβολα, που αποκαλύπτει ότι το πνευματικό υποσυνείδητο, υπάρχει σε αντίθεση με το άλλο υποσυνείδητο, εκείνο το ψυχολογικό, που εφευρέθηκε από τους ψυχαναλυτές. Η Καζαμπλάνκα δεν είναι μια ταινία, είναι μια ανθολογία. Και επαναλαμβάνω: δύο “κλισέ” προκαλούν το γέλιο, εκατό συγκινούν. Και σ’ αυτό το σημείο σας προτείνω ένα παιχνίδι. Ας δούμε μαζί την ταινία και κάθε φορά που κάποιος ανακαλύπτει κάτι που του θυμίζει μια άλλη ταινία προηγούμενη ή επόμενη ας σηκώσει το χέρι του και ας βλέπουμε μαζί τι συμβαίνει».

Η σφαγή του Γκρίνσμπορο – Όταν ναζί και Κου-κλουξ-κλαν δολοφονούσαν ατιμώρητοι Αμερικανούς κομμουνιστές

Κατιούσα

To κύμα ρατσιστικής και φασιστικής βίας που κατακλύζει τις ΗΠΑ με ολοένα μεγαλύτερη σφοδρότητα τα τελευταία χρόνια, καθιστά εξαιρετικά επίκαιρη την αναδρομή στην ιστορία ανάλογων εγκλημάτων σε βάθος χρόνου. Μια τέτοια αφορμή δίνει η σημερινή επέτειος της σφαγής του Γκρίνσμπορο, ενός εγκλήματος με θύματα τέσσερις συνδικαλιστές του μαοϊκού Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος, που διαδήλωναν στην ομώνυμη πόλη κατά της Κου Κλουξ Κλαν.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που η ακροδεξιά της περιοχής συγκρούονταν με τα μέλη του CWP. Τα μέλη του είχαν έντονη παρουσία μεταξύ των μαύρων υφαντουρών, κι ένα από τα θύματα, ο James Waller, είχε αφήσει το ιατρικό του επάγγελμα για να ασχοληθεί με την οργάνωση των εργατών, κατορθώνοντας να εκλεγεί πρόεδρος του τοπικού συνδικάτου υφαντουργών. Η δράση τους ενοχλούσε ιδιαίτερα την Κου Κλουξ Κλαν, όπως και το Αμερικανικό Ναζιστικό Κόμμα (ANP). Συγκρούσεις μεταξύ των δυο πλευρών είχαν ξεσπάσει αρκετές φορές, ιδίως αφότου διαδηλωτές διέκοψαν τον Ιούλη του 1979 την προβολή της βουβής ταινίας του 1915 “Η γέννηση ενός έθνους”, που παρουσίαζει την ίδρυση της Κου Κλουξ Κλαν με επικούς και ηρωϊκούς τόνους.
Η πόλη του Γκρίνσμπορο ήταν πρωτεύουσα της κομητείας του Γκίλφορντ και συχνό θέατρο διαδηλώσεων υπέρ των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών. Η διαδήλωση του CWP είχε τίτλο “Θάνατος στην πορεία της Κου Κλουξ Κλαν” και σχεδιαζόταν να ξεκινήσει από μια συνοικία μαύρων με προορισμό το δημαρχείο της πόλης. Οι διοργανωτές καλούσαν σε εκδίωξη της ρατσιστικής οργάνωσης από την πόλη, ακόμα και με τη βία αν χρειαζόταν.

Αφίσα με τις φωτογραφίες των θυμάτων που απαιτούσε απόδοση δικαιοσύνης για το έγκλημα.

Καθώς διαδηλωτές του CWP και άλλων οργανώσεων άρχισαν να συγκεντρώνονται στο σημείο εκκίνησης της διαδήλωσης, εμφανίστηκε ένα κομβόι δέκα αυτοκινήτων και ενός βαν με 40 περίπου μέλη της ΚΚΚ και του ANP. Όταν έγιναν αντιληπτοί από τους διαδηλωτές, πολλοί από αυτούς άρχισαν να τους σπάνε τα αυτοκίνητα και να τους πετάνε πέτρες. Τότε οι ακροδεξιοί βγήκαν από τα αυτοκίνητα, έβγαλαν καραμπίνες και πιστόλια από τα πορτ – μπαγκάζ κι άρχισαν να ανοίγουν πυρ κατά του πλήθους. Σύμφωνα με τους μάρτυρες ο πρώτος που άρχισε να πυροβολεί ήταν το μέλος της ΚΚ Μαρκ Σέρερ, ενώ η άλλη πλευρά ισχυρίστηκε πως οι πυροβολισμοί ξεκίνησαν από κάποιο διαδηλωτή.
Τα θύματα της “Σφαγής του Γκρίνσμπορο”, όπως έμεινε γνωστή, ήταν ο Cesar Cauce, o James Waller και ο Bill Sampson, που σκοτώθηκαν ακαριαία, η Sandi Smith που δέχτηκε σφαίρα ανάμεσα στα μάτια όταν κοίταξε έξω από το σημείο στο οποίο είχε κρυφτεί, ενώ ο Michael Nathan ξεψύχησε στο νοσοκομείο. H Sandi Smith, νοσοκόμα με έντονη κοινωνική δράση ήταν αφροαμερικανίδα, ο Cesar Cauce ήταν κουβανικής καταγωγής συνδικαλιστής και απόφοιτος του πανεπιστημίου του Ντιουκ, ενώ τα υπόλοιπα θύματα ήταν λευκοί. Ο επίσης συνδικαλιστής Bill Samson είχε σπουδάσει θρησκειολογία στο Χάρβαρντ και την περίοδο του φόνου ήταν φοιτητής ιατρικής, ενώ ο Michael Nathan, παιδίατρος γνωστός για τις δωρεάν υπηρεσίες σε φτωχές οικογένειες, ήταν ο μόνος που δεν ανήκε στο CWP, αλλά είχε έρθει να συμπαρασταθεί στη σύζυγό του που ήταν κομματικό μέλος.
Έντεκα άτομα τραυματίστηκαν, κυρίως μέλη του CWP, κάποιοι εκ των οποίων βαριά.
Ιδιαίτερα ύποπτος ήταν ο ρόλος των τοπικών αστυνομικών αρχών, καθώς ένας επιθεωρητής και ένας φωτογράφος της αστυνομίας ακολούθησαν το καραβάνι της ΚΚΚ και των νεοναζί, δίχως να κάνουν τίποτε για να τους  εμποδίσουν. Όπως έγινε γνωστό μάλιστα, επικεφαλής της αυτοκινητοπομπής ήταν το μέλος της ΚΚΚ Έντουαρντ Ντόσον, που ήταν πληροφοριοδότης της αστυνομίας επί μια δεκαετία, ο οποίος μάλιστα είχε λάβει χάρτη με τη διαδρομή της πορείας από την αστυνομία και τους ενημέρωσε πως πιθανότατα θα υπήρχε βία. Την ίδια περίοδο στο ναζιστικό ΑΝΡ είχε διεισδύσει πράκτορας της υπηρεσίας ATF για τον έλεγχο της διακίνησης καπνού, αλκοόλ και όπλων, ο Μπέρναρντ Μπούτκοβιτς, ο οποίος στην αστική δίκη του 1985 ομολόγησε πως γνώριζε για τις προθέσεις του ΑΝΡ και της ΚΚΚ, χωρίς ωστόσο να ειδοποιήσει τις αρχές σχετικά. Στην ποινική δίκη του 1980, οι κατηγορούμενοι νεοναζί μάλιστα υποστήριξαν πως εκείνος ήταν που τους παρότρυνε να πάνε οπλισμένοι στη διαδήλωση. Ακόμα πιο χαρακτηριστικό για τη στάση της αστυνομίας ήταν πως προχώρησαν σε συλλήψεις τόσο ακροδεξιών, όσο και διαδηλωτών του CWP.
Στην πρώτη δίκη κατηγορήθηκαν έξι άτομα της ΚΚΚ, τα πέντε εκ των οποίων για δολοφονία, ωστόσο αθωώθηκαν το Νοέμβρη του 1980 από τους ένορκους, που ήταν όλοι λευκοί, καθώς έκαναν δεκτούς τους ισχυρισμούς των κατηγορουμένων πως βρίσκονταν σε αυτοάμυνα. Το 1983 διεξήχθη νέα δίκη με την κατηγορία της παραβίασης ατομικών ελευθεριών των θυμάτων κατά εννέα ατόμων, τα οποία επίσης αθωώθηκαν όλα ένα χρόνο μετά, καθώς θεωρήθηκε ότι δεν υπήρχε ρατσιστικό κίνητρο για τη σύγκρουση, αλλά “απλώς” πολιτική αντίθεση στον κομμουνισμό.
Το 1980 επιζήσαντες της σφαγής προχώρησαν σε αγωγή ζητώντας 48 εκ. δολάρια αποζημίωση, υποστηρίζοντας πως η αστυνομία γνώριζε πως “άνθρωποι της ΚΚΚ και ναζί θα χρησιμοποιούσαν βία για να διακόψουν τη διαδήλωση από κομμουνιστές συνδικαλιστές και μαύρους κατοίκους του Γκρίνσμπορο, αλλά σκόπιμα απέτυχαν να τους προστατέψουν”. Η αγωγή αφορούσε τέσσερις ομοσπονδιακούς πράκτορες, ανάμεσά τους Butkovich, 36 αστυνομικοί και δημοτικοί αξιωματούχοι, όπως και 20 μέλη της ΚΚΚ και του ΑΝΡ.
Τελικά το δικαστήριο επιδίκασε σε δύο από τους επιζήσαντες το ποσό των 350.000 δολαρίων, ενώ αποζημίωση από την πόλη του Γκρίνσμπορο έλαβε και η χήρα του Michael Nathan, Marty Nathan, που δώρισε κάποια χρήματα σε κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Όπως γίνεται αντιληπτό, κανένας από τους δράστες και τα όργανα της τάξης που τους διευκόλυναν δεν τιμωρήθηκε τις πράξεις του με φυλάκιση. Επιπλέον, μια επιτροπή ιδιωτών με τίτλο “Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης του Γκρίνσμπορο” εξέδωσε το 2004 πόρισμα με το οποίο καταλόγιζε ευθύνες και στις δύο πλευρές, αν και περισσότερο στην ΚΚΚ και την αστυνομία, ενώ χρειάστηκαν 30 χρόνια για να εκφράσει ο δήμος του Γκρίνσμπορο “τη λύπη του” για τα γεγονότα. Τέλος μόλις το 2015 αφιερώθηκε αναμνηστική πλακέτα στη μνήμη των θυμάτων, σε μια τελετή που παρακολούθησαν 300 περίπου άτομα, παρουσία υψηλόβαθμων τοπικών και πολιτειακών παραγόντων.

Αν ήμουν καπιτάλας ...

Αν ήμουν καπιτάλας ... που έβλεπε λίγο μπροστά, εδώ και είκοσι - εικοσιπέντε χρόνια θα είχα επενδύσει σε τεχνολογίες αναπαραγωγής. Κάθε είδους ... ακόμα και της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Θα είχα ξεκινήσει με την διάσημη κλώνο-Dolly (1996) όσο αφορά την αναπαραγωγή πολυκύτταρων οργανισμών αλλά δεν θα με χάλαγε για αρχή και η αναπαραγωγή απλών κυτταρικών σειρών και συνεπώς αναπαραγωγής ανθρώπινων αλλά και ζωικών οργάνων. Αλλά δεν πρέπει να σας πολυζαλίζω με βιολογίες, βιοσυνθέσεις και ιατρικές.

   Ταυτόχρονα τρομερό επιστημονικό αλλά και κολοσσιαίο οικονομικό ενδιαφέρον θα είχε η χαρτογράφηση κάθε DNA (φυτικού, ζωικού και βεβαίως του ανθρώπινου) και ταυτόχρονα οι τεχνολογίες παρέμβασης και γενετικής μετάλλαξης. Άμεσο χρήμα επίσης θα έβγαζα τότε με τις τράπεζες σπέρματος και ομφαλοπλακουντιανού αίματος και βλαστικών κυττάρων. 

Φανταστείτε τι παιχνίδι θα μπορούσα να κάνω συνδυάζοντας τεχνικές γενετικής παρέμβασης στο DNA σε συνδυασμό με τις τεχνολογίες αναπαραγωγής. Ήδη απο το 2008 η Food and Drug Administration (FDA) των ΗΠΑ επέτρεψε την εμπορευματοποίηση των προϊόντων που προέρχονταν από κλωνοποιημένα ζώα. Ταυτόχρονα η Αργεντινή, η Βραζιλία, ο Καναδάς και η Αυστραλία άρχισαν την κλωνοποίηση ζώων. Η Κίνα άρχισε το 2015. Η Ευρώπη επιμένει στην απαγόρευση της εμπορικής κλωνοποίησης ζώων ... αλλά δεν απαγορεύει την εισαγωγή τέτοιων προϊόντων. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις τεχνολογίες γενετικής τροποποίησης. Ειναι φανερό πως η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, ο έλεγχος πιθανών αρνητικών επιδράσεων αλλά και η «διανομή» των ωφελημάτων ... δεν θα έχουν καμμία σχέση με κανέναν πραγματικά κοινωνικό μηχανισμό ... αλλά μόνο με τον ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό για την εξαγωγή των κερδών. 

   Η τεχνολογική εξέλιξη είχε εγκαινιάσει ένα πρωτόγνωρο πεδίο καπιταλιστικού κέρδους που μπορούσε να ξεκινάει απο σπόρους για πιό χοντρά και πιό γλυκά καρότα ... και να φτάνει μέχρι υπερφίαλους σχεδιασμούς αθανασίας διαφόρων μεγαλόσχημων. Σε κάθε περίπτωση μια τέτοια τεχνολογική έκρηξη ... ακόμα και μέσω της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ... ακόμα και πέρα απο τις βέβαιες, τις πιθανολογούμενες και τις άγνωστες αρνητικές βιολογικές συνέπειες ... προφανώς θα είχε και σοβαρότατες πτυχές πολλαπλού οφέλους σε όλα σχεδόν τα πεδία της κοινωνικής ζωής. Αλλά όλα αυτά κάτω απο τον «δρακόντειο» νόμο του καπιταλιστικού κέρδους. Αυτό και μόνο το γεγονός θα μετέτρεπε κάθε προσπάθεια ελέγχου των αρνητικών συνεπειών των νέων τεχνολογιών σε έναν σισύφειο και άνισο αγώνα εκ μέρους της οργανωμένης κοινωνίας ... και τα κοινωνικά οφέλη της τεχνολογικής έκρηξης σε οφέλη αποδιδόμενα στην κοινωνία μόνο αφού «βγάλουν» το κέρδος τους. Διαφορετικά θα τα τρώει το αβυσσαλέο βάθος των κρατικομονοπωλιακων θυρίδων. 

   Με λίγα λόγια η τεχνολογική εξέλιξη στην υπηρεσία και κάτω απο τον έλεγχο του καπιταλιστικού κέρδους ... σημαίνει μεν πρόοδος, αλλά αγοραία πρόοδος. Σε καμμία περίπτωση δεν θα σημαίνει κοινωνική πρόοδος ... αντίθετα θα είναι «αντικοινωνική» πρόοδος όλο και εντεινόμενη όσο οι κρατικομονοπωλιακοί σχηματισμοί εξουσίας θα μειώνουν συνεχώς τα κονδύλια του λεγόμενου «κοινωνικού κράτους». Η τεχνολογική πρόοδος θα τείνει σε μία πρόοδο που τους καρπούς της θα «γεύεται» μια όλο και μικρότερη κλειστή κάστα ... την ίδια στιγμή που τεράστιες εξαθλιωμένες μάζες θα εργάζονται για την παραγωγή της τεχνολογίας που θα καταναλώνουν οι εκλεκτοί. Τα παλιά όνειρα των καπιταλιστών που κάποτε ξεζούμισαν τον εργάτη μέχρι τα φυσικά όρια της υπαρξής του ... τα όνειρα εκείνα που είχαν εγκαταλείψει οι πρώτοι καπιταλιστές επειδή δεν είχαν τρόπους να αναπαράγουν την κατακρεουργημένη εργατική δύναμη ... τώρα ξανανέβηκαν στον αφρό. Να πως περιγράφει ο Κάρολος εκείνες τις απάνθρωπες και κτηνώδεις καπιταλιστικές σκέψεις ... «Η αξία της εργατικής δύναμης αποτελείται απο δυό στοιχεία - το ένα καθαρά φυσικό, και το άλλο ιστορικό ή κοινωνικό. Το ακρότατο όριο καθορίζεται απο το φυσικό στοιχείο. Αυτό σημαίνει οτι η εργατική τάξη για να διατηρείται και να αναπαράγεται, για να διαιωνίζει τη φυσική της ύπαρξη, πρέπει να παίρνει τα απολύτως απαραίτητα για τη ζωή και τον πολλαπλασιασμό μέσα συντήρησης. Η αξία αυτών των απαραίτητων μέσων συντήρησης αποτελεί λοιπόν το ακρότατο όριο της αξίας της εργασίας. Απο την άλλη μεριά, η διάρκεια της εργάσιμης μέρας περιορίζεται επίσης απο ακρότατα, αν και πολύ ελαστικά όρια. Το ακρότατο όριο της το δίνει η σωματική δύναμη του εργάτη. Αν η καθημερινή εξάντληση της ζωτικής του δύναμης ξεπερνά ένα ορισμένο βαθμό, δεν μπορεί να την απασχολεί κανείς ξανά και ξανά κάθε μέρα με την ίδια ένταση. Ωστόσο, όπως είπα, το όριο αυτο είναι πολύ ελαστικό. Μια γρήγορη αλληλουχία απο ασθενικές και βραχύβιες γενεές θα εφοδίαζε την αγορά εργασίας εξίσου καλά όσο και μία σειρά απο ρωμαλέες και μακρόβιες γενεές.» 

   Ειναι προφανές πως πλησιάζει «τεχνολογικά» η ώρα ... για τις βραχύβιες φτηνές γενιές εργατών που θα υπόσχονται τρελλά κέρδη με λιγότερα εξοδα. Αρκεί εν τω μεταξύ να λυθούν κάποια «παράλληλα» ζητηματάκια. Την συνακόλουθη με την καπιταλιστική τάση συγκέντρωσης, ποσοτική συρρίκνωση της τάξης των εκμεταλλευτών ... ονειρεύονται να την αντιρροπούν κάνοντας χρήση των πανάκριβων μελλοντικών τεχνικών αναπαραγωγής ισχυρών γενεών των εκμεταλλευτών ... σε σύγκριση με τις βραχύβιες γενιές των εργατών που έτσι και αλλοιώς δεν θα έχουν πρόσβαση στις τεχνολογίες αναπαραγωγής που θα έχουν τελικά τον χαρακτήρα ειδών πολυτελείας. Στις κάστες των εκμεταλλευτών η οικογένεια θα τείνει να ξαναπάρει τον μεσαιωνικό της ρόλο, το ανώτερο αίμα ... το γαλάζιο ... που θα κλείνεται όλο και περισσότερο στα σύγχρονα κάστρα του ... ολοκληρώνοντας την μαρξιστική ... πλήρη απόσπαση του εκμεταλλευτή απο την παραγωγή. Ο εκμεταλλευτής θα διατηρεί μονό το «δικαίωμα» της ιδιοποίησης του πλούτου. Αντίθετα στις τάξεις των εργατών, σε αυτό το συγκεκριμένο κοινωνικό μέλλον, η οικογένεια θα πάψει να αποτελεί την μονάδα αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Οι εργάτες θα αναπαράγονται με άλλες,φτωχές προδιαγραφές κοπαδιών εργατικής δύναμης ... σε συμφέρουσα τιμή για τους καπιτάλες. Ή μήπως και αυτά τα έξοδα της εργατικής αναπαραγωγής θα τα αναλάβει η «κοινωνία» σε πολύ πιό συμφέρουσες τιμές για τους καλούς μας καπιταλιστές ?? Η νέα κατάσταση θα απαιτεί όμως και κάτι άλλο πολύ σπουδαίο. Τα μεσαία στρώματα. Τα εξαγορασμένα στρώματα που θα διεκπεραιώνουν τις ευαίσθητες φάσεις της παραγωγής, της ασφάλειας των εκμεταλλευτών και της καταστολής των εργατών. Βέβαια θα ειναι ταυτόχρονα οι βασικές τάξεις των καταναλωτών με ενδιάμεση οικονομική δυνατότητα και πρόσβαση στα μοντέρνα καλούδια της τεχνολογίας. Θα ειναι οι μοντέρνοι «σταυροφόροι», οι μπιστικοί που θα επιβλέπουν την παραγωγή και θα φυλάνε τα κάστρα απο τις εξαθλιωμένες μάζες. 

   Αν ήμουν καπιτάλας εδώ και είκοσι – τριάντα χρόνια ... θα είχα αρχίσει να ζητάω απο το πολιτικό υπηρετικό μου προσωπικό να μου ετοιμάζει εκείνο το ευνοικό νομικό πλαίσιο για τις μελλοντικές επενδύσεις. Ολα τα νέα πεδία που θα μπορούν να εισέλθουν οι νέες τεχνολογίες πρέπει να μετατραπούν σε πεδία ακραίας εμπορευματοποίησης, αγοραπωλησιών και κέρδους. Τα πάντα ... απο την παραγωγή σπόρων και φαρμάκων μέχρι την αναπαραγωγή ανθρώπων. Οι δεσμοί συγγένειας άρχισαν δειλά-δειλά να οργανώνονται μέσω νομικών συμβολαίων. Σαν μια "τεχνική" παρέμβαση (παραβίαση) στην διαλεκτική κίνηση της κοινωνίας, που αυτή και μόνο αυτή, μπορει να αποδίδει ιστορικούς ρόλους στους κοινωνικούς σχηματισμούς ... νομοθετούν νέα είδη οικογένειας με συγκεχυμένες τις έννοιες της πατρότητας και μητρότητας. Το πρόβλημα είναι η στόχευση αυτού του εγχειρήματος. Και δεν θα ήταν πρόβλημα οτι ο ίδιος ο καπιταλισμός προσπαθεί μια ώρα αρχύτερα να αποδομήσει έναν ιστορικό κοινωνικό σχηματισμό που ούτως ή αλλοιώς κάποια στιγμή θα ξεπεραστεί, λύνοντας ταυτόχρονα κάποια ζητήματα ισότητας κοινωνικών ομάδων. Το πρόβλημα αρχίζει οταν η στόχευση ενός ακόμα για την ώρα αντι-ιστορικου εγχειρήματος δεν είναι τιποτα άλλο παρά η επιβίωση του καπιταλισμού στις νεοδιαμορφωμένες συνθήκες. Η επιβίωση μάλιστα του πιο αντιδραστικού καπιταλισμού, οπως είδαμε παραπάνω. Το εγχείρημα, όσα επιμέρους υπαρκτά ζητήματα και να λύνει προσωρινά, δεν μπορει να απογυμνωθεί απο τον συνολικά αντιδραστικό του ρόλο και στόχευση. Διάσπαση της οικογένειας πριν την ώρα της, αντικαταστασή της με βολικές και εύπλαστες φόρμουλες, ταυτόχρονα με την ακραία προώθηση του ατομισμού. Για την ώρα η μέχρις εδώ εφαρμογή των σχεδίων ... συντείνει στο να αρχίζει να διαμορφώνεται ένας ατομικός τρόπος ζωής που ευνοεί την επαγγελματική κινητικότητα και την άνευ όρων διαθεσιμότητα εργαζομένων στις εφήμερες ανάγκες του κεφαλαιοκράτη. Και στο κάτω κάτω της γραφής τι διάολο ιστορικό ρόλο θα έχει να επιτελέσει η μελλοντική εργατική οικογένεια των γνωστών γονεϊκών φυσικών ρόλων ?? Για τον εργάτη δεν θα υπάρχει το ιστορικό περιεχομενο της γνωστής οικογένειας. Ο εργάτης του μέλλοντος δεν θα χρειάζεται να αναπαράγει με τους παλιούς τρόπους την εργατική δύναμη και ταυτόχρονα δεν θα κατέχει ιδιοκτησία για να την μεταβιβάσει. 

   Το πράγμα βγάζει μάτια. Στο δίλημμα ... κομμουνισμός ή βαρβαρότητα ... δεν υπάρχει μεσοβέζικη θέση.

απο το ΑΝΤΙΒΑΡΟ

Η στρατηγική της Κομμουνιστικής Διεθνούς στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Κόκκινος Στρατός απελευθερώνει την Τσεχοσλοβακία

Το υπό έκδοση Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, περιόδου 1918-1949, αποτιμώντας τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αναλύει ταυτόχρονα και εκτιμά τη στρατηγική της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ) πριν από τον πόλεμο και στη διάρκειά του.
Από το ξεκίνημα του πολέμου, τα Κομμουνιστικά Κόμματα πρωτοστάτησαν στην οργάνωση αντιστασιακών κινημάτων στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, με σημαντικά αποτελέσματα στην οργάνωση της εργατικής - λαϊκής πάλης, σε κάποιες με μικρότερα, εξαιτίας και του ρόλου της σοσιαλδημοκρατίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα του ρόλου της αποτέλεσαν η Ολλανδία, η Σουηδία, η Νορβηγία, το Λουξεμβούργο, αλλά και η Δανία, όπου η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση συνεργάστηκε με τους κατακτητές και έβγαλε εκτός νόμου το ΚΚ (Ερικ Χομπσμπάουμ, «Η εποχή των άκρων», εκδόσεις «Θεμέλιο», Αθήνα 2006, σελ. 217). Τα ΚΚ αποτέλεσαν τον κύριο αιμοδότη των αντιστασιακών κινημάτων που συνέβαλαν σημαντικά στην Αντιφασιστική Νίκη των Λαών. Ιδιαίτερα αναφορά αξίζει να γίνει για τους κομμουνιστές που έδρασαν στην καρδιά του ναζιστικού τέρατος.
Στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ γίνεται ουσιαστική προσπάθεια μαζί με τη θετική συνεισφορά να μελετηθεί και η αρνητική εμπειρία του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, δίχως συναισθηματισμό, που αποβαίνει κακός σύμβουλος στην ιστορική έρευνα.

Ο Κόκκινος Στρατός απελευθερώνει τη Βουδαπέστη

Στο πλαίσιο της εξέτασης της στρατηγικής της, πριν και στη διάρκεια του πολέμου, είναι σημαντικό ζήτημα η ανάλυση που έκανε η ΚΔ για τον χαρακτήρα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αυτό, οι θέσεις της διακρίνονταν από παλινωδίες και αποτυπώθηκαν κατά περιόδους ως εξής:
Στο 7ο Συνέδριό της (1935) ο πόλεμος χαρακτηριζόταν ιμπεριαλιστικός και από τις δύο πλευρές. Ωστόσο, με την υπογράμμιση που έκανε το Συνέδριο ότι ο κύριος εχθρός είναι ο φασισμός, καθώς και με τη στρατηγική που διαμόρφωσε για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, άφηνε ανοικτό παράθυρο για την αλλαγή της παραπάνω θέσης σχετικά με τον χαρακτήρα του πολέμου.
Στις 8 Σεπτέμβρη 1939, η ΚΔ υιοθέτησε τη θέση ότι «ο παρών πόλεμος είναι ιμπεριαλιστικός και άδικος, για τον οποίο είναι εξίσου υπεύθυνη η αστική τάξη όλων των εμπολέμων κρατών. (...) η διάκριση των καπιταλιστικών κρατών σε φασιστικά και δημοκρατικά έχει πλέον απολέσει την προηγούμενή της σημασία». Στην ίδια Οδηγία τονιζόταν ότι τα ΚΚ, ιδιαίτερα της Γαλλίας, της Αγγλίας, των ΗΠΑ και του Βελγίου, που είχαν πάρει διαφορετική θέση, θα έπρεπε να διορθώσουν αμέσως την πολιτική τους γραμμή και να χαρακτηρίσουν τον πόλεμο ιμπεριαλιστικό και από τις δύο πλευρές.
Στη συνέχεια, όταν η Γερμανία επιτέθηκε στη Σοβιετική Ενωση (22 Ιούνη 1941), η θέση της ΚΔ άλλαξε και πάλι. Ο πόλεμος δεν χαρακτηριζόταν πια ιμπεριαλιστικός, που γινόταν για τη διανομή του κόσμου, αλλά αντιφασιστικός.

Η εξέλιξη της στρατηγικής

7ο Συνέδριο της ΚΔ. Οι αντιπρόσωποι τιμούν τα θύματα του ταξικού αγώνα. Από αριστερά προς τα δεξιά: Μορίς Τορέζ, Ι. Β. Στάλιν, Μαρσέλ Κασέν, Γκιόργκι Ντιμιτρόφ και Βίλχεμ Πικ. Πρόεδρος του Συνεδρίου εξελέγη ομόφωνα ο Ερνστ Τέλμαν, που βρισκόταν φυλακισμένος στη Γερμανία

Η άνοδος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος Γερμανίας (Χίτλερ) στη διακυβέρνηση (1933) και οι φανερές στοχεύσεις του γερμανικού ιμπεριαλισμού επέδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση της στρατηγικής της ΚΔ, σε σύγκριση με το 6ο Συνέδριό της (1928).
Το 6ο Συνέδριο διαχώριζε σε τρεις κατηγορίες τις καπιταλιστικές χώρες, χαράσσοντας διαφορετική στρατηγική των ΚΚ για τις χώρες κάθε κατηγορίας. Το πρόγραμμα που ψήφισε ανέφερε:
«α) Χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού (Ενωμένες Πολιτείες, Γερμανία, Αγγλία κ.λπ.) (...) Στις χώρες αυτές στο επίπεδο της πολιτικής βασική προγραμματική απαίτηση είναι το άμεσο πέρασμα στη διχτατορία του προλεταριάτου (...).
β) Χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού (Ισπανία, Πορτογαλία, Πολωνία, Ουγγαρία, Βαλκανικές χώρες κ.λπ.) (...) Σε μερικές από αυτές τις χώρες είναι δυνατό ένα λίγο - πολύ γρήγορο πέρασμα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε επανάσταση σοσιαλιστική (...).
γ) Αποικιακές και μισοαποικιακές χώρες (...) και εξαρτημένες χώρες (...) Το πέρασμα προς τη διχτατορία του προλεταριάτου είναι δυνατό εδώ, κατά κανόνα μόνο μέσω μιας σειράς προπαρασκευαστικών βαθμίδων, μόνο σαν αποτέλεσμα ολόκληρης περιόδου μετατροπής της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε επανάσταση σοσιαλιστική...».

Ο Λένιν στο βήμα στο 1ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς

Επίσης, το 6ο Συνέδριο έδωσε τον ορισμό του φασισμού, εκτιμώντας:
«Για να εξασφαλίσει μεγαλύτερη σταθερότητα (...) η κεφαλαιοκρατία είναι αναγκασμένη όλο και περισσότερο να περνά απ' το κοινοβουλευτικό σύστημα προς την (...) φασιστική μέθοδο. (...) Αφού στερεωθεί στο πηδάλιο της κρατικής εξουσίας, ξεσκεπάζεται όλο και περισσότερο σαν τρομοκρατική διχτατορία του μεγάλου κεφαλαίου».
Το Πρόγραμμα που ψήφισε το 6ο Συνέδριο της ΚΔ είχε μια σειρά από προβληματικές τοποθετήσεις. Με τον σχηματικό διαχωρισμό των χωρών, υποτιμούσε ότι:
Ο χαρακτήρας της εποχής του μονοπωλιακού καπιταλισμού έχει διεθνή διάσταση, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις των καπιταλιστικών χωρών στο βαθμό και στις ιδιαιτερότητες ωρίμανσης των υλικών προϋποθέσεων για το σοσιαλισμό. Στην εποχή του ιμπεριαλισμού, η μεγάλη ατομική ιδιοκτησία με τη μετοχική μορφή, τα μονοπώλια, καθορίζουν την καπιταλιστική ανάπτυξη σε κάθε καπιταλιστική χώρα, υποτάσσουν κάθε κοινωνική αντίθεση στην αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας.
Η στρατηγική προσέγγισης της ΚΔ, για χώρες όπως και η Ελλάδα, στις οποίες είχε εδραιωθεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, υποτιμούσε την υπαρκτή δυνατότητα των σοσιαλιστικών σχέσεων να δώσουν μεγάλη ώθηση και ν' απελευθερώσουν την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μετά από την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου.
Ωστόσο, το 7ο Συνέδριο επέφερε πλήρη στροφή στη στρατηγική της ΚΔ, ακόμα και για τις πιο αναπτυγμένες χώρες (Αγγλία, ΗΠΑ κ.λπ.), για τις οποίες το 6ο Συνέδριο καθόριζε ότι ο χαρακτήρας της επανάστασης θα ήταν σοσιαλιστικός. Ο πυρήνας της στρατηγικής του 7ου Συνεδρίου περικλείεται στο εξής:
Η εργατική τάξη δεν είχε να διαλέξει τότε «ανάμεσα στην προλεταριακή δικτατορία και την αστική δημοκρατία, αλλά ανάμεσα στην αστική δημοκρατία και το φασισμό», θέση με την οποία εξουδετερωνόταν ο χαρακτηρισμός του τότε επερχόμενου πολέμου ως ιμπεριαλιστικού. Από αυτήν άλλωστε απέρρεε η πολιτική συμμαχία και η κυβερνητική συνεργασία με μέρος των αστικών πολιτικών δυνάμεων:
«Για τη δημιουργία του αντιφασιστικού Λαϊκού Μετώπου (...) κάτω από ορισμένες συνθήκες μπορούμε και πρέπει να προσπαθούμε να κερδίσουμε τα κόμματα αυτά και τις οργανώσεις ή μεμονωμένα τμήματά τους, για το αντιφασιστικό Λαϊκό Μέτωπο, παρά το ότι έχουν αστική ηγεσία».
Ταυτόχρονα, το 7ο Συνέδριο διαχώρισε το «αντιδραστικό στρατόπεδο της σοσιαλδημοκρατίας» απ' το «στρατόπεδο που υπάρχει και μεγαλώνει, το στρατόπεδο των αριστερών σοσιαλδημοκρατών».
Οσον αφορά τον φασισμό, τον προσδιόρισε ως «την ανοιχτή τρομοκρατική διχτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σωβινιστικών, των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του χρηματιστικού κεφαλαίου».
Το 7ο Συνέδριο διαχώριζε απόλυτα την «εξουσία» του χρηματιστικού κεφαλαίου από τα συμφέροντα του βιομηχανικού κεφαλαίου. Αντίστοιχα, διαχώριζε απόλυτα και τα καπιταλιστικά κράτη σε φασιστικά και δημοκρατικά. Ως συνέπεια αυτού του διαχωρισμού ιδεολογικοποιήθηκε η συμμαχία του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος με τμήμα αστικών δυνάμεων και κρατών, αδυνάτισε η ταξική ετοιμότητα απέναντι στην αντίπαλη τάξη.
Το 7ο Συνέδριο πήρε και άλλες αποφάσεις, που τελικά επέδρασαν αρνητικά στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα. Κρίσιμο ζήτημα ήταν ότι έβαλε τις βάσεις για την αυτοδιάλυση της ΚΔ. Η σχετική απόφαση του προεδρείου της ΕΕ της ΚΔ (15 Μάη 1943) ανέφερε ανάμεσα σε άλλα:
«Ηδη το έβδομο συνέδριο της ΚΔ έδωσε έμφαση στην ανάγκη η Εκτελεστική Επιτροπή της ΚΔ να αποφεύγει τις παρεμβάσεις στα εσωτερικά οργανωτικά ζητήματα των κομμουνιστικών κομμάτων, όσον αφορά τις αποφάσεις για όλα τα ζητήματα του εργατικού κινήματος που προκύπτουν από τις συγκεκριμένες συνθήκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας» («Κομμουνιστική Διεθνής», αριθμός 5-6 του 1943, σελ. 26-27 (μετάφραση από το ρωσικό πρωτότυπο)).
Επιπλέον, το 7ο Συνέδριο άνοιξε τον δρόμο για τη συγχώνευση Κομμουνιστικών Κομμάτων με τα σοσιαλδημοκρατικά. Ετσι, τον Ιούλη του 1936 το ΚΚ Καταλονίας και η Καταλανική Ομοσπονδία του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ισπανίας ίδρυσαν το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα, ενώ συγχωνεύτηκαν η Κομμουνιστική και η Σοσιαλιστική Νεολαία Ισπανίας. Συγχώνευση των αντίστοιχων Νεολαιών έγινε το 1936 και στη Λετονία. Το 1937 άρχισαν συζητήσεις ανάμεσα στο ΚΚ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ισπανίας για τη συγχώνευσή τους σε ενιαίο κόμμα. Στην ίδια κατεύθυνση προσανατολιζόταν και το ΚΚ Γαλλίας. Και αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο συγχωνεύτηκαν, σε επίπεδο εξουσίας πια, τα ΚΚ με τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα των Βουλγαρίας, Πολωνίας, Ουγγαρίας, Ρουμανίας, ΛΔ Γερμανίας. Την ίδια περίοδο προσανατολίστηκε και το ΚΚΕ προς την αυτοδιάλυση της ΟΚΝΕ, η οποία τελικά έγινε το 1943, οπότε συγχωνεύτηκε στην ΕΠΟΝ.
Ακόμα, το 7ο Συνέδριο τάχθηκε υπέρ της συγχώνευσης των δυο συνδικαλιστικών Διεθνών, της Κόκκινης και της Διεθνούς του Αμστερνταμ.

Τι άλλαζε θετικά τους συσχετισμούς

Τόσο στην κομματική βιβλιογραφία όσο και σε άλλων κατευθύνσεων βιβλιογραφία επικράτησε για πολλά χρόνια η αντίληψη ότι η στροφή του 7ου Συνεδρίου ήταν αναγκαία, εξαιτίας του αρνητικού για το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα συσχετισμού δυνάμεων, αλλά και επωφελής, γιατί χάρη σ' αυτή σώθηκε η Σοβιετική Ενωση στη διάρκεια του πολέμου, μια σειρά κράτη έγιναν σοσιαλιστικά, καθώς και ότι χάρη σ' αυτήν τη στρατηγική τα ΚΚ της Δύσης μαζικοποιήθηκαν, δημιουργώντας και τα αντίστοιχα λαϊκά κινήματα.
Η πραγματικότητα αποδείχτηκε διαφορετική.
Η Σοβιετική Ενωση νίκησε κυρίως με τις δικές της δυνάμεις τον γερμανικό στρατό στην επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα». Πρωταρχικά χάρη στη δύναμη του Κόκκινου Στρατού και γενικότερα χάρη στον διεθνή ρόλο της ΕΣΣΔ, καθώς και τον ρόλο των ΚΚ, απελευθερώθηκαν χώρες της Ευρώπης και οκτώ αποσπάστηκαν από το ιμπεριαλιστικό σύστημα.
Μια σειρά καλόπιστοι αγωνιστές, που αναγνωρίζουν και δικαίως θαυμάζουν την εποποιία του Κόκκινου Στρατού στον πόλεμο, εκφράζουν κατά καιρούς τη σκέψη ότι η αυτοδιάλυση της ΚΔ έβαζε εμπόδιο στις επιδιώξεις αστικών κύκλων, εντός και εκτός Γερμανίας, να αναδιαταχθεί η συμμαχία των ΗΠΑ - Αγγλίας με την ΕΣΣΔ και να στραφούν όλες μαζί (ΗΠΑ - Αγγλία - Γερμανία - κ.ά.) κατά της ΕΣΣΔ. Με άλλα λόγια, ότι η αυτοδιάλυση της ΚΔ επέδρασε στρατηγικά και ματαίωσε αυτά τα σχέδια.
Πρόκειται για άποψη που άθελά της υποβαθμίζει αναμφισβήτητα γεγονότα, ότι δηλαδή τα παραπάνω σχέδια τα ματαίωσε η δύναμη των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, σε συνδυασμό με το ανυψωμένο κύρος της ΕΣΣΔ, την αίγλη της στους λαούς όλου του κόσμου. Εξάλλου η αυτοδιάλυση της ΚΔ δεν επέσπευσε ούτε την απόβαση των ΗΠΑ - Αγγλίας στη Νορμανδία, που έγινε πολύ αργότερα (Ιούνης 1944).
Τον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων βελτίωνε σε όφελος του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος η πολεμική επίδοση του Κόκκινου Στρατού, με την καθοδηγητική δύναμη του ΚΚ (Μπ.) και την αυτοθυσία του σοβιετικού λαού. Τον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων υπέρ του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος μπορούσε να βελτιώσει περισσότερο ο συνδυασμός σε κάθε χώρα του εθνικοαπελευθερωτικού ή αντιφασιστικού αγώνα με τη γραμμή συσπείρωσης δυνάμεων για την εργατική εξουσία.

Αμεσες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις

Η γραμμή του 7ου Συνεδρίου δεν επιβεβαιώθηκε, γιατί απομάκρυνε - αντί να φέρει πιο κοντά - τα ΚΚ από τον στόχο της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Η μελέτη της περιόδου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και οι εξελίξεις που διαδραματίστηκαν στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα μετά τον πόλεμο, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η στρατηγική που χαράχτηκε από το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα προκάλεσε άμεσες και μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις.

1. Αποδείχθηκε επιβλαβής για τα εργατικά - λαϊκά κινήματα της Γαλλίας και της Ιταλίας η συμμετοχή των ΚΚ στις εκεί αστικές κυβερνήσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η συμμετοχή τους σε αυτές όχι μόνο δεν αποτέλεσε μέσο για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό, αλλά αντίθετα επέδρασε μακροπρόθεσμα στο χαρακτήρα αυτών των κομμάτων, στη σοσιαλδημοκρατικοποίησή τους και, στην πορεία, στη γέννηση του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος.

2. Οσον αφορά την Ελλάδα, ήταν λαθεμένες και δεν βοηθούσαν ούτε το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα ούτε το ΚΚΕ η επιλογή της υπογραφής της Συμφωνίας του Λιβάνου και στη συνέχεια η συμμετοχή των ΚΚΕ - ΕΑΜ - ΠΕΕΑ στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» υπό τον Γ. Παπανδρέου, επιλογή με την οποία βρέθηκε σύμφωνη η ηγεσία του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος.

Απόρροια της Συμφωνίας του Λιβάνου ήταν η Συμφωνία της Καζέρτας, αφού δίχως την Καζέρτα η Συμφωνία του Λιβάνου έμενε χωρίς πόδια.

3. Η ίδια στρατηγική, και μετά τον πόλεμο, οδήγησε στη συμμετοχή σειράς ΚΚ της Ευρώπης σε αντίστοιχες μεταπολεμικές αστικές κυβερνήσεις (Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Δανία, Νορβηγία, Ισλανδία, Αυστρία, Φινλανδία, Λουξεμβούργο), σε δυο κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική (Χιλή, Κούβα) και σε δυο της Ασίας (Ινδονησία, Ιράν). Ηταν στρατηγική που δεν ωρίμαζε τον υποκειμενικό παράγοντα στην πάλη για το σοσιαλισμό, αλλά αντίθετα τον αποδυνάμωνε.

4. Σ' αυτό το πλαίσιο, το ΚΚΕ παραγνώρισε την ύπαρξη συνθηκών επαναστατικής κατάστασης που είχε διαμορφωθεί στην Ελλάδα και που κορυφώθηκε τις μέρες της απελευθέρωσης και του Δεκέμβρη 1944. Η ύπαρξη επαναστατικής κατάστασης θέτει μπροστά σε κάθε ΚΚ μόνο το καθήκον της πάλης για την ανατροπή της αστικής εξουσίας και κανένα άλλο.

Η στρατηγική της περιόδου του Β' Παγκοσμίου Πολέμου εκτιμήθηκε ως σωστή από το 19ο καθώς και από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, όπως και από τα επόμενα συνέδριά του. Συνέχισαν και αυτά να κάνουν λόγο για «δεξιούς ιμπεριαλιστές», για αντιδραστικούς κύκλους των ΗΠΑ και άλλων κρατών, σε διάκριση από τους «ειρηνόφιλους», ενώ προσδιόριζαν τον αγώνα των ΚΚ στις καπιταλιστικές χώρες ως αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία. Σε αυτήν τη βάση, το 20ό Συνέδριο πραγματοποίησε μεγαλύτερη στροφή, διακηρύσσοντας τη δυνατότητα «η εργατική τάξη, ενώνοντας γύρω της (...) όλες τις πατριωτικές δυνάμεις (...) να κατακτήσει σταθερή πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και να το μετατρέψει από όργανο της αστικής δημοκρατίας σε όργανο της πραγματικής λαϊκής θελήσεως» («Το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις «Ζώγια», Αθήνα 1956, σελ. 42). Αυτήν τη θέση, για παράδειγμα, είχε υιοθετήσει στο Πρόγραμμά του το ΚΚ Μ. Βρετανίας ήδη από το 1951.
Ο αρνητικός συσχετισμός δυνάμεων δεν μπορεί να αποτελεί για το ΚΚ κριτήριο στη χάραξη της στρατηγικής του. Ο διεθνής συσχετισμός δυνάμεων ήταν συντριπτικά σε βάρος του ΚΚ (Μπ.) πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ομως η ηγεσία του κόμματος δεν καθόρισε τη στρατηγική της με βάση αυτόν. Σε βάρος του ΚΚ (Μπ.) ήταν ο συσχετισμός και στην περίοδο που ακολούθησε μετά την ανατροπή του τσάρου, όχι μόνο στο επίπεδο της κυβέρνησης που διαμορφώθηκε, αλλά και στα Σοβιέτ. Αξιοποίησε όμως τη συνεχιζόμενη επαναστατική ορμή και έθεσε ως άμεσο καθήκον την αλλαγή του για την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης, αφήνοντας στην άκρη ως ξεπερασμένη τη στρατηγική της δημοκρατικής δικτατορίας των εργατών και αγροτών, την οποία υπεράσπιζαν αρχικά ακόμα και μια σειρά ηγετικά στελέχη των Μπολσεβίκων.
Η πείρα των αδυναμιών στρατηγικής στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι πολύτιμη σήμερα, καθώς - σε μια περίοδο καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης και όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών - μια σειρά πολιτικές δυνάμεις προβάλλουν ως απειλή για τα «δημοκρατικά» βάθρα της ΕΕ το γεγονός ότι ακροδεξιές δυνάμεις («ευρωσκεπτικιστικές», εθνικιστικές, φασιστικές ή όπως αλλιώς) σηκώνουν κεφάλι. Αξιώνουν επί της ουσίας η γραμμή πάλης του εργατικού - λαϊκού κινήματος να κινηθεί στην κατεύθυνση της κοινής στάσης με αστικές πολιτικές δυνάμεις κατά ακροδεξιών και φασιστικών δυνάμεων, ουσιαστικά αφήνοντας στο απυρόβλητο τον καπιταλισμό που τις γεννά και τις θρέφει.

Ορισμένα βασικά συμπεράσματα

Το γεγονός ότι η αντίληψη του στρατηγικής σημασίας διαχωρισμού των αστικών πολιτικών δυνάμεων σε δημοκρατικές - φιλειρηνικές και σε φασιστικές - φιλοπόλεμες συνέχιζε να υπάρχει στα Προγράμματα των ΚΚ και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, διαπερνούσε και τη λογική του ΚΚΣΕ αλλά και τις όποιες προσπάθειες διαμόρφωσης της διεθνούς στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η στρατηγική του 7ου Συνεδρίου δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο των κινδύνων που αντιμετώπιζε η ΕΣΣΔ στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Θεμελιακό ζήτημα, που οι αιτίες του απομένει να ερευνηθούν σε μεγαλύτερο βάθος, είναι το ποιοι παράγοντες συντέλεσαν ώστε να μη θεωρηθεί επίκαιρη η τόσο πολύτιμη πείρα της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Στις Αποφάσεις του 18ου Συνεδρίου και στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (1949-1968) περιέχονται ορισμένα πρώτα συμπεράσματα σχετικά με τη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος και τη στάση απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ταυτόχρονα, αυτά φωτίζονται και από νέες πηγές, συνοδεύονται από νέους προβληματισμούς που προκύπτουν και που περιέχονται στον τόμο Β1 του υπό έκδοση Δοκιμίου Ιστορίας 1918-1949.
Η ΚΔ ιδρύθηκε (1919) σε συνθήκες επαναστατικής ανόδου (βρισκόταν σε εξέλιξη η νικηφόρα πορεία της σοσιαλιστικής Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία), με την εκδήλωση επαναστατικής κατάστασης σε μια σειρά χώρες της Ευρώπης και μάλιστα στη Γερμανία. Οι επαναστατικές εξεγέρσεις που πραγματοποιήθηκαν δεν είχαν νικηφόρα έκβαση και κατά συνέπεια, με την επανασταθεροποίηση της αστικής εξουσίας, επήλθε δυσμενής αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων για το κομμουνιστικό κίνημα.
Με άλλα λόγια, σε συνθήκες ήττας και υποχώρησης των επαναστατικών εξεγέρσεων σε Γερμανία, Ουγγαρία και Φινλανδία, το ζήτημα «μεταρρύθμιση ή επανάσταση», κομβικό στη διαπάλη του επαναστατικού εργατικού κινήματος με τον οπορτουνισμό - συμβιβασμό, επανήλθε πιέζοντας επαναστατικές δυνάμεις ενταγμένες στις γραμμές της ΚΔ. Τα νεαρά ΚΚ - μέλη της ΚΔ - δέχτηκαν νέες οπορτουνιστικές πιέσεις, λόγω και της μεγάλης επιρροής της σοσιαλδημοκρατίας στο συνδικαλιστικό - εργατικό κίνημα. Αλλωστε, στην ΚΔ είχαν ενταχθεί και κόμματα που δεν είχαν αποβάλει, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, από τις γραμμές τους φορείς σοσιαλδημοκρατικών απόψεων.
Στις νέες συνθήκες υποχώρησε η αντιμετώπιση της σοσιαλδημοκρατίας ως προδοτικής - αντεπαναστατικής στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Παραμερίστηκαν οι ευθύνες των σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων για τον σφαγιασμό των προλεταριακών επαναστάσεων (Γερμανίας κ.ά.).
Το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα λαθεμένα εκτιμούσε ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα περιλάμβαναν τη «δεξιά» και την «αριστερή» τους πτέρυγα. Το ζήτημα της στάσης της ΚΔ απέναντι στη σοσιαλδημοκρατία έγινε πιο περίπλοκο σε συνθήκες που η ΕΣΣΔ σωστά πάλευε για τη διεθνή αναγνώρισή της ως κράτους, για τη διαμόρφωση διπλωματικών και εμπορικών σχέσεων με καπιταλιστικά κράτη, αλλά δεν έπρεπε να ιδεολογικοποιηθεί αυτή η προσπάθεια. Το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις της σοσιαλδημοκρατίας ήταν πιο θετικές σε αυτές τις προσπάθειες της ΕΣΣΔ, έστω και τυπικά, δεν έπρεπε να οδηγήσει στην αντιμετώπισή της ως δυνητικού συμμάχου, ακόμα και ως δυνατότητα οργανικής ενότητας κομμουνιστικών και έστω τμήματος σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων.

***

Η εποχή του περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, που έμπρακτα εγκαινίασε η Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, εποχή που συνεχίζεται παρά την αντεπανάσταση, είναι αυτή που καθορίζει το περιεχόμενο, τον χαρακτήρα του Προγράμματος κάθε ΚΚ.
Η παραπάνω νομοτέλεια δεν αναστέλλεται λόγω των ιδιαίτερων πολιτικών συνθηκών που διαμορφώνονται σε κάθε φάση της ταξικής πάλης (συνθήκες φασισμού, κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, διώξεων σε βάρος ΚΚ ή άλλες), πολύ περισσότερο όταν διαμορφώνονται συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, που βάζουν άμεσα στην ημερήσια διάταξη το καθήκον της σοσιαλιστικής επανάστασης.