Οι 147 εταιρείες που ελέγχουν τα πάντα. Κεφάλαιο και δικτυακή τοπολογία
Οι 1318 πολυεθνικές που συγκροτούν τον πυρήνα της παγκόσμιας
οικονομίας.Οι υπερσυνδεδεμένες μεταξύ τους εταιρίες αναπαρίστανται με
κόκκινο χρώμα,ενώ οι αρκετά συνδεδεμένες με κίτρινο.Το μέγεθος της
τελείας αντιπροσωπεύει τα έσοδα της εταιρείας.
http://www.forbes.com/sites/bruceupbin/2011/10/22/the-147-companies-that-control-everything/
http://www.newscientist.com/article/mg21228354.500-revealed--the-capitalist-network-that-runs-the-world.html#.UrBinvRdV1F
http://www.sarajevomag.gr/entipa/teuhos_70/i70_p13_kefalaio.html
Η παραπάνω εικόνα αποτελεί μια προσπάθεια χαρτογράφησης των διασυνδέσεων μεταξύ των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιρειών που πραγματοποιήθηκε από το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Ζυρίχη.
Παρατηρώντας τη δομή του σχήματος θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί μια μορφή δικτυακής οργάνωσης.Συνήθως,στην μορφή-δίκτυο αποδίδεται θετική χροιά,και συχνά αποτελεί και ιδεατή τοπολογική δομή συγκρότησης προταγμάτων με αντι-ιεραρχική και απο-κεντρωτική στόχευση.Η πραγματικότητα,όμως,είναι πιο πολύπλοκη από μια απλή δυαδικού τύπου ταξινόμηση μανιχαιστικής χροιάς ανάμεσα στο καλό δίκτυο και την ανεπιθύμητη ιεραρχία.Άλλωστε,πλήρως αποκεντρωμένο δίκτυο δεν υπάρχει,ούτε αντίστοιχα υφίσταται ο απόλυτα γραμμοποιημένος και ιεραρχημένος χώρος.Ουσιαστικά,πρόκειται για δύο ακρότατα/ιδεότυπους που παράγουμε νοητά,ώστε να εξετάσουμε τις έννοιες στην καθαρότητά τους.Τα δίκτυα,λοιπόν,μπορούν και αυτά να εμφανίσουν συμπτώματα συγκεντρωτισμού.Μάλιστα,υποστηρίζουμε πως η σχέση-κεφάλαιο στη σύγχρονη μορφή της μπορεί να αναπαρασταθεί καλύτερα με το τοπολογικό μοντέλο του ''απο-κεντροποιημένου δικτύου''.
Κλασικό παράδειγμα της συγκέντρωσης σε ένα δίκτυο είναι ο κόμβος. Ο κόμβος αποτελεί ένα σημείο του δικτύου από το οποίο μια πολλαπλότητα άλλων σημείων πρέπει να περάσουν ώστε να δράσουν.Μορφές κόμβου μπορεί να είναι η πρωτεύουσα μιας χώρας,οι αντίστοιχοι κόμβοι σε ένα οδικό δίκτυο ή ακόμα και ενεργειακές πηγές όπως το πετρέλαιο,γύρω από το οποίο στήνεται ένα ολόκληρο παιχνίδι γεωπολιτικής.Ο κόμβος ασκεί μια ιδιότυπη μορφή δύναμης-ισχύος που μπορεί να αποκληθεί βαρύτητα.Χρησιμοποιώντας την κλασική αντίληψη της βαρύτητας ως ''δύναμης από απόσταση'',μπορούμε να πούμε ότι οι κόμβοι ασκούν έλξη σε άλλα αντικείμενα αναγκάζοντάς τα να εισέλθουν στο πεδίο τους.Έτσι,ο κόμβος αναδιοργανώνει τις σχέσεις ανάμεσα στα σημεία του δικτύου, αναγκάζοντάς τα να εισέλθουν στο πεδίο έλξης του και να περάσουν από αυτόν.Αν ανατρέξουμε στην εικόνα στην αρχή,θα δούμε ότι οι επιχειρήσεις που συναπαρτίζουν τον πυρήνα της σφαίρας, περιβάλλονται από ένα τεράστιας πυκνότητας δίκτυο το οποίο εξασθενεί προοδευτικά,καθώς κατευθυνόμαστε στην περιφέρεια των δευτερεουσών εταιρειών.
Ουσιαστικά σε ένα δίκτυο η ισχύς του κάθε σημείου μετριέται από την ικανότητά του να ασκεί δύναμη-επιρροή στα άλλα σημεία του δικτύου και από το εύρος της χωρο-χρονική κλίμακας αυτής της ικανότητας για δράση.Για παράδειγμα,τα ''μεγα-μονοπώλια'' που απαρτίζουν τους κυριότερους παίκτες του καπιταλιστικού παιγνίου,έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν κεφάλαια σε ελάχιστα δευτερόλεπτα(χρονική μικρο-κλίμακα)καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές αποστάσεις(χωρική μακρο-κλίμακα),κάτι το οποίο δεν διαθέτουν εταιρείες μικρότερης δυναμικής.
Το απο-κεντροποιημένο δίκτυο το οποίο θεωρούμε ως την πιο ''αληθή'' προσομοίωση της κίνησης του κεφαλαίου,πρέπει να διαχωριστεί από τη μορφή του '' κεντροποιημένου δικτύου'',δηλαδή το δίκτυο στο οποίο οι κινήσεις και οι σχέσεις μεταξύ των σημείων καθορίζονται από ένα κόμβο .Ιδεότυποι αυτής της ''αφηρημένης μηχανής'' οργάνωσης είναι το ναζιστικό κόμμα-κράτος,ο αυτοκράτορας-δεσπότης του ασιατικού τρόπου παραγωγής ή ακόμη και ο χριστιανικός Θεός.Ουσιαστικά,υπερβατικές μορφές οι οποίες αποσπώνται από τις κοινωνικές σχέσεις,υπερίπτανται του κοινωνικού πεδίου,λειτουργώντας θα λέγαμε σε μια διάσταση n+1,σε ένα μετα-επίπεδο,επιτελώντας τη διαδικασία της υπερ-κωδίκωσης.Τη μορφή αυτή τείνουν να πάρουν οποιεσδήποτε δομές εμφανίζουν ισχυρές τάσεις συγκεντρωτισμού και ιεραρχίας.
Αντίθετα,η κίνηση του κεφαλαίου μπορεί να περιγραφεί ως ρίζωμα,μια έννοια των Deleuze-Guattari.Το ρίζωμα,έχει τα χαρακτηριστικά να συνδέει οποιαδήποτε σημεία μεταξύ τους,να αναπτύσσεται χωρίς κάποια κεντρική οργάνωση και να επεκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις.Ιδιαιτερότητα του ριζώματος είναι η οριζοντιότητα,το γεγονός ότι δεν μπορεί να υπερ-κωδικοποιηθεί από μια διάσταση που επί-προστίθεται σε αυτό (το ''κρατικό n+1,που αναφέραμε).
http://www.forbes.com/sites/bruceupbin/2011/10/22/the-147-companies-that-control-everything/
http://www.newscientist.com/article/mg21228354.500-revealed--the-capitalist-network-that-runs-the-world.html#.UrBinvRdV1F
http://www.sarajevomag.gr/entipa/teuhos_70/i70_p13_kefalaio.html
Η παραπάνω εικόνα αποτελεί μια προσπάθεια χαρτογράφησης των διασυνδέσεων μεταξύ των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιρειών που πραγματοποιήθηκε από το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Ζυρίχη.
Παρατηρώντας τη δομή του σχήματος θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί μια μορφή δικτυακής οργάνωσης.Συνήθως,στην μορφή-δίκτυο αποδίδεται θετική χροιά,και συχνά αποτελεί και ιδεατή τοπολογική δομή συγκρότησης προταγμάτων με αντι-ιεραρχική και απο-κεντρωτική στόχευση.Η πραγματικότητα,όμως,είναι πιο πολύπλοκη από μια απλή δυαδικού τύπου ταξινόμηση μανιχαιστικής χροιάς ανάμεσα στο καλό δίκτυο και την ανεπιθύμητη ιεραρχία.Άλλωστε,πλήρως αποκεντρωμένο δίκτυο δεν υπάρχει,ούτε αντίστοιχα υφίσταται ο απόλυτα γραμμοποιημένος και ιεραρχημένος χώρος.Ουσιαστικά,πρόκειται για δύο ακρότατα/ιδεότυπους που παράγουμε νοητά,ώστε να εξετάσουμε τις έννοιες στην καθαρότητά τους.Τα δίκτυα,λοιπόν,μπορούν και αυτά να εμφανίσουν συμπτώματα συγκεντρωτισμού.Μάλιστα,υποστηρίζουμε πως η σχέση-κεφάλαιο στη σύγχρονη μορφή της μπορεί να αναπαρασταθεί καλύτερα με το τοπολογικό μοντέλο του ''απο-κεντροποιημένου δικτύου''.
Κλασικό παράδειγμα της συγκέντρωσης σε ένα δίκτυο είναι ο κόμβος. Ο κόμβος αποτελεί ένα σημείο του δικτύου από το οποίο μια πολλαπλότητα άλλων σημείων πρέπει να περάσουν ώστε να δράσουν.Μορφές κόμβου μπορεί να είναι η πρωτεύουσα μιας χώρας,οι αντίστοιχοι κόμβοι σε ένα οδικό δίκτυο ή ακόμα και ενεργειακές πηγές όπως το πετρέλαιο,γύρω από το οποίο στήνεται ένα ολόκληρο παιχνίδι γεωπολιτικής.Ο κόμβος ασκεί μια ιδιότυπη μορφή δύναμης-ισχύος που μπορεί να αποκληθεί βαρύτητα.Χρησιμοποιώντας την κλασική αντίληψη της βαρύτητας ως ''δύναμης από απόσταση'',μπορούμε να πούμε ότι οι κόμβοι ασκούν έλξη σε άλλα αντικείμενα αναγκάζοντάς τα να εισέλθουν στο πεδίο τους.Έτσι,ο κόμβος αναδιοργανώνει τις σχέσεις ανάμεσα στα σημεία του δικτύου, αναγκάζοντάς τα να εισέλθουν στο πεδίο έλξης του και να περάσουν από αυτόν.Αν ανατρέξουμε στην εικόνα στην αρχή,θα δούμε ότι οι επιχειρήσεις που συναπαρτίζουν τον πυρήνα της σφαίρας, περιβάλλονται από ένα τεράστιας πυκνότητας δίκτυο το οποίο εξασθενεί προοδευτικά,καθώς κατευθυνόμαστε στην περιφέρεια των δευτερεουσών εταιρειών.
Ουσιαστικά σε ένα δίκτυο η ισχύς του κάθε σημείου μετριέται από την ικανότητά του να ασκεί δύναμη-επιρροή στα άλλα σημεία του δικτύου και από το εύρος της χωρο-χρονική κλίμακας αυτής της ικανότητας για δράση.Για παράδειγμα,τα ''μεγα-μονοπώλια'' που απαρτίζουν τους κυριότερους παίκτες του καπιταλιστικού παιγνίου,έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν κεφάλαια σε ελάχιστα δευτερόλεπτα(χρονική μικρο-κλίμακα)καλύπτοντας τεράστιες γεωγραφικές αποστάσεις(χωρική μακρο-κλίμακα),κάτι το οποίο δεν διαθέτουν εταιρείες μικρότερης δυναμικής.
Το απο-κεντροποιημένο δίκτυο το οποίο θεωρούμε ως την πιο ''αληθή'' προσομοίωση της κίνησης του κεφαλαίου,πρέπει να διαχωριστεί από τη μορφή του '' κεντροποιημένου δικτύου'',δηλαδή το δίκτυο στο οποίο οι κινήσεις και οι σχέσεις μεταξύ των σημείων καθορίζονται από ένα κόμβο .Ιδεότυποι αυτής της ''αφηρημένης μηχανής'' οργάνωσης είναι το ναζιστικό κόμμα-κράτος,ο αυτοκράτορας-δεσπότης του ασιατικού τρόπου παραγωγής ή ακόμη και ο χριστιανικός Θεός.Ουσιαστικά,υπερβατικές μορφές οι οποίες αποσπώνται από τις κοινωνικές σχέσεις,υπερίπτανται του κοινωνικού πεδίου,λειτουργώντας θα λέγαμε σε μια διάσταση n+1,σε ένα μετα-επίπεδο,επιτελώντας τη διαδικασία της υπερ-κωδίκωσης.Τη μορφή αυτή τείνουν να πάρουν οποιεσδήποτε δομές εμφανίζουν ισχυρές τάσεις συγκεντρωτισμού και ιεραρχίας.
Αντίθετα,η κίνηση του κεφαλαίου μπορεί να περιγραφεί ως ρίζωμα,μια έννοια των Deleuze-Guattari.Το ρίζωμα,έχει τα χαρακτηριστικά να συνδέει οποιαδήποτε σημεία μεταξύ τους,να αναπτύσσεται χωρίς κάποια κεντρική οργάνωση και να επεκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις.Ιδιαιτερότητα του ριζώματος είναι η οριζοντιότητα,το γεγονός ότι δεν μπορεί να υπερ-κωδικοποιηθεί από μια διάσταση που επί-προστίθεται σε αυτό (το ''κρατικό n+1,που αναφέραμε).
Συμπτώματα της ριζωματικής διάστασης του καπιταλισμού είναι το γεγονός ότι το κεφάλαιο δρώντας απεδαφικοποιητικά,τείνει να υπερβεί τα εθνικά-κρατικά σύνορα,αναπτυσσόμενο στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα,συγκροτώντας το χώρο της παγκόσμιας αγοράς.Η απουσία,μάλιστα,ενός κεντρικού πυρήνα-κέντρου βάρους καθιστά,άλλωστε και τον καπιταλισμό οριακά ''αόρατο''.Δεν μπορούμε να σηκώσουμε το χέρι και να δείξουμε το κεφάλαιο-τουλάχιστον όχι τόσο εύκολα όσο όταν προσπαθούμε να καταστήσουμε ορατό το κράτος.Το κεφάλαιο είναι αξία σε κίνηση,με τις διαδοχικές μεταμορφώσεις σε εμπορικό,χρηματικό,σταθερό κεφάλαιο κτλ σε αντίθεση με την κρατική εδαφικότητα και στατικότητα,ενώ παράλληλα η λογική της αγοράς νομοτελώς δεν μπορεί να παράξει ένα πρόσωπο-υποκείμενο που θα συμπυκνώνει το νόημα της.Μπορούμε να βρούμε μεμονωμένους ''επιτυχημένους επιχειρηματίες'',αλλά δεν μπορούμε να βρούμε Τον Ένα καπιταλιστή στο σώμα του οποίου ενσαρκώνεται η έννοια του κεφαλαίου,σε αντίθεση με τον πρωθυπουργό και τον μονάρχη οι οποίοι αποτελούν τις εμπειρικές εκδηλώσεις της ιδέας του κράτους και του Θεού,αντίστοιχα. Όλα αυτά συνηγορούν στη διαπίστωση μιας ''απόστασης'' ανάμεσα στη λογική του κεφαλαίου και στη λογική του κράτους.Μελέτη που ξεπερνά τους σκοπούς αυτού του κειμένου
http://leninreloaded.blogspot.gr/2013/03/97.html
http://www.sarajevomag.gr/entipa/teuhos_70/i70_p13_kefalaio.html
Πηγή: Die Bestimmung des Menschen
