Πορεία

Πορεία

Παπαγεωργίου Βασίλης

Λεωφόρος κάπως ανηφορική. Κατάστρωμα ολοάδειο. Πήχτρα τα πεζοδρόμια, τα μπαλκόνια, οι ταράτσες. Σκαρφαλωμένοι και στα μεγάλα δέντρα.




Από το βάθος πέρα, στη στροφή, οι «πρώτοι» σ' εκείνο το σημείο αρχίζουν το χειροκρότημα. Ωστε φάνηκαν. Το παίρνουν οι πλαϊνοί. Κι όσο ο κόσμος πλημμυρίζει την ανηφορική λεωφόρο, το χειροκρότημα τραβά προς τα πάνω, παράλληλα με την πορεία. Σαν σκυτάλη περνά από κομμάτι σε κομμάτι, ταυτόχρονα και στα δυο αντικριστά πεζοδρόμια και πάνω, στα κτίρια. Πολλοί εγκαταλείπουν τη θέση τους, άλλοι γλιστρούν από τα δέντρα, χώνονται στον κορμό που περνά. Σχεδόν κάθε ηλικία. Από μικρά παιδιά σε καροτσάκια μέχρι κάπου εκεί στα ογδόντα. Και πατερίτσες κι αναπηρικά αμαξίδια.


Από μακριά, οπτικά μια σύνθλιψη όπου κυριαρχεί το άσπρο. Κυβιστικά σχέδια Πικάσο. Από απόσταση, τα χρώματα φαντασμαγορικό παιγνίδισμα. Σαλεύουν αδιάκοπα, ζωγραφική αφηρημένου εξπρεσιονισμού όταν μισοκλείνεις τα μάτια. Από κοντά, κάτι πιο στατικό. Μια σύνθεση μπαρόκ, πολύχρωμα φορτωμένη θολωτή οροφή ναών.


Καθώς ξεπροβάλλει απότομα ο ήλιος, σκληρές αντιθέσεις φωτός και σκιάς τρεμοσβήνουν σε πρόσωπα, σε μαλλιά, σε ρούχα, σε μέταλλα, σε πανό, σε πλακάτ. Μείγμα από χρώματα, ό,τι βλέπει το μάτι στο φυσικό του. Μια τεράστια εικόνα ή εικόνες - εικόνες, δοσμένες ιμπρεσιονιστικά.


Από πάνω, μπαλόνια με φόντο ασημί - άλλα σε σχήμα καρδιάς, άλλα πελώριοι γυρίνοι με μακριά, λεπτεπίλεπτη ουρά - στραφταλίζουν, ψευτοχορεύουν ανάλαφρα, ακυβέρνητα ταξιδεύουν σαν ζαλισμένα.


Οι ντουντούκες ρίχνουν συνθήματα. Τα αρπάζουν πορεία, πεζοδρόμια, μπαλκόνια, ταράτσες. Υψωμένες, αεικίνητες γροθιές σφυρηλατούν υποσχέσεις, όρκο και ένταση. Εμβατήρια συγχρονίζουν ευφορία, κίνηση, συγκίνηση. Ανεβαίνουν ως πάνω, ξεπερνούνε καλώδια, στέγες, μπαλόνια. Τραβούνε στα πλάγια, ακτινωτά, σε παρόδους και δρόμους, σε ισόγειες και υπόγειες στοές σαν ηχεία.


Σε φορετά κασετόφωνα ταινίες ξετυλίγουν βροντόφωνα τραγούδια. Δίνουν το τέμπο στο βήμα, κατακλύζουν το αίμα στις φλέβες, εδραιώνουν το πείσμα, εντείνουν παλμό, ατσαλώνουν τη θέληση.


Νερατζιές κατά μήκος. Αναψυκτικά και κουλούρια σε κάθε καντούνι. Η ατμόσφαιρα μυρίζει νεράτζι, λεμόνι, σησάμι, ιδρώτα και σκόνη. Η γεύση, πότε πικάντικη, πότε γλυκόπικρη, πότε στυφή με μια αίσθηση δίψας. Η αφή, λίγο σαν μούδιασμα σε παλάμη υγρή, γλιστερή.


Ξαφνικά λίγο πριν την πλατεία, μες στην ελπίδα, μες στην ανάταση, μαυροφόροι με τραχιά τετράγωνα πρόσωπα και μαύρα γυαλιά περπατούνε παράλληλα, ξεστομίζουν άλλα συνθήματα:


- Πόλεμος ίσον ευμάρεια. Πολύ αργοπορεί.


- Ισον δουλιά. Οχι ανεργία.


Ενας μαθητής, με κοριτσίστικη ακόμα φωνή, φωνάζει:


- Ισον να πάτε εσείς να σκοτωθείτε αφού σας αρέσει.


- Βούλωσ' το, βυζανιάρικο. Πες στη μαμά να σου βάλει πιπέρι απάνω και κάτω, εκεί που ξέρει.


Χέρια τραβούν το αγόρι προς τη μέση. Οι μαυροφόροι κραυγάζουν:


- Χαραμοφάηδες, τσογλάνια, δουλιά δεν έχετε, δουλιά βρήκατε.


- Πιάσατε το τροπάρι της ειρήνης.


- Πανηγύρια και τροπάρια.


- Αθεοι.


- Πουλημένοι.


- Α, μωρέ τσούλες, φοράτε βρακί;


Και τα άσεμνα πέφτουν βροχή. Παίζουν στα χέρια τους βαριές αλυσίδες χτυπώντας την άσφαλτο. Οι άλλοι διαβαίνουν απτόητοι, αποφεύγουν την πρόκληση, αγνοούν τη μαυρίλα, δυναμώνουν τα εμβατήρια, τινάζουν σφιγμένες γροθιές στον αέρα. Και οι μαύροι γελούνε, σαρκάζουν, απειλούνε:


- Θάνατος στους ειρηνιστές.


- Παλούκωμα στα καθάρματα.


Οι νέοι της περιφρούρησης προσπαθούν να τους εγκλωβίσουν, να προλάβουν αυτό που προβλέπουν.


- Κοκορόμυαλοι νέοι, θα γενείτε σαπούνι.


- Ούτε σαπούνι. Θα βρωμίσουνε χέρια.


- Κιμαδάκι, λοιπόν.


- Ούτε. Στο άντερό μας φαρμάκι.


Ο ίδιος μαθητής πηδάει πάνω από τ' άλλα κεφάλια. Μπήγει φωνή:


- Αντεροβγάλτες, αντεροβγάλτες.


Κι αμέσως, σαν να τον καταπίνει η γη. Οι μαύροι χαχανίζουν. Χάχανο άγριο και τρομερό.


- Στη φωτιά, στη φωτιά.


- Στο πυρ το εξώτερον.


Σπαν τον κλοιό, πετούνε μολότοφ. Σ' αυτό το σημείο, η τραυματισμένη πορεία χωρίζεται σε δύο, σε τρία, σε πάμπολλα κομμάτια. Φλόγες, καπνός, αλαλητό και κακό. Αναποδογυρίζουν καροτσάκια, θρυμματίζονται γυαλιά, χάνονται παπούτσια και ρούχα, στριγκλίζουν παιδιά, πέφτουν προπάντων ανάπηροι, ποδοπατιούνται μικροί και μεγάλοι, τσακίζονται πανό και πλακάτ. Εκτοξεύονται κομμένα, ακατάληπτα λόγια. Αίμα, οιμωγή και οδυρμοί.


Οι μπρος - μπρος συνεχίζουν ακάθεκτοι. Οι πίσω σταματούν, διακλαδίζονται σε δρόμους και δρομάκια. Οι πίσω - πίσω αναχαιτίζονται, μα ακόμα δεν ξέρουν. Μια κοπέλα αρπάζει ντουντούκα. Αλαλάζει:


- Αγωνιζόμαστε και για σας. Ο όλεθρος δεν ξεχωρίζει πρόσωπα.


Τη ρουφάει η λαοθάλασσα. Στην άσφαλτο, ανάσκελα, ανάμεσα σε σώματα και πτώματα, προλαβαίνει ν' αντικρίσει μια κουκκίδα στον ουρανό. Ενα μπαλόνι κατάφερε να ξεφύγει ψηλά.


Κασετόφωνα μπρος - μπρος και πίσω - πίσω ξετυλίγουν ακόμα τραγούδια, εμβατήρια. Στο ρείθρο, ένα τρανζίστορ - άθικτο σαν από θαύμα - εκπέμπει, σε μετάφραση, δηλώσεις για νέους εξοπλισμούς, απαραίτητους για... δημοκρατία και ειρήνη.


Τώρα η σειρά τους. Από ώρες πανέτοιμοι. Χοροπηδούνε πρώτα επιτόπου. Προθέρμανση. Τελευταία σύντομη προπόνηση. Αθλητές πριν ριχτούνε στο στίβο. Ομοιόμορφοι, απρόσωποι, κρανοφόροι με μάσκα και γιλέκο αλεξίσφαιρο ορμούνε στο πλήθος κραδαίνοντας ρόπαλα. Μανία, λύσσα, αμόκ. Σαν από προσωπική εκδίκηση. Χτυπούν, χτυπούν όπου βρούνε. Γλεντούνε. Τρίζουν τα δόντια. Πετούν καπνογόνα ακόμα και σε κατάκλειστα, χαμηλά μπαλκόνια. Πετούνε, τυφλώνουν, πνίγουν. Χτυπούνε, πληγώνουν, τσακίζουν, σκοτώνουν. Γλεντούνε. Από το στόμα τους, κάτω από τη μάσκα, με ζαλιστική μπόχα ποτού και κάτι άλλου, ξεχύνεται χείμαρρος προπάντων πορνό. Τους τονώνει τα μέλη, τους τεντώνει τα νεύρα. Υπερδιέγερση στο κατακόρυφο. Κάτω απ' τη μάσκα, στα χείλη τους τρεμουλιάζει, στην κυριολεξία, αφρός. (Μα το πλήθος δε βλέπει.) Στα τύμπανά τους δονούνται αρχέγονοι, μεφιστοφελικοί απόηχοι. Μέσα απ' τα βλέφαρά τους κολυμπούνε οράματα δράκων, άτεχνες ζωγραφιές βρικολάκων, λιονταριών που σπαράζουν τη λεία τους, εκδορέων, σφαγέων που τεμαχίζουνε ζώα, θρίλερ πολύ πέρα από Χίτσκοκ, λαϊκίστικη κινηματογραφική υπερπαραγωγή φόβου και τρόμου. Η φαντασία τους ξανοίγει σε καζάνια κανιβάλων, σε λάβα ηφαιστείων, σε παλαιά και νέα άντρα βασανιστηρίων και οργίων, σε θεάματα Ρωμαίων μονομάχων και Ισπανών ταυρομάχων, σε αρένες πρώτων χριστιανών και θηρίων, σε καρχαρίες που ακρωτηριάζουν. Τροφοδοτείται με ρυθμό επιτάχυνσης, πυρπολείται, ανταγωνίζεται να ξεπεράσει, να δώσει εικόνες διαστροφής ακόμα πιο πολυσύνθετες, πιο διαστρεβλωτικές, πιο σατανικά και σαδιστικά «ηδονικές», πιο φρικαλέες, άγνωστων ως τώρα τεράτων.


Μια οργανική ανάγκη να συνεχίζουν, να προκαλούν οργασμό, να παρατείνουν την απόλαυση, ν' αναβάλλουν την κάμψη.


Δεν είναι άνθρωποι. Οχι, είναι. Ο προηγούμενος χαρακτηρισμός θα ήταν μια άδικη κατηγορία για άλλα πλάσματα του πλανήτη.


Ολοι τους, επίλεκτοι απόφοιτοι ειδικής σχολής.


(Το διήγημα περιλαμβάνεται στο βιβλίο διηγημάτων «Οπου δε δείχνει το βέλος». 1987, εκδ. «ΙΩΛΚΟΣ»)


Της Ελένης ΒΟΪΣΚΟΥ


    


 Σελ. /24     

Ο μπάρμπα - Γιαννούλης

Ο μπάρμπα - Γιαννούλης

Παπαγεωργίου Βασίλης

Πάει κι ο μπάρμπα - Γιαννούλης... Μας άφησε χρόνους. Πήγε κι αυτός να βρει τους άλλους, της «παλιάς φρουράς», εκεί στον Αη-Λια, κάτω απ' τα ψηλά τα κυπαρίσσια...




Τα τελευταία χρόνια, είχε καταπέσει πολύ. Τρανός πολύ δεν ήταν, ό,τι είχε πατήσει τα εβδομήντα, αλλά τον έφαγαν τα βάσανα και τα κιντέρια. Αλβανία, πόλεμος, Κατοχή, κι ύστερα πάλι πόλεμος, Εμφύλιος αυτός ο δεύτερος, χειρότερος απ' όλους, σαράκωσαν λίγο λίγο το παλιό σκαρί. Και έπεσε αυτός ο πλάτανος, που έλεγες δεν τον λυγάει ο χάρος, που να παλεύει χίλια χρόνια. Με ειδοποίησαν στην Αθήνα, έλα, ο μπάρμπας σου ο Γιαννούλης πεθαίνει. Τον έχουμε στο νοσοκομείο στη Λάρισα. Ταξίδευα όλη τη νύχτα, με ένα σαραβαλάκι αυτοκίνητο που αξιώθηκα ν' αγοράσω, και ξημέρωσα στη Λάρισα. Μόλις με είδε, τον πήρε το παράπονο. Με αγκάλιασε με τα ξερακιανά του χέρια και δε με άφηνε απ' την αγκαλιά του.


- Καλώς τον ανιψιό μου! Ελα. Πάει ο μπάρμπα σου. Σηκώνει τα πανιά... Τον είχαν στο οξυγόνο, στο «μηχάνημα». Δυο τρεις μέρες τον παίδευαν εκεί. Υστερα τον πήραμε. Τον πήγαμε στο χωριό, να πεθάνει τουλάχιστον στο σπίτι του.


Ερχονταν οι χωριανοί να τον ιδούν. Εμαθαν ότι σώνεται το λάδι στο καντήλι του, και έρχονταν δυο - δυο, τρεις - τρεις, να τον αποχαιρετήσουν. Ηρθε κι ο Καραΐσκος. Ανιψιός κι αυτός.


- Ε, βρε μπάρμπα - Γιαννούλη! Τι είναι αυτά που μας κάνεις τώρα... Αϊντε, σήκω. Να κάνουμε πάλι μια κουμπανία, να πάμε για τα γρούνια, για τις μπεκάτσες.


- Α χα, α χα, θα πάμε..., πικρογέλασε ο μπάρμπα -Γιαννούλης. Τώρα, ταχιά, την άλλη... Σαν έρθει ο κουμπάρος ο Μιχάλης με τη χαντζιάρα...


Ελεγε μια ιστορία, για τον Μιχαήλ, τον Αρχάγγελο. Είχε, λέει, έναν κουμπάρο σ' ένα χωριό, εδώ στον Απάνω Κόσμο. Κουμπάρο και φίλο καρδιακό.


- Βρε, κουμπάρε, του λέει μια μέρα ο χάρος. Θέλω να σου κάνω ένα καλό.


- Σαν τι καλό να μου κάνεις, βρε κουμπάρε;


- Θέλεις να βγάλεις πολλά λεφτά;


- Αμ δε θέλω, κάθομαι;...


- Θα σε κάνω γιατρό.


- Γιατρό; Απόρησε ο κουμπάρος.


- Ναι, γιατρό, ξαναείπε, ο χάρος. Εμένα, άλλος κανένας δε με βλέπει, όταν με στέλνει το Αφεντικό. Εσένα, θα σε κάνω να με βλέπεις. Θα κάνεις το γιατρό θα πας στον άρρωστο, κι άμα με βλέπεις να κάθομαι απ' το κεφάλι του, δίπλα στο προσκέφαλο, σήκω φεύγα. Δεν έχει γιατρειά. Αμα με βλέπεις να κάθομαι απ' τα ποδάρια του, εντάξει, θα λες, τον αναλαβαίνω. Δώσε ό,τι φάρμακο θέλεις. Ενα σκονάκι σκέτο ζαχαράκο, και θα γίνεται καλά.


- Σώπα, ρε παλαβέ..., δίσταζε ο κουμπάρος.


- Τι, σώπα..., έτσι που σου λέω θα γίνει.


Ετσι κι έγινε. Γιατρός ο κουμπάρος! Και ποτές δε λάθευε. Και από πελατεία, άσωτη. Λεφτά; Εκατομμύρια!


Αλλά, κάποτε ήρθε και η δική του η σειρά. Πέφτει ο «γιατρός» στο κρεβάτι, πάρτον σε λίγο και τον κουμπάρο το Μιχάλη. Πηγαίνει, ο μάγκας, και στρογγυλοκάθεται δίπλα στο προσκέφαλο. Τον βλέπει ο κουμπάρος και τον έκοψε κρύος ιδρώτας.


- Βρε κουμπάρε..., του κάνει στα μουλωχτά, για να μην τον ακούσουν οι άλλοι.


- Δυστυχώς..., του λέει ο Αρχάγγελος. Εντολή απ' το Αφεντικό. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα...


- Στο προσκέφαλο... Το καλαμπούριζε τώρα κι ο μπάρμπα - Γιαννούλης. Εδώ θρονιάστηκε, ο π... κι αυτός.


Ο Δυσσέας, ο εγγονός του, παλικαράκι, δεκαπέντε δεκαέξι χρονώ, του 'φερε ένα ποτήρι νερό, να πιει, να σταματήσει το βήχα που τον έπνιγε κάθε τόσο. Εκατσε δίπλα του, αμίλητο, κι έπιασε να χαϊδεύει με το χέρι του τα μαλλιά του παππού.


Ο Δυσσέας! Η χαρά του η πιο μεγάλη. Είχε κι έναν άλλον Δυσσέα. Το γιο του το μεγάλο. Ενα λιοντάρι ανήμερο, που «δρασκελούσε τα βουνά και ριζιμιά κουνούσε». Τον έφαγε κι αυτόν, μαζί με τόσα άλλα παλικάρια, ο μαγκούφης ο Εμφύλιος. Του απόμεινε ο Αντρέας, το άλλο παιδί του, το μικρότερο. Παντρεύτηκε, κι είχε κι ένα κοριτσάκι, δυο χρονώ. Η Βαΐτσα, η νύφη του, ήταν πάλι γκαστρωμένη. Κι ο μπάρμπα-Γιαννούλης καθόταν στα καρφιά. Αν το 'βγαζε και τούτο κορίτσι, θα πέθαινε απ' τον καημό του.


- Θέλω παιδί, μωρέ... Σερνικό. Να βγάλουμε του Δυσσέα μας τ' όνομα, έλεγε. Δυσσέας Κοντοϊάννης, μωρέ! Θα χαθεί τ' όνομα...


Ηρθε η ώρα να γεννήσει η Βαΐτσα, και δυσκολεύονταν. Το 'φερνε ανάποδα το παιδί. Το τηλέφωνο στο σχολείο, ένα και μοναδικό για όλο το χωριό, κι αυτό χαλασμένο...


Καβαλικεύομε από ένα ποδήλατο, να πάμε να φέρουμε το γιατρό απ' την Καρδίτσα. Βαρούσαμε πεταλιές, μέσα στη νύχτα. Σκοτάδι, πίσσα... Κι ούτε ένα φανάρι στα ποδήλατα, ούτε τίποτα... Ο δρόμος, λάσπη και λακκούβες, και χοντρά χαλίκια, ποταμόπετρες.


Τραβούσα εγώ μπροστά, κι από πίσω ο μπάρμπα - Γιαννούλης, εδώ να πέσει, εκεί να πέσει, μέσα στις λακκούβες και στις λάσπες. Φτάνουμε, κακά ψυχρά, στην Καρδίτσα, ο γιατρός έλειπε. Πήγε σε άλλο χωριό. Ανάγκη μεγάλη, είπε η γυναίκα του. Εβγαλε απ' τα στήθια του έναν αναστεναγμό ο μπάρμπα - Γιαννούλης, που τον λυπήθηκε η ψυχή μου.


- Πολύ θα σε παρακαλέσω, είπε ύστερα στη γυναίκα. Πες τον, άμα γυρίσει. Στη Σέκλιζα, πες του. Στου Γιαννούλη του Κοντοϊάννη. Ξέρει αυτός. Κινάμε πάλι, τα μπρος πίσω, με τα ποδήλατα, για το χωριό. Δρόμος άσωτος... Πέτρες και λακκούβες, και σκοτάδι πήχτρα. Είχε ξεθεωθεί. Χραμπάλιζε η ανάσα στο λαρύγγι του, σαν να ήθελε να βγει η ψυχή του. Είχε τενιάσει απ' την κούραση και την αγωνία.


Κοντά στο χωριό, στα κήπια του αυλακά, βρήκαμε το Θωμά, το γιο του αδερφού του. Βγήκε κι αυτός τον κατήφορο, με το ποδήλατο και μ' ένα φακό στο χέρι, να ιδεί τι γινήκαμε.


- Τι συμβαίνει, βρε;... έκανε, όλος λαχτάρα και αγωνία ο μπάρμπα - Γιαννούλης.


- Εντάξει, μπάρμπα, εντάξει. Το 'κανε! είπε ο Θωμάς χαρούμενα.


- Τι είναι, βρε; Τι είναι; ρώτησε, και, βουχ, βουούχ, ο βήχας τον έπνιξε πάλι στο λαιμό.


- Παιδί, μπάρμπα, παιδί! Αγόρι!


- Αγόρι, βρε; Παίδαρος; Τον βγάλαμε, βρε, το Δυσσέα; Τον έχει έτσι σιαπάν τον π...; Είπε έτσι χοντρά τη λέξη, σηκώνοντας το μεγάλο δάχτυλο του χεριού του τον ανήφορο.


- Α, να μο ζήσεις, Βαΐτσα, περιστέρα μου... Α, να μο ζήσεις, Αντρίκο, πουτσαρά μου!..., είπε ύστερα, και τα γόνατά του λύγισαν.


Πέταξε πέρα, στις λάσπες, το ποδήλατο. Εκατσε κατάχαμα, δίπλα στο χαντάκι, και χούφτωσε το πρόσωπο με τα δυο του χέρια. Τον έλαβε μια χαρά, κι ένα παράπονο, άλλο σόι. Χαρά, για το Δυσσέα, το εγγόνι του τ' αρσενικό που ήρθε. Παράπονο φαρμακωμένο, για τον άλλο Δυσσέα, το γιο του, που χάθηκε στο δεύτερο αντάρτικο, στον Εμφύλιο. Το λιοντάρι εκείνο, που δρασκελούσε τα βουνά. Που περνούσε με το ιππικό του Γαζή, κι ήταν απάνω στην κόκκινη φοράδα του, σαν τον Αη-Γιώργη τον καβαλάρη.


- Φευγάτε εσείς, είπε χωρίς να γυρίσει να μας κοιτάξει. Θα έρθω εγώ. Πάρτε και το ποδήλατο. Εμεινε εκεί, με το κεφάλι ανάμεσα στις παλάμες, να κοιτάζει το χαντάκι.


Εκανα νόημα στο Θωμά. Πήραμε και το δικό του το ποδήλατο και κινήσαμε για το χωριό. Να τον αφήσουμε μονάχο. Ηθελε να κλάψει. Και δεν ήθελε να τον βλέπουμε. Περήφανος άνθρωπος...


Τώρα, στα τελευταία του, κρατάει το χέρι του Δυσσέα, του εγγονού του και τον κοιτάει, τον κοιτάει στα μάτια, αχόρταγα. Σαν να θέλει να τυπώσει μέσα του αυτό το γλυκό πρόσωπο, που του θυμίζει και τον άλλο, τον μεγάλο Δυσσέα του που χάθηκε. Να την πάρει αυτή τη γλυκιά εικόνα μαζί του, για πάντα. Κοιτάζει τώρα γύρω του, όλους τους δικούς του, έναν έναν, και κουβεντιάζει με όλους. Δε χορταίνει κουβέντα... Και, σαν μεγαλύτερος, σε όλους έχει να πει κάτι. Να δώσει μια συμβουλή, μια ορμήνια. Στη νύφη του, τη Βαΐτσα. Στον Αντρέα, το γιο του. Στη γριά του, την κυρα-Χρυσώ, που στάθηκε δίπλα του κερί αναμμένο, πενήντα ολόκληρα χρόνια.


Υστερα θυμήθηκε το φίλο του, τον Πρόκοβα.


- Εχω έναν φίλο στα Γιάννινα, στο Μπιζντούνι. Γιάννος Πρόκοβας. Καρντάσης! Φίλος γκαρδιακός. Περάσαμε μαζί στο Μακρονήσι ούλα τα μαρτύρια. Τα βασανιστήρια τα ανήκουστα, που μας έκαναν εκεί οι φασίστες. Να πας να τον βρεις, ανιψιέ, εκεί που περνάς για το Κουρεμάδι, για τη Μουργκάνα. Αν ζει κι αυτός ακόμα... Χαιρετίσματα απ' τον αδερφό σου, πες του. Το Γιαννούλη τον Κοντοϊάννη. Που μοιράζατε μαζί το παξιμάδι στα δυο και το τρώγατε από λίγο λίγο, για να ξεγελάτε την πείνα σας. Που φασκιώνατε με λουρίδες απ' το πουκάμισο, ο ένας τ' αλλουνού τις πληγές, για να μην τις φτύσουν οι μύγες και βρωμίσουν. Τις πληγές που μας έκαναν οι μπινέδες... Εκείνες, απ' το κορμί, γιατρεύτηκαν..., είπε ύστερα, σα να κουβέντιαζε με τον εαυτό του. Οι άλλες, απ' την καρδιά, δε γιατρεύονται αυτές. Θα τις πάρουμε μαζί μας...


Ο Νίκας, ο αδελφός του ο μικρότερος, πονετικός και λιγόψυχος, όλη την ώρα έκλαιγε. Σα μικρό παιδί... Προσπαθούσε να κρυφτεί. Κρύβεσαι τέτοιες ώρες; Τον πήρε χαμπέρι ο μπάρμπα-Γιαννούλης.


- Ε, ρε!... τον αποπήρε. Τι κάνεις έτσι; Σκιάζεσαι που θα πεθάνω; Δε σκιάζομαι εγώ, και σκιάζεσαι εσύ;.. Ελα δω. Τον τράβηξε κοντά του. Φκιάστε καφέ, γυναίκες. Δυο καφέδες. Να πιω με τον αδελφό μου. Τελευταία φορά. Και τσιγάρες, είπε στον αδελφό του. Φέρε να στρίψουμε δυο τσιγάρες, απ' το δικό μας. Οχι, έτοιμο, Ματσάγκηδες και Παπαστράτηδες.


Δυο μέρες και δυο νύχτες πάλεψε έτσι. Αντρίκεια, παλικαρίσια. Με την κουβέντα, με το τσιγάρο και τον καφέ του, με το βήχα του. Με το αστείο του και με το γέλιο του το πικρό. Την τρίτη μέρα, κατάπεσε πολύ. Περασμένα μεσάνυχτα, τους έδιωξε όλους.


- Αϊντε τώρα εσείς, στο μαειργειό. Να συχάστε λίγο. Να κοιμηθώ μια ψίχα κι εγώ...


Με κράτησε κοντά του. Μου έπιασε τα χέρια σφιχτά.


- Θα πεθάνω τώρα, ανιψιέ. Τέρμα... Εσείς, κρατάτε γερά. Κι όταν έρθει και για μας η άσπρη μέρα της Λευτεριάς, να μου φέρετε τα συχαρίκια εκεί απάνω, στον Αη-Λια...


Είχε σταματήσει και ο βήχας του. Και η ανάσα του, όλο και πιο αδύνατη, έβγαινε, χραμπαλιστή, με συχνές διακοπές. Πάλεψε λίγο ακόμα με πείσμα, με τα δόντια. Δεν ήθελε «να παραδώσει τ' άρματα» χωρίς αγώνα...


Οι ανάσες του αραίωσαν, αραίωσαν, κι ύστερα έμεινε ακίνητος, με το στόμα ανοιχτό, με τα μάτια γυάλινα, να κοιτάζουν ψηλά, το ταβάνι. Του κατέβασα με τα δυο δάχτυλα τα ματόκλαδα, του μάζεψα λίγο από κάτω το σαγόνι, και φώναξα απ' το μεγειριό τις γυναίκες, να τον συγυρίσουν. Να τον ετοιμάσουν για το μακρινό ταξίδι, που δεν έχει γυρισμό.

Αστυνομικοί βασάνισαν και έριξαν από το μπαλκόνι Αφγανό πρόσφυγα

Αστυνομικοί βασάνισαν και έριξαν από το μπαλκόνι Αφγανό πρόσφυγα 

 Πρέπει να θρηνήσουμε νεκρούς μετανάστες για να μπει τέλος στις ρατσιστικές επιχειρήσεις σκούπα της Αστυνομίας στο κέντρο της Αθήνας; 


 Μεταφέρουμε τη καταγγελία του Αφγανού πρόσφυγα Ahsan Hossin Zade: 


 «Στις 25/7/2012 ημέρα Τετάρτη δύο αστυνομικοί μπήκαν στο σπίτι όπου μένω στην οδό Λιοσίων κατά τις δέκα η ώρα το πρωί. 


 Οι αστυνομικοί ήταν κανονικά με τη στολή τους. Μπήκαν στο σπίτι κρατώντας στα χέρια τους τα γκλόμπ τους και άρχισαν να ζητάνε χρήματα από τους συμπατριώτες μου που βρίσκονταν εκεί και από εμένα λέγοντας «φέρτε όσα χρήματα έχετε». 


 Στην συνέχεια οι συμπατριώτες μου κατάφεραν να ξεφύγουν από το μπαλκόνι με τη βοήθεια της σκάλας κίνδυνου και να κατέβουν από το τρίτο όροφο. Παρέμεινα και δεν προσπάθησα να φύγω από το μπαλκόνι και έλεγα στους αστυνομικούς «δεν έχω κάνει κάτι, τι σας φταίμε;». Στη συνέχεια ήρθαν στο σπίτι άλλοι δύο αστυνομικοί. Ο ένας παρέμεινε και ο άλλος βγήκε έξω από την πόρτα και έφυγε. Όταν είπα ότι δεν έχω χρήματα οι αστυνομικοί άρχισαν να με χτυπάνε με τα γκλόμπ και μου έλεγαν «δεν πηδάς εσύ από το μπαλκόνι; θα σε βοηθήσω και εγώ», κλοτσώντας με μέχρι το μπαλκόνι. Τη στιγμή που με έσπρωξαν στο μπαλκόνι κρατήθηκα από ένα σίδερο ενώ οι αστυνομικοί συνέχισαν να με χτυπάνε μέχρι που έπεσα από το μπαλκόνι». 


 Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με ασθενοφόρο. 


 Η παραπάνω μαρτυρία μας δόθηκε σε επίσκεψη που κάναμε στο νοσοκομείο σήμερα. 


 Η απάνθρωπη και ρατσιστική συμπεριφορά της Αστυνομίας μαζί με κλοπές σε βάρος προσφύγων και μεταναστών δεν είναι η πρώτη φορά που καταγγέλλεται για τη συγκεκριμένη περιοχή. 


 Έχει ολοκληρωθεί άραγε η ανακριτική διαδικασία που αφορούσε απειλές σε βάρος της ζωής μεταναστών που είχαν καταγγείλει ανάλογο περιστατικό; 

 Ας απαντήσει ο νέος υπουργός Δημόσιας Τάξης κ. Νίκος Δένδιας. 


 Πρέπει να θρηνήσουμε νεκρούς μετανάστες για να μπει τέλος στις ρατσιστικές επιχειρήσεις σκούπα της Αστυνομίας στο κέντρο της Αθήνας;










 Πηγή: Κονσερβοκούτι

ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ «ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΡΔΗ»

ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ «ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΡΔΗ»

Απλή ουτοπία ή απάτη;

Το σύνθημα «Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» είναι σχετικά πρόσφατο και ακούστηκε στις διαδηλώσεις κατά της «παγκοσμιοποίησης», που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Την πατρότητα του συνθήματος διεκδικεί το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ και οι ομάδες που συνεργάζονται με αυτό, ενώ μεταφυτεύτηκε στη χώρα μας από τις ιδεολογικά προσκείμενες ομάδες του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ, το ΣΥΝ και άλλες πολιτικές κινήσεις σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης.

Δεν είναι βέβαια κακό η μεταφορά εξ Εσπερίας κάποιου συνθήματος, ή ακόμα και ολόκληρων πολιτικών ή ιδεολογικών θέσεων. Στην ιστορική διαδρομή έχουμε θετικά, αλλά και αρνητικά παραδείγματα «εισαγωγής» ιδεών που επεξεργάστηκαν στα εργαστήρια της Δύσης, οι οποίες επηρέασαν την ανερχόμενη αστική τάξη της Ελλάδας του 17ου αιώνα, (Γαλλικός Διαφωτισμός), αλλά και το νεαρό εργατικό κίνημα στο τέλος του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, το οποίο δεχόταν τότε τις επιδράσεις αναρχικών, σοσιαλδημοκρατικών και των μαρξιστικών ιδεών. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως ό,τι εισάγεται από τη Δύση είναι ντε και καλά προοδευτικό.

Στο παρελθόν, στη δεκαετία του '70, το τότε «ΚΚΕ εσ.» υπήρξε ο κατ' εξοχήν «εισαγωγέας» της θεωρίας του «ευρωκομμουνισμού», την οποία είχαν επεξεργαστεί θεωρητικοί παράγοντες των κομμουνιστικών κομμάτων των Ιταλίας, Ισπανίας και Γαλλίας. Το θεωρητικό αυτό κατασκεύασμα - γιατί περί αυτού επρόκειτο - αντιπαρέθετε στη μαρξιστική θεωρία της πάλης των τάξεων και της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη, τις δήθεν ιδιαίτερες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στη Δυτική Ευρώπη. Συνθήκες οι οποίες έκαναν, όπως υποστήριζαν, ανεπίκαιρο το αίτημα της ανατροπής της αστικής τάξης από το οργανωμένο προλεταριάτο και τους συμμάχους τους. Οι ευρωκομμουνιστές θεωρούσαν ότι η πολιτική εξουσία θα μπορούσε να κατακτηθεί μέσα από το «δημοκρατικό δρόμο για το σοσιαλισμό», μέσα από κοινοβουλευτικές διαδικασίες και το σεβασμό της αστική νομιμότητας. Η δογματική αποδοχή από τους «ευρωκομμουνιστές» ορισμένων μορφών πάλης (αστικές εκλογές), η απόρριψη άλλων (βίαιη ανατροπή της αστικής εξουσίας) δεν ήταν πάρα η επίσημη ομολογία της ενσωμάτωσης και αποδοχής από μέρους τους του αστισμού, της εξουσίας του κεφαλαίου.

Η βαρβαρότητα που επέδειξε κατά τη δεκαετία του '90 η ...δημοκρατική Δύση με τους πολέμους της νέας τάξης, ήρθε να αποδείξει την ανεδαφικότητα των ευρωκομμουνιστικών απόψεων για τις ανεπτυγμένες κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες, στις οποίες έσπευσαν να προσδώσουν πειστήρια δημοκρατικότητας... Σήμερα, βέβαια, κανείς δεν ασχολείται με τον «ευρωκομμουνισμό», ούτε καν οι πολιτικοί χώροι που τον εξέθρεψαν. Το κατασκεύασμα αυτό αποδείχτηκε τελικά θεωρία μιας χρήσης, κάτι σαν ιδεολογικό ποπ κορν, το οποίο καταναλώθηκε και μετά ξεχάστηκε...

Τι σημαίνει

«Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη»;

Κατ' αρχάς προξενεί εντύπωση η αοριστία και η γενικότητα του συνθήματος. Σε ποιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα αναφέρονται όσοι το φωνάζουν; Ας ξεπεράσουμε το σκόπελο αυτό και ας υποθέσουμε ότι από τη στιγμή που το συγκεκριμένο σύνθημα ακούστηκε στις διαδηλώσεις κατά της «παγκοσμιοποίησης», προφανώς εκείνοι που το φωνάζουν αναφέρονται στον καπιταλισμό. Αλλά και στην περίπτωση που αποδεχτούμε την παραδοχή αυτή, προξενεί εντύπωση η γενικότητά του. Δεν αναφέρεται σε κοινωνικές τάξεις, σε εργάτες, σε αγρότες, σε μικροαστούς, ή ακόμα και σε αστούς, αλλά σε ανθρώπους... Εχουμε, δηλαδή, μια υπερταξική αναφορά στην έννοια του αφηρημένου ανθρώπου. Ο κοινωνικά απροσδιόριστος αυτός άνθρωπος, σύμφωνα με το σύνθημα, θα πρέπει να βρίσκεται πάνω από τα κέρδη... Αστοί και προλετάριοι, εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, αφού όλοι χωρούν στην έννοια του αφηρημένου ανθρώπου, θα πρέπει να υπερυψωθούν, ποιος ξέρει με ποια δύναμη, πάνω από τα κέρδη...

Αν η αναφορά αυτή έχει ηθική διάσταση, αν την εκλάβουμε σαν ηθικό πρόσταγμα, τότε θα πρέπει να την κατατάξουμε δίπλα στη χριστιανική ηθική, η οποία διακηρύσσει τις αρετές της αγάπης και της ελεημοσύνης σε μια κοινωνία, η οποία κατασπαράσσεται από ασυμφιλίωτες ταξικές αντιθέσεις. Σε μια κοινωνία, στην οποία υπέρτατος νόμος της είναι η συσσώρευση πλούτου στα χέρια των κατόχων των μέσων παραγωγής, να προϋποθέτει και να συμβαδίζει με τη φτώχεια, την εξαθλίωση και ανείπωτα δεινά στον πόλο των άμεσων παραγωγών, αυτών που δημιουργούν τον κοινωνικό πλούτο. Και με τη μικρή αυτή εισαγωγή περνάμε στην εξέταση του συνθήματος αυτού, με κριτήριο τις οικονομικές σχέσεις.

Με όση καλή διάθεση και αν το προσεγγίσει κανείς, διαπιστώνει ότι με όρους οικονομικών σχέσεων, το σύνθημα αυτό οδηγεί στον παραλογισμό. Γιατί αν όσοι φωνάζουν «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» αναφέρονται στον καπιταλισμό, όπως έχουμε υποθέσει, τότε είναι εμφανές ότι παραγνωρίζουν τους βασικούς νόμους που διέπουν τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Παραγνωρίζουν ότι η επένδυση κεφαλαίου σε όλες τις σφαίρες της οικονομίας, στην παραγωγή, στην κυκλοφορία, στην εμπορική σφαίρα, στις διάφορες υπηρεσίες, αποκλειστικό και μόνο στόχο έχει την απόσπαση αξίας, και μάλιστα αξίας μεγαλύτερης από αυτή που έχει επενδυθεί από τον κεφαλαιοκράτη. Αν στο τέλος του κύκλου, η αξία, που έχει στα χέρια του με τη μορφή χρήματος ο κεφαλαιοκράτης, είναι ίση ή μικρότερη από την αξία που έχει προκαταβάλει, η διαδικασία συσσώρευσης του ατομικού αυτού κεφαλαίου έχει αποτύχει, ο κεφαλαιοκράτης οδηγείται μοιραία σε χρεοκοπία, οι εργαζόμενοι που απασχολεί, στο δρόμο.

Δε χρειάζεται να προσθέσουμε ότι η διεύρυνση του προκαταβλημένου κεφαλαίου στην παραγωγική σφαίρα, η μεγέθυνσή του από αξία Α σε αξία Α' προϋποθέτει την παραγωγή μιας πρόσθετης επιπλέον αξίας, μιας υπεραξίας, την οποία μπορεί να δημιουργήσει μόνο το «ειδικό» εμπόρευμα που κυκλοφορεί ανάμεσα στο σωρό των χιλιάδων άλλων εμπορευμάτων, το εμπόρευμα «εργατική δύναμη», που έχει την αξιοθαύμαστη ιδιότητα να δημιουργεί αξία μεγαλύτερη από την αξία χρήσης του. Με λίγα λόγια, καταλήγουμε στο γνωστότατο συμπέρασμα ότι το καπιταλιστικό κέρδος δημιουργείται από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, η οποία σε συνθήκες «παγκοσμιοποίησης» έχει πάρει άγριες και βάρβαρες διαστάσεις. Αν όσοι φωνάζουν «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη» εννοούν ότι ο καπιταλισμός θα πρέπει να «εξανθρωπιστεί» να μην είναι τόσο άγριος, δολοφόνος και αδίστακτος, τότε απλώς παραγνωρίζουν ότι η λειτουργία του συστήματος δεν υπακούει σε φωνές που ζητούν το μετριασμό των οδυνηρών του επιπτώσεων, υπακούει σε εσωτερικές νομοτέλειες, ανεξάρτητες από την ανθρώπινη θέληση, οι οποίες εξωτερικά παίρνουν τη μορφή του ανταγωνισμού των κεφαλαίων και ωθούν τον κάθε ξεχωριστό κεφαλαιοκράτη να στύβει μέχρι μυελού των οστών την εργατική δύναμη που έχει προσωρινά αγοράσει.

Με λίγα λόγια, οι οπαδοί του συνθήματος «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη», δε ζητούν την κατάργηση του καπιταλισμού, δεν αμφισβητούν αυτό καθ' εαυτό το κέρδος, άρα και το όλο σύστημα παραγωγής του κέρδους, απλώς ζητάνε έναν ...πιο ανθρώπινο καπιταλισμό, αίτημα το οποίο δεν είναι παρά μια καθαρή ανοησία και ολοφάνερος παραλογισμός. Στο παρελθόν, οι θέσεις του Οουεν (άνθρωπος καλών προθέσεων και, αν και επιχειρηματίας, οπαδός του ουτοπικού σοσιαλισμού) για την έκδοση χρήματος που δε θα χρησίμευε σαν μέτρο των αξιών, αλλά για να μετρά το χρόνο εργασίας του κάθε ατομικού παραγωγού, είχαν προκαλέσει τα ειρωνικά σχόλια του Μαρξ. «Το χρήμα - εργασία, έγραφε ο Μαρξ, είναι τόσο λίγο χρήμα, όσο ένα εισιτήριο θεάτρου». Αυτό που ειρωνευόταν στον Οουεν, ήταν η πίστη του τελευταίου ότι μπορούσε να εξαλείψει τα αποτελέσματα της εμπορευματικής καπιταλιστικής παραγωγής, χωρίς να χρειαστεί να εξαλείψει και τις εμπορευματικές καπιταλιστικές σχέσεις... Ετσι και οι του Κοινωνικού Φόρουμ φωνάζουν ότι παλεύουν για μια κοινωνία που θα σέβεται τον άνθρωπο, χωρίς όμως και να θέτουν θέμα κατάργησης του συστήματος εκείνου που προϋποθέτει και στηρίζεται στις σχέσεις εκμετάλλευσης μεταξύ των ανθρώπων, τη μετατροπή των πολλών σε μισθωτούς σκλάβους των λίγων.

Φυσικά, πίσω από τα συνθήματα για εξανθρωπισμό του καπιταλισμού, γίνεται μια συνειδητή προσπάθεια εξαπάτησης όλων εκείνων που αμφισβητούν την καπιταλιστική «παγκοσμιοποίηση». Με τέτοιες άθλιες μεθόδους οι σοσιαλδημοκράτες, που βρίσκονται πίσω από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ, επιχειρούν να ελέγξουν το ογκούμενο κίνημα της καπιταλιστικής αμφισβήτησης, να το περιχαρακώσουν μέσα σε... ανεκτά και ακίνδυνα για το ίδιο το σύστημα όρια. Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά που οι σοσιαλδημοκράτες προσφέρουν πραγματικά πολύτιμες και ανεκτίμητες υπηρεσίες στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Ηταν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας, το γνωστό SPD, που έπνιξε στο αίμα τη γερμανική προλεταριακή επανάσταση το 1919, ήταν το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Πορτογαλίας που διέσωσε τον καπιταλισμό στη χώρα αυτή, από την «Επανάσταση των γαριφάλων» το 1974. Σήμερα, σε ρόλο χαμαιλέοντα, φορώντας τη μάσκα του φίλου των λαών που καταδυναστεύονται από την «παγκοσμιοποίηση» προσπαθούν να τους πείσουν ότι το πρόβλημα δεν είναι η ανατροπή του συστήματος, αλλά ο ...εξανθρωπισμός του.

Η προλεταριακή ηθική

Η προλεταριακή ηθική

Στη σύγχρονη κοινωνία, φορέας των ανώτερων ηθικών αρχών είναι η εργατική τάξη, που ιστορική της αποστολής είναι η πραγματοποίηση του μετασχηματισμού της παλιάς κοινωνίας σε καινούρια, σοσιαλιστική και παραπέρα κομμουνιστική.

Η προλεταριακή, επαναστατική ηθική, αντιστοιχεί στη θέση που έχει το προλεταριάτο στην καπιταλιστική κοινωνία, σαν τάξη που δεν έχει ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, που αναγκάζεται από τη σκληρή εκμετάλλευση να αγωνιστεί εναντίον του κεφαλαίου και που σ' αυτόν τον αγώνα εκπροσωπεί τα συμφέροντα όλων των εργαζομένων και εκμεταλλευομένων, ολόκληρης της προοδευτικής ανθρωπότητας.

Η προλεταριακή ηθική γεννιέται από τις ίδιες τις συνθήκες της ζωής και τον αγώνα της εργατικής τάξης.

Ενώ για τον αστό το χρήμα είναι ο σκοπός της ζωής του, για τον εργάτη αποτελεί μέσο συντήρησης.

Ο εργάτης είναι που αισθάνεται πραγματική συμπάθεια και ανθρωπισμό προς τις ανάγκες του εργαζόμενου ανθρώπου και όχι ο αστός. Ετσι, οι συνθήκες ζωής του εργάτη δημιουργούν νέο γνώρισμα στην ηθική του μορφή, καινούρια ηθική. Σύμφωνα με τον Ενγκελς, με την πάροδο του χρόνου, η εργατική τάξη γίνεται εντελώς διαφορετικός λαός από την αστική τάξη. Η αντικειμενική κατάσταση τη σπρώχνει στον αγώνα ενάντια στις αστικές κοινωνικές σχέσεις, ενάντια στην αστική ιδεολογία και την ηθική.

Ο εργάτης, όταν είναι μόνος, δεν μπορεί να αντισταθεί στο κεφάλαιο. Γίνεται δύναμη μόνο αν ενωθεί με τους άλλους εργάτες... Στο συλλογικό αγώνα ενάντια στο κεφάλαιο αναπτύσσεται και εδραιώνεται το συναίσθημα του μίσους προς την εκμετάλλευση και η αλληλεγγύη μεταξύ των εργατών, που αποτελούν ισχυρά κίνητρα του ταξικού αγώνα του προλεταριάτου. Αυτά προφυλάσσουν τους εργάτες από την ανηθικότητα που πηγάζει από τις άθλιες συνθήκες ζωής τους, από τον καταναγκαστικό χαρακτήρα της εργασίας στον καπιταλισμό, από τον ανταγωνισμό...

Στο μίσος τους απέναντι στην εκμετάλλευση, οι εργάτες ανακαλύπτουν τη συνείδηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς τους και στην προλεταριακή αλληλεγγύη τη δύναμή τους.

Η ανάπτυξη της αλληλεγγύης μεταξύ των εργατών διευκολύνεται από τις συνθήκες της καπιταλιστικής παραγωγής. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού εργατών στις μεγάλες επιχειρήσεις και η πειθαρχία της εργασίας ευνοούν την ανάπτυξη της αλληλεγγύης η, της οργανωτικότητας και της πειθαρχίας των εργατών.

Σημαντική ιδιομορφία της καπιταλιστικής παραγωγής, όπως έδειξαν ο Μαρξ και ο Ενγκελς, είναι η διαδικασία της κοινωνικοποίησης της παραγωγής, που η ουσία της συνίσταται στη δημιουργία πολύπλευρων σχέσεων ανάμεσα στους παραγωγούς που ασχολούνται στις διάφορες επιχειρήσεις και στους διάφορους κλάδους της παραγωγής... Σε μια τέτοια κοινωνικοποίηση, η μια παραγωγή εξαρτάται από την άλλη και όλοι μαζί βρίσκονται σε αντίθεση με την οικονομική μορφή ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων τους, απαιτώντας την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Ταυτόχρονα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής συσπειρώνει και συνενώνει σε πλατιά κλίμακα το προλεταριάτο, που σκοπός του είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και η δημιουργία της κοινωνίας, όπου ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής θα στηρίζεται στη σοσιαλιστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.

Το προλεταριάτο, όταν ενώνεται για τον αγώνα εναντίον της κυριαρχίας της αστικής τάξης, συγκεντρώνει γύρω του όλους τους εργαζόμενους και όσους υφίστανται την καπιταλιστική εκμετάλλευση. Εδώ βρίσκεται η αιτία της απήχησης της προλεταριακής ηθικής, αλλά και η τεράστια συμβολή της στην ηθικής της νέας κοινωνίας. Ο Μαρξ και ο Ενγκελς έδιναν ιδιαίτερη σημασία στις απεργίες. Θεωρούσαν τον απεργιακό αγώνα των εργατών σαν προπαρασκευαστικό σχολείο για τη μεγάλη αποφασιστική μάχη του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη. Σαν σχολείο που αναπτύσσει την ταξική συνείδηση των εργατών και την καινούρια προλεταριακή ηθική.

Σ' αυτό το σχολείο αναπτύσσονται και σταθεροποιούνται οι αρετές των μαχητών: Αντοχή, ανδρεία, αλληλοβοήθεια, αυτοθυσία, αποφασιστικότητα για τη νίκη.

Οταν ο εργάτης παίρνει μέρος στην απεργία δείχνει ότι έχει την τόλμη να αντιμετωπίσει τη φτώχεια, τις στερήσεις και τους διωγμούς. Καταδικάζει σε στερήσεις όχι μόνο τον εαυτό του, αντιλαμβανόμενος σωστά το γενικότερο συμφέρον της τάξης του.

Οσο οι εργάτες κάνουν αυθόρμητο αγώνα, χωρίς να έχουν ενστερνιστεί τις σοσιαλιστικές ιδέες, όσο δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι αποτελούν την τάξη που θα γκρεμίσει τον καπιταλισμό, η ηθική τους βρίσκεται ακόμα στο κατώτερο στάδιο της ανάπτυξής της.

Η αστική ιδεολογία και η αστική ηθική που κυριαρχούν στην καπιταλιστική κοινωνία και που έχουν επιβληθεί στους εργάτες εμποδίζουν την ταξική συνείδηση και τη συσπείρωση των εργατών. Εκτός απ' αυτό, η αστική τάξη χρησιμοποιεί σαν μέσα, την εξαγορά ορισμένων εργατών και την απασχόλησή τους προνομιακά σε κάποιες επιχειρήσεις, δημιουργώντας το μύθο της δημοκρατικοποίησης του κεφαλαίου.

Σοβαρότατος όρος διαμόρφωσης της ταξικής συνείδησης και συνεπακόλουθα της ηθικής της εργατικής τάξης είναι η βοήθεια που προσφέρει η θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού στο εργατικό κίνημα. Η ηθική σημασία αυτής της θεωρίας δε συγκρίνεται με καμιά άλλη, αφού είναι η πρώτη στην ιστορία της κοινωνικής σκέψης που άνοιξε το δρόμο της οριστικής εξαφάνισης κάθε κοινωνικής αδικίας πάνω στη Γη.

Ωστόσο, αυτή καθ' αυτή η θεωρία δεν είναι αρκετή για την πραγματοποίηση αυτού του καθήκοντος. Για να νικήσει η σοσιαλιστική επανάσταση, για να καθοδηγείται με επιτυχία ο αγώνας του προλεταριάτου, το Κομμουνιστικό Κόμμα καλείται να διαφωτίσει και να οργανώσει τις μάζες των εργατών και των άλλων εργαζομένων στον αγώνα τους για μια άλλη κοινωνία. Οφείλει να βοηθάει την εργατική τάξη να κατανοεί τους όρους και την προοπτική του αγώνα. Να ανεβάζει το επίπεδο της ταξικής συνείδησης των εργατών και την ηθική τους, δηλαδή τη συνείδηση της αλληλεγγύης και των υποχρεώσεων που έχουν οι εργάτες απέναντι στην τάξη τους.

Με την καθοδήγηση του ΚΚ ο αγώνας της εργατικής τάξης ανεβαίνει σε καινούριο, ανώτερο επίπεδο. Από τον οικονομικό αγώνα που έκαναν αρχικά οι εργάτες περνούν στον ιδεολογικό και στον πολιτικό, που έχει σαν τελικό σκοπό του την αντικατάσταση του καπιταλιστικού συστήματος με το σοσιαλιστικό.

Ο πολιτικός αγώνας αυτός είναι επίσης βασικό σχολείο για την καλλιέργεια των ηθικών αρετών, που είναι απαραίτητες στην εργατική τάξη για τη νίκη της. Η ιδέα του προλεταριακού διεθνισμού, η αλληλεγγύη των εργατών στον αγώνα εναντίον του κεφαλαίου γίνεται αναπόσπαστο γνώρισμα της πολιτικής συνείδησης και ηθικής των εργατών.

Η εργατική τάξη, καθοδηγούμενη από την πρωτοπορία της, ανατρέπει την κυριαρχία των εκμεταλλευτών και στην πορεία της επανάστασης, στην πορεία της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, αλλάζει η ίδια και αποβάλλει κάθε ανηθικότητα της παλιάς κοινωνίας.

Ταυτόχρονα, η εργατική τάξη πραγματοποιεί την αναδιαπαιδαγώγηση των πλατιών μαζών των εργαζομένων. Αναπτύσσει νέα ηθική που εκφράζει τη σχέση της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας, της φιλίας και της αλληλοβοήθειας ανάμεσα στους ανθρώπους, που αναπτύσσονται με βάση τις καινούριες οικονομικές σχέσεις.

Με όσα αναφέραμε προηγούμενα περιγράψαμε την ουσιαστική βάση της προλεταριακής ηθικής συνείδησης, που φυσικά αντανακλάται στην καθημερινή συμπεριφορά - έκφραση του χαρακτήρα κάθε εργάτη που μετέχει στην ταξική πάλη. Πάνω σ' αυτή τη βάση στηρίζονται και αναπτύσσονται επιμέρους - παράγωγες αντιλήψεις που καθορίζουν το περιεχόμενο της ηθικής του στάσης απέναντι σε καθημερινά ζητήματα, που προκύπτουν στην ανάπτυξη των κοινωνικών του σχέσεων.

Ο Μαρξ και ο Ενγκελς θεωρούσαν αυτονόητο ότι ο άνθρωπος πρέπει να κρίνεται όχι από τα λόγια του, αλλά από τις πράξεις του, τονίζοντας πως «στην εκτίμηση των ανθρώπων ποτέ δεν ξεκινούμε από το πώς ήθελαν οι ίδιοι να εμφανίζονται, αλλά από το πώς είναι στην πραγματικότητα...».

Η ίδια η πράξη, στο κοινωνικό γεγονός εξεταζόμενο ανεξάρτητα από πρόσωπα, πάντα θα πρέπει να εκτιμάται πολιτικά και ηθικά από την άποψη των κοινωνικών συνεπειών της, από την άποψη της σημασίας της για την κοινή μας υπόθεση, για την πορεία προς το σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Οταν εξηγούμε και τα συγκεκριμένα πρόσωπα που ενήργησαν έτσι, δεν μπορούμε να μην πάρουμε υπόψη μας τα κίνητρα που τους οδήγησαν, αφού σ' αυτή την περίπτωση δεν είναι αρκετό το κοινωνικό όφελος, για να εκτιμήσουμε ηθικά το δοσμένο άνθρωπο.

Τα κίνητρα έχουν τεράστιο ρόλο για την ηθική εκτίμηση του ανθρώπου και επομένως πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας πέρα από τις συγκεκριμένες πράξεις τους και τα κίνητρα. Ακόμη περισσότερο, πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας τις αιτίες των κινήτρων, δηλαδή το σύνολο των συνθηκών μέσα στις οποίες έγινε η ενέργεια, καθώς και τη συνολική πνευματική ηθική και πολιτική φυσιογνωμία του ανθρώπου που έκαμε αυτή την ενέργεια.

Ο Μακαρένκο, στις διαλέξεις του για τα προβλήματα της σχολικής σοβιετικής αγωγής, τονίζει: «Οι μεγαλύτερες απαιτήσεις πρέπει να προβάλλονται στην περίπτωση που ο άνθρωπο ενεργεί εναντίον της ομάδας περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά. Εκεί που η πράξη γίνεται από χαρακτήρα ή αδυναμία, από πολιτική ή ηθική σύγχυση εκεί και η απαίτησή μας δεν είναι τόσο αυστηρή. Γι' αυτό πρέπει περισσότερο να υπολογίζουμε στην εθνική επιρροή της πείρας, στη βαθμιαία καλλιέργεια των συνθηκών... Εκεί, όμως, που το άτομο ενεργεί συνειδητά εναντίον της ομάδας, εκεί και οι απαιτήσεις πρέπει να προβάλλονται αποφασιστικά έως το τέλος. Εως τότε που το άτομο θα παραδεχτεί ότι πρέπει να υποταχθεί στην ομάδα».

Εχοντας υπόψη την τεράστια σημασία των κινήτρων της συμπεριφοράς για την ηθική εκτίμηση του ατόμου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα κίνητρα εκδηλώνονται στις ενέργειες. Οι αγαθές προθέσεις που εκφράζονται μόνο στα λόγια και δε μετατρέπονται σε έργα είναι «εσωτερική υπόθεση» του κάθε ατόμου και αυτό δεν ενδιαφέρει τους άλλους.

Η ηθική είναι σύνολο κοινωνικών απαιτήσεων προς τη συμπεριφορά του ατόμου, προς τις πράξεις του. Η ηθική φυσιογνωμία του ανθρώπου, οι ηθικές του παρορμήσεις και τα κίνητρα εκδηλώνονται στις πράξεις. Εκεί που, εκτός των λόγων, υπάρχει και δράση.

Τις παρορμήσεις και τις ενέργειες κάθε ανθρώπου τις εκτιμούμε ανάλογα με το αντικειμενικό τους περιεχόμενο, ανάλογα με τη σημασία τους στον αγώνα για τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Πρέπει να κατανοηθεί πως ανάμεσα στην πολιτική και την ηθική εκτίμηση των πράξεων του ανθρώπου δεν μπορεί να υπάρχει απόλυτο όριο. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να ταυτίζουμε την πολιτική εκτίμηση των ενεργειών του ανθρώπου με την ηθική εκτίμηση. Είναι αδύνατον να βλέπουμε σε κάθε πολιτική ταλάντευση και ηθική ταλάντευση.

Η τέτοια σχέση υπάρχει παντού όπου η πολιτική και η ηθική ξεκινούν από την ίδια αρχή. Η σχέση αυτή είναι ιδιαίτερα μεγάλη εκεί που η πολιτική καθοδηγείται από τον ευγενή ηθικό σκοπό της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας από κάθε εκμετάλλευση και καταπίεση και γι' αυτό επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση των πιο καλών ηθικών αρετών και κινήτρων του ατόμου.

Οπως δείχνει η πείρα του κομμουνιστικού κινήματος, η πολιτική, η ιδεολογική αστάθεια ενός ατόμου πολύ συχνά οδηγεί σε ηθική αστάθεια. Από την άλλη μεριά, η πολιτική αστάθεια συχνά είναι συνέπεια της ηθικής αστάθειας, της μη σταθερότητας του ατόμου.

Εκείνοι που προσπαθούν να χωρίσουν απόλυτα την πολιτική και την ηθική εκτίμηση, ξεκινούν από λαθεμένες θέσεις. Ξεχνούν ότι η πολιτική της εργατικής τάξης και η ταξική της ηθική έχουν σαν κοινό κριτήριο τον αγώνα για τον κομμουνισμό. Ξεχνούν ότι η πολιτική και η ηθική της εργατικής τάξης εκφράζουν με διαφορετικές μορφές τα βασικά τους συμφέροντα. Ξεχνούν ότι η σωστή πολιτική της εργατικής τάξης είναι ισχυρός παράγοντας για τη διαπαιδαγώγηση των ανθρώπων στο πνεύμα της κομμουνιστικής ηθικής.

Σχετικά με την αστική ηθική

Σχετικά με την αστική ηθική

Οταν το καπιταλιστικό σύστημα αντικατέστησε τη φεουδαρχία ...ήταν η καινούρια, προοδευτική βαθμίδα στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Κατάργησε τα φεουδαρχικά δεσμά και τον κατακερματισμό που υπήρχε. Διεύρυνε σημαντικά τα όρια μετακίνησης των ανθρώπων. Ανέπτυξε την παραγωγή και προώθησε την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Η αστική κοινωνία, απελευθερώνοντας τον άνθρωπο από τα φεουδαρχικά δεσμά, διεύρυνε τους ορίζοντές του. Η απελευθέρωση του ανθρώπου από την προσωπική εξάρτηση, η κατάργηση της απόλυτης κυριαρχίας της Εκκλησίας και η ελευθερία μετακίνησης άνοιξαν νέες δυνατότητες για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ωστόσο, η αστική τάξη επέβαλε στους εργαζόμενους νέο καθεστώς δουλείας, που πονηρά και υποκριτικά καλύπτεται με την αρχή της ελευθερίας. Διαμόρφωσε καινούριους τρόπους σωματικής και ηθικής φθοράς της προσωπικότητας των εργαζομένων...

Από την εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου έως τις μέρες μας, κίνητρο, που καθορίζει όλη τη συμπεριφορά των καπιταλιστών, είναι η δίψα για το κέρδος. Αυτή που γεννάει τα πιο ταπεινά ελατήρια και σπρώχνει τους καπιταλιστές στα πιο απαίσια εγκλήματα σε βάρος της ανθρωπότητας.

Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ενγκελς στο έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» όπου υπογραμμίζει: «Ο προλετάριος τοποθετήθηκε στην πιο εξοργιστική και απάνθρωπη θέση, που θα μπορούσε μόνο να φανταστεί κανένας. Η ύπαρξη του δούλου, τουλάχιστον, εξασφαλιζόταν από το προσωπικό κέρδος του ιδιοκτήτη του. Ο δουλοπάροικος, ωστόσο, έχει ένα κομματάκι γης που τον τρέφει, και οι δύο αυτοί, το λιγότερο, είναι εξασφαλισμένοι να μην πεθάνουν από την πείνα. Ο προλετάριος όμως έχει μόνο τον εαυτό του και ταυτόχρονα δεν του δίνουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του, ώστε να μπορεί να υπολογίζει ολοκληρωτικά σ' αυτές. Ολο εκείνο που μπορεί να κάνει ο προλετάριος, για τη βελτίωση της θέσης του, είναι μόνο μια σταγόνα στον ωκεανό των περιπτώσεων από τις οποίες εξαρτάται και τις οποίες ούτε στο ελάχιστο δεν εξουσιάζει».

Το αποτέλεσμα της οικονομικής καταπίεσης που υφίσταται ο εργάτης και της υλικής αβεβαιότητας που νιώθει είναι η εκτράχυνση, η σκλήρυνση της προσωπικότητάς του και η συσκότιση της πνευματικής και ηθικής ζωής του.

Είναι ολοφάνερη η επίδραση του καταναγκαστικού χαρακτήρα της εργασίας στις συνθήκες του καπιταλισμού... Τα μέσα παραγωγής, αφού έγιναν μέσα εκμετάλλευσης, απομυζούν τον εργάτη. Φθείρουν το σώμα του, τον εγκέφαλο και το νευρικό του σύστημα. Τον μετατρέπουν σε εξάρτημα των μηχανών, καταπνίγουν τις πνευματικές του ικανότητες. Επιδρούν στις οικογενειακές σχέσεις με την ένταξη στην παραγωγή της γυναίκας και των παιδιών. Τον καταδικάζουν σε εξαθλίωση και σε κάποιες περιπτώσεις σε θάνατο από πείνα.

Ο κάθε καπιταλιστής μπορεί να ζει με μετριοπάθεια ή να παραδίνεται σε κάθε λογής καταχρήσεις. Αυτά, όμως, δεν μπορεί να είναι κυρίαρχα στην κρίση μας γι' αυτόν, αφού σ' όλη του τη συμπεριφορά αντανακλάται η λειτουργία του κεφαλαίου και επικρατεί η ακόρεστη δίψα για πλουτισμό. Προσωπικότητα του καπιταλιστή είναι το κεφάλαιό του. Προσωπικότητα του εργάτη - σύμφωνα με την άποψη του καπιταλιστή - είναι η εργατική του δύναμη, που αγοράζεται και πουλιέται σαν εμπόρευμα, έχει την ιδιότητα να παράγει υπεραξία που είναι η πηγή κέρδους των καπιταλιστών. Είναι φανερό πως στον καπιταλισμό οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αποκτούν υλικό περιεχόμενο και απρόσωπο χαρακτήρα.

Η κυρίαρχη τάξη - η αστική τάξη - δεν άφησε ανάμεσα στους ανθρώπους καμιά άλλη σχέση εκτός από το γυμνό συμφέρον. Μετέτρεψε, όπως λέει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, την προσωπική αξιοπρέπεια του ανθρώπου σε ανταλλακτική αξία.

Ο Μαρξ, στο έργο του «Η αθλιότητα της φιλοσοφίας», μιλάει γι' αυτή την εποχή και την περιγράφει... «σαν εποχή, που όλα, ακόμα και εκείνα που τα θεωρούσαν οι άνθρωποι σαν αναπαλλοτρίωτα, έγιναν αντικείμενο της ανταλλαγής και του εμπορίου. Είναι η εποχή που ακόμα και εκείνα τα πράγματα που ως τότε μπορούσαν να μεταδοθούν, μα ποτέ να ανταλλαχτούν σαν εμπόρευμα, να δωρηθούν μα ποτέ να αγοραστούν (αρετή, αγάπη, πεποίθηση, γνώση, συνείδηση κλπ.) πέρασαν στο εμπόριο. Είναι η εποχή της αγοραπωλησίας των πάντων, της γενικής διαφθοράς...».

Το πάθος της «απόκτησης» κυριαρχεί σε όλους τους τομείς της αστικής κοινωνίας. Αυτό κατευθύνει τον Τύπο, υπαγορεύει τις απαιτήσεις του στην επιστήμη και στην τέχνη, στην πολιτική και στη νομοθετική εξουσία.

Αυτό το πάθος διαποτίζει το σύστημα διδασκαλίας στα σχολεία και στα πανεπιστήμια. Αυτό υπαγορεύει την επιλογή της γυναίκας ή του άνδρα, των γνωστών και των φίλων. Το χρήμα και το αίσθημα της ιδιοκτησίας απέκτησαν στις συνθήκες της καπιταλιστικής κοινωνίας τρομακτική εξουσία πάνω στον άνθρωπο, παραμορφώνοντας κάθε ανθρώπινη σχέση αλλά και τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Συνδυάστηκαν με την ανάπτυξη του ατομικισμού και του εγωισμού.

Το πάθος για την «απόκτηση» εξαφανίζει τα όρια ανάμεσα σ' αυτό που αποκαλούν «τίμιο κέρδος» και στην απάτη, ενώ ταυτόχρονα συνδέεται με τη διαμόρφωση συνθηκών «πολέμου όλων εναντίον όλων». Ο κάθε ξεχωριστός αστός δεν έχει ανάγκη κανενός είδους ηθικές υποχρεώσεις ή εντολές που θα του περιόριζαν την τάση προς το κέρδος. Ομως, του χρειάζονται για την προστασία της ιδιοκτησίας του καθώς και για να δικαιολογεί μπροστά στο λαό την αστική πλεονεξία του. Να καμουφλάρεται και να εξωραΐζεται.

Ο αστός χρειάζεται όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τους θεσμούς της αστικής κοινωνίας σαν μέσο για να πετύχει τους προσωπικούς του στόχους... Θεωρεί την ατομική ιδιοκτησία ιερή και απαραβίαστη, στην πράξη όμως φροντίζει ώστε προς όφελος της δικής του ιδιοκτησίας να στερήσει από άλλους την ιδιοκτησία τους... Απαιτεί αγάπη για τον πλησίον, όμως πλησίον πριν απ' όλους θεωρεί τον εαυτό του...

Με τον ίδιο τρόπο ο αστός αντιμετωπίζει το γάμο, αν και θεωρείται από την αστική ηθική σαν ο ακρογωνιαίος της λίθος... Στα λόγια αναφέρονται στον ανθρωπισμό, στην αγάπη για τον άνθρωπο. Αυτό όμως είναι εντελώς διαφορετικό από την πραγματικότητα. Η ηθικολογία τους έχει σκοπό να καλύψει το ότι ο αστός θεωρεί τον εργάτη σαν μέσο παραγωγής. Εχει σκοπό να καλύψει τα ελαττώματα της κοινωνίας που γεννάει το καθεστώς της ατομικής ιδιοκτησίας, την πλεονεξία, τον εγωισμό, τη δωροδοκία, τη μισανθρωπία, το ψέμα, τη δολιότητα.

Ολα αυτά είναι τυπικά ελαττώματα των καπιταλιστών, που απορρέουν από την τάση απόκτησης ολοένα μεγαλύτερου κέρδους. Ομως, ορισμένα ξεχωριστά άτομα, ακόμα και ξεχωριστά στρώματα (π.χ. ορισμένοι διανοούμενοι) που δεν ασχολούνται άμεσα και στην πράξη με το κέρδος, περιφρονούν αυτή την πρακτική, χωρίς φυσικά να πάψουν να υπηρετούν αντικειμενικά το κεφάλαιο και να συντηρούν τη λογική του με μεγαλοστομίες χωρίς περιεχόμενο... Μπορεί ακόμα και να νομίζουν ειλικρινά ότι υπηρετούν «τις ιδέες» και ως άτομα να είναι «τίμιοι», όμως αντικειμενικά η δράση τους συμβάλλει στον εξωραϊσμό των ελαττωμάτων της αστικής κοινωνίας. Στις γραμμές τις κυρίαρχης τάξης υπάρχουν επίσης άνθρωποι που συνειδητά και τίμια επικρίνουν τις επιμέρους άσχημες πλευρές της κοινωνίας και του κράτους και αγωνίζονται δραστήρια, π.χ., για την ειρήνη, ενάντια σε κραυγαλέα επιθετική ενέργεια των ταξικών μηχανισμών, για τις παρεχόμενες υπηρεσίες Υγείας, για την Παιδεία, για το περιβάλλον... Υπάρχουν, τέλος, άνθρωποι, που συνειδητά περνούν στις θέσεις της εργατικής τάξης, στον αγώνα της προς το σοσιαλισμό και παραπέρα στον κομμουνισμό.

Αυτό σημαίνει ότι είναι αδύνατον να πούμε πως κάθε μέλος μιας ορισμένης τάξης υποχρεωτικά και σε όλα τα σημεία ακολουθεί την ηθική της τάξης του. Οι διαφορετικές εμπειρίες ορισμένων ατόμων, οι διάφορες επιδράσεις που δέχονται, δημιουργούν αποκλίσεις από την ηθική των ομάδων ή των τάξεων που ανήκουν. Σε κάθε περίπτωση όμως στις ατομικές αποκλίσεις δεν μπορούμε να παραβλέπουμε την επικρατούσα ηθική της κυρίαρχης τάξης.

Οποιο θετικό, προοδευτικό περιεχόμενο είχε η αστική ηθική, που κάποτε την τοποθέτησε ψηλότερα από τη φεουδαρχική ηθική, στην εξέλιξη του καπιταλισμού αναιρέθηκε από την πρακτική και τα ήθη της κυρίαρχης τάξης και το πέρασμά της στην αντίδραση.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πατριωτισμός, με τον οποίο εξόρμησε η αστική τάξη την περίοδο διαμόρφωσης του έθνους (ο Ροβεσπιέρος τον ονόμαζε ανώτατη αρετή). Εγινε στη φάση του ιμπεριαλισμού συνώνυμο του φυλετικού και του εθνικιστικού μίσους. Σημαία που υπό τη σκέπη της προετοιμάζονται ληστρικοί πόλεμοι για την παγκόσμια κυριαρχία, για τα ιδιοτελή συμφέροντα των μονοπωλίων που προσπαθούν να καθυποτάξουν τους λαούς.

Ο καπιταλισμός όχι μόνον εισάγει καινούριους τρόπους εκμετάλλευσης, αλλά διατηρεί και τους παλιούς. Πειστικά παραδείγματα γι' αυτό αποτελούν η εξόντωση των ερυθροδέρμων στην Αμερική, το εμπόριο των νέγρων το 17ο και 18ο αιώνα στην Αμερική, οι φυλετικές διακρίσεις που έφτασαν στο σημείο κωδικοποίησης κανόνων που απομόνωναν τους νέγρους, η ιστορία της αποικιακής κυριαρχίας των Αγγλων στην Ινδία κλπ., που έγιναν στο όνομα της προστασίας του δήθεν γενικότερου συμφέροντος ή για τη διαφύλαξη δημοκρατικών δικαιωμάτων που θίγονταν, ενώ στην πραγματικότητα όλα λειτουργούσαν σε όφελος των καπιταλιστών.

Σύμφωνα με όλα αυτά, η αστική ανηθικότητα έχει τη βάση της στη μετατροπή του ανθρώπου σε ανταλλακτική αξία, σε εμπόρευμα, ενώ η αστική υποκρισία στον τομέα της ηθικής γεννιέται από την τάση να συγκαλυφτεί ή να εξωραϊστεί αυτή η μετατροπή. Είναι φανερό πως η υποκρισία είναι αναπόφευκτη για κάθε τάξη που ζει από την εκμετάλλευση άλλης τάξης.

Η τάξη των εκμεταλλευτών προσπαθεί να αποδείξει ότι η εκμετάλλευση των καταπιεζόμενων γίνεται για το συμφέρον των ίδιων των καταπιεζόμενων.

Η κυρίαρχη τάξη πάντα γαντζώνεται από την αντίληψη ότι πρέπει να υπάρχει διπλή ηθική. Η μια για την προστασία των γενικών συμφερόντων της και για την εξαπάτηση των λαών και η άλλη για την πρακτική συμπεριφορά των μελών της...

Οι ιδεολόγοι της κυρίαρχης τάξης προσπάθησαν να διαμορφώσουν μια θεωρία «γενικής» ηθικής των εκμεταλλευτών με φανταστικό «φωτοστέφανο».

Ανάλογα με τον ιστορικό ρόλο της τάξης στην πορεία της εξυγίανσης, οι θεωρίες αυτές άλλοτε έπαιξαν προοδευτικό ρόλο και άλλοτε αντιδραστικό.

Η ίδια η αστική τάξη, με την εγκαθίδρυση της κυριαρχίας της, φρόντισε να ρίξει στη λησμονιά όλο το θετικό περιεχόμενο των ηθικών θεωριών που δημιούργησαν οι επαναστάτες ιδεολόγοι της. Η αστική τάξη καταδίκασε τον αθεϊσμό τους και την προσπάθειά τους να θεμελιώσουν τη λογική ηθική που δε θα έχει ανάγκη από τον θεό.

Οι ιδεολόγοι της αστικής τάξης δημιούργησαν ηθικές θεωρίες που δικαιώνουν άμεσα τον κυνισμό στις αστικές σχέσεις ή τον καλύπτουν με την υποκριτική επίκληση του θεού. Στις θεωρίες αυτές και σήμερα ακόμη κύρια θέση κατέχουν οι παλιές θρησκευτικές θεωρίες που έχουν εκσυγχρονιστεί για να δικαιώνουν την καπιταλιστική εκμετάλλευση.

Φιλοσοφία και Ηθική

Φιλοσοφία και Ηθική

Η εμφάνιση του μαρξισμού ήταν μια ριζική στροφή στον τομέα της φιλοσοφίας.

Η νέα κοσμοθεωρία κατέδειξε για πρώτη φορά την αποφασιστική σημασία που έχει η δράση των λαών για την ιστορία της κοινωνίας και για την ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσης. Μας έδωσε την πιο σωστή μέθοδο γνώσης για όλους τους κλάδους των επιστημών, την υλιστική διαλεκτική...

Η εφαρμογή της νέας αυτής μεθόδου στην έρευνα των κοινωνικών φαινομένων επέτρεψε την αποκάλυψη των νόμων της ιστορικής ανάπτυξης.

Ο μαρξισμός μάς έδωσε το κλειδί για τη σωστή ερμηνεία της ιστορίας, όταν ξεχώρισε από το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων τις παραγωγικές σχέσεις, σαν βάση όλων των άλλων σχέσεων, θεσμών και ιδεών.

Ετσι, η μελέτη των διαφόρων μορφών κοινωνικών σχέσεων και ιδεών (πολιτικών, ηθικών, νομικών κλπ.) μπήκε σε επιστημονική βάση. Αποδείχτηκε πως η βαθύτερη αιτία των ιδεολογικών, καθώς και των ηθικών κινήτρων των ανθρωπίνων ενεργειών, όπως και των διαφόρων τρόπων εκτίμησης αυτών των πράξεων είναι οι παραγωγικές σχέσεις, στα πλαίσια των οποίων εξελίσσεται η παραγωγική δραστηριότητα του ανθρώπου.

Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Κ. Μαρξ στον πρόλογό του στην «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», όπου τονίζει πως «το σύνολο των παραγωγικών σχέσεων αποτελεί την οικονομική διάρθρωση της κοινωνίας, την υλική βάση, στην οποία οικοδομείται το πολιτικό και νομικό εποικοδόμημα και στην οποία αντιστοιχούν ορισμένες μορφές κοινωνικής συνείδησης»...

Σ' αυτήν τη βάση, η φιλοσοφία, η πολιτική, η θρησκεία, η τέχνη, η ηθική είναι μορφές κοινωνικής συνείδησης, που αποτελούν το ιδεολογικό εποικοδόμημα πάνω στην οικονομική βάση της κοινωνίας και αλλάζουν όταν αλλάζει και η βάση της (παραγωγικές σχέσεις).

Η όποια μεταβολή στη συνείδηση των ανθρώπων ή η εξέλιξη της ηθικής τους δεν μπορεί να γίνει αυθαίρετα από τους ίδιους. Η προέλευση και η κατεύθυνση της όποιας μεταβολής πρέπει να έχει και πάντα έχει τη βάση της στην υλική ζωή, στις ανάγκες της κοινωνικής - σε τελευταία ανάλυση οικονομικής - ανάπτυξης και πάντα είναι αναπόσπαστη από την κοινωνική εξέλιξη.

Ο μαρξισμός, σύμφωνα με την υλιστική αντίληψη της ιστορίας, απέδειξε ότι είναι εντελώς αβάσιμες οι θρησκευτικές, καθώς και οι ιδεαλιστικές ηθικές αντιλήψεις, που υποστηρίζουν ότι οι ηθικές αρχές και οι κανόνες στέκονται πάνω από την ιστορία και προέρχονται έξω απ' αυτήν. Από το θεό, από κάποια απόλυτη ιδέα, από την αφηρημένη συνείδηση κλπ.

Οι αντιλήψεις αυτές δεν μπορούν να εξηγήσουν, γιατί οι διάφοροι λαοί έχουν διαφορετικούς ηθικούς κανόνες ή γιατί οι ηθικοί κανόνες αλλάζουν από εποχή σε εποχή... Είναι φανερό πως ερμηνεύουν τα πράγματα αντιεπιστημονικά.

Ο Λένιν τόνιζε πως «κάθε ηθική, που παίρνεται από εξωιστορική, εξωανθρώπινη έννοια, εμείς την αρνούμαστε», ...αφού, πίσω από αυτές τις εξωανθρώπινες έννοιες, πίσω από τα αιώνια δόγματα της θρησκείας, ο μαρξισμός συνιστά να βλέπουμε τις κοινωνικές συνθήκες, που τις γέννησαν τα συμφέροντα ορισμένων τάξεων.

Μ' αυτήν τη λογική, ο μαρξισμός δεν μπορεί να αποδεχτεί και τη θέση των παλιών υλιστών πως η αιώνια «φύση» του ανθρώπου είναι πηγή της ηθικής.

Στην πραγματικότητα, η «φύση» του ανθρώπου εξαρτάται από τις κοινωνικές σχέσεις. Με την αλλαγή των οικονομικών συνθηκών, που στην προέκτασή τους μεταβάλλονται και οι κοινωνικές, οι άνθρωποι αλλάζουν και τη «φύση» τους. Αλλάζουν τις αντιλήψεις, τις συνήθειες, καθώς και τους ηθικούς τους κανόνες.

Εκείνο που σε ορισμένες εποχές της ιστορίας θεωρείται σαν ηθικό, σε άλλες εποχές θεωρείται ανήθικο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο κανιβαλισμός, η συνήθεια να θανατώνουν τους γέρους, η δουλεία, ο ομαδικός γάμος... Με την ανάπτυξη της κοινωνίας, όλα αυτά έπαψαν να αντιστοιχούν στον τρόπο σκέψης και στα συναισθήματα των ανθρώπων, που διαμορφώθηκαν στις καινούριες κοινωνικές συνθήκες.

Ο μαρξισμός έδειξε ότι κάθε ιστορική εποχή (πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα, δουλοκτητικό σύστημα, φεουδαρχισμός, καπιταλισμός) είχε τη δική της κυριαρχούσα ηθική.

Οι καταπιεζόμενοι λαοί, στον αγώνα για την απελευθέρωσή τους από την εκμετάλλευση, διαμόρφωσαν τη δική τους ηθική, που εκφράζει τα συμφέροντά τους και τα ώριμα αιτήματα της κοινωνικής ανάπτυξης. Με τον αγώνα των πρωτοπόρων κοινωνικών δυνάμεων για να ανέβει η κοινωνία σε πιο υψηλό επίπεδο, για να απαλλαγούν οι άνθρωποι από την εξουσία των αυθόρμητων δυνάμεων της φύσης και της κοινωνίας, από την εκμετάλλευση και την πνευματική σκλαβιά... συνδέεται η ηθική πρόοδος της κοινωνίας.

Η φιλοσοφία μας όχι μόνον έλυσε το ζήτημα της κοινωνικής - ταξικής φύσης της ηθικής, αλλά πέτυχε να ανατρέψει μια για πάντα τις προσπάθειες για τη δημιουργία ενός απόλυτου συστήματος ηθικής, που θα ήταν ανεξάρτητο από τις κοινωνικές σχέσεις, κατάλληλο για όλους τους λαούς, σε όλες τις εποχές... Βρήκε την πρωτοπόρα ηθική στην εργατική τάξη, που έχει ιστορική αποστολή να καταργήσει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και να δημιουργήσει την κοινωνία, η οποία θα στηρίζεται σε πραγματικά ανθρώπινες σχέσεις, την κομμουνιστική κοινωνία. Ηθική αυτής της κοινωνίας θα είναι η κομμουνιστική ηθική, στοιχεία της οποίας διαμορφώνονται στην πορεία των αγώνων της εργατικής τάξης ενάντια στο κεφάλαιο.

Η μεγαλύτερη συνεισφορά του μαρξισμού στον τομέα της ηθικής είναι η θεωρητική θεμελίωση της αναγκαιότητας της νέας κοινωνίας και της νέας ηθικής, η επεξεργασία των αρχών της, η κριτική της παλιάς ηθικής της εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Στηριγμένος στους αντικειμενικούς νόμους της εξέλιξης, που ο ίδιος ανακάλυψε, πραγματοποίησε τη σύνδεση της επιστήμης με την ηθική, που απόκτησε έτσι αντικειμενική μέθοδο έρευνας, χάρη της οποίας στέκεται σε επιστημονικό επίπεδο...

Η μαρξιστική ηθική δε «συντάσσει» κανόνες, ούτε αναζητά την πηγή τους στην αιώνια «φύση του ανθρώπου». Εξάγει τους ηθικούς κανόνες από το κοινωνικό Είναι των ανθρώπων, που εξετάζει σύμφωνα με τους νόμους της κοινωνικής ανάπτυξης... Ερμηνεύει γιατί στη δοσμένη ιστορική εποχή κυριαρχούν αυτές ή εκείνες οι αρχές και οι κανόνες συμπεριφοράς, γιατί και αυτοί αλλάζουν, αποκαλύπτοντας την εσωτερική νομοτέλεια της ηθικής προόδου που πηγαίνει αντίστοιχα με την πρόοδο της κοινωνίας. Αρνείται το δογματισμό και θεωρεί άχρηστη και επικίνδυνη την απλή περιγραφή των ηθών...

«Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» του Ενγκελς είναι το πρώτο έργο του μαρξισμού, που εξετάζει τα ζητήματα της διαμόρφωσης της προλεταριακής ηθικής... Δεν περιγράφει μόνο τη ζωή και τις σκέψεις των εργατών που δούλευαν σε απάνθρωπες συνθήκες τη δεκαετία 1840 - 1850, αλλά δείχνει τις αρνητικές μορφές της ατομικής διαμαρτυρίας των εργατών (σπάσιμο μηχανών, αλκοολισμός) και πώς από την αγανάκτηση της εργατικής τάξης εξαιτίας της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης γεννιέται η νέα ηθική...

Ανάλογη αναφορά γίνεται στην «Αγία Οικογένεια» των Μαρξ και Ενγκελς, όπου τονίζεται: «Το προλεταριάτο δε φοιτά μάταια στο σκληρό σχολείο της εργασίας, μέσα στο οποίο ατσαλώνεται. Το ζήτημα δεν είναι στο τι θεωρεί στη δοσμένη στιγμή σαν σκοπό του ο κάθε προλετάριος ή ακόμα και ολόκληρο το προλεταριάτο... Το ζήτημα συνίσταται στο τι είναι το προλεταριάτο στην πραγματικότητα και τι είναι σχετικά με το κοινωνικό του Είναι, που ιστορικά είναι υποχρεωμένο να πραγματοποιήσει».

Εδώ οι Μαρξ και Ενγκελς κατηγορηματικά υπογραμμίζουν την αντικειμενική φύση των ιστορικών καθηκόντων του προλεταριάτου, την πανανθρώπινη σημασία τους, το δίκαιο και ηθικό χαρακτήρα τους.

Δεν είναι τυχαίο πως η επιστημονική θεωρία για την ηθική μπόρεσε να διαμορφωθεί ακριβώς όταν στον στίβο της ιστορίας εμφανίστηκε η εργατική τάξη. Η τάξη, που είναι φορέας όχι ψεύτικης, αλλά πραγματικά πανανθρώπινης ηθικής. Της ηθικής του κομμουνισμού...

Οι Μαρξ και Ενγκελς έβαλαν τα θεμέλια για την επιστημονική έρευνα των ζητημάτων της ηθικής. Εδειξαν τον ταξικά κενό και υποκριτικό χαρακτήρα της αστικής ηθικής και έκαναν την αρχή της θεωρητικής επεξεργασίας της επαναστατικής ηθικής του προλεταριάτου.

Ο Λένιν στις καινούριες συνθήκες του αγώνα συνέχισε το έργο τους. Ανέπτυξε πολύπλευρα τη μαρξιστική ηθική. Δημιούργησε ολόκληρη θεωρία για την κομμουνιστική ηθική, για το περιεχόμενό της, για τους τρόπους διαμόρφωσής της και για το ρόλο της στον αγώνα για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Σε κάθε περίπτωση, η μαρξιστική ηθική, όπως και όλη η επιστήμη του μαρξισμού, δεν είναι μόνο μέσο γνώσης του κόσμου, αλλά και μέσο μετασχηματισμού του. Εχει ταξική βάση και φυσικά κομματικό προσανατολισμό, που με μια λέξη χαρακτηρίζουμε σαν κομματικότητα.

Προκειμένου για τη μαρξιστική ηθική, κομματικότητα σημαίνει:

• Αναγνώριση του ταξικού χαρακτήρα της ηθικής στην ταξική κοινωνία, της σύνδεσης της κομμουνιστικής ηθικής με τα καθήκοντα του αγώνα του προλεταριάτου για τη διαπαιδαγώγηση του καινούριου ανθρώπου.
• Αναγνώριση του καθοδηγητικού ρόλου του Κομμουνιστικού Κόμματος στην ταξική πάλη του προλεταριάτου, στην οικοδόμηση της νέας κοινωνίας, στην αγωγή των νέων ανθρώπων.
• Αδιάλλακτο αγώνα εναντίον της αστικής ηθικής και του θρησκευτικού ή φιλοσοφικού της μανδύα.

Η αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου

Η αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου

Οι άνθρωποι, για να μπορούν να ζήσουν, πρέπει να παράγουν διάφορα υλικά αγαθά για την ικανοποίηση των αναγκών τους.

Οπως δεν μπορούν να πάψουν να καταναλώνουν υλικά αγαθά, έτσι δεν μπορούν να σταματήσουν και να παράγουν διάφορα υλικά αγαθά.

Γι' αυτό, το προτσές της παραγωγής επαναλαμβάνεται συνεχώς. Η διαρκής αυτή ανανέωση και επανάληψη του προτσές της παραγωγής είναι n αναπαραγωγή.

Υπάρχουν δύο τύποι αναπαραγωγής: Η απλή αναπαραγωγή και η διευρυμένη αναπαραγωγή.

α) Απλή αναπαραγωγή είναι η επανάληψη του προτσές παραγωγής στις προηγούμενες διαστάσεις του.

Η απλή αναπαραγωγή είναι χαρακτηριστική για τις προκαπιταλιστικές κοινωνίες, όπου οι αγρότες και οι χειροτέχνες παρήγαγαν κάθε χρόνο την ίδια περίπου ποσότητα προϊόντων.

β) Διευρυμένη αναπαραγωγή είναι η επανάληψη του προτσές παραγωγής σε αυξημένες διαστάσεις, όπου η κοινωνία δεν αναπληρώνει απλώς τα υλικά αγαθά που καταναλώθηκαν, αλλά και παράγει επιπλέον Μέσα Παραγωγής και είδη ατομικής κατανάλωσης.

Χαρακτηριστική για τον καπιταλισμό δεν είναι η απλή, αλλά η διευρυμένη αναπαραγωγή.

Το κοινωνικό κεφάλαιο

και το συνολικό προϊόν

Η κεφαλαιοκρατική αναπαραγωγή περιλαμβάνει τόσο το άμεσο προτσές της παραγωγής, όσο και το προτσές της κυκλοφορίας.

Για να πραγματοποιείται η αναπαραγωγή, το κεφάλαιο πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διαγράφει ανεμπόδιστα την κύκλησή του, δηλαδή να περνά από τη χρηματική στην παραγωγική, από τηνπαραγωγική στην εμπορευματική και από την εμπορευματική στη χρηματική μορφή.

Αυτό αφορά όχι μόνο το κάθε κεφάλαιο, αλλά και όλα τα κεφάλαια που υπάρχουν στην κοινωνία.

Κοινωνικό κεφάλαιο είναι η μάζα όλων των ατομικών κεφαλαίων στο σύνολό τους και στην αλληλοσύνδεσή τους.

Ανάμεσα στις διάφορες καπιταλιστικές επιχειρήσεις υπάρχει πολύπλευρη σχέση: Μερικές προμηθεύουν τις άλλες με μέσα παραγωγής, ενώ άλλες παράγουν μέσα συντήρησης που τα αγοράζουν οι εργάτες και οι καπιταλιστές.

Το καθένα από τα ατομικά κεφάλαια είναι αυτοτελές σε σχέση με τα άλλα, και ταυτόχρονα όλα συνδέονται μεταξύ τους.

Η εξέταση αυτών των σχέσεων και συνδέσεων είναι ακριβώς η μελέτη της κύκλησης του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου.

Ολα τα υλικά αγαθά που έχουν δημιουργηθεί με την εργασία πολλών ανθρώπινων γενεών, αποτελούν τονεθνικό πλούτο μιας χώρας.

Αυτός δημιουργείται στη διάρκεια πολλών αιώνων.

Το μέρος του εθνικού πλούτου μιας χώρας που δημιουργείται σε μια καθορισμένη περίοδο, π.χ. μέσα σε ένα χρόνο ονομάζεται συνολικό κοινωνικό προϊόν. Το συνολικό κοινωνικό προϊόν δεν είναι τίποτα άλλο, παρά το κοινωνικό κεφάλαιο (επαυξημένο με την υπεραξία) που βγήκε από το προτσές της παραγωγής με εμπορευματική μορφή.

Για να μπορεί να συνεχίζεται η παραγωγή, το κοινωνικό προϊόν πρέπει να πραγματοποιηθεί, δηλαδή να πουληθεί. Και πραγματοποίηση του κοινωνικού προϊόντος σημαίνει μετατροπή της εμπορευματικής μορφής του, σε χρηματική.

Στην καπιταλιστική κοινωνία, όπως κάθε εμπόρευμα, έτσι και το συνολικό κοινωνικό προϊόν, σύμφωνα με την αξία του, διαιρείται σε τρία μέρη:

Το πρώτο αναπληρώνει το σταθερό κεφάλαιο (σ).

Το δεύτερο αναπληρώνει το μεταβλητό κεφάλαιο (μ).

Και το τρίτο αποτελεί την υπεραξία (υ).

Ετσι, η αξία του συνολικού κοινωνικού προϊόντος είναι ίση με το σταθερό κεφάλαιο συν το μεταβλητό κεφάλαιο συν την υπεραξία, (σ+μ+υ).

Με την πραγματοποίηση των εμπορευμάτων, οι καπιταλιστές πρέπει να εισπράξουν την αξία τους, γιατί μόνο με αυτόν τον όρο μπορούν να ξαναρχίσουν την παραγωγή.

Η διαίρεση του συνολικού κοινωνικού προϊόντος σύμφωνα με την αξία του σημαίνει πως τα διάφορα μέρη του παίζουν διαφορετικό ρόλο στη διαδικασία της αναπαραγωγής.

Το σταθερό κεφάλαιο πρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί στο προτσές της παραγωγής.

Το μεταβλητό κεφάλαιο μετατρέπεται σε μισθό εργασίας, που οι εργάτες τον ξοδεύουν για την κάλυψη των αναγκών τους, δηλαδή πηγαίνει για κατανάλωση.

Η υπεραξία στην απλή αναπαραγωγή, ολόκληρη καταναλώνεται από τους καπιταλιστές, ενώ στη διευρυμένη, εν μέρει καταναλώνεται από τους καπιταλιστές και εν μέρει πηγαίνει για την αγορά πρόσθετων μέσων παραγωγής και εργατικής δύναμης.

Σύμφωνα με τη φυσική του μορφή όλο το κοινωνικό προϊόν αποτελείται από τα μέσα παραγωγής και τα είδη κατανάλωσης.

Κατά την εξέταση της κύκλησης και της κυκλοφορίας του ατομικού κεφαλαίου δεν είχε σημασία τι ακριβώς εμπορεύματα στη φυσική τους μορφή παράγονται στη δοσμένη επιχείρηση.

«... Το ζήτημα πού και πώς θα πουληθεί το προϊόν, πού και πώς θα αγοραστούν τα είδη κατανάλωσης από τους εργάτες... δεν προσφέρει τίποτα σε αυτή την ανάλυση...»¹.

Κατά την εξέταση της αναπαραγωγής και της κυκλοφορίας όλου του κοινωνικού κεφαλαίου η φυσική μορφή των εμπορευμάτων αποκτά ουσιαστική σημασία: Για την αδιάκοπη ανανέωση του προτσές της παραγωγής είναι ανάγκη να υπάρχουν, τόσο τα ανάλογα μέσα παραγωγής όσο και τα ανάλογα είδη κατανάλωσης.

Σχετικά με την αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου ο Λένιν γράφει:

«Τώρα όμως το ζήτημα είναι ακριβώς τούτο: από πού θα πάρουν οι εργάτες και οι κεφαλαιοκράτες τα είδη κατανάλωσης που χρειάζονται; από πού θα πάρουν οι δεύτεροι τα μέσα παραγωγής; με ποιον τρόπο το προϊόν που έχει παραχθεί θα καλύψει όλη αυτή τη ζήτηση και θα δώσει τη δυνατότητα να διευρυνθεί η παραγωγή; Εδώ, συνεπώς, δεν έχουμε μονάχα την "αναπλήρωση της αξίας, μα και την αναπλήρωση της υλικής μορφής του προϊόντος", και γι' αυτό είναι απαραίτητη η διάκριση των προϊόντων που παίζουν τελείως διαφορετικό ρόλο στο προτσές της κοινωνικής οικονομίας»².

Γι' αυτό, όλη η κοινωνική παραγωγή διαιρείται σε δυο μεγάλες υποδιαιρέσεις:

Πρώτη υποδιαίρεση (Ι) - η παραγωγή μέσων παραγωγής (ΜΠ).

Δεύτερη υποδιαίρεση (II) - η παραγωγή ειδών κατανάλωσης = (είδη κατανάλωσης).

Ο χωρισμός αυτός δεν είναι καθόλου τυχαίος. Τα ΜΠ και τα είδη κατανάλωσης παίζουν διαφορετικό ρόλοστο προτσές της αναπαραγωγής.

Τα Μέσα Παραγωγής:

• Προορίζονται για παραγωγική κατανάλωση και όχι για ατομική.
• Ξαναμπαίνουν στο προτσές της αναπαραγωγής.
• Στην πραγματοποίησή τους παίρνουν μέρος μόνο οι καπιταλιστές (οι εργάτες δεν αγοράζουν μηχανές).
• Η αξία των ΜΠ κατά την κατανάλωσή τους δεν εξαφανίζεται, αλλά μεταβιβάζεται στα νέα προϊόντα.

Τα είδη κατανάλωσης:

• Διανέμονται ανάμεσα στους εργάτες και τους καπιταλιστές και των δύο υποδιαιρέσεων.
• Δεν επιστρέφουν στο προτσές της παραγωγής, αλλά καταναλώνονται τελείως από τους ανθρώπους.

Τα ΜΠ λειτουργούν στην παραγωγή σαν κεφάλαιο, τα είδη κατανάλωσης μετατρέπονται σε εισόδημα των διαφόρων τάξεων της κοινωνίας.

1. Β. Ι. Λένιν: «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία». Απαντα, τ. 3, σελ. 39.

2. Β. Ι. Λένιν: «Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία». Απαντα, τ. 3, σελ. 39.

Ο νόμος για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους

Ο νόμος για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους

Στο προηγούμενο άρθρο, αναφερθήκαμε στο θέμα «τι είναι το κέρδος» γενικά, τι είναι το «μέσο ποσοστό κέρδους» και πώς δημιουργείται. Στο παρόν άρθρο, θα αναφερθούμε στο νόμο «για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους».

Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι με την ανάπτυξη της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης και των παραγωγικών δυνάμεων στην καπιταλιστική κοινωνία το μερίδιο του σταθερού κεφαλαίου αυξάνεται.

Αυτό αναπόφευκτα οδηγεί στην αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, δηλαδή της σχέσης του σταθερού προς το μεταβλητό κεφάλαιο. Αυτή η αύξηση συνεπώς οδηγεί και στην τάση για πτώση του ποσοστού κέρδους.

Το γεγονός αυτό έχει επισημανθεί από τους αστούς οικονομολόγους, πράγμα που ανησύχησε πάρα πολύ τους εκπροσώπους της αστικής Πολιτικής Οικονομίας.

Η κλασική Πολιτική Οικονομία δεν μπόρεσε να εξηγήσει την πτώση του ποσοστού κέρδους, γιατί οι εκπρόσωποί της δεν τηρούσαν την απαραίτητη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο σταθερό και το μεταβλητό κεφάλαιο, δεν καταλάβαιναν τη σημασία των αλλαγών στην οργανική σύνθεση του κεφαλαίου και δεν έβλεπαν τις διαφορές ανάμεσα στο κέρδος και στην υπεραξία.

Κάθε χωριστός επιχειρηματίας, αντικαθιστώντας ολοένα και περισσότερο τους εργάτες με μηχανές, κάνει φτηνότερη την παραγωγή, πλαταίνει την πώληση των εμπορευμάτων του και πετυχαίνει υπερκέρδη για τον εαυτό του.

Οταν, όμως, οι τεχνικές επιτεύξεις των χωριστών επιχειρήσεων διαδίδονται πλατιά, ανεβαίνει η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου (σταθερό /μεταβλητό) στις περισσότερες επιχειρήσεις, πράγμα που οδηγεί στη μείωση του γενικού ποσοστού του κέρδους.

Προς την ίδια κατεύθυνση, δρα και η πιο γρήγορη αύξηση του παγίου κεφαλαίου, σε σύγκριση με το κυκλοφοριακό, γεγονός που οδηγεί στην επιβράδυνση της κυκλοφορίας όλου του κεφαλαίου.

Οι καπιταλιστές, ανεβάζοντας την τεχνική, επιδιώκουν να βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερα κέρδη, το αποτέλεσμα, όμως, αυτών των προσπαθειών τους είναι κάτι που κανένας δεν το θέλει - η μείωση του ποσοστού του κέρδους.

«Το μέσο - απεριόριστη ανάπτυξη των κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας - γράφει ο Κ. Μαρξ - έρχεται σε διαρκή σύγκρουση με τον περιορισμένο σκοπό της αξιοποίησης του υπάρχοντος κεφαλαίου»¹.

Ας δούμε ένα παράδειγμα:

Αν θεωρήσουμε ότι ο βαθμός εκμετάλλευσης είναι 100%, δηλαδή ο καπιταλιστής καρπώνεται υπεραξία όση και το μεταβλητό κεφάλαιο, με αυξανόμενη την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, το ποσοστό του κέρδους θα εκφράζεται με τα ακόλουθα μεγέθη:

Αν το σταθερό κεφάλαιο, σ = 50 και το μεταβλητό κεφάλαιο, μ = 100, τότε το ποσοστό κέρδους, Κ`= υ/σ+ μ.100%, δηλαδή η υπεραξία προς το σύνολο του κεφαλαίου, σταθερού και μεταβλητού επί το βαθμό εκμετάλλευσης, είναι:

Κ` = 100/150.100% = 66,6%, όπου 100 είναι η υπεραξία.

Αν τώρα το σταθερό κεφάλαιο, σ =100 και το μεταβλητό κεφάλαιο, μ =100, τότε το ποσοστό κέρδους είναι: Κ` = 100/200.100% = 50%

Αν δε το σταθερό κεφάλαιο, σ =200 και το μεταβλητό κεφάλαιο, μ =100, τότε το ποσοστό κέρδους, Κ`= 100/300.100% = 33,3%

Αν αυξηθεί ακόμη περισσότερο το σταθερό κεφάλαιο, δηλαδή σ =400 και το μεταβλητό κεφάλαιο μ =100, τότε το ποσοστό κέρδους, Κ` = 100/500.100% = 20%

Βλέπουμε, δηλαδή, ότι όσο αυξάνεται το σταθερό κεφάλαιο σε σχέση με το μεταβλητό, δηλαδή αυξάνεται η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, το ποσοστό κέρδους πέφτει.

Ενώ η άνοδος της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου οδηγεί στην πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, ταυτόχρονα μια σειρά παράγοντες αντιδρούν στην πτώση του ποσοστού κέρδους. Ας δούμε αυτούς τους παράγοντες:

1) Παράγοντες, που αυξάνουν την εκμετάλλευση, αντιδρούν στην πτώση του ποσοστού κέρδους. Ετσι, η παράταση της εργάσιμης ημέρας συνεπάγεται την αύξηση της εκμετάλλευσης της Εργατικής Δύναμης. Επίσης, η ανάπτυξη της εκμηχανισμένης παραγωγής συνδέεται και με την αύξηση της εντατικότητας της εργασίας, που όχι μόνον αυξάνει το βαθμό εκμετάλλευσης, αλλά και φρενάρει άμεσα την πτώση του ποσοστού κέρδους.

2) Η τεχνική πρόοδος, ανεβάζοντας την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, γεννάει την ανεργία, που ασκεί πίεση στην αγορά εργασίας. Αυτό επιτρέπει στους καπιταλιστές να μειώνουν το μισθό εργασίας, να τον καθορίζουν σημαντικά πιο κάτω από την αξία της Εργατικής Δύναμης.

3) Στο βαθμό που αυξάνει η παραγωγικότητα της εργασίας, πέφτει η αξία των μέσων παραγωγής /μηχανές, πρώτες ύλες κλπ. Η πτώση της αξίας του σταθερού κεφαλαίου επιβραδύνει την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου και, συνεπώς, αντιδρά στην πτώση του ποσοστού κέρδους.

4) Στην πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους αντιδρά η οικονομία που κάνουν οι καπιταλιστές σε σταθερό κεφάλαιο σε βάρος της υγείας και της ζωής των εργατών. Αναγκάζουν τους εργάτες να δουλεύουν σε στενούς χώρους, δίχως επαρκή αερισμό, κάνουν οικονομίες στα εξαρτήματα που απαιτούνται για την προστασία των εργατών στη δουλιά.

5) Στην πτώση του ποσοστού κέρδους, επιδρούν ανασταλτικά οι άνισες ανταλλαγές στο εξωτερικό εμπόριο, όταν οι καπιταλιστές των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, εξάγοντας τα εμπορεύματά τους στις αποικίες, βγάζουν υπερκέρδη.

Ολοι αυτοί οι παράγοντες που αντιδρούν, δεν αίρουν, αλλά απλώς εξασθενούν την πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, της προσδίδουν το χαρακτήρα τάσης.

«Ετσι φάνηκε γενικά ότι οι ίδιες αιτίες που επιφέρουν την πτώση του γενικού ποσοστού του κέρδους, προκαλούν αντιδράσεις, που αναχαιτίζουν, επιβραδύνουν και εν μέρει παραλύουν αυτήν την πτώση... Δεν αναιρούν το νόμο, αδυνατίζουν, όμως, την αποτελεσματικότητά του...

Ετσι, ο νόμος επενεργεί μονάχα σαν τάση, η δε επενέργειά του προβάλλει χτυπητά μόνο κάτω από καθορισμένες συνθήκες και στην πορεία μακρόχρονων περιόδων»².

Η πτώση του ποσοστού του κέρδους δε σημαίνει μείωση της μάζας του κέρδους, δηλαδή όλου του όγκου της υπεραξίας που παράγει η εργατική τάξη.

Αντίθετα, η μάζα του κέρδους μεγαλώνει τόσο, επειδή ανεβαίνει το ποσοστό της υπεραξίας, όσο και για το λόγο ότι αυξάνει ο συνολικός αριθμός των εργατών.

Ο νόμος της τάσης του ποσοστού κέρδους να πέφτει αποτελεί έναν από τους χτυπητούς δείκτες του ιστορικά περιορισμένου χαρακτήρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Οξύνει τις αντιθέσεις και δείχνει παραστατικά, πώς, σε μιαν ορισμένη βαθμίδα, το αστικό καθεστώς γίνεται εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

1. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 3, σελ. 316.

2. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 3, σελ. 301-302.

Η συγκυβέρνηση εμπαίζει τους απεργούς προς όφελος του Μάνεση

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΩΝ ΜΕ ΤΟΝ ΥΠΟΥΡΓΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η συγκυβέρνηση εμπαίζει τους απεργούς προς όφελος του Μάνεση

Στιγμιότυπο από την είσοδο των μελών του ΔΣ του Σωματείου της «Ελληνικής Χαλυβουργίας» στο γραφείο του υπουργού Εργασίας

Η συγκυβέρνηση συνεχίζει να εμπαίζει αισχρά τους απεργούς χαλυβουργούς, τις οικογένειες και τα παιδιά τους για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του βιομήχανου Μάνεση. Χτες, στη συνάντηση του υπουργού Εργασίας Γ. Βρούτση με το ΔΣ του Σωματείου, ο πρώτος λειτούργησε ουσιαστικά σαν ...ταχυδρόμος του Μάνεση, αφού είπε στους εργάτες ότι θα μεταφέρει στον επιχειρηματία τις προτάσεις του ΔΣ του σωματείου και στη συνέχεια θα μεταφέρει στο Σωματείο την απάντησή του. Οι ευθύνες της συγκυβέρνησης είναι τεράστιες και με την τακτική της παίζει το παιχνίδι του Μάνεση. Εχει χρησιμοποιήσει τα ΜΑΤ για να χτυπήσει τους απεργούς, με αστυνομικές δυνάμεις φυγαδεύει τα εμπορεύματα για να πουληθούν και, τώρα, ακολουθεί μια παρελκυστική τακτική για να κερδίσει κι άλλο χρόνο ο βιομήχανος.

Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, το ΔΣ του Σωματείου της «Ελληνικής Χαλυβουργίας» παρουσίασε τα βασικά του αιτήματα και τις ξεκάθαρες προτάσεις του, προκειμένου να δοθεί άμεση λύση στο πρόβλημα των 120 απολύσεων που έχει δημιουργηθεί με ευθύνη της εργοδοσίας.

Συγκεκριμένα, οι προτάσεις - αιτήματα των απεργών - χαλυβουργών είναι οι εξής:

• Αμεση απομάκρυνση των ΜΑΤ από την πύλη του εργοστασίου και των λοιπών αστυνομικών δυνάμεων που βρίσκονται μέσα σε αυτό.
• Αμεση επαναπρόσληψη τουλάχιστον 40 χαλυβουργών.
• Σταδιακή επαναπρόσληψη των υπολοίπων μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα.
• Μέχρι τότε, δέσμευση της εταιρείας ότι δε θα προχωρήσει σε καμία νέα πρόσληψη.

Από την πλευρά του, ο υπουργός σε κάθε αίτημα, πρόταση, επισήμανση ή καταγγελία των μελών του ΔΣ, ουσιαστικά απέφευγε να τοποθετηθεί και το μόνο που απαντούσε ήταν πως «θα το δω, θα το εξετάσω». Συνέχισε δηλαδή την ίδια παρελκυστική τακτική που έχει υιοθετήσει από την αρχή που ανέλαβε τα καθήκοντά του, με προφανή στόχο να κερδίσει χρόνο για λογαριασμό του Μάνεση, προκειμένου μέσω του απεργοσπαστικού μηχανισμού και των κατασταλτικών δυνάμεων να κάμψει τον αγώνα των απεργών.

Στο τέλος της συνάντησής τους είπε πως θα μιλήσει με την πλευρά της εργοδοσίας, τον Ν. Μάνεση και θα τους μεταφέρει - αργά το βράδυ της ίδιας μέρας - τόσο τι λέει η άλλη πλευρά όσο και ο ίδιος από την πλευρά της κυβέρνησης. Γύρω στις 10 το βράδυ, επικοινώνησε ο γγ του υπουργείου Εργασίας με στέλεχος του ΔΣ του Σωματείου και του μετέφερε πως στην επικοινωνία που είχε ο υπουργός με τον Ν. Μάνεση, ο τελευταίος του ανέφερε σχετικά με την επαναπρόσληψη αρχικά των 40 απολυμένων ότι λόγω των οικονομικών συγκυριών δεν μπορεί να προσλάβει κανέναν εργαζόμενο. Πρόσθεσε πως όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες τότε θα το δούμε, χωρίς να διευκρινίσει αν θα επαναπροσλάβει από τους απολυμένους ή όχι. Από την πλευρά της η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας, συνεχίζοντας να παίζει το παιχνίδι του Μάνεση, δεν απάντησε για το αν θα αποσύρει τις δυνάμεις των ΜΑΤ, επιβεβαιώνοντας ουσιαστικά την παραμονή τους εντός κι εκτός εργοστασίου αλλά και τον εμπαιγμό προς τους απεργούς εργάτες.

Το ΔΣ του Σωματείου απέναντι στα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται συγκαλεί νέα Γενική Συνέλευση, σήμερα Σάββατο 28 Ιούλη, στο Εργατικό Κέντρο Ελευσίνας, στις 11 το πρωί.

Η συγκυβέρνηση συνεχίζει να εμπαίζει τους απεργούς

Μετά το τέλος της συνάντησης, μόνο η πλευρά των απεργών έκανε δηλώσεις, καθώς ο υπουργός διεμήνυσε στα ΜΜΕ πως δεν θα προβεί σε καμία δήλωση, ούτε καν σε ανεπίσημη ενημέρωση. Σε γραπτή δήλωσή του, ο πρόεδρος του Σωματείου Γιώργος Σιφωνιός τόνισε:

«Ο υπουργός Εργασίας της συγκυβέρνησης, για άλλη μια φορά, εμπαίζει τους απεργούς της Χαλυβουργίας. Στη συνάντηση με το ΔΣ του Σωματείου, το μόνο που δεσμεύτηκε είναι να μεταφέρει τις προτάσεις στον κ. Μάνεση και στις 10 το βράδυ να μεταφέρει την απάντηση του Μάνεση στο ΔΣ του Σωματείου.

Μαζί με τα ΜΑΤ που έχει στείλει για να περιφρουρήσει τον απεργοσπαστικό μηχανισμό του Μάνεση, λειτουργεί και ως ταχυδρόμος του, για να μην έρχεται ο ίδιος στη συνάντηση και κουράζεται.

Είναι καθαρό ότι με την τακτική του αυτή προσπαθεί να κερδίσει χρόνο για τον Μάνεση, για να χτυπήσει το σωματείο και τον αγώνα μας.

Χρειάζεται όλοι οι χαλυβουργοί να συσπειρωθούμε γύρω από το σωματείο μας, να το περιφρουρήσουμε και να συμμετάσχουμε μαζικά στην αυριανή μας συνέλευση για να αποφασίσουμε τα παραπέρα βήματά μας».

Οι αστυνομικές δυνάμεις στην υπηρεσία του Μάνεση

Σε ό,τι αφορά την κατάσταση που επικρατεί στο εργοστάσιο της «Χαλυβουργίας Ελλάδας», αυτό εξακολουθεί να είναι «ζωσμένο», εντός κι εκτός εργοστασίου, από όλων των ειδών αστυνομικές δυνάμεις (ΜΑΤ, ΥΜΕΤ, αστυφύλακες, ασφαλίτες, τροχονόμους, περιπολικά). Η κυβέρνηση στην προσπάθειά της να κάμψει τον αγώνα των απεργών - χαλυβουργών υλοποιεί για λογαριασμό του Μάνεση όλες τις απαιτήσεις του. Από τη μια μεριά δεν τους επιτρέπει να περιφρουρήσουν την απεργία τους και από την άλλη εξυπηρετεί και σε άμεσο επιχειρησιακό επίπεδο τον ίδιο τον μεγαλοβιομήχανο Ν. Μάνεση αφού, όταν χρειαστεί, εξυπηρετεί την απρόσκοπτη κυκλοφορία των φορτηγών που στέλνει ο Μάνεσης στο εργοστάσιο, προκειμένου να παραλάβουν υλικό που βρίσκεται στις αποθήκες.

Από ό,τι φαίνεται, οι ανάγκες παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων του στην αγορά είναι μεγαλύτερες από αυτές που μπορούν να παράξουν όλο το 24ωρο τα δύο εργοστάσια που έχει στη Μαγνησία. Το αποτέλεσμα είναι ότι για να μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των πελατών του χρειάζεται κι άλλο εμπόρευμα το οποίο παίρνει από το εργοστάσιο και τις αποθήκες του Ασπροπύργου. Η αξία του εμπορεύματος που βρίσκεται στις αποθήκες υπολογίζεται πως ξεπερνά τα 15 εκατομμύρια ευρώ!