«Στον Ακτωρ μας έχουν να δουλεύουμε από τις έξι το πρωί έως τις έξι το απόγευμα αλλά μας πληρώνουν μόνο δυο ώρες υπερωρίες… μας συμπεριφέρονται σαν τα σκυλιά. Γιατί;» Ο Ουαλίντ (το όνομα είναι υποθετικό, τα στοιχεία του βρίσκονται στη διάθεση του περιοδικού) είναι ένας από τους περίπου 1.4 εκατομμύριο ξένους εργάτες που απασχολούνται στα γιγαντιαία εργοτάξια στη Ντόχα του Κατάρ. Μπήκε σε ένα φόρουμ εργαζομένων στο ίντερνετ και με τα σπαστά αγγλικά του προσπαθούσε να καταλάβει πως λειτουργεί το καθεστώς υπερωριών στα εργοτάξια του Μπόμπολα – και αν κρίνουμε από τις απαντήσεις που έλαβε μάλλον έμεινε με την απορία.
Το πρόβλημά του, βέβαια, ίσως να ακούγεται ασήμαντο, ακόμη και για τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που δίνουν μάχη για να φέρουν στο φως τις συνθήκες σύγχρονης δουλείας που επικρατούν στο Κατάρ. Οι συντάκτες του Guardian λόγου χάρη, που αποκαλύπτουν εδώ και χρόνια τι συμβαίνει στα μεγάλα εργοτάξια της Ντόχα, ευαισθητοποιήθηκαν όταν είδαν μια ουρά από φέρετρα στο αεροδρόμιο του Κατμαντού στο Νεπάλ. Στην αίθουσα των αναχωρήσεων στοιβάζονταν εργάτες που έφευγαν με ένα πρόχειρο συμβόλαιο εργασίας για την Ντόχα. Στην αίθουσα αφίξεων επέστρεφαν τα πτώματα των συναδέλφων τους, που είχαν αφήσει την τελευταία τους πνοή σε κάποιο γιαπί. Όσοι δεν αφαίρεσαν μόνοι τους τη ζωή τους ένιωσαν την καρδιά τους να τους εγκαταλείπει ύστερα από ατελείωτες ώρες δουλειάς στους 40 ή τους 50 βαθμούς Κελσίου χωρίς διαλείμματα και συχνά χωρίς αρκετό νερό. Μπροστά σε αυτό το μακάβριο θέαμα ποιος θα βρει χρόνο να ασχοληθεί με τις υπερωρίες, που υποστηρίζει ότι έχασε ο Ουαλίντ;
Καθώς τα σκάνδαλα διαφθοράς της FIFA έστρεψαν τα φώτα της δημοσιότητας και στο Κατάρ, αρκετά ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν πολυσέλιδα αφιερώματα για το σύγχρονο «δουλεμπόριο» εργατών που έχει στηθεί πριν από την έναρξη του μουντιάλ του 2022. Στα περισσότερα κείμενα όμως έλειπαν τα ονόματα των εταιρειών που ευθύνονται για αυτή την κατάσταση. Εξαίρεση αποτέλεσε η γαλλική κατασκευαστική Vinvi η οποία κατηγορήθηκε ότι απασχολεί εργάτες για 66 ώρες την εβδομάδα κάτω από απάνθρωπες συνθήκες εργασίας αφού πρώτα τους αφαιρεί τα διαβατήρια ώστε να μην μπορούν να φύγουν από τη χώρα ή να αλλάξουν εργοδότη.
Η Vinci είχε αναλάβει μεταξύ άλλων την κατασκευή του μετρό της Ντόχα, στην οποία συμμετέχει και ο Ακτωρ του Μπόμπολα, αλλά και το νέο περιφερειακό δρόμο της πόλης για τον οποίο εργάζεται επίσης η J&P Άβαξ των Ιωάννου και Παρασκευίδη.
Μεταξύ των ελληνικών κατασκευαστικών που αναλαμβάνουν έργα υποδομής για το παγκόσμιο κύπελλο ο Ακτωρ και η J&P Άβαξ έχουν λάβει τη μερίδα του λέοντος ενώ στη χώρα δραστηριοποιούνται επίσης η Archirodon και η Construction and Engineering Consolidated Contracting Group. Συγκεκριμένα ο Ακτωρ βρέθηκε επικεφαλής ενός κονσόρτσιουμ εταιρειών που θα κατασκευάσουν την γραμμή Gold Line του μετρό της Ντόχα, αξίας 3.2 δισεκατομμυρίων ευρώ (από τα οποία περίπου το ένα δις αναλογεί στην εταιρεία του Μπόμπολα). Στον ίδιο όμιλο όμως κατέληξαν και αρκετά ακόμη «χρυσά συμβόλαια» για την κατασκευή του αθλητικού κέντρου Al Sadd (130 εκ.ευρώ) και για ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις στο Anantara Resort, όπου θα φιλοξενούνται αθλητές και επίσημοι (15 εκ. ευρώ). Επίσης ο Ακτωρ σε συνεργασία με την τοπική Al Jaber Engineering θα μοιραστούν τα περίπου 600 εκατομμύρια ευρώ για έργα υποδομής σε εγκαταστάσεις των υπηρεσιών ασφαλείας του Κατάρ που θα αναλάβουν τη φύλαξη των αγώνων.
Αντίστοιχα το κόστος των αυτοκινητόδρομων που θα κατασκευάσει η J&P Άβαξ, στο πλαίσιο κονσόρτσιουμ εταιρειών, υπολογίζεται να ξεπεράσει τα 420 εκατομμύρια ευρώ.
Οι χώρες του Περσικού Κόλπου αποτελούν τα τελευταία χρόνια το νέο «ελντοράντο» αρκετών ελληνικών κατασκευαστικών, που είχαν να δουν τόσο υψηλές αμοιβές για οικοδομικές εργασίες από την εποχή του μεγάλου πάρτι των ολυμπιακών αγώνων του 2004. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ελληνικοί κολοσσοί είναι υποχρεωμένοι να συνεργάζονται με τοπικές εταιρείες που ελέγχονται από μέλη της βασιλικής οικογένειας ή από επιχειρηματίες που απολαμβάνουν την εύνοια του καθεστώτος.
Μέσω μιας τέτοιας συνεργασίας προέκυψε πριν από μερικά χρόνια στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η εταιρεία Al Ahmadiah Aktor L.L.C, που συνδέει την οικογένεια Μπόμπολα με τον όμιλο Al Fajer της αυτού μεγαλειότητας σεΐχη Μακτούμ Χασέρ Μακτούμ αλ Μακτούμ, της γνωστής δυναστείας των… Μακτούμ.
Θυμάμαι όταν είχα γνωρίσει τον σεΐχη Μακτούμ Χασέρ Μακτούμ αλ Μακτούμ (στο εξής Μακτούμ) πριν από σχεδόν δέκα χρόνια στο γραφείο του στο Ντουμπάι. Φέρελπις επιχειρηματίας τότε (αν και οι πιθανότητες αποτυχίας ενός μέλους της βασιλικής οικογένειας προσεγγίζουν το μηδέν) πίστευε ότι θα χτυπήσει το grand prix της formula 1 προωθώντας το δικό του πρωτάθλημα με μονοθέσια της A1. Η αποτυχία του δεν εμπόδισε το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός να τον ανακηρύξει Young Global Leader 2007.
Κανένας επίσης δεν έδωσε σημασία στο γεγονός ότι στην κατασκευαστική του, Al-Ahmadiah Contracting, με την οποία συνεργάζεται και ο Ακτωρ, ξέσπασε μια από τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις ξένων εργατών το 2006. Περίπου 2.500 εργάτες που δούλευαν σαν σκλάβοι για 450 ντιρχάμ το μήνα (περίπου 110 ευρώ) άρχισαν να σπάνε τα μηχανήματα της εταιρείας πριν βρεθούν αντιμέτωποι με τις ειδικές δυνάμεις καταστολής του καθεστώτος.
Βγαίνοντας από το πολυτελές γραφείο του Μακτούμ, θυμάμαι ακόμη τις ουρές των εργατών από την Ινδία, τις Φιλιππίνες και το Μπαγκλαντές που περίμεναν τα τοπικά λεωφορεία για να επιστρέψουν από τα εργοτάξια. Τα βράδια οι περισσότεροι στοιβάζονταν κατά δεκάδες σε μικροσκοπικά δωμάτια χωρίς air condition και ανεμιστήρα. Κάποιοι άλλοι απλώς έκλειναν τα μάτια τους για λίγες ώρες έξω από τα γιαπιά των ουρανοξυστών που οικοδομούσε η φούσκα του Ντουμπάι.
Παρά τη στενή συνεργασία τους με εταιρείες που έχουν κατηγορηθεί για ορισμένες από τις χειρότερες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον Περσικό Κόλπο, οι ελληνικές κατασκευαστικές έχουν περάσει μέχρι στιγμής αλώβητες από τη κριτική των διεθνών ΜΜΕ και των οργανώσεων που ασχολούνται με τα δικαιώματα των ξένων εργατών. Ο Ακτωρ μάλιστα ήταν μια από τις ελάχιστες μεγάλες κατασκευαστικές που απάντησαν στα ερωτήματα της βρετανικής οργάνωσης Business & Human Rights Resource Centre για τις συνθήκες εργασίας στα εργοτάξια της εταιρείας στο Κατάρ.
Στην απαντητική επιστολή ο διευθυντής της εταιρείας στο Κατάρ περιγράφει μια σχεδόν ειδυλλιακή κατάσταση για τους περίπου 4.500 εργαζόμενους που απασχολεί η εταιρεία. Όπως διαβάζουμε, «δεν υπήρξε κανένα σοβαρό ατύχημα τα τελευταία δυο χρόνια και κανένας θάνατος από το 2014, όταν ο ΑΚΤΟΡ δραστηριοποιήθηκε στο Κατάρ» (υποθέτουμε λοιπόν ότι υπήρχαν ατυχήματα πριν από το 2013). Οι εργαζόμενοι, σύμφωνα πάντα με τον ΑΚΤΟΡ, παίρνουν τα συμβόλαια στη μητρική τους γλώσσα, λαμβάνουν κανονικά τις μηνιαίες αποδοχές και τις υπερωρίες τους ενώ μπορούν, αν το επιθυμούν, να κρατάνε οι ίδιοι τα διαβατήριά τους – διαφορετικά η εταιρεία αναλαμβάνει να τα… προσέχει για λογαριασμό τους.
Στην επιστολή αναφέρονταν επίσης ότι οι εργάτες από το Νεπάλ που ήθελαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, μετά τον καταστροφικό σεισμό, έλαβαν ειδικές άδειες από την εταιρεία. (σημ: Μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές καμία άλλη ελληνική κατασκευαστική δεν είχε απαντήσει στα ερωτήματα της βρετανικής οργάνωσης).
Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και αν οι Έλληνες εργολάβοι αποφάσιζαν να προσφέρουν συνθήκες ουτοπικού σοσιαλισμού για τους εργάτες τους, είναι πρακτικά αδύνατο να το καταφέρουν σε μια χώρα που θεσμοθετεί σύγχρονες μορφές σκλαβιάς. Στις αραβικές Ντίσνειλαντ του νεοφιλελευθερισμού οι απεργίες, όπως και κάθε μορφή συνδικαλισμού, είναι παράνομες. Τα περισσότερα προβλήματα όμως προκύπτουν από το λεγόμενο kafala, το καθεστώς που ορίζει ότι κάθε εργάτης έχει έναν «χορηγό» που υπογράφει για την είσοδο του στη χώρα και αποφασίζει εάν και πότε μπορεί να αποχωρήσει.
Εννέα στους δέκα εργαζόμενους παραδίνουν από την πρώτη ημέρα τα διαβατήριά τους στους «χορηγούς» τους, χωρίς συχνά να γνωρίζουν ότι έτσι χάνουν το δικαίωμα να φύγουν από τη χώρα, να αλλάξουν εργοδότη ή ακόμη και να απευθυνθούν στις αρχές καταγγέλλοντας τα αφεντικά τους.
Με τον τρόπο αυτό η εργασία χωρίς κανένα ρεπό, οι απλήρωτες υπερωρίες ή ακόμη και ο βίαιος εγκλεισμός σε κλειδωμένα δωμάτια γίνεται συχνά ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Ακόμη όμως και υπό «φυσιολογικές» συνθήκες, οι μισθοί που προσφέρονται σε ανθρώπους που δουλεύουν για δέκα και δώδεκα ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο του Περσικού Κόλπου αποτελούν τον ορισμό της μισθωτής σκλαβιάς. Σε μια από τις εταιρείες προσλήψεων, που κατά δήλωσή του χρησιμοποιεί και ο ΑΚΤΩΡ, ο μισθός ανειδίκευτου εργάτη ξεκινούσε από τα 200 ευρώ ενώ σε άλλες περιπτώσεις το μεροκάματο δεν ξεπερνά τα 6 ευρώ.
Δεν είναι φυσικά τυχαίο ότι χώρες όπως το Κατάρ και το Ντουμπάι παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια από τους «αυλικούς» της ελληνικής οικονομικής ελίτ ως το απόλυτο επιχειρηματικό πρότυπο που θα πρέπει να επιβληθεί και στην Ελλάδα. «Υπόδειγμα ανάπτυξης και πολυπολιτισμικής συνύπαρξης» χαρακτήριζε πριν από μερικά χρόνια ο Νίκος Δήμου το σύγχρονο δουλοκτητικό σύστημα των εμιράτων. Και έκτοτε η αφρόκρεμα της ελληνικής διανόησης ξεχύθηκε στις ναυαρχίδες του ελληνικού Τύπου και στα Free Press φωνάζοντας… και στα δικά μας.
Περιοδικό UNFOLLOW Ιούνιος 2015
