Η θεωρητική και ιδεολογική αναδιοργάνωση του παγκόσµιου κοµ-
µουνιστικού κινήµατος σε µαρξιστική-λενινιστική βάση απαιτεί να συ-
νεχιστεί η εµβάθυνση στη µελέτη της σοσιαλιστικής οικοδόµησης τον
20ό αιώνα και να αναλυθούν επιστηµονικά οι αιτίες της νίκης της καπι-
ταλιστικής αντεπανάστασης στην ΕΣΣ∆ και στις υπόλοιπες σοσιαλι-
στικές χώρες της Ευρώπης.
Η καπιταλιστική παλινόρθωση είχε εσωτερικά και εξωτερικά αίτια.
Ωστόσο, εξετάζοντας τα εξωτερικά αίτια, οι αναλύσεις τείνουν να
εστιάζουν στη µελέτη των διαφόρων πτυχών της επίθεσης ενάντια στον
σοσιαλισµό που εξαπέλυσαν οι ιµπεριαλιστικές δυνάµεις σε πολιτικό,
στρατιωτικό, οικονοµικό, ιδεολογικό και ψυχολογικό επίπεδο.
Οι εξωτερικοί παράγοντες ήταν αποφασιστικής σηµασίας και επιβε-
βαίωσαν ότι η αντιπαράθεση ανάµεσα στο ιµπεριαλιστικό και σοσιαλι-
στικό στρατόπεδο ήταν γνήσια έκφραση της ταξικής πάλης σε διεθνές
επίπεδο
1
. Ωστόσο πρέπει να βαθύνει η µελέτη των τάσεων εκείνων,
όπως ο ευρωκοµµουνισµός, που συνέβαλαν στην αποδυνάµωση της σο-
σιαλιστικής εξουσίας, που έδρασαν στους κόλπους του εργατικού κι-
νήµατος και του ίδιου του διεθνούς κοµµουνιστικού κινήµατος, αλλη-
- 133 -
Ο Ραούλ Μαρτίνεθ Τουρέρο είναι µέλος της ΚΕ του ΚΚ των Λαών της Ισπανίας.
1. ∆ιακήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚ των Λαών της Ισπανίας για τα 90 χρόνια
από τη Μεγάλη Σοσιαλιστική Οκτωβριανή Επανάσταση, 7η Ολοµέλεια της ΚΕ, 6-7
Οκτώβρη 2007.
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 133λεπιδρώντας πολλές φορές µε οπορτουνιστικές πολιτικές κοµµουνιστι-
κών και εργατικών κοµµάτων που βρίσκονταν στην εξουσία.
Τα ιµπεριαλιστικά ιδεολογικά κέντρα βοήθησαν και διέδωσαν πλατιά
τις θέσεις του ευρωκοµµουνισµού απέναντι στη γραµµή που αποκα-
λούσαν περιφρονητικά «ορθόδοξη» ή «φιλοσοβιετική». Ο ευρωκοµ-
µουνισµός, που αντιπροσωπεύεται κύρια από τα κόµµατα της Ιταλίας,
της Γαλλίας και της Ισπανίας, οφείλει το όνοµά του στα καπιταλιστικά
ειδησεογραφικά πρακτορεία, που µε αυτή την ονοµασία αναφέρονταν
στις οργανώσεις που υποστήριζαν από κοινού µια σειρά απόψεων:
• Την αντίθεση στην ύπαρξη οργανωµένου διεθνούς κοµµουνιστικού
κινήµατος, υποστηρίζοντας τη θέση του λεγόµενου «πολυκεντρισµού»
απέναντι στην εµπειρία της Κοµµουνιστικής∆ιεθνούς(Κοµιντέρν) και
του Γραφείου Πληροφοριών των Κοµµουνιστικών και Εργατικών Κοµ-
µάτων (Κοµινφόρµ).
•Την αντίθεση στη «δικτατορία του προλεταριάτου», έναντι της οποί-
ας υπερασπίζονταν την ύπαρξη πολλαπλών δρόµων προς το σοσιαλι-
σµό και κύρια την κοινοβουλευτική οδό, σε συνεργασία µε σοσιαλδη-
µοκρατικές και χριστιανοδηµοκρατικές δυνάµεις που αποδέχονταν τον
πολυκοµµατισµό στο αστικοδηµοκρατικό πλαίσιο.
• Την αντικατάσταση της θέσης του «προλεταριακού διεθνισµού», ο
οποίος ταυτίστηκε µε την άνευ όρων υπεράσπιση της Σοβιετικής Ενω-
σης και της πολιτικής γραµµής του ΚΚΣΕ, µε τη «διεθνιστική αλλη-
λεγγύη» ή το «νέο διεθνισµό».
• Την αποδοχή του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότη-
τας, υπό το κάλεσµα για την υπεράσπιση των κοινωνικών δικαιωµάτων
και τη συµµετοχή των εργατών στο σχεδιασµό.
• Τη συνεχή και ανοιχτή κριτική στην ΕΣΣ∆ και στις σοσιαλιστικές
χώρες, από τη σκοπιά της αστικής αντίληψης για τα ανθρώπινα δικαιώ-
µατα και τις ατοµικές ελευθερίες.
• Την αναθεώρηση, σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό, της θεωρίας
του «κόµµατος νέου τύπου» που εισήγαγε ο Λένιν.
Ο ευρωκοµµουνισµός επηρέασε κοµµουνιστικά και εργατικά κόµµα-
τα από διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη, ορισµένα από αυτά µάλιστα
κόµµατα εξουσίας και -όπως και άλλα οπορτουνιστικά ρεύµατα στη
διάρκεια τηςιστορίας- είχε σαφή διεθνή προσανατολισµό, παρότι η κυ-
ρίαρχη άποψη είναι ότι αποτελούσε φαινόµενο που εξειδίκευε στις εθνι-
- 134 -
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 134κές ιδιαιτερότητες και συνθήκες. Σχετικά µε αυτό ο Ενρίκο Μπερλινγ-
κουέρ, Γενικός Γραµµατέας του ΚΚ Ιταλίας, έλεγε:
«Προφανώς δεν είµαστε εµείς που διαµορφώσαµε αυτό τον όρο, αλλά
το γεγονός ότι κυκλοφορείευρέως δείχνει σετι βαθµό φιλοδοξούν οι χώ-
ρες της ∆υτικής Ευρώπης να δουν να επιβεβαιώνονται και να προ-
ωθούνται λύσεις νέου τύπου όσον αφορά την αλλαγή της κοινωνίας µε σο-
σιαλιστικό περιεχόµενο».
Και ο Γενικός Γραµµατέας του ΚΚ Ισπανίας, Σαντιάγκο Καρίγιο, προ-
σέθετε:
«…δεν υπάρχει ευρωκοµµουνισµός, δεδοµένου ότι αυτή η ονοµασία
δεν µπορεί να συµπεριλάβει ορισµένα κοµµουνιστικά κόµµατα εκτός Ευ-
ρώπης, όπως το Γιαπωνέζικο Κοµµουνιστικό Κόµµα»
2
.
Παρά τις αντιφάσεις που χαρακτήριζαν τη ζωή του Καρίγιο και παρά
το γεγονός ότι µερικούς µήνες αφότου αρνήθηκε την ύπαρξη του «ευ-
ρωκοµµουνισµού» εκδόθηκε το βιβλίο του µε τίτλο «Ευρωκοµµουνι-
σµός και Κράτος», σε ένα πράγµα είχε δίκιο: το φαινόµενο αυτό δεν πε-
ριοριζόταν στη∆υτική Ευρώπη.
Οι βάσεις για τη γέννηση αυτού του αναθεωρητικού ρεύµατος είχαν
τεθεί πολύ πριν παρουσιαστεί ο ευρωκοµµουνισµός στην κοινωνία από
τον Καρίγιο, τον Μπερλινγκουέρ και το Μαρσαί.
Μετά τοΒ΄ Παγκόσµιο Πόλεµο ξεκινάει µια δύσκολη περίοδος για το
παγκόσµιο επαναστατικό κίνηµα. Στην καταστροφή που προκάλεσε η
γερµανική εισβολή στην ΕΣΣ∆ και στις προσπάθειες που καταβλήθη-
καν για την ανοικοδόµησή της, προστίθεται -και σε πολιτικό επίπεδο- η
απώλεια χιλιάδων κοµµουνιστών στελεχών που έπεσαν στον αγώνα
ενάντια στο ναζισµό-φασισµό, κάτι το οποίο επηρέασε αποφασιστικά
το ΚΚΣΕ, καθώς και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κοµµουνιστικά κόµµατα.
Οι καπιταλιστικές δυνάµεις, µε επικεφαλής τις ΗΠΑπου δεν υπέστη-
- 135 -
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
2. «DOCUMENTATION FRANÇAISE: Πολιτικά και κοινωνικά προβλήµατα», Παρίσι,
1976, τ. 293, σελ. 25 και 27.
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 135σαν τον πόλεµο στα εδάφη τους και που µετατράπηκαν στο πιο ισχυρό
κράτος στο ιµπεριαλιστικό στρατόπεδο, πυροδότησαν αµέσως το λεγό-
µενο «Ψυχρό Πόλεµο» και την κούρσα των εξοπλισµών, βάζοντας σε
εφαρµογή µια σειρά από µέτρα προσανατολισµένα να υπονοµεύσουν
τη σοσιαλιστική εξουσία.
Η εσωτερική αντεπανάσταση ποτέ δεν παραιτήθηκε από την προ-
σπάθεια να ηττηθεί η εργατική εξουσία.Με την ιµπεριαλιστική βοήθεια
οργανώθηκε αντεπαναστατική δράση στην Οµοσπονδιακή∆ηµοκρατία
της Γιουγκοσλαβίας (1947-48), στη Γερµανική Λαϊκή∆ηµοκρατία και
στην Πολωνία (1953) και την Ουγγαρία (φθινόπωρο του 1956).
Η ταξική πάλη συνεχιζόταν, βάθαινε υπό νέες συνθήκες, το ιµπερια-
λιστικό σύστηµα έδειχνε σηµάδια δύναµης και την ικανότητά του να
αναδιοργανώνεται, δηµιουργώντας διεθνείς οργανώσεις, σε µια προ-
σπάθεια να µετριαστούν οι αντιθέσεις του και να αυξηθεί η πίεση προς
το σοσιαλιστικό µπλοκ (ΝΑΤΟ,∆ΝΤ, Παγκόσµια Τράπεζα κλπ.)
Στο εσωτερικό του ΚΚΣΕ ξεκίνησαν σηµαντικές συζητήσεις σχετικά
µε την οικοδόµηση του σοσιαλισµού σε µεταπολεµικές συνθήκες, ιδι-
αίτερα όσον αφορά τους οικονοµικούς νόµους που διέπουν το σοσιαλι-
σµό και το χαρακτήρα του. Η ηγεσία του ΚΚΣΕ παίρνει ενεργά µέρος
στις συζητήσεις αυτές. Ο Στάλιν καταπολέµησε ανοιχτά τις οπορτουνι-
στικές θέσεις στη διαπάλη που προέκυψε σχετικά µε το σχέδιο για το
Εγχειρίδιο Πολιτικής Οικονοµίας
3
.
Μετά το θάνατο του Στάλιν, στις 5 Μάρτη 1953, συνεχίζεται η δια-
πάλη στο εσωτερικό του κόµµατος και εντείνεται η προετοιµασία και οι
συζητήσεις για το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ που πραγµατοποιήθηκε το
Φλεβάρη του 1956. Το οπορτουνιστικό µπλοκ µε επικεφαλής το Ν. Σ.
Χρουστσιόφ άνοιξε τις πύλες στη θέση της ύπαρξης πολλαπλών µορφών
µετάβασης στο σοσιαλισµό, αναθεωρώντας τη µαρξιστική θεωρία σχετι-
κά µε τον ταξικό χαρακτήρα του Κράτους και τη λενινιστική θεωρία για
την επανάσταση. Η έκθεση της ΚΕ του ΚΚΣΕ για το 20ό Συνέδριο, που
παρουσιάστηκε από το Χρουστσιόφ, ανέφερε:
«…προκύπτει το ζήτηµα της πιθανότητας να ακολουθηθεί ο κοινοβου-
λευτικός δρόµος για τη µετάβαση στο σοσιαλισµό.
- 136 -
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
3. Ι. Β. Στάλιν: «Οικονοµικά προβλήµατα του σοσιαλισµού στην ΕΣΣ∆», «Απαντα», τ.
15, εκδ. «Vanguardia Obrera», Ισπανία 1984.
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 136[…] η εργατική τάξη, συσπειρώνοντας δίπλα της τους εργάτες γης,τους
διανοούµενους, όλες τις πατριωτικές δυνάµεις […] µπορεί να νικήσειτις
αντιδραστικές, αντιλαϊκές δυνάµεις, να κατακτήσει µια σταθερή πλει-
οψηφία στο κοινοβούλιο και να το µετατρέψει από όργανο της αστικής
δηµοκρατίας σε όργανο της πραγµατικής λαϊκής βούλησης. Σε αυτή την
περίπτωση, αυτός ο θεσµός, που είναι παραδοσιακός για πολλές καπιτα-
λιστικές χώρες µε υψηλή ανάπτυξη, µπορεί να µετατραπεί σε όργανο γνή-
σιας δηµοκρατίας, της δηµοκρατίας των εργατών»
4
.
Στην οµιλία του Μ. Α. Σουσλόφ στις 16 Φλεβάρη ανέφερε:
«Στις ίδιες τις καπιταλιστικές χώρες… η εργατική τάξη και οι πολιτικοί
της υποστηρικτές έχουν πλήρη δυνατότητα να συσπειρώσουν γύρω τους
στο πλαίσιο µιας ενιαίας δηµοκρατικής πλατφόρµας τη συντριπτική πλει-
οψηφία του έθνους, τους αγρότες, τους µικροαστούς, τους διανοούµε-
νους, ακόµα και πατριωτικά στρώµατα της αστικής τάξης,το οποίο θα δι-
ευκολύνει αναµφίβολα τη νίκη της εργατικής τάξης»
5
.
Σε καµία χώρα δεν πραγµατοποιήθηκε ειρηνικό πέρασµα στο σοσια-
λισµό µέσω της κοινοβουλευτικής οδού. Ωστόσο, η υποκειµενικότητα
αυτής της θέσης και οι επιπτώσεις της στη στρατηγική ορισµένων κοµ-
µουνιστικών κοµµάτων έγιναν άµεσα εµφανείς.
Στην τοποθέτησή του στο 20ό Συνέδριο ο Α. Ι. Μικογιάν αντιλαµβά-
νεται καθαρά ότι η θέση για ειρηνικό και σταδιακό πέρασµα στο σο-
σιαλισµό πλησιάζει επικίνδυνα τις θέσεις της σοσιαλδηµοκρατίας και
το αιτιολογεί ως εξής:
«Είναιγνωστό ότι σε µερικές περιπτώσεις ορισµένα σοσιαλιστικά κόµ-
µατα πέτυχαν κοινοβουλευτική πλειοψηφία και ότι σε µια σειρά χώρες
υπήρξαν και υπάρχουν ακόµα και σοσιαλιστικές κυβερνήσεις. Αλλά και
σε αυτές τις περιπτώσεις περιορίζονται στο να κάνουν µικρές παραχωρή-
σεις στους εργάτες χωρίς να οικοδοµήσουν σοσιαλισµό. Χρειάζεται η δι-
εύθυνση του κράτους να περάσει στα χέρια της εργατικής τάξης, να είναι
η εργατική τάξη προετοιµασµένη όχι µόνο όσον αφορά την οργάνωση, αλ-
λά και σε πολιτικό και θεωρητικό επίπεδο για να παλέψειγια το σοσιαλι-
σµό, να µην ικανοποιείται µε µερικά ψίχουλα από το καπιταλιστικό τρα-
- 137 -
4. «20ό Συνέδριο του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Σοβιετικής Ενωσης». Εκδόθηκε στα
ισπανικά από το Γαλλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα, σελ. 40-43.
5. Ο.π. σελ. 243.
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 137πέζι, αλλά αντικειµενικά η πλειοψηφία να πάρει την εξουσία και να εξα-
λείψει την ατοµική ιδιοκτησία στα βασικά µέσα παραγωγής»
6
.
Ο µαρξισµός-λενινισµός και οι διαφορές του µε τη σοσιαλδηµοκρα-
τία περιορίζονται εποµένως στο ζήτηµα της βούλησης: οι σοσιαλιστές
δε θέλουν, εµείς θέλουµε. Ο µαρξισµός έγινε σκόνη, η λενινιστική θε-
ωρία για το κράτος θάφτηκε και τη θέση της πήρε ο πιο χυδαίος ρεφορ-
µισµός και η πλήρης παραποίηση του µαρξισµού.
Η θέση που προβάλλεται και στην οποία εντάχθηκαν οπορτουνιστι-
κές προσεγγίσεις όσον αφορά θέµατα οικονοµίας, οργάνωσης του κρά-
τους και εξωτερικά ζητήµατα, ολοκληρώθηκε µε τη γνωστή Μυστική
Εκθεση του Χρουστσιόφ που εκφωνήθηκε απρόσµενα στο Συνέδριο, κα-
ταστρατηγώντας τις αρχές της συλλογικής καθοδήγησης που έλεγαν ότι
ήθελε να επαναφέρει.
Μετά το 20ό Συνέδριο και αφού εκφωνήθηκε η «Μυστική» Εκθεση,
ξεκινάει µια διαδικασία γνωστή ως «αποσταλινοποίηση», που έγινε
αποδεκτή µε ανακούφιση και χωρίς αντιδράσεις από διάφορα κόµµατα
της ∆υτικής Ευρώπης, µε επικεφαλής το Ιταλικό Κοµµουνιστικό Κόµ-
µα.
Στις 8-14 ∆εκέµβρη 1956, δέκα µήνες µετά το 20ό Συνέδριο του
ΚΚΣΕ, πραγµατοποιείται στη Ρώµη το 8ο Συνέδριο του Ιταλικού Κοµ-
µουνιστικού Κόµµατος, το οποίο επικύρωσε κατόπιν πρότασης του
Παλµίρο Τολιάτι, το λεγόµενο «ιταλικό δρόµο προς το σοσιαλισµό». Η
στρατηγική που ακολούθησε ενέµεινε στην εµβάθυνση των ελευθεριών
για να επιτευχθεί η οικονοµική και κοινωνική δηµοκρατία. Προκύπτει
έτσι η αντίληψη της «προοδευτικής δηµοκρατίας» ή της «αντιµονοπω-
λιακής δηµοκρατίας» που στην κορύφωση της ανάπτυξής της θα επι-
τρέπει στη συνέχεια τη µετάβαση στο σοσιαλισµό.
Ο Τολιάτι, µπαίνοντας επικεφαλής των ευρωπαίων ηγετών των απο-
καλούµενων «ανανεωτών», καταλήγει να επιβεβαιώσει στο γνωστό έρ-
γο του «∆ιαθήκη της Γιάλτας» ότι:
«Γενικά,έχουµε ως αφετηρία και πεποίθηση ότι πρέπει να ξεκινάµετην
επεξεργασία της πολιτικής µας από τις θέσεις του 20ού Συνεδρίου
7
. Αλλά
- 138 -
6. «20ό Συνέδριο του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Σοβιετικής Ενωσης». Εκδόθηκε στα
ισπανικά από το Γαλλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα, σελ. 279.
7. Αναφέρεται στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ.
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 138σήµερα αυτές οι θέσεις χρειάζεται να βαθύνουν και να εξελιχθούν. Για
παράδειγµα,ένας βαθύτερος προβληµατισµός για την πιθανότητα ενός ει-
ρηνικού δρόµου πρόσβασης στο σοσιαλισµό µας οδηγεί στο να θέσουµε
συγκεκριµένα τι αντιλαµβανόµαστε ως δηµοκρατία σεένα αστικό κράτος,
µε ποιο τρόπο µπορούν να επεκταθούν τα όρια της ελευθερίας καιτων δη-
µοκρατικών θεσµών και ποιες µορφές είναι πιο αποτελεσµατικές για τη
συµµετοχή των εργαζόµενων µαζών στην οικονοµική και πολιτική ζωή.
Προκύπτει λοιπόν η πιθανότητα να κατακτηθούν θέσεις εξουσίας από την
εργατική τάξη, στο πλαίσιο ενός κράτους που δεν θα έχει αλλάξει η ταξι-
κή του φύση κι εποµένως το αν είναι δυνατή η πάλη για έναν προοδευτι-
κό µετασχηµατισµό στο πλαίσιο αυτό»
8
.
Οταν διάφορα κόµµατα αρχίζουν να παίρνουν τέτοιες θέσεις, χειρο-
τερεύει η επίθεση ενάντια στις σοσιαλιστικές χώρες και κυρίως ενάντια
στη Σοβιετική Ενωση. Η πρώτη µεγάλη ρωγµή στο ευρωπαϊκό κοµ-
µουνιστικό κίνηµα που δηµοσιοποιήθηκε έγινε µετά τη διεθνιστική πα-
ρέµβαση των χωρών του Συµφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβα-
κία, τον Αύγουστο του 1968. Το Ιταλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα, το
Κοµµουνιστικό Κόµµα Ισπανίας και το Ρουµάνικο Κοµµουνιστικό
Κόµµα καταδικάζουν δηµόσια την παρέµβαση.
Ο αντισοβιετισµός ενσωµατώνεται στην πολιτική γραµµή των κοµµά-
των που αγκαλιάζουν τον «ευρωκοµµουνισµό» και αποτελεί ένα από τα
κυριότερα χαρακτηριστικά τους. Οποιαδήποτε δικαιολογία είναι καλή,
εφόσον τους διαφοροποιεί από την ΕΣΣ∆, τους παρουσιάζει µπροστά
στην κοινή γνώµη σαν διαφοροποιηµένη επιλογή από τον κύριο προµα-
χώνα της διεθνούς εργατικής τάξης, παρότι οι αντισοβιετικές κριτικές
συµπίπτουν ανοιχτά µε την ιµπεριαλιστική προπαγάνδα και συµβάλλουν
αντικειµενικά στην αποδυνάµωση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.
Ο ιταλικός δρόµος αποκτά ένα νέο στάδιο µε την αντίληψη του «ιστο-
ρικού συµβιβασµού» που διαµόρφωσε ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ.Αντι-
λαµβάνεται το δρόµο προς το σοσιαλισµό στη βάση µιας πλατιάς πολυ-
κοµµατικής συµµαχίας κάτι το οποίο στην πράξη για τα ΚΚ συνιστά εγ-
κατάλειψη του ηγετικού τους ρόλου, του ρόλου τους ως πρωτοπορία. Ο
- 139 -
8. Η «∆ιαθήκη της Γιάλτας», που εκδόθηκε µετά το θάνατο του Τολιάτι, εκπονήθηκε για
να πραγµατοποιηθεί µια σειρά συζητήσεων µετους σοβιετικούς ηγέτες. Εκεί αναπτύσ-
σεται και η ιδέα του «πολυκεντρισµού» στο διεθνές κοµµουνιστικό κίνηµα.
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 139λεγόµενος «δηµοκρατικός σοσιαλισµός» ή «σοσιαλισµός µε ελευθερία»
παίρνει την τελική του µορφή του σε ανοιχτή αντιπαράθεση µε τη δικτα-
τορία του προλεταριάτου. Τα ευρωκοµµουνιστικά κόµµατα υιοθετούν τις
αστικές λεγόµενες «επίσηµες ελευθερίες» και υποστηρίζουν την πιθανό-
τητα εµβάθυνσης της αστικής δηµοκρατίας, την οποία έπαψαν να απο-
καλούν µε αυτό τον τρόπο, για να φτάσουν στο σοσιαλισµό, εγκαταλεί-
ποντας την κοινωνική επανάσταση καιτην επαναστατική εξουσία της ερ-
γατικής τάξης.
Σε αυτή την προοπτική, το 1975, το Ιταλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα
και το Κοµµουνιστικό Κόµµα Ισπανίας προέβησαν σε κοινή ανακοίνω-
ση σχετικά µε το µοντέλο µετάβασης στο σοσιαλισµό µε «ειρήνη και
ελευθερία». Αυτά ήταν τα προλεγόµενα της Συνδιάσκεψης των Κοµ-
µουνιστικών και Εργατικών Κοµµάτων της Ευρώπης που πραγµατο-
ποιήθηκε στοΑνατολικόΒερολίνο στις 29-30 Ιούνη του 1976, της οποί-
ας τα αποτελέσµατα είχαν παγκόσµια απήχηση. Τα κόµµατα της Ιτα-
λίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας που στηρίζονταν σε µεγαλύτερο ή
µικρότερο βαθµό από την παρέµβαση ορισµένων κοµµάτων εξουσίας-
όπως το γιουγκοσλαβικό- παρουσίασαν ανοιχτά σε ενιαίο µέτωπο την
ευρωκοµµουνιστική πλατφόρµα.
Το Ιταλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα υποστήριζε ανοιχτά το διαµελισµό
του διεθνούς κοµµουνιστικού κινήµατος, λέγοντας σχετικά µε τη Συν-
διάσκεψη του Βερολίνου:
«…σε αυτή επιβεβαιώθηκαν σθεναρά οι αρχές της αυτονοµίας που σή-
µερα καθορίζουν τις σχέσεις συνεργασίας ανάµεσα στα κοµµουνιστικά
κόµµατα […]
Η επιτυχία αυτής της πολιτικής ειρήνης και συνύπαρξης στην Ευρώπη
αποτελεί προϋπόθεση για δηµοκρατική καιειρηνική πορεία του λαού της
Ιταλίας για µετασχηµατισµούς σοσιαλιστικού τύπου σε βάθος»
9
.
- 140 -
9. Εφηµερίδα «L’Unitá» (πολιτικό όργανο του Ιταλικού Κοµµουνιστικού Κόµµατος), 4
Ιούλη 1976.
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 140Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ δήλωνε:
«…η Συνδιάσκεψή µας δεν είναι συνδιάσκεψη µιας διεθνούς κοµµου-
νιστικής οργάνωσης, που δεν υπάρχει και δεν µπορεί να υπάρξει σε οποι-
αδήποτε µορφή, ούτε σε διεθνές επίπεδο ούτε σε ευρωπαϊκό…».
Από πλευράς του το Γαλλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα συνέχιζε να υπο-
στηρίζει τη λεγόµενη δηµοκρατική οδό και τις εθνικές ιδιαιτερότητες:
«…το κόµµα µας έθεσε στη Συνδιάσκεψη τις κεντρικές ιδέες του 22ου
Συνεδρίου και συγκεκριµένα το δηµοκρατικό δρόµο προς το σοσιαλισµό,
που λαµβάνει υπόψη τις εθνικές ιδιαιτερότητες της Γαλλίας και στον
οποίο καλεί τους εργάτες, το λαό µας»
10
.
Μετά την Ολοµέλεια της Κεντρικής Επιτροπής, που πραγµατοποι-
ήθηκε στη Ρώµη στις 28-29 Ιούλη του 1976, το Κοµµουνιστικό Κόµµα
της Ισπανίας έδωσε σε συνέντευξη τύπου µια πλήρη έκθεση των ανα-
θεωρητικών αυτών απόψεων:
«Οι συνθήκες που βιώνουν τα διάφορα κοµµουνιστικά κόµµατα,τα χα-
ρακτηριστικά τους, η ίδια η ιστορία του κάθε κόµµατος και του λαού του,
διαφέρουν σε τέτοιο βαθµό ώστε αυτή η διαφορετικότητα να αποτελεί το
καθοριστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τις αµοιβαίες σχέσεις […]
Αυτή η διαφορετικότητα στις καταστάσεις περιορίζει τα θέµατα στα
οποία µπορεί να υπάρξει ενιαίο κριτήριο, όπως έχει διαπιστωθεί στη
διάρκεια αυτών των δύο χρόνων προετοιµασίας.
Υπάρχει όµως κάτι πιο βαθύ. Αυτή η διαφορετικότητα των καταστάσε-
ων προέρχεται λογικά από βαθιά διαφορετικές αντιλήψεις, κυρίως σε µια
σειρά σηµαντικά θέµατα όσον αφορά την αντίληψη για το σοσιαλισµό,
πολλά σύγχρονα προβλήµατα, πολλά ιδεολογικά ζητήµατα, την πολιτική
δηµοκρατία […]
Επίσης, στο Βερολίνο κατέστη σαφές ότι στην Ευρώπη υπάρχει µια οµά-
δα κοµµουνιστικών κοµµάτων που η πολιτική τους γραµµή, οι αναλύσεις
τους, η αντίληψή τους για το σοσιαλισµό συµπίπτουν σε µεγάλο βαθµό […]
Αυτά τα κόµµατα παλεύουν για το δηµοκρατικό δρόµο προς το σοσια-
λισµό καιγια ένα σοσιαλισµό µε δηµοκρατία, µε πλήρη άσκηση των ατο-
µικών δικαιωµάτων, µε πολυκοµµατισµό, µε σεβασµό στην εναλλαγή
στην εξουσία σύµφωνα µε τη βούληση του λαού µέσω της καθολικής ψη-
- 141 -
10. Εφηµερίδα «L’Humanité» (πολιτικό όργανο του Γαλλικού Κοµµουνιστικού Κόµµα-
τος), 8 Ιούλη 1976.
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 141φοφορίας. Το σύνολο αυτών των κοµµάτων αγωνίζονται για ένα σοσια-
λισµό όπου θα υπάρχει απόλυτος σεβασµός της ελευθερίας της συνείδη-
σης καιτων θρησκευτικών πρακτικών,της ελευθερίας της έκφρασης,του
συνέρχεσθαι, της επιστηµονικής, λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής ελευ-
θερίας,του δικαιώµατος στην απεργία,για ένα σοσιαλισµό όπου το Κρά-
τος δε θα έχει επίσηµη ιδεολογία»
11
.
Ο «ευρωκοµµουνισµός» εκδηλώθηκε ανοιχτά ως δεξιό αναθεωρητι-
κό ρεύµα, υιοθετώντας πλήρως τα δόγµατα του ιµπεριαλισµού γύρω
από τις πιο ποικίλες πολιτικές πτυχές: δηµοκρατία, ελευθερίες, θρη-
σκεία κλπ. Στο πλαίσιο της υπεράσπισης των πολιτικών ελευθεριών και
της αστικής δηµοκρατίας, ιδιαίτερα του πολυκοµµατισµού και της κα-
θολικής ψηφοφορίας, έθαψαν την πάλη των τάξεων και αρνήθηκαν το
ρόλο της ταξικής κυριαρχίας του Κράτους. Ασκησαν διαρκή και διευ-
ρυνόµενη επιθετική πολιτική στις σοσιαλιστικές χώρες, προσπάθησαν
να δυναµιτίσουν µε όλα τα µέσα που είχαν στη διάθεσή τους το συντο-
νισµό και την ανάπτυξη του διεθνούς κοµµουνιστικού κινήµατος και
µετατράπηκαν -στο όνοµα των εθνικών ιδιαιτεροτήτων και του δηµο-
κρατικού σοσιαλισµού- σε εκφραστές της αντικοµµουνιστικής στρατη-
γικής των ιµπεριαλιστικών δυνάµεων.
Στην πάλη τους ενάντια στον µαρξισµό-λενινισµό αναβίωσαν τη θέ-
ση του Κάουτσκι ότι «η αντίθεση ανάµεσα στις δύο σοσιαλιστικές κα-
τευθύνσεις» (δηλαδή, τους µπολσεβίκους και τους µη µπολσεβίκους) εί-
ναι «η αντίθεση ανάµεσα σε δυο ριζικά διαφορετικές µεθόδους: τη δηµο-
κρατική και τη δικτατορική»
12
και, όπως αυτός, προσπάθησαν να µετα-
τρέψουν ξανά το Μαρξ σε κοινό φιλελεύθερο.
Επιτέθηκαν µε µανία στο λενινιστικό συλλογισµό ότι µαρξιστής εί-
ναι µόνο εκείνος που επεκτείνει την αναγνώριση της πάλης των τάξε-
ων ως την αναγνώριση της δικτατορίας του προλεταριάτου και ότι το
πρόβληµα της δικτατορίας του προλεταριάτου είναι το πρόβληµα της
στάσης του προλεταριακού κράτους απέναντι στο αστικό κράτος, της
προλεταριακής δηµοκρατίας απέναντι στην αστική δηµοκρατία.
Ως αναθεωρητικό ρεύµα ο «ευρωκοµµουνισµός» εµφανίστηκεως συ-
- 142 -
11. «Η Ευρώπη και οι κοµµουνιστές», εκδ. «Progreso», 1977, σελ. 294-297.
12. Β. Ι. Λένιν: «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι», εκδ. «Σύγ-
χρονη Εποχή», σελ. 11.
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 142νέχεια της ιδεολογικής πάλης της αστικής τάξης ενάντια στις επανα-
στατικέςιδέες, στη βάση της επίσηµης αναγνώρισης του µαρξισµού και
όπως έκαναν και µε τον Κάουτσκι σχετικά µε τη θεωρία του Κράτους,
επανέφεραν για την καταπολέµησή τους τον ίδιο τονΜπερνστάιν, υψώ-
νοντας ξανά τη σηµαία ότι «ο τελικός σκοπός δεν είναι τίποτα, η κίνη-
ση είναι το παν», ότι δηλαδή «η σοσιαλιστική επανάσταση δεν είναι τί-
ποτα, οι µεταρρυθµίσεις είναι τα πάντα». Ετσι έβαλαν φρένο σε κάθε
επαναστατική απόπειρα στο όνοµα µια πλατιάς συµµαχίας µε σοσιαλ-
δηµοκράτες και χριστιανοδηµοκράτες που θα κέρδιζε την κοινοβου-
λευτική πλειοψηφία, ώστε µέσα από µεταρρυθµίσεις, κάποια µέρα, θα
έφτανε στο σοσιαλισµό, χρησιµοποιώντας ως όπλο το µηχανισµό του
αστικού κράτους, ακόµα και σε συµµαχία µε την ίδια την εθνική αστι-
κή τάξη στο πλαίσιο ενός αντιµονοπωλιακού µετώπου.
Και καθώς δε θα µπορούσε να γίνει διαφορετικά, λαµβάνοντας υπό-
ψη την οργανική σχέση που σύµφωνα µε τα λόγια του Λένιν, υπάρχει
ανάµεσα στα οργανωτικά ζητήµατα και στις προγραµµατικές αντιλή-
ψεις του αναθεωρητισµού, στην πολιτική και στην τακτική του, προ-
σπάθησαν να καταστρέψουν το λενινιστικό χαρακτήρα των αντίστοι-
χων κοµµάτων και τα κοµµουνιστικά χαρακτηριστικά των µελών τους.
13
Μετά την ήττα που υπέστη στον εθνικό επαναστατικό πόλεµο ενάν-
τια στο φασισµό (1936-39), η πολιτική ηγεσία του ΚΚ Ισπανίας δεν
προέβη σε αυστηρή ανάλυση των αιτιών της ήττας και του ρόλου του
Κόµµατος στην τελική φάση του πολέµου. Η ηγεσία του Κόµµατος, δια-
σκορπισµένη σε διάφορες χώρες και µε το σύντροφο Χοσέ Ντίαθ
14
σο-
- 143 -
13. Στην περίπτωση του ΚΚ Ισπανίας, η Ολοµέλεια της ΚΕ που συνεδρίασε στη Ρώµη το
1976 τροποποίησε τη δοµή του Κόµµατος, αντικαθιστώντας τους πυρήνες µε εδαφι-
κές οργανώσεις, κατά τα πρότυπα της σοσιαλδηµοκρατίας, στο πλαίσιο της προετοι-
µασίας για τις επερχόµενες τότε εκλογές.
14. Γενικός Γραµµατέας του ΚΚ Ισπανίας από το 4ο Συνέδριο που πραγµατοποιήθηκε
στη Σεβίλλη το 1932.
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 143βαρά άρρωστο, δεν µπόρεσε να διαµορφώσει µια στρατηγική που θα
επέτρεπε να συνεχιστεί η αντιφασιστική πάλη µέχρι την έναρξη του Β΄
Παγκοσµίου Πολέµου. ∆εν υπήρχε κανένα εναλλακτικό σχέδιο, πόσο
µάλλον µια πρόβλεψη που να επιτρέπει να συνεχιστεί οργανωµένα ο
αγώνας στην παρανοµία.
Από το 1932 έως το 1954 δεν πραγµατοποιήθηκε κανένα Συνέδριο
του ΚΚ Ισπανίας
15
, κάτι το οποίο επέτρεψε να υπάρξει µια σταθερή και
σταδιακή εξασθένηση των λενινιστικών αρχών της συλλογικής ηγεσίας
και ιδανικό σκηνικό για διάφορους χειρισµούς. Αυτό ενισχύθηκε ακό-
µα περισσότερο από το γεγονός ότι τα µέλη του Πολιτικού Γραφείου
ζούσαν πολλά µίλια µακριά και δεν υπήρχε οργανωµένη και αποτελε-
σµατική παρουσία µιας πολιτικής ηγεσίας στο εσωτερικό της χώρας.
Παράλληλα µε τη διαµόρφωση του «ιταλικού δρόµο προς το σοσια-
λισµό», το ΚΚ Ισπανίας υιοθετεί στην Ισπανία τη γνωστή «πολιτική
εθνικής συµφιλίωσης», την ώρα που πραγµατοποιούνταν καταστροφι-
κή υποχώρηση του αντάρτικου αγώνα. Με τέτοια προηγούµενα, ξεκί-
νησε σκληρή διαπάλη στην πολιτική ηγεσία του ΚΚ Ισπανίας.
Υπό τον Καρίγιο, που ορίστηκε Γενικός Γραµµατέας στο 6ο Συνέδριο,
το οποίο πραγµατοποιήθηκε στην Πράγα από το∆εκέµβρη του 1959ως
το Γενάρη του 1960, η ηγεσία προετοίµασε τη γνωστή «δηµοκρατική
έξοδο», σχεδίασε τη λεγόµενη «συµµαχία δυνάµεων της δουλειάς και
του πολιτισµού» και προοδευτικά υπέβαλε αντισοβιετική και αναθεω-
ρητική γραµµή, εκτοπίζοντας εξέχοντα στελέχη, αποµακρύνοντας από
την ηγεσία του κόµµατος τα στελέχη που παρέµεναν πιστά στο µαρξι-
σµό-λενινισµό και εκδιώκοντας χιλιάδες έντιµους κοµµουνιστές που
µάχονταν ηρωικά στη χώρα.
Η ευρωκοµµουνιστική φράξια επικαλούνταν διαρκώς τα αποτελέ-
- 144 -
15. Το 5ο Συνέδριο του ΚΚ Ισπανίας πραγµατοποιήθηκε στην Τσεχοσλοβακία τον Απρί-
λη του 1954. Η Ντολόρες Ιµπαρρούρι, η Πασιονάρια, διαδέχτηκε ως Γενική Γραµ-
µατέας το Χοσέ Ντίαθ, ο οποίος απεβίωσετο 1942. Στο 6ο Συνέδριο, που πραγµατο-
ποιήθηκετο 1960, ο Σαντιάγκο Καρίγιο, Γενικός Γραµµατέας της Σοσιαλιστικής Νε-
ολαίας, που ενώθηκε µετην Κοµµουνιστική Νεολαία δηµιουργώντας τις Ενιαίες Σο-
σιαλιστικές Νεολαίες, αντικαθιστά την Ντολόρες Ιµπαρρούρι, η οποία ανακηρύχτη-
κε Πρόεδρος του Κόµµατος, θέση που δεν υπήρχε µέχρι τότε. Στο ίδιο Συνέδριο το
Πολιτικό Γραφείο µετονοµάστηκε σε Εκτελεστική Επιτροπή.
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 144σµατα του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, και κυρίως τη θέση που υπο-
στήριζε την ποικιλία µορφών µετάβασης στο σοσιαλισµό και την κριτι-
κή στο Στάλιν που περιέχονται στηΜυστική Εκθεση, που χρησίµευσαν
ως πρόσχηµα για να δυσφηµήσουν την ΕΣΣ∆και να αποκλίνουν από τα
διδάγµατα της Οκτωβριανής Επανάστασης στην επαναστατική µετά-
βαση και οικοδόµηση του σοσιαλισµού. Επίσης, βασίστηκαν γι’ αυτό
το σκοπό στα αντεπαναστατικά γεγονότα του Οκτώβρη-Νοέµβρη στη
Λαϊκή∆ηµοκρατία της Ουγγαρίας και ιδιαίτερα στην επέµβαση των δυ-
νάµεων του Συµφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία, το οποίο
χρησιµοποιήθηκε σε συνδυασµό µε τα παραπάνωγια να υπονοµεύσουν
την εµπιστοσύνη των αγωνιστών και της εργατικής τάξης στο σοσιαλι-
σµό, αλλά και το τεράστιο κύρος της ΕΣΣ∆.
Ο οπορτουνισµός της ευρωκοµµουνιστικής ηγεσίας του ΚΚ Ισπανίας
δεν είχε όρια. Το 1970 ο Σαντιάγο Καρίγιο αναφέρει στη γαλλική εφη-
µερίδα «Λε Μοντ»:
«Βλέπαµε µόνο µια σοσιαλιστική Ισπανία, όπου ο πρωθυπουργός θα
ήταν καθολικός και το ΚΚ µια µειοψηφία [...] ο ισπανικός σοσιαλισµός
θα πορευτεί µετο δρεπάνι καιτο σφυρί στο ένα χέρι και µετον σταυρό στο
άλλο»
16
.
Από τότε, για το ΚΚ Ισπανίας σε πρώτο πλάνο βρίσκεται η διαµόρ-
φωση του λεγόµενου «συµφώνου για την ελευθερία». Οπως και στο Ιτα-
λικό ΚΚ µε τον «ιστορικό συµβιβασµό», το εν λόγωσύµφωνο, που απο-
τελεί πλήρη έκφραση του θριάµβου της διαταξικότητας στο ΚΚ Ισπα-
νίας δεν γίνεται αντιληπτό ως µια συµµαχία των τάξεων και οργανώσε-
ων για να ξεπεραστεί η δικτατορία. Στο πλαίσιο του ευρωκοµµουνισµού
µετατρέπεται σε απεγνωσµένη αναζήτηση αναγνώρισης από την άρ-
χουσα τάξη, ιδίως από την ολιγαρχία που τα συµφέροντά της είναι αν-
τίθετα µε τις αυταρχικές τάσεις του Φράνκο και προωθεί στο πλαίσιο
του συστήµατος την ένταξη τηςΙσπανίας στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική
Κοινότητα.Αυτό σε πολιτικό επίπεδο απαιτούσε αλλαγή στη µορφή της
κυριαρχίας, µια υπό κηδεµονία µετάβαση από τη δικτατορία του Φράν-
κο στην κοινοβουλευτική δηµοκρατία.
Και σε αυτή τη µετάβαση πήρε µέρος το αναθεωρητικό ΚΚ Ισπανίας.
- 145 -
16. ∆ηλώσεις του Σαντιάγκο Καρίγιο στην εφηµερίδα «Le Monde» που δηµοσιεύτηκαν
στις 4 Νοέµβρη 1970.
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 145Αρχικά αποδέχτηκε τις «Συµφωνίες της Μονκλόα», κατά τις οποίες τα
συµφέροντα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωµάτων υπόκειν-
ται στα οικονοµικά συµφέροντα της ολιγαρχίας, στο πλαίσιο πλήρους
οικονοµικής κρίσης, µε σκοπό να αναχαιτίσουν τον αγώνα των εργαζο-
µένων. Αφού αποδέχτηκαν τη µοναρχία, θάβοντας την ιστορία του αν-
τιφασιστικού αγώνα της εργατικής τάξης και του λαού της Ισπανίας,
αποδέχτηκαν µοιρολατρικά την εγκαθίδρυση της αστικοδηµοκρατικής
νοµιµότητας και στήριξαν το Σύνταγµα του 1978, το οποίο θέσπιζε την
αλλαγή της µορφής άσκησης της δικτατορίας του κεφαλαίου.
Παράλληλα, από την Ολοµέλεια της ΚΕ που πραγµατοποιήθηκε το
1976 στη Ρώµη, δέχτηκε επίθεση η λενινιστική αντίληψη για το Κόµ-
µα, τη θέση και το ρόλο του στην κοινωνία, τις οργανωτικές του αρχές.
Από την άλλη, σε ένα κόµµα µε χιλιάδες εκκαθαρίσεις, άνοιξαν διά-
πλατα οι πόρτες του χωρίς κανέναν έλεγχο και επαγρύπνηση. Οι συν-
θήκες ήταν τέτοιες ώστε το 9ο Συνέδριο, που πραγµατοποιήθηκε στη
Μαδρίτη το 1978, αποφάσισε επίσηµα την εγκατάλειψη του Μαρξι-
σµού-Λενινισµού και καθιέρωσε την αναθεωρητική πολιτική που επι-
βλήθηκε στουςΙσπανούς κοµµουνιστές µέσωµιας µακράς διαδικασίας.
Ετσι λοιπόν το Κόµµα του εθνικού επαναστατικού πολέµου, του αν-
ταρτοπόλεµου, που οι µαχητές του πήραν µέρος στην αντίσταση που εκ-
δηλώθηκε ενάντια στο ναζισµό-φασισµό σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες
και έδωσαν σκληρό αγώνα στο πλευρό του σοβιετικού λαού στις µάχες
του Λένινγκραντ και Στάλινγκραντ, χάθηκε. Το ΚΚ Ισπανίας µεταλ-
λάχθηκε σε οργάνωση που µέχρι και σήµερα στρέφεται ενάντια στην
ιστορική αναγκαιότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης και της επα-
ναστατικής εξουσίας της εργατικής τάξης, της δικτατορίας του προλε-
ταριάτου, κατά τη µεταβατική περίοδο και την οικοδόµηση του σοσια-
λισµού. Είναι αντίθετο µε τις λενινιστικές αρχές της οργάνωσης, ιδίως
µε το δηµοκρατικό συγκεντρωτισµό.Απορρίπτει την εµπειρία και τα δι-
δάγµατα της σοσιαλιστικής οικοδόµησης κατά τον εικοστό αιώνα, χα-
ρακτηρίζοντάς τα ως ένα είδος «κρατικού καπιταλισµού» και ιδιαίτερα
την περίοδο που είναι γνωστή ως «επίθεση του σοσιαλισµού ενάντια
στον καπιταλισµό», κατά την οποία η Σοβιετική Ενωση, µε το Στάλιν
στην ηγεσία του ΚΚΣΕ, απέδειξε την ανωτερότητα του σοσιαλισµού
απέναντι στον καπιταλισµό και σηµείωσε σηµαντικές επιτυχίες. Απο-
δέχεται το ιµπεριαλιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, διεκδι-
- 146 -
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 146κώντας µια κοινωνική και δηµοκρατική εκδοχή της µέσω των οπορ-
τουνιστικών αξιώσεων του Κόµµατος της ΕυρωπαϊκήςΑριστεράς. Επί-
σης, απορρίπτει κάθε µορφή ανασύνθεσης του διεθνούς κοµµουνιστι-
κού κινήµατος σε στέρεα ιδεολογικά θεµέλια.
Στην Ιβηρική Χερσόνησο, το Πορτογαλικό Κοµµουνιστικό Κόµµα
(ΠΚΚ) δέχτηκε διαφόρων ειδών πιέσεις. Θέτοντας µεταξύ άλλων το
ισπανικό παράδειγµα, προσπάθησαν να βάλουν τέλος στη µαρξιστική-
λενινιστική γραµµή του. Ο ΑλβαροΚουνιάλ απάντησε σταθερά και απο-
φασιστικά:
«Η εκστρατεία αυτή εµφανίζεται συχνά µε πατερναλιστικό ύφος. Εκ-
φράζουν τη λύπη τους για αυτό που αποκαλούν“ακαµψία”,“δογµατισµό”,
“σεχταρισµό”,“σταλινισµό” του ΠΚΚ καιελπίζουν ότι θα γίνει “σύγχρο-
νο” κόµµα κατά το “δυτικό πρότυπο” […]
Και ποιες είναι οι αλλαγές που πρέπει να κάνει το ΠΚΚ για να “απο-
δείξει την ανεξαρτησία του”;
Οι προϋποθέσεις που µπαίνουν είναι προκλητικές. Ολα περιστρέφον-
ται γύρω από έξι βασικά σηµεία: να σταµατήσει να είναι µαρξιστικό-λε-
νινιστικό κόµµα, να διακόψει τις φιλικές του σχέσεις µε το Κοµµουνιστι-
κό Κόµµα της Σοβιετικής Ενωσης, να ασκήσει κριτική στην ΕΣΣ∆ και
στις σοσιαλιστικές χώρες, να βάλει τέλος στον προλεταριακό διεθνισµό,
να εγκαταλείψει στην Πορτογαλία τις διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις σο-
σιαλιστικού χαρακτήρα και να υιοθετήσει µια εσωτερική λειτουργία που
θα δηµιουργεί το έδαφος για τάσεις, ρεύµατα και ρήξη της ενότητας του
Κόµµατος»
17
.
Στο ισπανικό κοµµουνιστικό κίνηµα, σε αντίθεση µε το πορτογαλικό,
επικράτησαν οι αναθεωρητικές θέσεις που προώθησε η ηγεσία του ΚΚ
Ισπανίας και κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας διασπάστηκε σε
δύο κύριες δυνάµεις: εκείνους που αντιστάθηκαν στην επίθεση του ευ-
ρωκοµµουνισµού και υπερασπίστηκαν το Μαρξισµό-Λενινισµό,
ιδρύοντας το 1984 το Κοµµουνιστικό Κόµµα των Λαών της Ισπανίας
και σ’εκείνους που επέµειναν και επιµένουν να τσαλαβουτούν στο βάλ-
το του αναθεωρητισµού, χωρίς να έχουν προβεί σε σοβαρή και αυστη-
ρή αυτοκριτική, σε µια απλή ανάλυση που να ξεπερνάει τον απλό θρή-
- 147 -
17. Αλβαρο Κουνιάλ: «Ενα Κόµµα µε γυάλινους τοίχους», εκδ. «Avante», Λισσαβόνα,
1985.
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 147νο για το ότι θα µπορούσε να γίνει αλλά δεν έγινε η λεγόµενη «ισπανι-
κή µετάβαση» και συνεχίζουν να υπερασπίζονται στην πράξη το δρόµο
του αστικού κοινοβουλευτισµού που αυτή τη στιγµή είναι ντυµένος µε
το µανδύα της ρεπουµπλικανικής σηµαίας που κάποτε πρόδωσαν.
Ενα παράδειγµα. Στο όργανο του ΚΚ Ισπανίας, τονΑπρίλη του 2010,
υπό τον τίτλο «Επιθετική πολιτική απέναντι στη Ρεπουµπλικανική Συν-
διάσκεψη του ΚΚ Ισπανίας», η Γραµµατεία του Ρεπουµπλικανικού
18
Κινήµατος του ΚΚ Ισπανίας αναφέρει µεταξύ άλλων:
«Το ΚΚ Ισπανίας κατανοεί ότι το ρεπουµπλικανικό σχέδιο δεν πρέπει
να κατηγοριοποιείται από άποψη ορολογίας που αφορά χώρους του πο-
λιτικού φάσµατος. Πρέπει να δώσουµε στη λέξη∆ηµοκρατία οντότητα για
να γίνει πιο προσιτή καιελκυστική. Η ∆ηµοκρατία είναι µια µεταρρύθµι-
ση οικονοµική, κοινωνική, πολιτική, ιδεολογική, µια µεταρρύθµιση νέων
αξιών στις παρούσες συνθήκες».
Στη συνέχεια, ο διευθυντής της εφηµερίδαςΜούντο Οµπρέρο, στο άρ-
θρο του µε τίτλο «Οικοδοµώντας τη∆ηµοκρατία», µας δίνει ακόµη πιο
σαφή σηµάδια της απόλυτης σύγχυσης που επικρατεί στους κόλπους
του ρεφορµισµού:
«∆ε στρεφόµαστε ενάντια στο Σύνταγµα το οποίο ζητάµε να µεταρρυθ-
µιστεί µε αποφασιστικό τρόπο. Εχουµε καθαρό ότι στοχεύουµε ενάντια
στην αρχαϊκή, ξεπερασµένη µοναρχία που εγγυάται τις αξίες του νεοφι-
λελευθερισµού. ∆ε θέλουµε παρά µία οµοσπονδιακή δηµοκρατία, µε τις
αξίες της Πρώτης και της ∆εύτερης ∆ηµοκρατίας, οι οποίες να εφαρµο-
στούν στις σηµερινές συνθήκες […]
Το µελλοντικό δηµοκρατικό Σύνταγµα θα πρέπει να κινείται στο πλαί-
σιο του περιεχοµένου της ∆ιακήρυξης των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων
από τον ΟΗΕ της 10ης ∆εκέµβρη του 1948 και στη βάση των τριών συµ-
φωνιών που υπεγράφησαν το 1966 καιέγιναν δεκτές από την Ισπανία και
αναπτύσσουν αυτό το περιεχόµενο […]
Η δηµοκρατία, ως µόνιµη συµφωνία µεταξύ ελεύθερων και ίσων ατό-
- 148 -
18. Σ.µ: O όρος ρεπουµπλικάνος ή ρεπουµπλικάνικος που αναφέρεται στο κείµενο σχε-
τίζεται µε τη διεκδίκηση για την κατάργηση της συνταγµατικής µοναρχίας στην Ισπα-
νία. Σύµφωνα µε τον συντάκτη του κειµένου το ΚΚ Ισπανίας (PCE) χαρακτηρίζεται
ως «ρεπουµπλικάνικο» επειδή υποστηρίζει τη διεύρυνση της αστικής δηµοκρατίας,
δηλαδή έχει την έννοια των αστικοδηµοκρατικών αυταπατών.
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 148µων για να καταφέρνουν να συνυπάρχουν,έχειέκταση και βάθος που επι-
τρέπειτην πρόσβαση των πολιτών στη λήψη κάθεείδους αποφάσεων...».
Το παλιό αναθεωρητικό περιεχόµενο, που ακολουθεί στην Ισπανία και
σε άλλες χώρες ο «ευρωκοµµουνισµός», προσαρµόζεται απόλυτα στη
νέα εποχή. Νέες εκφράσεις για παλιές προσεγγίσεις, χωρίςίχνος µαρξι-
σµού. Οι Θέσεις του 18ου Συνεδρίου του ΚΚ Ισπανίας επισήµαιναν ότι:
«Στο 17ο Συνέδριο, το ΚΚ Ισπανίας επιβεβαιώνει την υπεράσπιση του
σοσιαλισµού ως συνεκτική ανάπτυξη και πλήρη εφαρµογή της δηµοκρα-
τίας. Αναγνωρίζει,εποµένως,την αξία των ατοµικών ελευθεριών καιτης
διασφάλισής τους,τις αρχές του κοσµικού κράτους καιτης δηµοκρατικής
διάρθρωσής του, τον πολυκοµµατισµό, την αυτονοµία των συνδικάτων,
την ελευθερία της θρησκείας και της άσκησης της λατρείας ιδιωτικά, κα-
θώς και την απόλυτη ελευθερία της έρευνας και των καλλιτεχνικών και
πολιτιστικών δραστηριοτήτων».
Ακριβώς τα ίδια δήλωνε το ευρωκοµµουνιστικό ΚΚ Ισπανίας, µετά
την Ολοµέλεια της Κεντρικής Επιτροπής που πραγµατοποιήθηκε στη
Ρώµη το 1976, σε απόσπασµα που παραθέσαµε παραπάνω.
Ο λεγόµενος Σοσιαλισµός του 21ου αιώνα είναι η νέα σηµαία των Ρε-
πουµπλικάνων σήµερα και των ευρωκοµµουνιστών χθες
19
. Μια πρότα-
ση που οι πιο επεξεργασµένες εκδοχές της απορρέουν από τιςίδιες ανα-
θεωρητικές θέσεις που έχουν διαπεράσει την κύρια διαπάλη που ανα-
πτύσσεται στο εργατικό κίνηµα από τότε που εµφανίστηκε στην Ιστο-
ρία, από τον Μπερνστάιν στον ευρωκοµµουνισµό, αντιπαραθέτει στον
επιστηµονικό σοσιαλισµό µια άσκηση εκλεκτικισµού συνδυασµένη µε
φιλελεύθερες-αστικές θέσεις.
Εποµένως δεν αποτελεί έκπληξη ότι κόµµατα κληρονόµοι του ευρω-
κοµµουνισµού χαιρέτισαν θερµά την πρόταση για την Πέµπτη∆ιεθνή
20
,
όπου οι αναθεωρητικές προσεγγίσεις τους µπορούν να συνυπάρχουν
- 149 -
19. Στις Θέσεις πουψήφισετο 18ο Συνέδριο τουΚΚΙσπανίας,τοΝοέµβρη του 2009, υιο-
θετεί τις θέσεις του λεγόµενου Σοσιαλισµού του 21ου αιώνα.
20. Στην έκθεση που εγκρίθηκε οµόφωνα από την Οµοσπονδιακή Επιτροπή τουΚΚΙσπα-
νίας στις 18 ∆εκέµβρη 2009, αναφέρεται σχετικά µετην πρόταση για την Πέµπτη ∆ιε-
θνή: «Στο διεθνές πλαίσιο προβάλλει η πρωτοβουλία που ξεκίνησε από τη Βενεζουέ-
λα στην κατεύθυνση µιας νέας Σοσιαλιστικής ∆ιεθνούς. Κατ’αρχάς πρέπει να σηµει-
ώσουµε ότιεδώκαι χρόνια το ΚΚ Ισπανίας εκφράζειτην ανάγκη να επεκταθεί σε όλο
από τον «ευρωκομμουνισμό» στο σύγχρονο οπορτουνισμό
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 149φυσικά µε δυνάµεις που έχουν πλήρως παραιτηθεί από την ταξική πά-
λη, µε όλα τα είδη των σοσιαλδηµοκρατών, Τροτσκιστών και άλλων
σύγχρονων εκφραστών του οπορτουνισµού, τόσο του δεξιού όσο και
του αριστερού, όπως συµβαίνει άλλωστε ήδη σε περιφερειακό επίπεδο
µε το Κόµµα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.
O Ευρωκοµµουνισµός ήταν ένα δεξιό αναθεωρητικό ρεύµα αντίθετο
µε τον επιστηµονικό σοσιαλισµό, εποµένως εχθρός του µαρξισµού-λε-
νινισµού και όπως και άλλες φορές, σε όλη την ιστορία της ταξικής πά-
λης, λειτούργησε ως όχηµα για τη διείσδυση της αστικής ιδεολογίας
στις γραµµές της εργατικής τάξης και του κοµµουνιστικού κινήµατος.
Ο Ευρωκοµµουνισµός αλληλεπίδρασε µε τις οπορτουνιστικές πολιτι-
κές που -ιδιαίτερα µετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ- επιβλήθηκαν σε
πολλά κοµµουνιστικά κόµµατα εξουσίας. Ο Ευρωκοµµουνισµός βάσι-
σε τη δράση του στις ρωγµές που άνοιξαν αυτές οι οπορτουνιστικές θέ-
σεις και ταυτόχρονα πρόδωσε τις αρχές του προλεταριακού διεθνισµού,
ασκώντας σκληρό αντισοβιετισµό, συµβάλλοντας στην υπονόµευση
της εµπιστοσύνης της εργατικής τάξης στο σοσιαλισµό.
Οι οπορτουνιστικές θέσεις, τόσο των κοµµουνιστικών κοµµάτων
στην εξουσία όσο και εκείνων που δεν ήταν στην εξουσία, δεν αντιπα-
λεύτηκαν επαρκώς από µαρξιστικές-λενινιστικές θέσεις. Σε αντίθεση
µε τα τεκταινόµενα στα χρόνια του Λένιν και του Στάλιν, δεν άνοιξε
σκληρή ιδεολογική διαπάλη στους κόλπους του διεθνούς κοµµουνιστι-
κού κινήµατος, όπου επικρατούσε η «διπλωµατία» απέναντι στη συνε-
πή στήριξη των επαναστατικών θέσεων που µάχονταν ενάντια στον
αναθεωρητισµό.
- 150 -
τον πλανήτη το Φόρουµ του Σάο Πάολο -όπου συµµετέχουν µε πλήρη δικαιώµατα µό-
νο τα κόµµατα της Λατινικής Αµερικής,ενώ τα υπόλοιπα κόµµατα είναι καλεσµένοι-
καθώς γίνεται όλο και πιο αναγκαίος ο συντονισµός και η ανάπτυξη δραστηριοτήτων
και η ανταλλαγή απόψεων απέναντι στο κεφάλαιο που είναι πλήρως οργανωµένο και
το κύριο τώρα είναι να δούµε πώς θα δώσουµε µορφή σε αυτή την πρωτοβουλία, στην
οποία σήµερα το ΚΚ Ισπανίας πρέπει να δείξει προθυµία να συµµετάσχει».
διεθνές κομμουνιστικό κίνημα
08_TURRERO_SEL_133_152:Layout 1 7/2/10 6:13 PM Page 150Τα γεγονότα δεν επιβεβαίωσαν καµία από τις εκτιµήσεις των ευρω-
κοµµουνιστών. Ο ευρωκοµµουνισµός οδήγησε την εργατική τάξη κάθε
χώρας στο αδιέξοδο της διαταξικότητας, αποδυνάµωσε σε ακραίο βαθ-
µό τις επαναστατικές θέσεις και οδήγησε στη διάσπαση των κοµµουνι-
στικών κοµµάτων που τον υιοθέτησαν σαν επαναστατικά αποσπάσµα-
τα, καταλύοντας το κόµµα λενινιστικού τύπου.
Τα κοµµουνιστικά κόµµατα που αγκάλιασαν τον ευρωκοµµουνισµό
και δεν διαλύθηκαν πλήρως, δεν έκαναν αυστηρή αυτοκριτική των προ-
ηγούµενων θέσεών τους σε επιστηµονική βάση. Σήµερα προσπαθούν
να προσαρµόσουν τις ίδιες αναθεωρητικές θέσεις στη σύγχρονη εποχή
και συσπειρώνονται στο πλαίσιο της Ευρώπης γύρω από το Κόµµα της
Ευρωπαϊκής Αριστεράς.
Η ανάπτυξη της ταξικής πάλης σε διεθνές επίπεδο, µε την ανάπτυξη
της εργατικής τάξης, των αγροτών και των αντιιµπεριαλιστικών θέσε-
ων σε διάφορες χώρες, ιδίως στη Λατινική Αµερική, έφερε στο προ-
σκήνιο µια νέα µορφή του οπορτουνισµού. Ο λεγόµενος Σοσιαλισµός
του 21ου αιώνα, που βασίζεται στον εκλεκτικισµό και στην άρνηση των
θέσεων και των αρχών του επιστηµονικού σοσιαλισµού, καλείται να κα-
ταλάβει τη θέση που κατείχε ο λεγόµενος «ευρωκοµµουνισµός» κατά
το δεύτερο µισό του 20ού αιώνα στην Ευρώπη και αλλού.
Οι µαρξιστικές-λενινιστικές δυνάµεις πρέπει να συµµετέχουν ενεργά
στην ιδεολογική πάλη που διεξάγεται σήµερα στο παγκόσµιο επανα-
στατικό, αντιιµπεριαλιστικό κίνηµα, συµβάλλοντας αποφασιστικά
στην επείγουσα αναδιοργάνωση του διεθνούς κοµµουνιστικού κινήµα-
τος που θα διασφαλίσει την επιτυχία των κοινωνικών επαναστάσεων
που θα γίνουν.
