Η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό εγκαταλείφθηκε από το ΚΚΕ τον Οκτώβρη του 1949 με τις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας που επανέφεραν την παλιά θέση περί ισοτιμίας. Να τι λέει συγκεκριμένα η Πολιτική Απόφαση της 6ης Ολομέλειας: “Το κόμμα πρέπει να φυλάξει και να δυναμώσει παραπέρα τους δεσμούς ανάμεσα στον ελληνικό και σλαβομακεδονικό λαό, που σφυρηλατήθηκαν μέσα στον κοινό σκληρό αγώνα. Η πάλη ενάντια στην καταπίεση των Σλαβομακεδόνων, η πάλη για την ισοτιμία τους, η αναγνώριση του δικαιώματος να ζούνε λεύτεροι και αφέντες στην πατρική τους γη, δένει τους Μακεδόνες με τους Ελληνες και εμποδίζει τα κατακτητικά σχέδια του Τίτο εναντίον της ελληνικής Μακεδονίας” (“Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ”, τόμος 7ος, σελ. 18). Σ’ αυτή την Ολομέλεια δόθηκαν και εξηγήσεις για τις αιτίες που οδήγησαν στη θέση της 5ης Ολομέλειας. Στην ομιλία του – που κυκλοφόρησε και σε ξεχωριστή μπροσούρα με τον τίτλο “Καινούρια κατάσταση – Καινούρια καθήκοντα” – ο Ν. Ζαχαριάδης ανέφερε: “Η υπονομευτική και διασπαστική δράση του Τίτο και των πρακτόρων του στην Ελλάδα ανάγκασε την 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Γενάρης 1949), να αντικαταστήσει το σύνθημα της ισοτιμίας (της αυτονομίας μέσα στα πλαίσια του ελληνικού κράτους) με το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, παρά το γεγονός ότι το σύνθημα αυτό στις συγκεκριμένες συνθήκες δεν ανταποκρινότανε στα γενικότερα συμφέροντα του κινήματος” (Ν. Ζαχαριάδη: “Συλλογή έργων”, σελ. 470 – 471). Επίσης, στην Πολιτική Απόφαση της 6ης Ολομέλειας αναφέρεται: “Από τότε που το Γραφείο Πληροφοριών των Κομμουνιστικών και Εργατικών κομμάτων ξεσκέπασε την τιτική προδοσία η παρέα αυτή των υποτακτικών και κατασκόπων του ιμπεριαλισμού άρχισε ολοένα πιο ανοιχτά να υπονομεύει τον σκληρό και άνισο αγώνα του ελληνικού Λαού εναντίον του ξενοκίνητου μοναρχοφασισμού. Στα Σκόπια εγκαταστάθηκε μια σπείρα προδότες και λιποτάκτες του αγώνα μας, που κάτω απ’ την προστασία της κλίκας του Βελιγραδίου, οργάνωνε λιποταξίες απ’ το ΔΣΕ. Ολόκληρη σειρά άλλοι πράκτορες πήραν εντολή να κάνουν ύπουλη διαλυτική δουλιά στην Ελεύθερη Ελλάδα και μέσα στα τμήματα του ΔΣΕ. Ο Τίτο μας στέρησε πολύτιμες εφεδρείες” (“Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ”, τόμος 7ος, σελ. 15). Ανεξαρτήτως των χαρακτηρισμών που χρησιμοποιούνται, τα όσα καταγγέλλει η 6η Ολομέλεια για διαλυτική υπονομευτική δουλιά και προπαγάνδα σε βάρος του ΔΣΕ από διασπαστικά, αποσχιστικά σλαβομακεδονικά στοιχεία, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Γεγονός είναι επίσης ότι από το ραδιοσταθμό των Σκοπίων γίνονταν εκπομπές που καλούσαν τους Σλαβομακεδόνες να μην παλεύουν άδικα στο πλευρό του ΔΣΕ. Στις συνθήκες του 1949, όπου ο ΔΣΕ είχε ασφυκτικό το πρόβλημα της έλλειψης εφεδρειών και μπροστά τον περίμεναν σκληρές μάχες, η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό αποσκοπούσε στη συγκέντρωση νέων δυνάμεων στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού από το χώρο των Σλαβομακεδόνων και στην απόκρουση της διαλυτικής δουλιάς που έκαναν τα διασπαστικά – αποχωριστικά στοιχεία που προαναφέραμε. Πρέπει δε, να προσθέσουμε ότι προσπάθεια να αποσπάσουν τους Σλαβομακεδόνες από το ΔΣΕ έκαναν και οι Αγγλοαμερικάνοι με εκπομπές μέσα από την περιβόητη “Φωνή της Αμερικής”, χρησιμοποιώντας τη φασιστική συμμορία του Βάντσε Μιχα`ϊλοφ. Να, τι καταγγέλθηκε στο 2ο Συνέδριο του ΝΟΦ που πραγματοποιήθηκε στο τρίτο δεκαήμερο του Μάρτη 1949: “Ταιριάζει να πούμε κάτι για τη βαρχοβίστικη συμμορία της ΒΜΡΟ του Βάνστε Μιχα`ϊλοφ. Η συμμοριακή αυτή προδοτική οργάνωση διατηρήθηκε και διατηρείται μ’ έξοδα των εχθρών του μακεδονικού λαού, αλλά και όλων των άλλων λαών της Βαλκανικής και των λαών του κόσμου όλου ακόμα. Αφού πρόσφερε τις υπηρεσίες της στην πλουτοκρατική κλίκα που καταπίεζε το βουλγάρικο λαό, πέρασε ύστερα στην υπηρεσία των Χίτλερ – Μουσολίνι και τώρα βρίσκεται στην υπηρεσία του αμερικανοαγγλικού ιμπεριαλισμού. Φωνάζουν λοιπόν οι άθλιοι αυτοί με τη “Φωνή της Αμερικής” τούτη τη φορά πως: Ο μακεδονικός λαός δεν μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος παρά μόνο σε μια “αυτόνομη ή ανεξάρτητη ενωμένη Μακεδονία υπό την προστασία των Αμερικανών ή των Αγγλων” (“Ιδεολογικές βάσεις του ΝΟΦ”, εισήγηση στο 2ο Συνέδριο του ΝΟΦ, σελ. 33-34).
Η απόφαση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό απασχόλησε τα κομματικά σώματα του ΚΚΕ μετά τον εμφύλιο. Εντονη συζήτηση έγινε στην 7η Ολομέλεια του 1950, μπροστά στην 3η Συνδιάσκεψη, κατά τη διάρκεια των εργασιών της το ίδιο έτος και φυσικά σε κομματικά σώματα της μεταζαχαριαδικής περιόδου. Θα σταθούμε στις συζητήσεις που έγιναν στην πρώτη περίοδο, όταν ο Ζαχαριάδης ήταν ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.
Στην 7η Ολομέλεια, που πραγματοποιήθηκε το Μάη του 1950, το θέμα έθεσε ο Μ. Παρτσαλίδης ο οποίος αν και παραδέχτηκε την ύπαρξη των αιτιών που οδήγησαν στη θέση της 5ης Ολομέλειας, χαρακτήρισε αυτή τη θέση “αποτυχημένη προσπάθεια αντιπερισπασμού στη διαλυτική δουλιά των τιτικών”. Επίσης υπεραμύνθηκε της θέσης για ισοτιμία, εμφανίζοντάς την ως τη μόνη σωστή. Τέλος, ζήτησε να μην χρησιμοποιείται από το Κόμμα η λέξη “αυτονομία” για τους Σλαβομακεδόνες, γιατί μπορούσε να παρεξηγηθεί και υποστήριξε ότι “αυτή η λέξη στη μαρξιστική ορολογία έχει την έννοια της εκπαιδευτικής αυτονομίας” (“7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ – Εισηγήσεις – Λόγοι – Αποφάσεις”, μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 37-38). Ο Ν. Ζαχαριάδης απάντησε στις απόψεις του Παρτσαλίδη και στον τελικό του λόγο στην 7η Ολομέλεια και στα εισηγητικά του κείμενα προς την 3η Συνδιάσκεψη, υπογραμμίζοντας ανάμεσα στα άλλα ότι το εθνικό ζήτημα υποτάσσεται στις κάθε φορά ανάγκες της επανάστασης. Στα εισηγητικά του κείμενα προς τη Συνδιάσκεψη ο Ζαχαριάδης τόνισε: “Το βασικό για τον κομμουνιστή είναι: ν’ αναγνωρίζει τα δικαιώματα του καταπιεζόμενου έθνους. Και το βασικό δικαίωμα του έθνους είναι το ζήτημα της αυτοδιάθεσης. Και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης σημαίνει ότι το έθνος έχει δικαίωμα όχι μόνο στην αυτονομία μα και στον αποχωρισμό. Τώρα ανάλογα με την κάθε φορά κατάσταση και τα συμφέροντα της πάλης του προλεταριάτου, της επανάστασης, προωθείται η μια ή η άλλη πλευρά του εθνικού ζητήματος, γιατί το εθνικό σαν εφεδρεία της προλεταριακής ή της λαϊκοδημοκρατικής επανάστασης υποτάσσεται σ’ αυτή. Βασικό όμως και υποχρεωτικό είναι για τον κομμουνιστή και το προλεταριακό κόμμα: πρώτο, η αναγνώριση της αρχής της αυτοδιάθεσης μέχρι και του αποχωρισμού, δεύτερο, ότι η αλλαγή στο σύνθημα κάθε φορά: αποχωρισμός ή αυτονομία, υπαγορεύεται, φυσικά, απ’ το συγκεκριμένο κάθε φορά συμφέρον της επανάστασης, όμως δεν επιβάλλεται αυθαίρετα απ’ τα πάνω, μα γίνεται σε συνεννόηση με τις επαναστατικές οργανώσεις της καταπιεζόμενης εθνότητας”. Οφείλουμε να πούμε πως, θεωρητικά, ο Ζαχαριάδης είναι αυτός που έχει το δίκιο και όχι ο Παρτσαλίδης. Οι θέσεις του Παρτσαλίδη – ανεξαρτήτως αν από άποψη τακτικής ήταν σωστές – παραγνωρίζοντας τη βασική θεωρητική θέση των μαρξιστικο – λενινιστικών κομμάτων για το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των εθνών, οδηγούσαν το ΚΚΕ σε μια δεξιά οπορτουνιστική διολίσθηση πάνω στο θέμα.
Στη μαρξιστική φιλολογία υπάρχει αρκετό υλικό γύρω από το εθνικό ζήτημα και αξίζει να σταθούμε σε ορισμένες από τις σχετικές επισημάνσεις, που έχει κάνει ο Λένιν. Στα κριτικά του σημειώματα, για το εθνικό ζήτημα, ο Λένιν υπογράμμιζε: “Πρέπει να απαντάμε με: “ναι ή όχι” στο ζήτημα του αποχωρισμού κάθε έθνους; Αυτό μοιάζει σαν πολύ “πρακτική” διεκδίκηση. Στην πραγματικότητα όμως είναι ανόητη, θεωρητικά μεταφυσική και στην πράξη οδηγεί στην υποταγή του προλεταριάτου στην πολιτική της αστικής τάξης. Η αστική τάξη βάζει πάντα στην πρώτη γραμμή τις εθνικές της διεκδικήσεις. Τις βάζει απόλυτα. Για το προλεταριάτο οι διεκδικήσεις αυτές υποτάσσονται στα συμφέροντα της ταξικής πάλης. Θεωρητικά δεν μπορείς να εγγυηθείς από πριν, αν ο αποχωρισμός ενός δοσμένου έθνους, είτε η ισότιμη θέση του μ’ ένα άλλο έθνος θα ολοκληρώσει την αστικοδημοκρατική επανάσταση. Για το προλεταριάτο έχει σημασία και στις δύο περιπτώσεις να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της τάξης του. Για την αστική τάξη έχει σημασία να δυσκολέψει αυτή την ανάπτυξη, παραμερίζοντας τα καθήκοντα αυτής της ανάπτυξης μπροστά στα καθήκοντα του έθνους “της”. Γι’ αυτό, το προλεταριάτο περιορίζεται στην αρνητική, σαν να λέμε, διεκδίκηση να αναγνωριστεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, χωρίς να δίνει εγγυήσεις σε κανένα έθνος, χωρίς να αναλαμβάνει υποχρεώσεις να δώσει τίποτα σε βάρος άλλου έθνους” (Βλέπε: “Λένιν: Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα – Για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των εθνών”, εκδόσεις ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ 1976, σελ. 59). Επίσης ο Λένιν πρόσθετε: “Οταν κατηγορείς τους οπαδούς της ελευθερίας της αυτοδιάθεσης, δηλ. της ελευθερίας του αποχωρισμού, ότι ενθαρρύνουν τις χωριστικές τάσεις, κάνεις την ίδια ακριβώς ανοησία και την ίδια ακριβώς υποκρισία σαν να κατηγορείς τους οπαδούς της ελευθερίας του διαζυγίου ότι ενθαρρύνουν τη διάλυση των οικογενειακών δεσμών… Οποιος στέκει στην άποψη της δημοκρατίας, όποιος δηλαδή είναι υπέρ της λύσης των κρατικών ζητημάτων από τη μάζα του πληθυσμού, ξέρει θαυμάσια ότι από τη φλυαρία των πολιτικάντηδων ως την απόφαση των μαζών υπάρχει “τεράστια απόσταση”. Οι μάζες του πληθυσμού ξέρουν περίφημα από την καθημερινή πείρα τη σημασία των γεωγραφικών και οικονομικών δεσμών, τα πλεονεκτήματα της μεγάλης αγοράς και του μεγάλου κράτους και θα τραβήξουν για αποχωρισμό μονάχα όταν η εθνική καταπίεση και οι εθνικές προστριβές κάνουν τη συμβίωση ολότελα αβάσταχτη και εμποδίσουν και εμποδίζουν όλες τις οικονομικές σχέσεις” (στο ίδιο, σελ. 72-73). Ακόμη ο Λένιν τόνιζε, αναφερόμενος στη Ρωσία, την εξής θέση γενικότερης σημασίας: “Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι η αναγνώριση από τους μαρξιστές όλης της Ρωσίας, και πρώτα απ’ όλα από τους μεγαλορώσους, του δικαιώματος του αποχωρισμού δεν αποκλείει καθόλου τη ζύμωση των μαρξιστών αυτού ή εκείνου του καταπιεζόμενου έθνους ενάντια στον αποχωρισμό, όπως και η αναγνώριση του δικαιώματος διαζυγίου δεν αποκλείει στη μία ή στην άλλη περίπτωση τη ζύμωση ενάντια στο διαζύγιο” (στο ίδιο, σελ. 103).
Ο χαρακτήρας του λάθους
Απ’ όσα έχουμε ήδη αναφέρει στα προηγούμενα σημειώματα, σχετικά με το θέμα του Μακεδονικού, προκύπτει το συμπέρασμα ότι η θέση που πήρε το ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια, σε καμιά περίπτωση δε σήμαινε και ενθάρρυνση ή δέσμευσή του υπέρ αποσχιστικών τάσεων στο έδαφος της ελληνικής Μακεδονίας. Τίποτα δεν υπήρχε σ’ αυτή τη θέση που να εμποδίζει το ΚΚΕ, ταυτόχρονα με την αναγνώριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης στους Σλαβομακεδόνες να αγωνίζεται ενάντια στις αποσχιστικές τάσεις και να τις αντιπαλεύει. Αλλωστε, αυτό έπραξε. Τίποτα, επίσης, δεν υπήρχε που να δεσμεύει το ΚΚΕ στην παραχώρηση ελληνικού εδάφους και στη μείωση της ελληνικής επικράτειας στην περίπτωση που ο ΔΣΕ θα νικούσε. Ισα ίσα, που σε μια τέτοια περίπτωση, δε θα υπήρχε λόγος οι Σλαβομακεδόνες να ζητούν τον αποχωρισμό. Η κατηγορία επομένως από την αστική τάξη, ακόμη ως και σήμερα, σε βάρος του ΚΚΕ, ότι μ’ αυτή του τη θέση αποδέχτηκε τον τεμαχισμό της εδαφικής επικράτειας της Ελλάδας ήταν – και είναι – σκόπιμη.
Μπορούμε, συνεπώς, να πούμε ότι η θέση της 5ης Ολομέλειας ήταν σωστή; Αναμφίβολα όχι. Ο μαρξισμός λέει, ότι το εθνικό ζήτημα υποτάσσεται στα συμφέροντα της επανάστασης. Κι ανάλογα με τα συμφέροντα της επανάστασης και τις διαθέσεις των μαζών, σε διαλεκτική ενότητα μεταξύ τους, προτάσσεται η μία ή η άλλη θέση πάνω στο συγκεκριμένο εθνικό ζήτημα. Η 5η Ολομέλεια, υπερεκτιμώντας τις δυνατότητες του Δημοκρατικού Στρατού και υποτιμώντας τον αντίπαλο, εκτίμησε λαθεμένα ότι το 1949 ήταν χρόνος αποφασιστικής καμπής του πολέμου κι ότι ο ΔΣΕ μπορούσε να πάρει την πρωτοβουλία στις εσωτερικές εξελίξεις. Ετσι, για να συγκεντρωθεί στο Δημοκρατικό Στρατό το μέγιστο των δυνάμεων, που ήταν δυνατό και για να αντιμετωπιστεί η διαλυτική προπαγάνδα ορισμένων αποσχιστικών ομάδων των Σλαβομακεδόνων και των Σκοπίων, άλλαξε την προηγούμενη σωστή θέση του Κόμματος, για το Μακεδονικό, δίνοντας έτσι αντικειμενικά προσχήματα στην αντίπαλη προπαγάνδα και αφήνοντας ένα κάποιο έδαφος για παρανοήσεις και παρεξηγήσεις. Το γεγονός αυτό ήταν, βέβαια, λάθος. Λάθος, άλλωστε, που το αναγνώρισε και ο ίδιος ο Ν. Ζαχαριάδης, μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1957.
Εχει υποστηριχτεί, ακόμη, ότι η θέση της 5ης Ολομέλειας για το Μακεδονικό ήταν στην πραγματικότητα επαναφορά της θέσης του 3ου έκτακτου Συνεδρίου του Κόμματος (1924), που μιλούσε για ανεξάρτητη Μακεδονία – Θράκη στα πλαίσια μιας Βαλκανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Ο ισχυρισμός, όμως, αυτός δεν είναι σωστός. Πέρα από τις αρκετές και σημαντικές αλλαγές, που έχουν στο μεταξύ μεσολαβήσει, η θέση του ’49 αφορούσε τους Σλαβομακεδόνες και καμιά αναφορά δε γινόταν στη Θράκη, αλλά ούτε καν στη δημιουργία μακεδονικού κράτους στο έδαφος της γεωγραφικής Μακεδονίας. Η θέση του ’24 αναφερόταν σ’ ένα ευρύ φάσμα εθνοτήτων – μειονοτήτων (Ελληνες, Βούλγαρους, Τούρκους, Εβραίους, Σλαβομακεδόνες, Βλάχους και άλλους), που ζούσαν στο έδαφος της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας και που με τους βαλκανικούς πολέμους, τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη συνεχή εθνικιστική βία και τις ανταλλαγές των πληθυσμών, στο όνομα της “εθνικής καθαρότητας” των εδαφών, είχαν γίνει μπαλάκι του εθνικισμού και του σοβινισμού των αστικών τάξεων των Βαλκανίων.
Με αφορμή μια παρέμβαση
Ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία
Σημείωμα με ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία, μας έστειλε ο Χρήστος Λάμπρου και το δημοσιεύουμε, ευχαριστώντας τον για την παρέμβασή του.
“Αγαπητέ “Ρ”
ο σ. Ν. Ζάγκαλης, σε γραπτή του παρέμβαση την 31/12/1996, για τα 50χρονα του ΔΣΕ, αναφέρεται στις πρώτες ένοπλες ομάδες (ή σε κάποιες από τις πρώτες), οι οποίες εμφανίστηκαν το καλοκαίρι του 1946, με στόχο να οργανώσουν στην Ηπειρο το νέο αντάρτικο. Στο μικρό, αλλά περιεκτικό κείμενό του περιγράφει τις αντίξοες συνθήκες εκείνης της περιόδου και τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της μεγάλης αρχής του νέου αγώνα, για την Εθνική Ανεξαρτησία, Δημοκρατία και Σοσιαλισμό. Είναι σίγουρο, ότι οι γραπτές παρεμβάσεις των επιζώντων αγωνιστών της ένδοξης εποποιίας του ΔΣΕ, έστω και με καθυστέρηση 50 χρόνων, προσφέρουν πολύτιμη υπηρεσία στην αντικειμενική προσέγγιση της ιστορίας μιας εποποιίας, η οποία εν πολλοίς κατασυκοφαντήθηκε από εχθρούς και “φίλους”.
Ας μας επιτρέψει, ωστόσο, ο Ν. Ζάγκαλης, να προσθέσουμε μερικά ακόμη στοιχεία, προκειμένου να αποκαλυφθούν και άλλες πτυχές των γεγονότων εκείνης της περιόδου. Ολοι οι πρωταγωνιστές (ή σχεδόν όλοι), που αναφέρονται στο κείμενο του σ. Ν. Ζάγκαλη, καθώς και πολλοί άλλοι (ανάμεσά τους και ο γράφων), κυνηγημένοι από το κράτος των δοσιλόγων, για την πατριωτική τους δράση από τις γραμμές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, κατέφυγαν το 1945 στην Αλβανία και από εκεί στη Γιουγκοσλαβία, στο χωριό Μπούλκες. Υστερα από τη γνωστή απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, με εντολή του Κόμματος, επέστρεψαν οι προαναφερόμενοι πρωταγωνιστές, το καλοκαίρι του 1946, για να οργανώσουν το νέο αντάρτικο, μαζί με πολλούς αγωνιστές, που βρίσκονταν κυνηγημένοι στα βουνά. Την ίδια διαδρομή, από το Μπούλκες στο ΔΣΕ, ακολούθησαν τμηματικά και σε διαφορετικό χρόνο και οι άλλοι αγωνιστές (και ο γράφων), που είχαν καταφύγει εκεί.
Εχουμε την αίσθηση, ότι τα λίγα αυτά στοιχεία, που προσθέσαμε, υπογραμμίζουν επιπροσθέτως το ρόλο της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, που σηματοδότησε την έναρξη του ένοπλου αγώνα.
Με συντροφικούς χαιρετισμούς
Χρήστος Χ. Λάμπρου”
