Στο προηγούμενο ένθετο παρουσιάσαμε τις συνθήκες στις οποίες ο Λένιν προβάλλει την ανάγκη εγκατάλειψης του συνθήματος «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ» και στρέφει την προσοχή του Κόμματος στην προετοιμασία ένοπλης εργατικής εξέγερσης με στόχο την εργατική εξουσία μέσα από τα γεγονότα του Αυγούστου του 1917. Οι εξελίξεις που δρομολογήθηκαν στην πορεία δεν επιβεβαίωσαν μόνο αυτή την αναγκαιότητα, αλλά οδήγησαν στη νίκη της Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Αυτή την πορεία παρουσιάζουμε στο σημερινό, τελευταίο ένθετο για την Οχτωβριανή Επανάσταση. Πηγή για όλα τα ένθετα ήταν η «Εικονογραφημένη Ιστορία της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης» του Αλμπερτ Νιεναρόκοφ, εκδόσεις «Πρόγκρες».
***
Την Παρασκευή 1 του Σεπτέμβρη, έξι μήνες μετά την ανατροπή της απολυταρχίας, στη Ρωσία ανακηρύχτηκε επίσημα η δημοκρατία. Η σχετική είδηση δημοσιεύτηκε σε όλες τις εφημερίδες, ταυτόχρονα με την είδηση για την απόφαση που πήρε η Προσωρινή Κυβέρνηση να σχηματίσει ένα Διευθυντήριο (Συμβούλιο των πέντε) με την εξής σύνθεση: Πρωθυπουργός - Α. Κέρενσκι, υπουργός Στρατιωτικών - Α. Βερχόφσκι, υπουργός Ναυτικών - Ντ. Νικίτιν και υπουργός Εξωτερικών - Μ. Τερέστσενκο, με σκοπό να «αποκαταστήσει τη δημόσια τάξη που είχε κλονιστεί».
Μια από τις αιτίες δημιουργίας του Διευθυντηρίου ήταν η άρνηση των μενσεβίκων και των εσέρων να μπουν στη νέα σύνθεση της κυβέρνησης με συμμετοχή των καντέτων. Οι ηγέτες των κομμάτων του συμβιβασμού φοβούνταν μη χάσουν ολοκληρωτικά την εμπιστοσύνη των μαζών, που έτσι κι αλλιώς είχε κλονιστεί σημαντικά μετά τα γεγονότα του Ιούλη, την Κρατική Σύσκεψη και τη στάση του Κορνίλοφ.
Στις πρώτες, κιόλας, μέρες μετά την καταστολή της στάσης του Κορνίλοφ, και στο κέντρο και στην επαρχία το βασικό ρόλο στις μαζικές οργανώσεις του προλεταριάτου άρχισαν να τον παίζουν οι μπολσεβίκοι.
Ο Λένιν έγραφε την 1 του Σεπτέμβρη 1917: «Τα σημάδια μιας βαθιάς κοινωνικής στροφής υπάρχουν. Αυτά δείχνουν ξεκάθαρα την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει η δουλειά. Μέσα στο προλεταριάτο παρατηρείται ολοφάνερη πτώση της επιρροής των εσέρων και των μενσεβίκων, ολοφάνερη άνοδος της επιρροής των μπολσεβίκων. Ανάμεσα στ' άλλα, ακόμη και οι εκλογές της 20 Αυγούστου παρουσίασαν αύξηση των ψήφων των μπολσεβίκων, σε σύγκριση με τις εκλογές για τα συνοικιακά Δημοτικά Συμβούλια, που έγιναν τον Ιούνη στην ίδια την Πετρούπολη, και αυτό παρά το γεγονός ότι ήλθαν "τα στρατεύματα του Καλέντιν στην Πετρούπολη"!
Αντικειμενικός δείκτης της στροφής της μικροαστικής δημοκρατίας, που δεν μπορεί να μην ταλαντεύεται ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο, είναι το δυνάμωμα, η στερέωση, η ανάπτυξη των επαναστατικών διεθνιστικών ρευμάτων: Ο Μάρτοφ κ.ά. στους μενσεβίκους, η Σπυριντόνοβα, ο Καμκόφ κ.ά. στους εσέρους. Είναι περιττό να πούμε ότι ο επερχόμενος λιμός, η οικονομική καταστροφή και οι στρατιωτικές ήττες μπορεί να επιταχύνουν εξαιρετικά αυτή τη στροφή προς την πλευρά του περάσματος της εξουσίας στο προλεταριάτο, που υποστηρίζεται από τη φτωχή αγροτιά».
Τα γεγονότα στα τέλη Αυγούστου - αρχές Σεπτέμβρη έδειξαν ότι το Κόμμα στο 6ο Συνέδριο είχε προσδιορίσει σωστά τη γενική εξέλιξη του επαναστατικού κινήματος στη χώρα, την κατεύθυνση του κύριου χτυπήματος και τις μορφές αγώνα.
Ο αγώνας κατά του κορνιλοφισμού αναζωογόνησε τα Σοβιέτ. Αρχισε μια περίοδος ανανέωσής τους, μαζικής τους μπολσεβικοποίησης. «Εφτασε όμως», τόνιζε ο Λένιν, «να φυσήξει το "δροσερό αεράκι" του κορνιλοφισμού, που προμήνυε μεγάλη φουρτούνα, για να εξανεμιστεί για ένα διάστημα καθετί το μουχλιασμένο που υπήρχε στο Σοβιέτ, και να αρχίσει να εκδηλώνεται η πρωτοβουλία των επαναστατικών μαζών σαν κάτι το μεγαλειώδες, το ρωμαλέο και το ακατάβλητο».
Στις 31 του Αυγούστου, για πρώτη φορά από τη στιγμή της ίδρυσης των Σοβιέτ, οι μενσεβίκοι και οι εσέροι βρέθηκαν στη μειοψηφία κατά την ψηφοφορία για ένα από τα βασικά ζητήματα της επανάστασης, για το ζήτημα της εξουσίας. Τη νύχτα προς την 1 του Σεπτέμβρη, το Σοβιέτ της Πετρούπολης στη συνεδρίαση της ολομέλειας με πλειοψηφία 279 ψήφων, κατά 115 και 50 λευκά πήρε την απόφαση που πρότεινε το κόμμα των μπολσεβίκων, η οποία κατέκρινε την πολιτική των συνασπισμών, καλούσε για το πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια των Σοβιέτ και πρότεινε ένα πρόγραμμα επαναστατικών μετασχηματισμών στη χώρα.
Ας δούμε αποσπάσματα από την απόφαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης για το ζήτημα της εξουσίας.
«1 του Σεπτέμβρη
...Το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης δηλώνει:
Στην κυβέρνηση της αστικής τάξης, της μονοκρατορίας και της αντεπαναστατικής βίας, εμείς οι εργάτες και η φρουρά της Πετρούπολης δεν θα παράσχουμε καμιά υποστήριξη. Εκφράζουμε τη σταθερή μας βεβαιότητα ότι η είδηση για τη νέα εξουσία θα γίνει δεχτή από την πλευρά όλης της επαναστατικής δημοκρατίας με μια απάντηση: "Παραιτηθείτε"».
Στην απόφαση αυτή, το κόμμα του Λένιν για πρώτη φορά μετά το 6ο Συνέδριο ξαναγύριζε στο ζήτημα για την εξουσία των Σοβιέτ. Η αλλαγή της σύνθεσης και της πολιτικής της συντριπτικής πλειοψηφίας των Σοβιέτ της χώρας, η μετατροπή τους σε μαχητικό όργανο των μαζών είχαν δημιουργήσει αντικειμενικές προϋποθέσεις για την προβολή πάλι του συνθήματος «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!». Ετσι ακριβώς αντιλαμβάνονταν οι μπολσεβίκοι της δεύτερης πρωτεύουσας, της Μόσχας, τη θέση του Σοβιέτ Πετρούπολης. Στην απόφασή τους, που ψηφίστηκε στις 5 του Σεπτέμβρη από το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Μόσχας (με πλειοψηφία 355 ψήφων), υποστήριξαν τη λύση αυτή του ζητήματος της εξουσίας.
Στις 9 του Σεπτέμβρη, το εσερο-μενσεβίκικο προεδρείο του εργατικού τμήματος του Σοβιέτ Πετρούπολης υπέβαλε την παραίτησή του. Στις 13 του Σεπτέμβρη, επανεκλέχτηκε η Εκτελεστική Επιτροπή του στρατιωτικού τμήματος. Στις 23 του Σεπτέμβρη, οι μπολσεβίκοι μπήκαν επικεφαλής της νέας Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Από τους 400 παρόντες στη σύνοδο, οι 230 βουλευτές του Σοβιέτ ψήφισαν υπέρ των μπολσεβίκων. Οι εσέροι πήραν 102 ψήφους, οι μενσεβίκοι 54. Η εφημερίδα «Πετρογκράντσκι Λιστόκ», στο φύλλο της στις 26 του Σεπτέμβρη, έγραφε: «Το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης μπαίνει σε μια νέα περίοδο της ζωής του, στην μπολσεβίκικη. Η πλειοψηφία στο Σοβιέτ ανήκει τώρα στους μπολσεβίκους...».
Ο αριθμός των πόλεων, όπου τα Σοβιέτ παίρνανε αποφάσεις με προτάσεις των μπολσεβίκων, μεγάλωνε γρήγορα. Μόνο το Σεπτέμβρη, οι αποφάσεις των Σοβιέτ της Πετρούπολης και της Μόσχας για το πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια των εργατών και της αγροτικής φτωχολογιάς υποστηρίχτηκαν από 80 και πλέον Σοβιέτ. Δείκτη ανόδου της επιρροής των μπολσεβίκων στις μάζες αποτέλεσαν και οι εκλογές του Σεπτέμβρη για την ανάδειξη Δούμας στις πόλεις και τις περιφέρειες. Στη Δούμα της Πετρούπολης, το 33% των ψηφοφόρων έδωσε την ψήφο του στους μπολσεβίκους. Από τις δέκα ομάδες, που πήραν μέρος στις εκλογές για την ανάδειξη Δούμας στις περιφέρειες της Μόσχας, το 47% των ψήφων το πήρε το μπολσεβίκικο κόμμα.
Στις 24 του Σεπτέμβρη η εφημερίδα «Γκαζέτα Κοπέικα» είχε ρεπορτάζ για την ανάδειξη μιας γυναίκας στη Δούμα της Πετρούπολης. Να τι έγραφε: «Στη Δούμα της Πετρούπολης, στα θεωρεία των δημοτικών συμβούλων, για πρώτη φορά, εμφανίστηκε γυναικεία μορφή. Πρόκειται για ένα νέο "Δημοτικό Σύμβουλο". Μελαχρινή, 23 χρόνων, ντυμένη με μαύρο φόρεμα. Στη διάρκεια της συνεδρίασης ανέβηκε στο βήμα δυο φορές. Συμπεριφέρεται ελεύθερα. Είναι η κυρία Σμιτ - Φάλκνερ, που υποστηρίζουν οι μπολσεβίκοι. Στο νέο "Δημοτικό Σύμβουλο", που ανήκει στο ωραίο φύλο, παραχωρήθηκε ένας από τους έξι επισιτιστικούς χαρτοφύλακες».
Στις αρχές του Σεπτέμβρη, στη χώρα μέσα σε μερικές μέρες είχε διαμορφωθεί μια πολύ ιδιόμορφη κατάσταση, την οποία ο Λένιν χαρακτήρισε «απότομη και... πρωτότυπη στροφή στη ρωσική επανάσταση»: Η αντεπανάσταση αποδείχτηκε αισθητά εξασθενημένη, τη στιγμή που το επαναστατικό στρατόπεδο είχε δυναμώσει, γιατί ο αγώνας κατά του κορνιλοφισμού συνένωσε τις διάφορες δυνάμεις του επαναστατικού κινήματος στη χώρα.
Εμφανίστηκε, σύμφωνα με τον Λένιν, πολύ σπάνια δυνατότητα ειρηνικής εξέλιξης της επανάστασης. Στα Σοβιέτ δινόταν ακόμη μια πιθανότητα να πάρουν την εξουσία με ειρηνικό τρόπο.
Γρήγορα όμως άλλαξε γνώμη. Οπως έγραψε ο ίδιος, «όταν, όμως, διάβασα τις εφημερίδες του Σαββάτου και τις σημερινές, της Κυριακής, είπα μέσα μου: ...Ολα δείχνουν ότι οι μέρες που κατά σύμπτωση έγινε δυνατός ο δρόμος της ειρηνικής εξέλιξης ανήκουν πια στο παρελθόν».
Τι συνέβη όμως τις δυο αυτές μέρες;
Τη νύχτα προς τις 2 του Σεπτέμβρη, μετά την έκτακτη διήμερη σύσκεψη της κοινής ολομέλειας της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Πανρωσικού Σοβιέτ των αγροτών βουλευτών, η εσερο-μενσεβίκικη καθοδήγηση, που όλο και διατηρούσε ακόμη την πλειοψηφία στην Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή (ΠΚΕΕ), πέρασε την απόφαση για υποστήριξη του Διευθυντηρίου, παραχωρώντας πάλι με τον τρόπο αυτό στον Κέρενσκι την αρμοδιότητα να σχηματίσει κυβέρνηση κατά την κρίση του. Ετσι, δηλώνοντας στα λόγια τη ρήξη τους με τους καντέτους, οι ηγέτες των μενσεβίκων και των εσέρων για άλλη μια φορά συνθηκολόγησαν μαζί τους. Οι μπολσεβίκοι εκτίμησαν το βήμα αυτό της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής (ΚΕΕ) σαν νέα προδοσία των συμφερόντων της επανάστασης, σαν άρνηση της ρεαλιστικής δυνατότητας για κατάληψη της εξουσίας με ειρηνικό τρόπο.
Ο Λένιν, φτάνοντας στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατη τελικά η ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης, γράφει το γράμμα προς την Κεντρική Επιτροπή, τις Επιτροπές Πετρούπολης και Μόσχας του ΣΔΕΚΡ (μπ.) από 12 έως 14 του Σεπτέμβρη «Οι μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία»: «Οι μπολσεβίκοι, αφού πήραν την πλειοψηφία στα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών και στις δυο πρωτεύουσες, μπορούν και πρέπει να πάρουν την κρατική εξουσία στα χέρια τους.
Μπορούν, γιατί η δραστήρια πλειοψηφία των επαναστατικών στοιχείων του λαού και στις δυο πρωτεύουσες είναι αρκετή για να προσελκύσει τις μάζες, να καταβάλει την αντίσταση του εχθρού, να τον τσακίσει, να καταλάβει την εξουσία και να την κρατήσει. Γιατί, προτείνοντας αμέσως δημοκρατική ειρήνη, δίνοντας αμέσως τη γη στους αγρότες, αποκαθιστώντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις ελευθερίες που κουρέλιασε και εκμηδένισε ο Κέρενσκι, οι μπολσεβίκοι θα σχηματίσουν μια τέτοια κυβέρνηση, που κανείς δε θα μπορούσε να την ανατρέψει.
Η πλειοψηφία του λαού είναι με το μέρος μας. Αυτό το απέδειξε ο μακρύς και δύσκολος δρόμος που περάσαμε από τις 6 του Μάη έως τις 12 του Σεπτέμβρη: Η πλειοψηφία μέσα στα Σοβιέτ στις δυο πρωτεύουσες είναι καρπός της στροφής του λαού προς το μέρος μας. Οι ταλαντεύσεις των εσέρων και των μενσεβίκων, το δυνάμωμα των διεθνιστών στις γραμμές τους δείχνουν το ίδιο πράγμα.
Η Δημοκρατική σύσκεψη δεν αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία του επαναστατικού λαού, παρά μόνο την ηγεσία των μικροαστών συμβιβαστών...
Γιατί οι μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία ακριβώς τώρα;
Επειδή η επικείμενη παράδοση της Πετρούπολης (σ.σ. παράδοσή της από την κυβέρνηση της αστικής τάξης στους Γερμανούς) θα μειώσει εκατό φορές τις πιθανότητες επιτυχίας μας.
Οσο όμως υπάρχει στρατός με τους Κέρενσκι και Σία επικεφαλής του, δεν μπορούμε να εμποδίσουμε την παράδοση της Πετρούπολης...
Ο λαός κουράστηκε από τις ταλαντεύσεις των μενσεβίκων και των εσέρων. Μόνο η δική μας νίκη στις δυο πρωτεύουσες θα τραβήξει τους αγρότες μαζί μας.
Δεν πρόκειται για τη "μέρα" της εξέγερσης, για τη "στιγμή" της εξέγερσης με τη στενή έννοια της λέξης. Αυτό θα το αποφασίσει μόνο η γενική γνώμη εκείνων που έρχονται σ' επαφή με τους εργάτες και τους στρατιώτες, με τις μάζες...
Το ζήτημα είναι ότι πρέπει να κάνουμε ξεκάθαρο για το Κόμμα το καθήκον: Να βάλουμε στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση στην Πετρούπολη και στη Μόσχα (μαζί με την περιοχή), την κατάληψη της εξουσίας, την ανατροπή της κυβέρνησης...
Να θυμηθούμε, να καλοσκεφθούμε τα λόγια του Μαρξ για την εξέγερση: "Η εξέγερση είναι τέχνη", κτλ...
Οι αξιοθρήνητες ακριβώς ταλαντεύσεις της "Δημοκρατικής σύσκεψης" πρέπει να εξαντλήσουν και θα εξαντλήσουν την υπομονή των εργατών της Πετρούπολης και της Μόσχας! Η Ιστορία δε θα μας το συγχωρήσει, αν δεν πάρουμε τώρα την εξουσία».
Από τα μέσα του Σεπτέμβρη το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!» έγινε ισοδύναμο με το σύνθημα για ένοπλη εξέγερση. Λόγος γινόταν όχι για την ημερομηνία της εξέγερσης με τη στενή έννοια, αλλά για το ότι η επανάσταση μπήκε σε ένα καινούριο στάδιο της εξέλιξής της, που απαιτούσε να μπει «στην ημερήσια διάταξη» το ζήτημα της κατάληψης της εξουσίας από το προλεταριάτο σε συμμαχία με την αγροτική φτωχολογιά. Γιατί στη χώρα μεγάλωνε γρήγορα η πανεθνική κρίση. Πώς εκφραζόταν συγκεκριμένα η πανεθνική κρίση;
Πρώτ' απ' όλα η κυβέρνηση είχε παραλύσει. Μερικές εντολές της δόθηκαν με την πρωτοβουλία των επαναστατημένων μαζών (ανακήρυξη της Ρωσίας σε δημοκρατία, φυλάκιση των δραστήριων εμψυχωτών και οργανωτών της κορνιλοφικής στάσης - των στρατηγών Κορνίλοφ, Λουκόμσκι, Ρομάνοφσκι και του συνταγματάρχη Πλιουσέφσκι - Πλιούσικ). Αλλες, που στρέφονταν ενάντια στις μάζες αυτές, παραγνωρίζονταν και δεν εκπληρώνονταν. Ετσι, παρά την απειλητική διαταγή του Κέρενσκι (που στις 30 Αυγούστου έγινε και Ανώτατος Διοικητής), η οποία απαγόρευε στους στρατιώτες να ασχολούνται με την πολιτική, στο Μινσκ συνέρχεται ανοιχτά σύσκεψη των μπολσεβίκων της περιοχής και του μετώπου, που την επιδοκιμάζουν πλατιά οι στρατιώτες. Αυξάνει και ευρύνεται η εντατική οικοδόμηση των τμημάτων της Κόκκινης Φρουράς, παρά την κυβερνητική απαγόρευση για «αυθαίρετη» συγκρότηση οποιωνδήποτε λεγόμενων τμημάτων αγώνα κατά της αντεπανάστασης. Μόνο στην Πετρούπολη, στις αρχές του Σεπτέμβρη, οι κοκκινοφρουροί αριθμούσαν 13-15 χιλιάδες.
Οι δυνάμεις της εξουσίας όχι μόνο δεν μπορούσαν να κυβερνήσουν τη χώρα όπως παλιότερα, αλλά χρεοκόπησε και η πολιτική του συμβιβασμού που ακολουθούσαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι. Αυτό βρήκε την έκφρασή του στο ότι και τα δυο αυτά κόμματα μετά τα γεγονότα του Ιούλη ήδη «αποδείχτηκαν στην πράξη συνεργάτες και βοηθοί των αντεπαναστατών δημίων. Η ανεπίγνωστη ευπιστία των μικροαστών στους καπιταλιστές τους οδήγησε», έγραφε ο Λένιν, «ως τη συνειδητή υποστήριξη των αντεπαναστατών».
Η κατάσταση επιδεινωνόταν, η οικονομία της χώρας παρήκμαζε, η καταστροφή στη βιομηχανία και τις μεταφορές πήρε πανρωσικές διαστάσεις. Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε αισθητά. Το 1917, ο όγκος της σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος ελαττώθηκε κατά 36,4%. Η παραγωγή ατσαλιού και χυτοσίδηρου μειώθηκε σχεδόν 2 φορές, η εξόρυξη κάρβουνου έπεσε στο επίπεδο του 1911. Οι σιδηροδρομικές μεταφορές είχαν αποδιοργανωθεί απίστευτα: Δεν επαρκούσαν τα καύσιμα, τα βαγόνια, οι ατμομηχανές, οι γραμμές καταστρέφονταν.
Η οικονομική κρίση επιτάχυνε τους ρυθμούς αποσύνθεσης της οικονομίας. Η αύξηση των τιμών οδήγησε στην αύξηση της έκδοσης χαρτονομισμάτων, γνωστών με την ονομασία «κέρενκι». Αυτά εκδίδονταν σε χωριστά φύλλα, 40 αντίτυπα στο φύλλο, και θεωρούνταν «έγκυρα εφόσον διατηρούσαν τα 3/4 του μεγέθους τους και αναγνωρίζονταν από την εξωτερική τους όψη». Το Σεπτέμβρη είχαν εκδοθεί χαρτονομίσματα που έφταναν σε αξία τα 1.954,4 εκατομμύρια ρούβλια. Το ρούβλι είχε αγοραστική ικανότητα που μόλις και μετά βίας αντιστοιχούσε στα 10 προπολεμικά καπίκια. Η Ρωσία βάδιζε γρήγορα προς την οικονομική καταστροφή. Η ανέχεια και η δυστυχία των εργαζόμενων μαζών είχαν φτάσει στο απροχώρητο.
Σ' ολόκληρη τη χώρα ξέσπασαν ταραχές εξαιτίας της πείνας. Σε μερικές περιπτώσεις, όπως λόγου χάρη στο Ζιτομίρ, κάλεσαν το στρατό ενάντια στους διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν κατά της ακρίβειας του ψωμιού. Την 1 του Σεπτέμβρη, στα Ουράλια έγινε μια μεγαλειώδης 24ωρη πολιτική απεργία. Οι προλετάριοι των Ουραλίων απαιτούσαν ομόφωνα αποφασιστικό αγώνα κατά της αντεπανάστασης και την παράδοση της εξουσίας στα Σοβιέτ. Αυτό απέδειχνε την αλλαγή του χαρακτήρα του απεργιακού αγώνα, απέδειχνε ότι οι εργάτες είχαν χάσει τις αμυνίτικες διαθέσεις, είχαν ξεφύγει από την επιρροή των συμβιβασμένων.
Συνολικά, το Σεπτέμβρη στις βιομηχανικές επιχειρήσεις είχαν καταγραφεί 169 εκδηλώσεις: 108 απεργίες, 18 εργατικές ταραχές, 33 περιπτώσεις εφαρμογής εργατικής αυτοδιοίκησης, 21 συλλήψεις και απομακρύνσεις της εργοστασιακής διεύθυνσης, 8 καταλήψεις επιχειρήσεων κλπ. Μεγάλο πολιτικό γεγονός αποτέλεσε μια από τις πιο μαζικές οικονομικές απεργίες της προοκτωβριανής περιόδου, η πανρωσική απεργία των σιδηροδρομικών. «Η Πανρωσική Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή Σιδηροδρομικών, με πλειοψηφία 19 ψήφων έναντι 16, αποφάσισε να αρχίσει πανρωσική απεργία των σιδηροδρομικών στις 12 η ώρα τη νύχτα στις 23 προς 24 του Σεπτέμβρη. Οι περιφερειακές επιτροπές σιδηροδρομικών διαφόρων πόλεων της Ρωσίας συνενώνονται με την απόφαση της ΚΕΚ των σιδηροδρομικών, που αποφάσισε να κηρύξει απεργία.
Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος του Λένιν κάλεσε τους εργάτες και τους αγρότες να «περιβάλουν τους σιδηροδρομικούς με μιαν ατμόσφαιρα πλήρους αλληλεγγύης», να τους προστατεύσουν από τις διώξεις των αντεπαναστατών, και να τους βοηθήσουν να κερδίσουν τη νίκη. Η απεργία, την οποία υποστήριζε ολόκληρη η εργατική τάξη, διεξαγόταν οργανωμένα. Οι απεργοί φρουρούσαν τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, το τροχαίο υλικό. Η απεργία των σιδηροδρομικών ανάγκασε την Προσωρινή Κυβέρνηση να κάνει παραχωρήσεις, και να ικανοποιήσει μερικώς τα αιτήματα που είχαν προβάλει.
Οι επιχειρηματίες, για να καταπολεμήσουν το εργατικό κίνημα που μεγάλωνε, έκλειναν τα εργοστάσια. Για παράδειγμα, την 1 του Σεπτέμβρη, στην περιοχή του Ιβάνοβο - Βοζνεσένσκ, οι εργοστασιάρχες πέταξαν στο δρόμο 10 χιλιάδες υφαντουργούς. Με το πρόσχημα της έλλειψης πρώτης ύλης, η διεύθυνση του εργοστασίου μηχανουργίας και χυτηρίου «Βουλκάν» της Πετρούπολης ανάγγειλε το κλείσιμο του εργοστασίου και την απόλυση των εργατών από τις 7 του Σεπτέμβρη. Στις 8 του Σεπτέμβρη, η διεύθυνση του εργοστασίου χυτηρίου και μηχανουργίας «Παρβιάινεν», με τη δικαιολογία της έλλειψης καυσίμων, ανακοίνωσε την απόλυση 1.630 εργατών.
Επικεφαλής του αγώνα κατά των λοκάουτ έμπαιναν οι μπολσεβίκοι. Οντας μέλη των εργοστασιακών επιτροπών, εξακρίβωναν το πραγματικό μέγεθος των αποθεμάτων καυσίμων και τροφών, εξηγούσαν στους εργάτες τις αληθινές αιτίες των αποφάσεων που έπαιρναν οι επιχειρηματίες, ξεσήκωσαν το προλεταριάτο σε οργανωμένο αγώνα κατά του κεφαλαίου. Ετσι, λόγου χάρη, στις 6 του Σεπτέμβρη, η αχτιδική επιτροπή του Κόμματος του Σουραχάνι, της επαρχίας του Μπακού, οργάνωσε συλλαλητήριο με αφορμή την απόλυση εργατών από την Εταιρεία Πετρελαίου του Μπακού. Την επομένη, σύμφωνα με απόφαση του συλλαλητηρίου, απέργησαν οι εργάτες ολόκληρης της περιοχής του Σουραχάνι. Στα τέλη του Σεπτέμβρη, η απεργία είχε επεκταθεί σε όλες τις πετρελαιοπηγές του Μπακού.
Την ίδια περίοδο επίσης διευρυνόταν και αναπτυσσόταν και το αγροτικό κίνημα, για την κατάπνιξη του οποίου η κυβέρνηση χρησιμοποιούσε τα πιο αυστηρά μέτρα. Στις 8 του Σεπτέμβρη, ο Κέρενσκι υπόγραψε διαταγή, στην οποία αναφερόταν ότι οι εκδηλώσεις των αγροτών θα τιμωρούνται με όλη την αυστηρότητα μιας εμπόλεμης περιόδου.
Στις περιοχές της χώρας, όπου οι αγρότες καταλάμβαναν χωράφια, τσιφλίκια, αγροτικές περιουσίες, κλπ., στάλθηκαν αποσπάσματα για την καταστολή τους.
Παρ' όλα αυτά, το αγροτικό κίνημα προχωρούσε. Μόνο το Σεπτέμβρη, σε 68 κυβερνεία και περιοχές της Ρωσίας είχαν καταγραφεί 630 αγροτικές εκδηλώσεις.
Στα μέσα του Σεπτέμβρη, το Σοβιέτ της Τασκένδης, που μόλις είχε επανεκλεγεί, συγκρότησε Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή, η οποία απομάκρυνε από την εξουσία την τοπική διοίκηση, και έβαλε κάτω από τον έλεγχό της το ταχυδρομείο, το τηλεγραφείο και τον τηλεφωνικό σταθμό. Αφοπλίστηκε η σχολή των ανθυπολοχαγών. Ο Κέρενσκι θεώρησε τα γεγονότα της Τασκένδης σαν «αντεπαναστατική ανταρσία». Με εντολή του στάλθηκε στην Τασκένδη απόσπασμα καταστολής. Από το τηλεγράφημα του Α. Κέρενσκι από 19 του Σεπτέμβρη προς την Επιτροπή του Τουρκεστάν της Προσωρινής Κυβέρνησης για τη λήψη μέτρων ενάντια στο Σοβιέτ της Τασκένδης: «...Να μην αρχίσετε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις με τους στασιαστές, οι παραπέρα ταλαντεύσεις είναι απαράδεχτες, είναι αναγκαία η λήψη των πιο αποφασιστικών μέτρων. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να ανεχτεί την ατιμωρησία των εγκλημάτων, που εκθέτουν σε κίνδυνο την υπόσταση του πληθυσμού ολόκληρων περιοχών. Ολοι οι δημόσιοι υπάλληλοι πρέπει αμέσως να κληθούν να εκτελέσουν το υπηρεσιακό τους καθήκον... Καμιά εντολή, που έρχεται σε αντίθεση με τις υποδείξεις αυτές, να μη δοθεί.
Ο Ανώτατος Διοικητής Κέρενσκι»
Παρ' όλα αυτά, η χρησιμοποίηση του στρατού για την καταστολή των εκδηλώσεων γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Οι μάζες των στρατιωτών όλο και περισσότερο πείθονταν πως η πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης ήταν προδοτική. Στις αρχές του Σεπτέμβρη, μερικοί λόχοι του 74ου εφεδρικού συντάγματος πεζικού στην πόλη Οριόλ αρνήθηκαν να επιτρέψουν τη λειτουργία πειθαρχικών δικαστηρίων στους λόχους τους, και αποπειράθηκαν να συλλάβουν το διοικητή του συντάγματος, ο οποίος τάχθηκε υπέρ των μέτρων αυτών. Οι στρατιώτες δήλωσαν ότι δεν είχαν εκλέξει αυτοί την Προσωρινή Κυβέρνηση και τον Κέρενσκι, και γι' αυτό δεν τους αναγνώριζαν.
Μια από τις αποδείξεις της πανεθνικής κρίσης ήταν και η ενεργός παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας του διεθνούς ιμπεριαλισμού για στήριξη της κυβέρνησης Κέρενσκι. Η Αμερική παραχώρησε στην Προσωρινή Κυβέρνηση νέα πίστωση ύψους 125 εκατομμυρίων δολαρίων. Μεγάλο δάνειο ύψους 105 εκατομμυρίων γεν πήρε η Ρωσία από την Ιαπωνία (είναι αλήθεια ότι τα 70 εκατομμύρια απ' αυτά δόθηκαν για λογαριασμό της πληρωμής παλιών χρεών). Ομως, οι σύμμαχοι δεν βοηθούσαν μόνο, αλλά και απαιτούσαν. Κατά την ακρόαση που είχε ο Κέρενσκι στις 26 του Σεπτέμβρη, οι πρεσβευτές της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας έλεγαν με μεγάλη επιμονή ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση «οφείλει να αποδείξει στην πράξη την αποφασιστικότητά της να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα με σκοπό να αποκαταστήσει την πειθαρχία και το αληθινό πολεμικό πνεύμα στο στρατό, όπως και να εξασφαλίσει τη σωστή λειτουργία του κυβερνητικού μηχανισμού τόσο στο μέτωπο, όσο και στα μετόπισθεν».
Στις 29 του Σεπτέμβρη, ύστερα από απαίτηση του Αγγλου πρεσβευτή Μπιούκενεν, η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε διώξει δικαστικά το συντάκτη της μπολσεβίκικης εφημερίδας της Μόσχας «Σοτσιαλντεμοκράτ» Β. Σολοβιόφ για τη δημοσίευση, στο φύλλο αριθ. 150, του άρθρου «Για τους πράκτορες του ξένου ιμπεριαλισμού», όπου γινόταν λόγος για την υποστήριξη της ρωσικής αντεπανάστασης από τον Αγγλο πρεσβευτή. Ενώ στη Ρίγα, οι γερμανικές στρατιωτικές αρχές εκτέλεσαν έξι μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών. Αυτή ήταν η καταπληκτική ομοψυχία και των δύο εμπόλεμων ομάδων της διεθνούς αστικής τάξης απέναντι στους πραγματικούς εκφραστές των επαναστατικών συμφερόντων του ρωσικού προλεταριάτου.
Αναζητώντας διέξοδο από την κρίση που είχε δημιουργηθεί, και για να εξετάσει το ζήτημα της εξουσίας, η εσερο-μενσεβίκικη ΚΕΕ των Σοβιέτ κάλεσε στις 14 του Σεπτέμβρη τη λεγόμενη Πανρωσική Δημοκρατική Σύσκεψη, αναβάλλοντας και υποκαθιστώντας στην πράξη με τον τρόπο αυτό τη σύγκληση του Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ. Στη σύσκεψη είχαν έρθει πάνω από 1.500 άτομα. Στα Σοβιέτ, τα οποία εκπροσωπούσαν, βέβαια, τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού, παραχωρήθηκαν μόνο 230 θέσεις, 300 θέσεις δόθηκαν στις αυτοδιοικήσεις των πόλεων, 200 στα ζέμστβο, 120 στους συνεταιρισμούς. Η σύνθεση αυτή εξασφάλιζε μια πλειοψηφία υπάκουη στους μενσεβίκους και εσέρους. Με πρότασή τους, η Δημοκρατική Σύσκεψη αποφάσισε να σχηματίσει Προσωρινό Σοβιέτ της Ρωσικής Δημοκρατίας ή, όπως το είχαν ονομάσει αλλιώτικα, Προκοινοβούλιο, ένα μόνιμο αντιπροσωπευτικό όργανο πλάι στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Από πρώτη άποψη φαινόταν ότι στη Ρωσία εισάγεται το κοινοβουλευτικό σύστημα. Ομως, σύμφωνα με τον κανονισμό που είχε εγκρίνει η Προσωρινή Κυβέρνηση, το Προκοινοβούλιο αποτελούσε όλο κι όλο ένα συμβουλευτικό, μόνο, όργανο της Κυβέρνησης.
Ο Λένιν τάχθηκε αποφασιστικά υπέρ του μποϊκοταρίσματος του Προκοινοβουλίου, δείχνοντας πως η ουσία του συνίσταται στην εξαπάτηση των εργατών και των αγροτών για να τους αποσπάσει από την επανάσταση, πως η τακτική συμμετοχή στο Προκοινοβούλιο δεν ανταποκρίνεται στις αντικειμενικές αμοιβαίες σχέσεις των τάξεων και στις συνθήκες της στιγμής.
Στις 25 του Σεπτέμβρη, ύστερα από μακρόχρονες διαπραγματεύσεις των μελών του Διευθυντηρίου και της Επιτροπής της Δημοκρατικής Σύσκεψης με τους εκπροσώπους των βιομηχάνων της Μόσχας, επιτεύχθηκε ο κύριος στόχος, τον οποίο επεδίωκαν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι συγκαλώντας τη Δημοκρατική Σύσκεψη. Τη μέρα αυτή ολοκληρώθηκε ο σχηματισμός της τρίτης (και τελευταίας) κυβέρνησης συνασπισμού.
Ο σχηματισμός της νέας κυβέρνησης δεν έσωσε τη χώρα από την πανεθνική κρίση, που όλο και πιο απειλητικά εκδηλωνόταν στην ανικανότητα της εξουσίας, στην οικονομική ερήμωση, στην άνοδο του επαναστατικού κινήματος, στην ολοκληρωτική απομάκρυνση του στρατού από την κυβέρνηση, στην όξυνση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.
Δημιουργήθηκε η απαραίτητη για τη νικηφόρα εξέγερση επαναστατική κατάσταση. Είχε φτάσει σε τέτοια ένταση, που τα «ανώτερα στρώματα» δεν μπορούσαν πια να διοικούν με τον παλιό τρόπο, ενώ τα «κατώτερα κοινωνικά στρώματα» ήταν αδύνατο να ζουν όπως πρώτα.
«Η κρίση ωρίμασε», προειδοποιούσε ο Λένιν στις 29 του Σεπτέμβρη. «Ολόκληρο το μέλλον της ρωσικής επανάστασης παίζεται κορόνα-γράμματα».
Αναλύοντας όλο το σύνολο των γεγονότων στη χώρα, ο Λένιν έφτασε στο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαίο να υλοποιηθούν άμεσα οι αποφάσεις του 6ου Συνεδρίου του Κόμματος για την προετοιμασία της ένοπλης εξέγερσης. «Μας ακολουθεί η πλειοψηφία της τάξης που είναι η εμπροσθοφυλακή της επανάστασης, η εμπροσθοφυλακή του λαού, που είναι ικανή να συναρπάσει τις μάζες», έγραφε ο Λένιν. «Μας ακολουθεί η πλειοψηφία του λαού...».
Στην ενεργή, συνειδητή υποστήριξη των μπολσεβίκων από τις πιο πλατιές μάζες της Ρωσίας κατάληγε η σαφής απάντηση στο ερώτημα: Μπορούν άραγε οι μπολσεβίκοι να καταλάβουν την εξουσία; Ο Λένιν στο ερώτημα αυτό απαντούσε καταφατικά: «Μπορούν και πρέπει να πάρουν την κρατική εξουσία στα χέρια τους», γιατί μόνον έτσι θα σώσουν τη χώρα από την καταστροφή: θα ικανοποιήσουν τις αξιώσεις της αγροτιάς, που στη διάρκεια των εφτά μηνών της επανάστασης δεν πήρε από τα κόμματα συνασπισμού τίποτε, εκτός από κενές υποσχέσεις. Θα αποτρέψουν την επικείμενη παράδοση της επαναστατικής Πετρούπολης στους Γερμανούς. Θα εμποδίσουν τη χωριστή ειρήνη ανάμεσα στους Αγγλους και τους Γερμανούς ιμπεριαλιστές, με τις κοινές προσπάθειες των οποίων μπορεί να πνιγεί η ρωσική επανάσταση. Θα προτείνουν πραγματική ειρήνη στους λαούς.
Οι μπολσεβίκοι πρέπει να καταλάβουν την εξουσία, γιατί μόνον αυτοί έχουν σαφή και κατανοητό για τις μάζες σχέδιο εξόδου της χώρας από την παρατεταμένη κρίση: εγκαθίδρυση σωστού και δίκαιου συστήματος στη χρησιμοποίηση της εργατικής δύναμης στην παραγωγή και την κατανομή των προϊόντων, εξάλειψη της οποιασδήποτε περιττής δαπάνης δυνάμεων και μέσων. «Ο έλεγχος, η επίβλεψη, η καταγραφή», υπογράμμιζε ο Λένιν, «αυτά έχουν τον πρώτο λόγο στην αντιμετώπιση της καταστροφής και της πείνας. Αυτό είναι αναμφισβήτητο και πανθομολογούμενο».
Μόνον ο εργατικός έλεγχος στην παραγωγή και την κατανομή των τροφίμων, η εθνικοποίηση των τραπεζών και της μεγάλης βιομηχανίας, η κατάσχεση των τσιφλικάδικων ιδιοκτησιών και η εθνικοποίηση όλης της γης στη χώρα και άλλα επαναστατικά μέτρα θα μπορούσαν να σώσουν τη Ρωσία από την ερήμωση, την πείνα και παράλληλα να τη σπρώξουν μπροστά, προς το σοσιαλισμό.
Η συνεπής διεξαγωγή όλων αυτών των μέτρων προς το συμφέρον της επαναστατικής δημοκρατίας σήμαινε εκείνο το αποφασιστικό βήμα προς το σοσιαλισμό, το οποίο με κανέναν τρόπο δεν αποφάσιζαν να κάνουν οι ηγέτες των μενσεβίκων και των εσέρων. «Στη Ρωσία του 20ού αιώνα, που κατάκτησε τη δημοκρατία και το δημοκρατισμό με τον επαναστατικό δρόμο, δεν μπορείς να πας μπροστά», υπογράμμιζε ο ηγέτης της ρώσικης επανάστασης, «χωρίς να βαδίσεις προς το σοσιαλισμό, χωρίς να κάνεις βήματα προς αυτόν... Κι αν φοβάσαι να πας μπροστά, αυτό σημαίνει πως πας πίσω, κι αυτό κάνουν οι κ.κ. Κέρενσκι, με την ανόητη συνδρομή των Τσερετέλι και των Τσερνόφ, προκαλώντας τον ενθουσιασμό των Μιλιουκόφ και των Πλεχάνοφ». Μόνο παίρνοντας την εξουσία οι μπολσεβίκοι θα μπορούσαν να σώσουν τη Ρωσία από το πισωδρομικό αυτό κίνημα.
Οι μπολσεβίκοι έπρεπε ακόμη να πάρουν την εξουσία, γιατί, όπως σημείωνε ο Λένιν, αποτελούν το μοναδικό κόμμα, που είναι ικανό να σχηματίσει μια σταθερή κυβέρνηση που να βασίζεται «ανοιχτά και ανεπιφύλακτα στην πλειοψηφία του πληθυσμού» και επομένως μπορούν να προβάλλουν «μια πραγματικά μεγαλειώδη τόλμη και αποφασιστικότητα στην άσκηση της εξουσίας». Πραγματικό και άμεσο όργανο της λαϊκής εξουσίας ήταν τα Σοβιέτ.
Στις 10 του Οκτώβρη, για πρώτη φορά ύστερα από τρίμηνη παρανομία, ο Λένιν πήρε μέρος στην ειδική συνεδρίαση της ΚΕ του Κόμματος, που αποφάσισε για την ένοπλη εξέγερση. Η απόφαση για την ένοπλη εξέγερση, που ψηφίστηκε στη συνεδρίαση της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ) λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής: «Η ΚΕ θεωρεί ότι τόσο η διεθνής θέση της ρωσικής επανάστασης (εξέγερση στο στόλο της Γερμανίας, σαν ανώτατη εκδήλωση της ανάπτυξης σε όλη την Ευρώπη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, καθώς και ο κίνδυνος σύναψης ειρήνης μεταξύ των ιμπεριαλιστών με σκοπό να πνίξουν την επανάσταση στη Ρωσία), όσο και η στρατιωτική κατάσταση (βέβαιη απόφαση της ρωσικής αστικής τάξης και του Κέρενσκι και Σία να παραδώσουν την Πετρούπολη στους Γερμανούς), όσο και η κατάκτηση από το προλεταριακό κόμμα της πλειοψηφίας στα Σοβιέτ - όλα αυτά, σε συνδυασμό με την εξέγερση των αγροτών και τη στροφή της εμπιστοσύνης του λαού προς το κόμμα μας (εκλογές στη Μόσχα), τέλος, η έκδηλη προετοιμασία ενός δεύτερου κινήματος Κορνίλοφ (απομάκρυνση των στρατευμάτων από την Πετρούπολη, μεταφορά κοζάκων στην Πετρούπολη, κύκλωση του Μινσκ από κοζάκους κλπ.) - όλα αυτά βάζουν στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση.
Διαπιστώνοντας έτσι ότι η ένοπλη εξέγερση είναι αναπόφευκτη, κι ότι έχει ωριμάσει πέρα για πέρα, η ΚΕ καλεί όλες τις οργανώσεις του Κόμματος να καθοδηγούνται από τη γραμμή αυτή, και να συζητούν και να λύνουν ανάλογα όλα τα πρακτικά ζητήματα (συνέδριο των Σοβιέτ Βόρειας Περιοχής, απομάκρυνση των στρατευμάτων από την Πετρούπολη, δράση των κατοίκων της Μόσχας και του Μινσκ κ.λπ.)».
Στη συνεδρίαση αυτή ιδρύθηκε και Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ, με επικεφαλής τον Λένιν, για την πολιτική καθοδήγηση της εξέγερσης.
Στις 11 του Οκτώβρη, στο Σμόλνι άρχισε το συνέδριο των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Βόρειας περιοχής, το οποίο είχε συγκληθεί με πρωτοβουλία της ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ). Σ' αυτό εκπροσωπήθηκαν τα Σοβιέτ πολλών πόλεων: από την Πετρούπολη και τη Μόσχα μέχρι το Βίμποργκ και τη Νάρβα. Επιπλέον, στις εργασίες του συνεδρίου έπαιρναν μέρος εκπρόσωποι του Σοβιέτ αγροτών βουλευτών της Πετρούπολης, του 2ου συνεδρίου του στόλου της Βαλτικής, της Περιφερειακής Επιτροπής του στρατού, του στόλου και των εργατών της Φινλανδίας κ.ά.
Η εσερο-μενσεβίκικη Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή (ΚΕΕ) των Σοβιέτ θεώρησε το συνέδριο σαν ειδική σύσκεψη, και ανακάλεσε τους αντιπροσώπους της. Οι μενσεβίκοι παράμειναν στο συνέδριο μόνο για «λόγους ενημέρωσης». Με πρόταση του μπολσεβίκικου τμήματος, που είχε τον ηγετικό ρόλο στις εργασίες του συνεδρίου, ψηφίστηκε απόφαση που απέρριψε την άποψη ότι είναι «ειδική σύσκεψη» και ότι το συνέδριο είναι κανονικό.
Οι εισηγήσεις των εκπροσώπων των Σοβιέτ του στόλου της Βαλτικής, της Κρονστάνδης, του Ελσινγκφορς, της Περιφερειακής Επιτροπής του στρατού, του στόλου και των εργατών της Φινλανδίας είχαν επιβεβαιώσει πλήρως τα συμπεράσματα του Λένιν για την ετοιμότητα των μαζών για εξέγερση.
Σε μια συνεδρίαση της μπολσεβίκικης ομάδας του συνεδρίου διαβάστηκε «Γράμμα προς τους συντρόφους μπολσεβίκους που παίρνουν μέρος στο συνέδριο των Σοβιέτ περιοχής του Βορρά», γραμμένο από τον Β.Ι. Λένιν. «Σύντροφοι», έλεγε, «η επανάστασή μας περνάει εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο. Η στιγμή είναι τέτοια που η αργοπορία ισοδυναμεί αληθινά με θάνατο».
Κάτω από την επιρροή των μπολσεβίκων, το συνέδριο πήρε απόφαση, με την οποία τόνιζε την κρίσιμη εσωτερική και εξωτερική κατάσταση της χώρας, και παραδεχόταν ότι «μόνο το άμεσο πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια των οργάνων της επανάστασης - στα Σοβιέτ των εργατών, των στρατιωτών και αγροτών βουλευτών στο κέντρο και κατά τόπους μπορεί να σώσει το λαό».
Στις 14 του Οκτώβρη, στη Μόσχα, στο προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών εκλέχτηκαν αποκλειστικά μπολσεβίκοι. Στις 16 του Οκτώβρη, το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών στο Σαράτοφ κήρυξε αποφασιστικό αγώνα ενάντια στην πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης. Την ίδια μέρα, το Σοβιέτ του κυβερνείου του Βλαντίμιρ αποφάσισε ότι θεωρεί την Προσωρινή Κυβέρνηση και όλα τα κόμματα που την υποστηρίζουν προδοτικά απέναντι στην υπόθεση της επανάστασης, και υποχρέωσε όλα τα Σοβιέτ του κυβερνείου Βλαντίμιρ και το κέντρο τους - την Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ του κυβερνείου - να αγωνίζονται αποφασιστικά κατά της Προσωρινής Κυβέρνησης. Στις 16-24 του Οκτώβρη, συνήλθε το πρώτο πανσιβηρικό συνέδριο των Σοβιέτ στο Ιρκούτσκ, που ανάγγειλε το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ και εξέλεξε Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ Σιβηρίας (Τσεντροσιμπίρ). Στις 18 του Οκτώβρη, το περιφερειακό συνέδριο των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών πήρε απόφαση στο Κίεβο για την παράδοση της εξουσίας στα Σοβιέτ. Στις 19 του Οκτώβρη, στη Μόσχα, η περιφερειακή εκτελεστική επιτροπή των Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών βουλευτών πήρε απόφαση για την παράδοση της γης στις αγροτικές επιτροπές γης, την άμεση διάλυση της κυβέρνησης Κέρενσκι, και για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ.
Το πρωί στις 24 του Οκτώβρη, άρχισε η επεξεργασία της ημερήσιας διάταξης και των βασικών ντοκουμέντων του 2ου Πανρωσικού Συνεδρίου των Σοβιέτ, που θα άνοιγε στις 25 του Οκτώβρη. Αποφασίστηκε να ανατεθεί η προετοιμασία των ντοκουμέντων για το ζήτημα της γης, του πολέμου και της εξουσίας στον Λένιν, του εργατικού ελέγχου στον Μιλιούτιν και του εθνικού ζητήματος στον Στάλιν.
Στις 24 του Οκτώβρη, η εφημερίδα «Ραμπότσι Πουτ» περιείχε την έκκληση για ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης και εγκαθίδρυση της εξουσίας των Σοβιέτ.
Την ίδια μέρα, στη συνεδρίαση της Επιτροπής πρωτεύουσας του κόμματος των μπολσεβίκων με τη συμμετοχή του κομματικού αχτίφ της πόλης, συζητήθηκε το ζήτημα για την «τρέχουσα στιγμή σε σχέση με την πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης τις τελευταίες μέρες». Η απόφαση ανέφερε: «Η Επιτροπή Πετρούπολης θεωρεί απαραίτητο καθήκον όλων των δυνάμεων της επανάστασης την άμεση ανατροπή της κυβέρνησης, και την παράδοση της εξουσίας στα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών τόσο στο κέντρο, όσο και τοπικά. Για την εκπλήρωση του καθήκοντος αυτού, η Επιτροπή Πετρούπολης έχει τη γνώμη ότι πρέπει απαραίτητα, χωρίς την παραμικρή καθυστέρηση, να περάσουμε στην επίθεση με όλη την οργανωμένη δύναμη της επανάστασης...».
Στη 1 η ώρα μετά το μεσημέρι ο Κέρενσκι, μιλώντας στο ανάκτορο της αυτοκράτειρας Μαρίας, στη συνεδρίαση του Προκοινοβουλίου, δήλωσε ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να καταπνίξει την εξέγερση στην Πετρούπολη. «Η Προσωρινή Κυβέρνηση και εγώ», είπε ο πρωθυπουργός επιδεικτικά, «προτιμούμε να σκοτωθούμε και να αφανιστούμε, αλλά δεν θα προδώσουμε τη ζωή, την τιμή και την ανεξαρτησία του κράτους!» Οι καντέτοι και οι μενσεβίκοι, οι τρουντοβίκοι και οι δεξιοί εσέροι υποδέχτηκαν τα λόγια αυτά όρθιοι και με ζωηρά χειροκροτήματα. Το κίνημα, όμως, των μαζών αναπτυσσόταν και δυνάμωνε.
Τα ζητήματα της ένοπλης εξέγερσης συζητήθηκαν στις αχτιδικές κομματικές συνελεύσεις των μπολσεβίκων. Ανάμεσα σε μερικά μέλη της ΚΕ εμφανίστηκαν ταλαντεύσεις. Συγκεκριμένα, ο Τρότσκι, πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης τις μέρες εκείνες, δήλωσε, στις 24 του Οκτώβρη ότι η σύλληψη της Προσωρινής Κυβέρνησης δεν είναι στην ημερήσια διάταξη, ενώ το ζήτημα για την εξουσία θα αποφασιστεί στο συνέδριο των Σοβιέτ, που συνέρχεται στις 25 του Οκτώβρη.
Το βράδυ στις 24 Οκτώβρη, ο Λένιν έστειλε ξανά την Φοφάνοβα στην Επιτροπή του Βίμποργκ με «Γράμμα προς τα μέλη της ΚΕ».
Ας δούμε το Γράμμα.
«24 του Οκτώβρη 1917
Σύντροφοι!
Γράφω αυτές τις γραμμές στις 24 το βράδυ. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Είναι ολοκάθαρο ότι πραγματικά τώρα πια κάθε καθυστέρηση της εξέγερσης ισοδυναμεί με θάνατο.
Με όλες μου τις δυνάμεις θέλω να πείσω τους συντρόφους ότι τώρα όλα κρέμονται από μια τρίχα, ότι στην ημερήσια διάταξη μπαίνουν ζητήματα που δε λύνονται με συσκέψεις, ούτε με συνέδρια (έστω και με συνέδρια των Σοβιέτ), αλλά αποκλειστικά από τους λαούς, από την πάλη των οπλισμένων μαζών.
Η πίεση των κορνιλοφικών προς το συμφέρον των αστών, η απομάκρυνση του Βερχόβσκι δείχνει πως δεν επιτρέπεται να περιμένουμε. Πρέπει με κάθε θυσία, σήμερα το βράδυ, απόψε τη νύχτα, να συλλάβουμε την κυβέρνηση, αφού οπλίσουμε (αφού νικήσουμε, αν προβάλλουν αντίσταση) τους ευέλπιδες κ.τ.λ.
Δεν πρέπει να περιμένουμε!! Μπορεί να τα χάσουμε όλα!!
Το κέρδος από την άμεση κατάληψη της εξουσίας είναι ότι υπερασπίζουμε το λαό (όχι το συνέδριο, μα το λαό, πρώτ' απ' όλα το στρατό και τους αγρότες) από την κορνιλοφική κυβέρνηση που έδιωξε τον Βερχόβσκι και οργάνωσε δεύτερη κορνιλοφική συνωμοσία.
Ποιος πρέπει να πάρει την εξουσία;
Αυτό δεν έχει τώρα σημασία: ας την πάρει η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή "ή ένα άλλο όργανο" που θα δηλώσει ότι θα παραδώσει την εξουσία μονάχα στους πραγματικούς εκπροσώπους των συμφερόντων του λαού, των συμφερόντων του στρατού (άμεση πρόταση ειρήνης), των συμφερόντων των αγροτών (η γη πρέπει να παρθεί αμέσως, να καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία), των συμφερόντων των πεινασμένων.
Πρέπει να κινητοποιηθούν τώρα αμέσως όλες οι συνοικίες, όλα τα συντάγματα, όλες οι δυνάμεις και να στείλουν αμέσως αντιπροσωπείες στη Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, στην ΚΕ των μπολσεβίκων, ζητώντας επιτακτικά: σε καμιά περίπτωση, οπωσδήποτε να μην αφήσουμε ως τις 25 του μήνα την εξουσία στα χέρια του Κέρενσκι και συντροφιάς. Η υπόθεση πρέπει να κριθεί το δίχως άλλο σήμερα το βράδυ ή τη νύχτα.
Η ιστορία δεν θα συγχωρήσει την καθυστέρηση στους επαναστάτες που θα μπορούσαν να νικήσουν σήμερα (και σίγουρα θα νικήσουν σήμερα), αλλά που θα κινδύνευαν να χάσουν πολλά αύριο, θα κινδύνευαν να τα χάσουν όλα.
Παίρνοντας την εξουσία σήμερα, την παίρνουμε όχι ενάντια στα Σοβιέτ, αλλά για τα Σοβιέτ.
Η κατάληψη της εξουσίας είναι έργο της εξέγερσης. Ο πολιτικός σκοπός της θα διευκρινιστεί ύστερα από την κατάληψη της εξουσίας.
Θα ήταν καταστροφή ή προσκόλληση στους τύπους να περιμένουμε την επισφαλή ψηφοφορία της 25 του Οκτώβρη, ο λαός έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να λύνει παρόμοια ζητήματα όχι με ψηφοφορίες, αλλά με τη βία, ο λαός έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση στις κρίσιμες στιγμές της επανάστασης να κατευθύνει τους εκπροσώπους του, ακόμη και τους καλύτερους εκπροσώπους του, κι όχι να τους περιμένει.
Αυτό το απόδειξε η ιστορία όλων των επαναστάσεων, και οι επαναστάτες θα έκαναν το μεγαλύτερο έγκλημα αν άφηναν να τους ξεφύγει η στιγμή, ενώ ξέρουν πως απ' αυτούς εξαρτάται η σωτηρία της επανάστασης, η πρόταση ειρήνης, η σωτηρία της Πετρούπολης, η σωτηρία από την πείνα, η μεταβίβαση της γης στους αγρότες.
Η κυβέρνηση κλονίζεται. Πρέπει να την αποτελειώσουμε με κάθε θυσία!
Η καθυστέρηση της δράσης ισοδυναμεί με θάνατο».
Η ΚΕ του Κόμματος δίνει εντολή σε συνεργάτρια της γραμματείας να αναζητήσει την Κρούπσκαγια και μέσω αυτής να παραγγείλει στον Λένιν να 'ρθει στο Σμόλνι. Ομως ο Λένιν δεν βρισκόταν πια στο παράνομο διαμέρισμα. Εφυγε με δική του πρωτοβουλία για το Σμόλνι.
Το πρωί της 25 του Οκτώβρη, στα χέρια των εξεγερμένων βρισκόταν, ήδη, σχεδόν ολόκληρη η Πετρούπολη. Ο Λένιν, στις 10 η ώρα το πρωί, γράφει εξ ονόματος της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, (σ.σ.το επιτελείο του Σοβιέτ για την εξέγερση) την έκκληση «Προς τους πολίτες της Ρωσίας!» με την οποία έκανε γνωστό το πέρασμα της κρατικής εξουσίας στα χέρια ενός οργάνου του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης, στα χέρια της Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής, που βρισκόταν επικεφαλής του προλεταριάτου και της φρουράς της Πετρούπολης.
Στις 14.35' η ώρα, στην αίθουσα συνεδριάσεων του Σμόλνι, συνήλθε σε έκτακτη συνεδρίαση το Σοβιέτ της Πετρούπολης. Εκεί ο Λένιν διεκήρυξε: «Η εργατοαγροτική επανάσταση, για την αναγκαιότητα της οποίας μιλούσαν συνεχώς οι μπολσεβίκοι, πραγματοποιήθηκε». Στην εισήγησή του για τα καθήκοντα της Σοβιετικής Εξουσίας, ο Λένιν είπε: «Τώρα μάθαμε να δουλεύουμε ενωμένοι. Αυτό μαρτυρεί η επανάσταση που έγινε πριν από λίγο. Εχουμε τη δύναμη εκείνη της μαζικής οργάνωσης που θα νικήσει τα πάντα, και θα οδηγήσει το προλεταριάτο ως την παγκόσμια επανάσταση».
Το βράδυ στις 11 παρά είκοσι, άρχισε στο Σμόλνι τις εργασίες του το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Κατά την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου ήταν παρόντες 649 αντιπρόσωποι, από τους οποίους 390 μπολσεβίκοι, 160 εσέροι, 72 μενσεβίκοι, κ.λπ. Οι μενσεβίκοι, οι δεξιοί εσέροι και οι άλλοι συμβιβασμένοι, όταν πείστηκαν ότι η πλειοψηφία των συνέδρων ήταν με το μέρος των μπολσεβίκων, εγκατέλειψαν επιδεικτικά τη συνεδρίαση.
Στη διάρκεια των εργασιών του Συνεδρίου τα Χειμερινά Ανάκτορα καταλήφθηκαν με έφοδο. Ετσι η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν υπάρχει πια.
Από την πλευρά της ομάδας των μπολσεβίκων, ο Ανατόλι Λουνατσάρσκι διάβασε το γραμμένο από τον Λένιν διάγγελμα «Προς τους εργάτες, τους στρατιώτες και τους αγρότες!» με το οποίο διακηρυσσόταν το πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια των Σοβιέτ, και δινόταν η εντολή να εξασφαλιστεί πραγματική επαναστατική τάξη. Το διάγγελμα τέλειωνε με την έκκληση για επαγρύπνηση και σταθερότητα.
Στις 5 η ώρα το πρωί, σχεδόν ομόφωνα (με 2 κατά και 12 λευκά), το συνέδριο επικύρωσε το ντοκουμέντο αυτό, που σήμαινε ότι το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ παρέλαβε την κρατική εξουσία από τη Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, και διακήρυξε το πέρασμα όλης της εξουσίας στη χώρα στα χέρια των Σοβιέτ των εργατών, των στρατιωτών και των αγροτών βουλευτών.
Στις 9 το βράδυ της 26 του Οκτώβρη, άρχισε η δεύτερη συνεδρίαση του Συνεδρίου. Εισηγήσεις για δύο βασικά ζητήματα, για την ειρήνη και για τη γη, έκανε ο Λένιν. Στις 11 η ώρα, ψηφίστηκε το Διάταγμα για την ειρήνη, με το οποίο η εργατοαγροτική εξουσία εξέφραζε την αποφασιστικότητά της να υπογράψει αμέσως ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις και επανορθώσεις. Το Διάταγμα θεωρούσε τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σαν το μεγαλύτερο έγκλημα ενάντια στην ανθρωπότητα, και καλούσε τους λαούς και το πιο πρωτοπόρο τμήμα τους, την εργατική τάξη, να επέμβουν στην υπόθεση, της πάλης για την ειρήνη στον κόσμο.
Στις 2 η ώρα τη νύχτα της 27 Οκτώβρη, ψηφίστηκε το δεύτερο ιστορικό ντοκουμέντο, που εξέφραζε τους πόθους και τα συμφέροντα εκατομμυρίων αγροτών, το Διάταγμα που καταργούσε την ατομική ιδιοκτησία στη γη. Η γη κηρυσσόταν παλλαϊκή περιουσία.
Το Συνέδριο σχημάτισε εργατοαγροτική κυβέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων. Οι αριστεροί εσέροι, που υποστήριζαν στο Συνέδριο τους μπολσεβίκους, αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στη σοβιετική κυβέρνηση, έτσι που η πρώτη της σύνθεση ήταν καθαρά μπολσεβίκικη. Πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων έγινε ο Βλαντίμιρ Ουλιάνοφ - Λένιν. Στο Συμβούλιο μπήκαν οι λαϊκοί επίτροποι: Εσωτερικών Αλεξέι Ρίκοφ, Γεωργίας Βλαντίμιρ Μιλιούτιν, Εργασίας Αλεξάντρ Σλιάμπινοφ, Εμπορίου και Βιομηχανίας Βίκτορ Νογκίν, Λαϊκής Παιδείας Ανατόλ Λουνατσάρσκι, Εξωτερικών Λεφ Τρότσκι, Δικαιοσύνης Νικολάι Γκλέμποφ - Αβίλοφ, Εθνικοτήτων Ιωσήφ Στάλιν, Στρατιωτικο-ναυτικών Υποθέσεων επιτροπή από τους Βλαντίμιρ Αντόνοφ - Οφσεγιένκο, Νικολάι Κριλένκο και Πάβελ Ντιμπένκο.
Μετά, έγινε η εκλογή της νέας Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, σύμφωνα με τον «Κανονισμό», που είχε ψηφιστεί στο 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ.
Γύρω στις 6 το πρωί της 27 του Οκτώβρη, το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ έκλεισε τις εργασίες του. Σε διάρκεια δύο ημερών, είχε εκπληρώσει ένα ιστορικά σπουδαίο έργο: εδραίωσε τη νίκη της ένοπλης εξέγερσης, διακήρυξε την Εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, βάζοντας την αρχή του μετασχηματισμού των Σοβιέτ σε σύστημα οργάνων της κρατικής εξουσίας.
