Κείμενα του Μπρεχτ για την πολιτική και την τέχνη

Κείμενα του Μπρεχτ για την πολιτική και την τέχνη

Ενόψει του επιστημονικού Συνεδρίου που οργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ, προς τιμή του κορυφαίου κομμουνιστή ποιητή, πεζογράφου, δραματουργού, σκηνοθέτη, δασκάλου και θεωρητικού της θεατρικής τέχνης,Μπέρτολτ Μπρεχτ, με τίτλο «Μπρεχτ: Για τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθουν», ο «Ριζοσπάστης» θέλοντας να καταδείξει το τεράστιο διαχρονικής αξίας ιδεολογοπολιτικό, πνευματικό και καλλιτεχνικό μέγεθος του Μπρεχτ δημοσιεύει ορισμένα χαρακτηριστικά κείμενά του.

Ο μοναδικός θεατής για τα έργα μου

«Οταν διάβασα το "Κεφάλαιο" του Μαρξ, κατανόησα τα έργα μου. Και είναι φυσικό να εύχομαι την πιο πλατιά διάδοση αυτού του βιβλίου. Βέβαια, δεν ανακάλυψα, πως είχα γράψει ένα σωρό μαρξιστικά βιβλία χωρίς να έχω ιδέα. Αλλά αυτός ο Μαρξ που μου αποκαλύφθηκε, ήταν για τα έργα μου ο μοναδικός θεατής που θα ήθελα ποτέ. Γιατί έναν άνθρωπο με τόσα ενδιαφέροντα, όπως αυτός, θα έπρεπε να τον ενδιαφέρουν, ακριβώς, έργα σαν τα δικά μου. Οχι επειδή είναι έξυπνα έργα, αλλά εξαιτίας της δικής του νοημοσύνης. Τα έργα μου του πρόσφεραν θεωρητικό υλικό. Κι αυτό επειδή κρατούσα τόσο λίγες απόψεις για τον εαυτό μου όσο και χρήματα και επειδή είχα για τις απόψεις την ίδια άποψη που έχω για το χρήμα: Πρέπει κανείς να τα κυκλοφορεί και όχι να τα κρατάει στην άκρη».

Το πεδίο της τέχνης

«Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι για την τέχνη γράφουν, κατά κύριο λόγο, άνθρωποι που απ' αυτήν έφτιαξαν το ιδιαίτερο πεδίο της δραστηριότητάς τους. Γι' αυτό τονίζουν την ιδιαιτερότητα αυτού του τομέα και τον χωρίζουν από κάθε άλλον. Πιο πολλούς οπαδούς μπορούμε να κερδίσουμε με την άποψη ότι η τέχνη πρέπει να είναι ανθρώπινη και ο άνθρωπος καλλιτέχνης, παρά με την άποψη ότι η τέχνη είναι ανθρώπινη και ο άνθρωπος είναι καλλιτέχνης. Αλλωστε, πολύ απέχει από το να είναι ο άνθρωπος ο μοναδικός καλλιτέχνης ανάμεσα στα ζώα, είναι όμως ένας από τους μεγαλύτερους. Μερικοί, που υποδείχνουν μια ειδική θέση στην τέχνη, έχουν καταχραστεί τα λόγια του Λένιν για το επιτρεπτό (και την ωφελιμότητα) του οραματισμού. Εκείνος μιλάει για πολιτική και ασφαλώς δεν εννοεί ότι ο πολιτικός πρέπει (και επιτρέπεται) να ασχολείται με όσα είναι δουλειά του καλλιτέχνη. Απλά το θεωρεί ανθρώπινο. Θα ήταν καλύτερα να προσεγγίσουμε τη συμβουλή του Λένιν απ' τη σκοπιά ότι και οι καλλιτέχνες επιτρέπεται (και πρέπει) να έχουν οραματισμούς.

Το ίδιο ισχύει και για τις συναισθηματικές παρορμήσεις, που δεν τις έχει βάλει ακόμα σε τάξη η λογική και που πρέπει να συνυπολογίζονται και να χρησιμοποιούνται τόσο από τον πολιτικό, όσο και από τον καλλιτέχνη, έτσι, όπως είναι, δηλαδή, σε κατάσταση ακαταστασίας. Βέβαια, αυτό σημαίνει, ήδη, πως υπολογίζουν και μεταχειρίζονται το ότι η λογική κάνει με τις συναισθηματικές παρορμήσεις κάθε λογής πράγματα, προσωρινά κι εμπειρικά. Ομως τίποτα πιο λαθεμένο δεν υπάρχει, από το να παραχωρήσουμε πάλι στην τέχνη, ακριβώς, εκείνο το πεδίο των άκριτων συναισθηματικών παρορμήσεων».

Τέχνη ή πολιτική;

«Καταλαβαίνω το ερώτημά σας. Με βλέπετε να κάθομαι εδώ και να κοιτάζω πέρα στον πορθμό, που δεν έχει τίποτα το πολεμικό. Σε τέτοιο ειρηνικό μέρος, πώς γίνεται λοιπόν να με απασχολεί ο αγώνας του ισπανικού λαού ενάντια στους στρατηγούς του; Αναλογισθείτε, όμως, τι κάθομαι και κάνω εδώ. Πώς να κρατήσω μακριά από τα κείμενά μου ό,τι επηρέασε τη ζωή μου τόσο βαθιά; Αλλά και το γράψιμο μου; Κάθομαι εδώ σαν εξόριστος και μου έχουνε στερήσει πρώτα απ' όλα τους αναγνώστες κι ακροατές μου, που μιλάνε την ίδια με μένα γλώσσα. Αυτοί δεν είναι μονάχα οι άνθρωποι στους οποίους πρόσφερα ποιήματα, αλλά όλοι οι άνθρωποι που με ενδιαφέρουν βαθύτατα. Δεν μπορώ να γράψω παρά μονάχα για ανθρώπους που μ' ενδιαφέρουν και τότε τα ποιήματα είναι σαν γράμματα. Αυτοί οι άνθρωποι είναι τώρα καταδικασμένοι σε βάσανα ανείπωτα. Πώς να κρατήσω έξω από τα γραπτά μου αυτό το πράγμα; Κι όπου κι αν κοιτάζω πέρα από τα όρια ετούτης της στενής θάλασσας, βλέπω ανθρώπους, που τους βαραίνουν ασήκωτα τέτοια βάσανα. Αλλά αν η ανθρωπότητα καταστραφεί, δε θα υπάρχει πια τέχνη. Γιατί τέχνη δε θα πει να συνταιριάζεις όμορφες λέξεις. Πώς να κινητοποιήσει τους ανθρώπους η τέχνη, όταν η ίδια δεν μπαίνει σε κίνηση από τη μοίρα των ανθρώπων; Αν η δική μου καρδιά μένει σκληρή απέναντι στα βάσανα των ανθρώπων, πώς να αγγίξουν την καρδιά τους τα γραφτά μου; Κι αν δε μοχθήσω εγώ για να βρω ένα δρόμο, που θα τους βγάλει από τα βάσανά τους, πώς να βρουν εκείνοι το δρόμο, που θα τους οδηγήσει στα γραφτά μου;

Το μικρό θεατρικό έργο για το οποίο μιλάμε* έχει για θέμα του τον αγώνα μιας ανδαλουσιανής γυναίκας ψαρά ενάντια στους στρατηγούς. Προσπαθώ σ' αυτό να δείξω με πόση δυσκολία παίρνει η γυναίκα αυτή την απόφαση να μπει στον αγώνα, πώς αρπάζει το όπλο μονάχα στην έσχατη στιγμή. Το έργο αυτό είναι μια έκκληση προς τους καταπιεσμένους, να ξεσηκωθούν στο όνομα της ανθρωπότητας ενάντια στους καταπιεστές τους. Γιατί σε τέτοιους καιρούς η ανθρωπότητα, πρέπει να πάρει πολεμική θωριά, για να μην εξοντωθεί. Το έργο αυτό είναι ταυτόχρονα ένα προσωπικό μου γράμμα προς τη γυναίκα του ψαρά, με το οποίο τη διαβεβαιώνω, ότι δεν είναι με τους στρατηγούς όλοι όσοι μιλάνε τη γερμανική γλώσσα και δεν στέλνουν όλοι βόμβες και τανκς στη χώρα της. Και το γράμμα αυτό το γράφω στο όνομα πολλών Γερμανών, που ζουν μέσα και έξω από τα γερμανικά σύνορα. Το στέλνω στο όνομα της πλειοψηφίας των Γερμανών. Είμαι βέβαιος γι' αυτό».

Φλεβάρης 1938

* Πρόκειται για το περίφημο μονόπρακτο «Τα όπλα της κυρα - Καράρ», προς τιμήν του ηρωικού αγώνα του ισπανικού λαού ενάντια στο καθεστώς του φασίστα Φράνκο.

Για την αντιγραφή:
Α. Ε.

    

Οίκος Σαμαρά

1. Δεν αμφιβάλλει κανείς πως το ύφος και οι τρόποι που απέκτησε από τη δεκαετία που συναναστρεφόταν νεοναζιστές ο εκπρόσωπος της Νέας Δημοκρατίας Βορίδης είναι επίκαιροι παρά ποτέ. Χωρίς να μειωθεί η εμπιστοσύνη του στους πρώην συντρόφους του, επενδύει στην καλοσύνη και στη φτηνή τους επιθυμία να συνεργαστούν κάποτε με τον Οίκο Σαμαρά. Ετσι αποφάσισε, με τις πλάτες που του παρέχουν σε αφθονία οι μπάτσοι και η Δικαιοσύνη, να προτείνει την επαναφορά της θανατικής ποινής. Είναι η πρώτη χειρονομία προς τους νεοναζιστές, αδιάσειστη απόδειξη πως σε ορισμένες συνθήκες το αίμα νερό δε γίνεται.

2. Ο Οίκος Σαμαρά ετοιμάζει αγριότητες στο όνομα βωμών και εστιών. Στην παρούσα κατάσταση του κράτους, ο πρωθυπουργός με τους συμβούλους του φαντασιώνονται μια σειρά ατέλειωτα τεχνάσματα, ωσότου ποινικοποιήσουν κάθε ενέργεια των ιδεολογικών τους αντιπάλων.

3. Ο Οίκος έχει εναποθέσει την προβολή του σε μια σειρά δημοσιογράφους που δημιουργούν εσκεμμένα αβυσσαλέα σύγχυση. Ηλίθιοι και ποταποί, εγκωμιάζουν κάθε χτύπημα του κράτους στο όνομα της δημοκρατίας, που η ίδια αποκτά σιγά σιγά το σθένος να ομολογεί μέσω του προέδρου της πως δεν γνωρίζει τι ακριβώς είναι και ποιους εκπροσωπεί.

4. Ο Οίκος εκπροσωπεί όλα τα παρασιτικά κέντρα που έπαιξαν με τον πολίτη και παραχάραξαν την ιστορία μας.

5. Ο Οίκος είναι γεμάτος από υποψήφια λείψανα που το ένα συναγωνίζεται το άλλο στην κολακεία, θυμίζοντας κακή παράσταση σε θλιβερή εποχή. Είναι απίστευτο πόσο εύκολα ανοίγουν το στόμα τους μπροστά στην εξουσία. Οπουδήποτε αλλού έξω από τον Οίκο, πάσχουν από παραλυσοφοβία. Αυτή είναι η κατάντια του Οίκου Σαμαρά: Με τόσα λείψανα που φιλοξενεί έχει γίνει πια νεκρότοπος.

6. Ενα είναι σίγουρο: Η θεία αταραξία του Οίκου θα προκαλέσει και το τέλος του. Θα βρεθεί σαν τους Πέρσες στο Μαραθώνα, όπως περιγράφει ο Ηρόδοτος: «Ξαφνιάστηκαν καθώς έβλεπαν τους Αθηναίους να πλησιάσουν τροχάδην και ετοιμάστηκαν να τους αντιμετωπίσουν. Θεώρησαν ότι κάποια αυτοκτονική μανία είχε πιάσει τους Αθηναίους που διακινδύνευαν μια τέτοια επίθεση με τόσο λίγες δυνάμεις χωρίς υποστήριξη ούτε από ιππικό ούτε από τοξότες. Εν πάση περιπτώσει αυτά σκέφτονταν οι βάρβαροι. Μόλα ταύτα οι Αθηναίοι πλησίασαν σε όλη τη γραμμή του μετώπου και ήρθαν στα χέρια με τον εχθρό πράττοντας ανδραγαθήματα αντάξια επαίνου».

Του
Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ