Στις 21 του Νοέμβρη 1694 γεννήθηκε στο Παρίσι ο Γάλλος συγγραφέας,
φιλόσοφος και ιστορικός Βολταίρος. Το πραγματικό του όνομα ήταν Μαρί
Φρανσουά Αρουέ κι ο πατέρας του συμβολαιογράφος.
Το 1717 φυλακίστηκε στη Βαστίλη για ένα επίγραμμα που έγραψε εναντίον του αντιβασιλέα. Το 1726 εξορίστηκε στην Αγγλία. Οι εντυπώσεις του απεικονίζονται στα «Φιλοσοφικά γράμματα» (1733), όπου έδειξε ότι το κοινωνικό καθεστώς στην Αγγλία υπερέχει του γαλλικού, όπου κυριαρχεί η απολυταρχία. Η γαλλική βουλή καταδίκασε το έργο να καεί (1734).
Δέκα χρόνια έζησε στον οίκο του μαρκησίου ντυ Σατελέ. Το 1745 ήταν έμπιστος του Λουδοβίκου ΙΕ’ και το 1750 – 53 του βασιλιά Φρειδερίκου Β’ της Πρωσίας. Το 1754 εγκαταστάθηκε κοντά στη Γενεύη, αλλά δεν τον ικανοποιούσε η πρωτοπόρα καλβινική δημοκρατία (Καλβινισμός). Από το 1758 έμεινε στο αγρόκτημα του Φερνέ, στα σύνορα Γαλλίας και Ελβετίας.
Τα λόγια του «τσακίστε την αχρεία» (δηλαδή την Καθολική Εκκλησία), είναι το σύνθημα του Βολταίρου αυτά τα χρόνια. Τα έργα του είναι αφιερωμένα στην πάλη εναντίον της θρησκευτικής αδιαλλαξίας και του σκοταδισμού. Υπερασπιζόταν τα θύματα του θρησκευτικού φανατισμού (υπόθεση Κάλας, 1762). Κατά τη δεκαετία 1760 – 70 παράλληλα με το ιδανικό της πεφωτισμένης δεσποτείας ο Βολταίρος προώθησε το ιδανικό της δημοκρατίας ως τον πιο ορθολογιστικό τύπο κρατικού συστήματος (Δημοκρατικές ιδέες, 1762).
Ο Βολταίρος υπήρξε ο πιο λαμπρός εκφραστής της προοδευτικής κοινής γνώμης της Ευρώπης. Το Φερνέ έγινε τόπος προσκυνήματος. Οι μονάρχες της Ευρώπης ήταν αναγκασμένοι να υπολογίζουν τον Βολταίρο: Η Αικατερίνη Β’, ο Φρειδερίκος Β’, ο Γουσταύος Γ’ κ.ά. επιδίωκαν τη φιλία του. Η επιστροφή του στο Παρίσι το Φεβρουάριο του 1778 μετατράπηκε σε θρίαμβο του συγγραφέα.
Στις φιλοσοφικές αντιλήψεις του ο Βολταίρος ήταν οπαδός του Τζ. Λοκ και του I. Νεύτωνα. Ο Βολταΐρος αν και ερμήνευε υλιστικά τη φύση, δεν ήταν ωστόσο αντίθετος με την ιδέα του Θεού ως πρώτη αιτία, πού έθεσε σε κίνηση την ύλη και της έδωσε την ικανότητα να αισθάνεται και να σκέπτεται. Έβλεπε τη θρησκεία σαν χαλινό ηθικής και κοινωνικής ανάγκης, απαραίτητη για την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας και της κοινωνικής τάξης. Αν και συμπαθούσε το λαό, αισθανόταν φόβο μπροστά στο κίνημα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων και αντιλαμβανόταν την κοινωνική αλλαγή ως «επανάσταση εκ των άνω», πραγματοποιούμενη με το μορφωμένο μονάρχη για το συμφέρον του έθνους.
Οι ιστορικές μελέτες: Ο αιώνας του Λουδοβίκου ΙΔ’ (εκδ. 1751 και 1768), Δοκίμιο για τα ήθη του λαού (εκδ. 1 756), Ιστορία της Ρωσικής αυτοκρατορίας επί της βασιλείας του Μεγάλου Πέτρου (εκδ. 1759-63) υπήρξαν σπουδαίος σταθμός στην ευρωπαϊκή ιστοριογραφία. Ο Βολταίρος έδινε ιδιαίτερη προσοχή όχι στους βασιλιάδες και στρατηλάτες, αλλά στην ιστορία των ίδιων των λαών, στα ήθη και έθιμά τους, στον πολιτισμό. Απορρίπτοντας την ιδέα της θείας πρόνοιας, προώθησε την αρχή της προοδευτικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, αντιλαμβανόμενος όμως την πρόοδο αφηρημένα και ιδεαλιστικά.
Στην αισθητική και δραματουργία ο Βολταίρος συνέχισε την παράδοση του κλασικισμού του 17ου αιώνα. Στις τραγωδίες του υπάρχει επίκαιρη πολιτική και φιλοσοφική σκέψη. Ενδεικτική είναι η τραγωδία «Φανατισμός» ή «Μωάμεθ ο προφήτης» (1742), όπου οι χαρακτήρες και η υπόθεση υποτάσσονται στην ιδέα της αποκάλυψης του εγκληματικού ρόλου της εκκλησίας και του θρησκευτικού φανατισμού. Οι τραγωδίες «Βρούτος» (γράφτηκε 1730, εκδ. 1731), «Θάνατος του Καίσαρα» (1735) διαπνέονται από τυραννομάχο πνεύμα και προοιωνίζουν τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.
Άλλη τάση της δραματουργίας του Βολταίρου είναι η υπεράσπιση των
φυσικών δικαιωμάτων της ανθρώπινης προσωπικότητας (Ζαΐρα, παίχτηκε το
1732, Αλζίρα ή Αμερικανοί, 1736). Ο «Ταγκρέδος» (παίχτηκε το 1760)
συνδέεται με το ενδιαφέρον του για τον Σαίξπηρ. Εδώ ο Βολταίρος
χρησιμοποιεί την αρχή της «φύσης» και της «ελευθερίας», αλλά δεν μπορεί
να παραδεχθεί τον Σαίξπηρ επειδή τον θεωρεί «μεγαλοφυΐα χωρίς κανόνες»,
«αγρίμι» που παραβιάζει την καλλιτεχνική ουσία και το μέτρο.
Ο Βολταίρος στο επικό ποίημα «Ερρικιάδα» (1728), αφιερωμένο στο Γάλλο βασιλιά Ερρίκο Δ’ επικρίνει τη φεουδαρχική αναρχία και θεμελιώνει το ιδανικό της πεφωτισμένης δεσποτείας. Οι αρχαίοι θεοί αντικαταστάθηκαν εδώ από τεχνητές αλληγορικές μορφές του φανατισμού, της διχόνοιας, της αγάπης. Στο σατιρικό έπος «Η παρθένος της Ορλεάνης» με ηρωίδα τη Ζαν ντ’ Αρκ, ο Βολταίρος αφαιρεί το φωτοστέφανο από το θρησκευτικό μύθο για την άγια σώτειρα της Γαλλίας και ειρωνεύεται σαρκαστικά τη θρησκεία και τον κλήρο.
Ο λυρισμός του Βολταίρου έχει την κατεύθυνση της ονομαζόμενης «ελαφράς ποίησης», ξεχωρίζει για την εκλεπτυσμένη κομψότητα, όπου εισχωρούν επικούρεια, και κάποτε και αντικληρικά μοτίβα. Πάνω σε αφηρημένα φιλοσοφικά θέματα είναι γραμμένα τα έργα: Συλλογισμοί σέ στίχους για τον άνθρωπο (1738), Ποίημα για το φυσικό νόμο (1756), και Ποίημα για την καταστροφή της Λισσαβώνας (1756), όπου αμφισβητείται η θεωρία του Λάιμπνιτς γιά τήν προκαθορισμένη αρμονία.
Μεγαλύτερη σημασία στην καλλιτεχνική κληρονομιά του Βολταίρου έχουν τα φιλοσοφικά διηγήματα: Τύχη (1748), Μέμνων ή ’Ανθρώπινη Σοφία (1747), Μικρομέγαλος (1752), Πριγκίπισσα της Βαβυλώνας (1768). Το περιεχόμενο αυτών των διηγημάτων δεν είναι η ατομική ζωή των ηρώων, αλλά η φιλοσοφική ιδέα η οποία άφορά όλο τον κόσμο, τα προβλήματα «παγκόσμιας κακίας». Βασική θέση σε αυτά κατέχει η κριτική του κοινωνικού κατεστημένου ο σατιρικός χλευασμός της Εκκλησίας των δικαστηρίων και της βασιλικής Εξουσίας. Απομυθοποιώντας τη φιλοσοφία της αισιοδοξίας (ιδίως στο έργο Καντίντ (Candide), όπου τώρα βλέπει τη δικαίωση του υπάρχοντος κοινωνικού κακού), ο Βολταίρος δε χάνει την πίστη στή δυνατότητα αλλαγής του κόσμου και η φράση του «πρέπει να καλλιεργήσουμε τον κήπο μας» είναι το φιλοσοφικό συμπέρασμα – σύνθημα για δραστηριοποίηση όλων μαζί και καθενός χωριστά.
Ασκώντας κριτική στα ελαττώματα του πολιτισμού από τη σκοπιά του ανθρώπου της φύσης (κυρίως στο διήγημα Αγαθούλης) ο Βολταίρος δεν καλούσε τους ανθρώπους να γυρίσουν στην απλότητα που χάθηκε πια, όπως ο Ζ. Ζ. Ρουσσώ, αλλά συνέχιζε να στηρίζει ελπίδες στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Χρησιμοποιώντας περιπετειώδη τυχοδιωκτική θεματολογία, ανατολίτικη εξωτική, φανταστική, ο Βολταίρος δημιούργησε ιδιαίτερη τέχνη σκέψης, όπου πίσω από τη σύγκρουση προσώπων βρίσκεται η σύγκρουση ιδεών και η ανάπτυξη της υπόθεσης υποτάσσεται στή λογική των φιλοσοφικών θέσεων. Η επίδραση του Βολταίρου στην ανάπτυξη του διαφωτισμού ήταν πολύ σημαντική.
Έφυγε από τη ζωή στις 30 του Μάη 1778.
Το 1717 φυλακίστηκε στη Βαστίλη για ένα επίγραμμα που έγραψε εναντίον του αντιβασιλέα. Το 1726 εξορίστηκε στην Αγγλία. Οι εντυπώσεις του απεικονίζονται στα «Φιλοσοφικά γράμματα» (1733), όπου έδειξε ότι το κοινωνικό καθεστώς στην Αγγλία υπερέχει του γαλλικού, όπου κυριαρχεί η απολυταρχία. Η γαλλική βουλή καταδίκασε το έργο να καεί (1734).
Δέκα χρόνια έζησε στον οίκο του μαρκησίου ντυ Σατελέ. Το 1745 ήταν έμπιστος του Λουδοβίκου ΙΕ’ και το 1750 – 53 του βασιλιά Φρειδερίκου Β’ της Πρωσίας. Το 1754 εγκαταστάθηκε κοντά στη Γενεύη, αλλά δεν τον ικανοποιούσε η πρωτοπόρα καλβινική δημοκρατία (Καλβινισμός). Από το 1758 έμεινε στο αγρόκτημα του Φερνέ, στα σύνορα Γαλλίας και Ελβετίας.
Τα λόγια του «τσακίστε την αχρεία» (δηλαδή την Καθολική Εκκλησία), είναι το σύνθημα του Βολταίρου αυτά τα χρόνια. Τα έργα του είναι αφιερωμένα στην πάλη εναντίον της θρησκευτικής αδιαλλαξίας και του σκοταδισμού. Υπερασπιζόταν τα θύματα του θρησκευτικού φανατισμού (υπόθεση Κάλας, 1762). Κατά τη δεκαετία 1760 – 70 παράλληλα με το ιδανικό της πεφωτισμένης δεσποτείας ο Βολταίρος προώθησε το ιδανικό της δημοκρατίας ως τον πιο ορθολογιστικό τύπο κρατικού συστήματος (Δημοκρατικές ιδέες, 1762).
Ο Βολταίρος υπήρξε ο πιο λαμπρός εκφραστής της προοδευτικής κοινής γνώμης της Ευρώπης. Το Φερνέ έγινε τόπος προσκυνήματος. Οι μονάρχες της Ευρώπης ήταν αναγκασμένοι να υπολογίζουν τον Βολταίρο: Η Αικατερίνη Β’, ο Φρειδερίκος Β’, ο Γουσταύος Γ’ κ.ά. επιδίωκαν τη φιλία του. Η επιστροφή του στο Παρίσι το Φεβρουάριο του 1778 μετατράπηκε σε θρίαμβο του συγγραφέα.
Στις φιλοσοφικές αντιλήψεις του ο Βολταίρος ήταν οπαδός του Τζ. Λοκ και του I. Νεύτωνα. Ο Βολταΐρος αν και ερμήνευε υλιστικά τη φύση, δεν ήταν ωστόσο αντίθετος με την ιδέα του Θεού ως πρώτη αιτία, πού έθεσε σε κίνηση την ύλη και της έδωσε την ικανότητα να αισθάνεται και να σκέπτεται. Έβλεπε τη θρησκεία σαν χαλινό ηθικής και κοινωνικής ανάγκης, απαραίτητη για την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας και της κοινωνικής τάξης. Αν και συμπαθούσε το λαό, αισθανόταν φόβο μπροστά στο κίνημα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων και αντιλαμβανόταν την κοινωνική αλλαγή ως «επανάσταση εκ των άνω», πραγματοποιούμενη με το μορφωμένο μονάρχη για το συμφέρον του έθνους.
Οι ιστορικές μελέτες: Ο αιώνας του Λουδοβίκου ΙΔ’ (εκδ. 1751 και 1768), Δοκίμιο για τα ήθη του λαού (εκδ. 1 756), Ιστορία της Ρωσικής αυτοκρατορίας επί της βασιλείας του Μεγάλου Πέτρου (εκδ. 1759-63) υπήρξαν σπουδαίος σταθμός στην ευρωπαϊκή ιστοριογραφία. Ο Βολταίρος έδινε ιδιαίτερη προσοχή όχι στους βασιλιάδες και στρατηλάτες, αλλά στην ιστορία των ίδιων των λαών, στα ήθη και έθιμά τους, στον πολιτισμό. Απορρίπτοντας την ιδέα της θείας πρόνοιας, προώθησε την αρχή της προοδευτικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, αντιλαμβανόμενος όμως την πρόοδο αφηρημένα και ιδεαλιστικά.
Στην αισθητική και δραματουργία ο Βολταίρος συνέχισε την παράδοση του κλασικισμού του 17ου αιώνα. Στις τραγωδίες του υπάρχει επίκαιρη πολιτική και φιλοσοφική σκέψη. Ενδεικτική είναι η τραγωδία «Φανατισμός» ή «Μωάμεθ ο προφήτης» (1742), όπου οι χαρακτήρες και η υπόθεση υποτάσσονται στην ιδέα της αποκάλυψης του εγκληματικού ρόλου της εκκλησίας και του θρησκευτικού φανατισμού. Οι τραγωδίες «Βρούτος» (γράφτηκε 1730, εκδ. 1731), «Θάνατος του Καίσαρα» (1735) διαπνέονται από τυραννομάχο πνεύμα και προοιωνίζουν τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση.
Βολταίρος – Φρανσουά Μαρί Αρουέ (1694-1778)
Ο Βολταίρος στο επικό ποίημα «Ερρικιάδα» (1728), αφιερωμένο στο Γάλλο βασιλιά Ερρίκο Δ’ επικρίνει τη φεουδαρχική αναρχία και θεμελιώνει το ιδανικό της πεφωτισμένης δεσποτείας. Οι αρχαίοι θεοί αντικαταστάθηκαν εδώ από τεχνητές αλληγορικές μορφές του φανατισμού, της διχόνοιας, της αγάπης. Στο σατιρικό έπος «Η παρθένος της Ορλεάνης» με ηρωίδα τη Ζαν ντ’ Αρκ, ο Βολταίρος αφαιρεί το φωτοστέφανο από το θρησκευτικό μύθο για την άγια σώτειρα της Γαλλίας και ειρωνεύεται σαρκαστικά τη θρησκεία και τον κλήρο.
Ο λυρισμός του Βολταίρου έχει την κατεύθυνση της ονομαζόμενης «ελαφράς ποίησης», ξεχωρίζει για την εκλεπτυσμένη κομψότητα, όπου εισχωρούν επικούρεια, και κάποτε και αντικληρικά μοτίβα. Πάνω σε αφηρημένα φιλοσοφικά θέματα είναι γραμμένα τα έργα: Συλλογισμοί σέ στίχους για τον άνθρωπο (1738), Ποίημα για το φυσικό νόμο (1756), και Ποίημα για την καταστροφή της Λισσαβώνας (1756), όπου αμφισβητείται η θεωρία του Λάιμπνιτς γιά τήν προκαθορισμένη αρμονία.
Μεγαλύτερη σημασία στην καλλιτεχνική κληρονομιά του Βολταίρου έχουν τα φιλοσοφικά διηγήματα: Τύχη (1748), Μέμνων ή ’Ανθρώπινη Σοφία (1747), Μικρομέγαλος (1752), Πριγκίπισσα της Βαβυλώνας (1768). Το περιεχόμενο αυτών των διηγημάτων δεν είναι η ατομική ζωή των ηρώων, αλλά η φιλοσοφική ιδέα η οποία άφορά όλο τον κόσμο, τα προβλήματα «παγκόσμιας κακίας». Βασική θέση σε αυτά κατέχει η κριτική του κοινωνικού κατεστημένου ο σατιρικός χλευασμός της Εκκλησίας των δικαστηρίων και της βασιλικής Εξουσίας. Απομυθοποιώντας τη φιλοσοφία της αισιοδοξίας (ιδίως στο έργο Καντίντ (Candide), όπου τώρα βλέπει τη δικαίωση του υπάρχοντος κοινωνικού κακού), ο Βολταίρος δε χάνει την πίστη στή δυνατότητα αλλαγής του κόσμου και η φράση του «πρέπει να καλλιεργήσουμε τον κήπο μας» είναι το φιλοσοφικό συμπέρασμα – σύνθημα για δραστηριοποίηση όλων μαζί και καθενός χωριστά.
Ασκώντας κριτική στα ελαττώματα του πολιτισμού από τη σκοπιά του ανθρώπου της φύσης (κυρίως στο διήγημα Αγαθούλης) ο Βολταίρος δεν καλούσε τους ανθρώπους να γυρίσουν στην απλότητα που χάθηκε πια, όπως ο Ζ. Ζ. Ρουσσώ, αλλά συνέχιζε να στηρίζει ελπίδες στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Χρησιμοποιώντας περιπετειώδη τυχοδιωκτική θεματολογία, ανατολίτικη εξωτική, φανταστική, ο Βολταίρος δημιούργησε ιδιαίτερη τέχνη σκέψης, όπου πίσω από τη σύγκρουση προσώπων βρίσκεται η σύγκρουση ιδεών και η ανάπτυξη της υπόθεσης υποτάσσεται στή λογική των φιλοσοφικών θέσεων. Η επίδραση του Βολταίρου στην ανάπτυξη του διαφωτισμού ήταν πολύ σημαντική.
Έφυγε από τη ζωή στις 30 του Μάη 1778.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου