ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΣΙΚΟΓΙΑΝΝΗΣ «Ο καλλιτέχνης είναι δύσκολο να σωπαίνει»

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΣΙΚΟΓΙΑΝΝΗΣ

«Ο καλλιτέχνης είναι δύσκολο να σωπαίνει»

Μια μικρή αναφορά στον κομμουνιστή εικαστικό καλλιτέχνη

«Ο καλλιτέχνης είναι δύσκολο να σωπαίνει. Πρέπει να μιλάει με τη σιωπούσα ομιλία του για τα κοινωνικά γεγονότα της εποχής. Δεν πρέπει να είναι ξεκομμένος απ' αυτά»...

Λόγια του κομμουνιστή, αγωνιστή ζωγράφου και γλύπτη Δημήτρη Κασικογιάννη.
Αφορμή γι' αυτό το μικρό μας αφιέρωμα στον Δ. Κατσικογιάννη είναι η έκθεση με έργα και δικά του, μεταξύ άλλων, στις κεντρικές εκδηλώσεις του 42ου Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή» (22, 23 και 24 Σεπτέμβρη), στο Πάρκο Τρίτση, στο χώρο του Πολιτισμού.

Μέσα στις γραμμές του ΕΑΜ και του ΔΣΕ...

Ο Δημήτρης Κατσικογιάννης γεννήθηκε στις 21 Ιούνη του 1915 στην Καρυά Ολύμπου. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Το 1939 πήρε υποτροφία για το Παρίσι, που πραγματοποίησε και μελέτη για την αναστήλωση του Μουσείου των Δελφών. Αποφοιτώντας από τη Σχολή Καλών Τεχνών, ήταν κάτοχος επτά βραβείων γλυπτικής.
Στην περίοδο της Κατοχής ξαναγυρνά στο χωριό του και οργανώνεται στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του, όπως καταγράφηκαν στο ντοκιμαντέρ «Ζωγράφοι στα βουνά της ελεύθερης Ελλάδας 1941-'45»: «Στο χωριό βρήκαμε μια κοινότητα, η οποία είχε τα προβλήματά της από χρόνια πολλά. Βρήκαμε όμως και μια Κομματική Οργάνωση πολύ παλιά, και πολλά παιδιά αποφασισμένα να παλέψουνε. Τους είπαμε ότι πρέπει να καταργήσουμε την κοινότητα, να αναλάβουμε εμείς τα ηνία και θα λύσουμε αυτά τα προβλήματα, που από εκατοντάδες χρόνια δεν μπορούν να λυθούν. Συμφώνησαν όλοι και φτιάξαμε μια Λαϊκή Επιτροπή... Βάλαμε μέσα σε ένα ταχτό σημείο, σε 1,5 μήνα ότι θα φτιάξουμε τις βρύσες, τα γεφύρια και τους δρόμους, τα πιο δύσκολα σημεία του χωριού... Για πρώτη φορά συγκεντρώθηκαν τα άλογα και ομάδες παιδιών να φεύγουνε τραγουδώντας και να μπαίνουνε στο δάσος να υλοτομούν και άλλοι να φέρνουν με τα βόδια τους κορμούς των δέντρων και άλλοι να χτίζουνε...».

Και συνεχίζει να εξιστορεί για τη δράση του στην περίοδο της Κατοχής:
«Ηδη, όταν φτάσαμε εμείς το '41, ήταν οι πρώτοι αντάρτες στο βουνό και η Κομματική Οργάνωση μου είπε: Θέλεις να δεις αντάρτη; Και είπα βέβαια... Ηταν αυτοί οι πρώτοι που βγήκανε...
Εμείς μέναμε μέσα στο χωριό και αναλάβαμε το Τμήμα της Διαφώτισης και αρχίσαμε να κάνουμε προκηρύξεις στα γερμανικά και τα γαλλικά. Τα τμήματα τα οποία είχαν τη δυνατότητα να κατεβαίνουν κάτω στην Ελασσόνα, την Τσαριτσάνη και τα ρίχναν ανάμεσα στις γραμμές των Ιταλών και των Γερμανών. Στην περιοχή που ήταν ελεύθερη δεν υπήρχε κανένας ανοργάνωτος. Υπήρχε μια τέτοια ζέση μέσα στο λαό και τέτοια κινητικότητα που ήταν κάτι το καταπληκτικό. Η παλιά γυναίκα που ήταν αδύνατο να βγει από το σπίτι, για να πάει στη βρύση, αυτή η γυναίκα τώρα διέσχιζε, μέρες ολάκερες από το ένα χωριό στο άλλο χωριό...».
Γενικότερα, αυτά τα χρόνια δίνουν τεράστια ώθηση στην καλλιτεχνική παραγωγή, για να αποτυπώσει, να μνημονεύσει, να κρατήσει ζωντανές αυτές τις μεγάλες στιγμές. Ηρωες, μάχες, μπλόκα, εκτελέσεις, μεγάλες διαδηλώσεις αποτυπώνονται σε πλήθος έργων. Πολλές φορές οι καλλιτέχνες δανείζονται στοιχεία από τη βυζαντινή τέχνη, την ελληνική παράδοση κι άλλες φορές αξιοποιούν το μοντερνισμό, ευρωπαϊκά ρεύματα, για να αποτυπώσουν τη μεγαλειώδη δράση του λαού, του ΕΑΜ, του ΚΚΕ... Και ο Δ. Κατσικογιάννης δεν θα μπορούσε να μείνει έξω απ' αυτό: «Ζώντας αυτή την ατμόσφαιρα του λαού, αυτή την επαναστατικότητα, που ήταν πρωτόγνωρη για μένα, την ολοκληρωτική προσφορά του, σαν καλλιτέχνης ένοιωθα ότι δεν μπορούσα να κάνω μια προτομή...
Ενοιωθα την ανάγκη να βλέπω τη μάζα. Τη φύλαγα μέσα μου και περίμενα τη στιγμή. Μετά την απελευθέρωση, έλεγα ένα χώρο θέλω τίποτα άλλο...

Τα έργα βρίσκονται στο «Μουσείο Δημήτρη και Λέγκως Κατσικογιάννη», στα Τρίκαλα

Βρήκα ένα χώρο και έπεσα με τα μούτρα. Μέσα σε δύο χρόνια έκανα 100 αγάλματα, 4 μεγάλες συνθέσεις, 500 συνθέσεις. Γκρέμισα νοερώς όλα τα αγάλματα απ' όλες τις πλατείες των Αθηνών κι έστησα την ΕΑΜική αντίσταση παντού. Νοερώς όπου υπήρχε χώρος, έστησα αγάλματα και ήταν μέσα κι όλη η σφαγή κι όλοι οι διωγμοί και όλη η έξαρση του λαού».
Στα χρόνια της μεγάλης ταξικής αναμέτρησης, του Εμφυλίου Πολέμου, εντάσσεται στις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Το 1952 ύστερα από φυλάκιση δύο χρόνων καταδικάστηκε ισόβια για τη δράση του. Φυλακίζεται στην Κέρκυρα, τα Τρίκαλα, τη Λάρισα, την Αλικαρνασσό και ξανά στην Κέρκυρα. Αλλά και εκείνα τα δύσκολα χρόνια δε σταματά να ζωγραφίζει. Τα χρώματα για τη ζωγραφική του τα έφτιαχνε μόνος του, αγοράζοντας μόνο, και αυτό κρυφά, λινέλαιο και μπογιές. Πολλά έργα του κατάσχονται και άλλα καίγονται από τους δεσμοφύλακές του.
Αποφυλακίστηκε το 1961 με κατεστραμμένη υγεία. Το 1964 παντρεύτηκε την Λέγκω, της οποίας η συμβολή στην καλλιτεχνική δημιουργία του καλλιτέχνη υπήρξε τεράστια.
Ο Δημήτρης Κατσικογιάννης πραγματοποίησε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εργα του υπάρχουν στο Ερμιτάζ και στη Βαρσοβία.
Πέθανε στις 26 Ιούνη του 1991.

Μια ζωή στρατευμένος

Τα πιο πολλά έργα του που διασώζονται, ο Κατσικογιάννης τα φιλοτεχνεί από το 1960 και μετά. Η τέχνη του ρεαλιστική και στρατευμένη με την πλευρά των καταπιεσμένων. Η επικαιρική της αφετηρία δεν την οδήγησε στη λήθη, αλλά αντίθετα της έδωσε τη διάρκεια και την αντοχή της ταξικής πάλης που την ενέπνευσε. Αποστολή της τέχνης του να «αναστηλώνει» τη ζωή, όταν κινδυνεύει ν' αφανιστεί. Στα έργα του αποτυπώνεται ο έντονος κοινωνικός του προβληματισμός, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει την πραγματικότητα. Τα έργα του διαπαιδαγωγούν, εξυψώνοντας και τιμώντας τους χιλιάδες λαϊκούς αγωνιστές που αντιστάθηκαν στους κατακτητές και την αστική εξουσία, αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο το πορτραίτο του αλύγιστου, μα και τόσο ανθρώπινου ήρωα.

12-10-1986. Ο Δ. Κατσικογιάννης (με τη γυναίκα του) μιλάει στον «Ριζοσπάστη»

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις προσωπογραφίες που φιλοτέχνησε είναι οι πολύ ψηλοί λαιμοί και τα τεράστια μάτια, που μοιάζουν να κοιτάνε αποφασιστικά το μέλλον... Δίνει αυτά τα χαρακτηριστικά στις προσωπογραφίες του, υπερβαίνοντας τα φυσικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, καθώς θεωρεί πως η φυσική σωματική διάπλαση του ανθρώπου δεν είναι ικανή να δείξει αυτό που πραγματικά αισθάνεται και είναι ο άνθρωπος.
Στο κέντρο της έμπνευσής του η δεκαετία 1940 - '50, αλλά και στη συνέχεια τα δύσκολα χρόνια των φυλακίσεων και των εξοριών. Φιλοτέχνησε, επίσης, έργα εμπνευσμένα από το Πολυτεχνείο, τους αγροτικούς αγώνες, την πάλη για την ειρήνη. Εμπνέεται από τους αγώνες και τις αγωνίες και άλλων λαών.