Στιγμές από μια ηρωική και πρωτοπόρα δράση

Διδάγματα με το βλέμμα στο μέλλον

Προπύλαια του Πανεπιστημίου της Αθήνας, 7 Δεκέμβρη του 1962, αγώνας για το 15% στην Παιδεία

Οι κομμουνιστές τιμάμε τα 100 χρόνια της Ιστορίας μας, πρώτα απ' όλα με σεβασμό στην ηρωική δράση μας και με κριτική μελέτη της συμβολής του ΚΚΕ στην υπόθεση της διεκδίκησης των κοινωνικών αναγκών, στη μόρφωση του λαού.
Σήμερα προβάλλουμε την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού, δείχνοντας τις δυνατότητες για ολόπλευρη μόρφωση που εμποδίζει σήμερα ο καπιταλισμός. Αξιοποιούμε την ιστορική πείρα του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, την πρωτόγνωρη προσπάθεια του πρώτου εργατικού κράτους να γίνουν οι χτίστες της νέας ζωής, μορφωμένοι, όσο το δυνατόν ολόπλευρα διαπαιδαγωγημένοι άνθρωποι. Ανοίγουμε τη συζήτηση με ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις για αυτά που μπορεί να δώσει μια σοσιαλιστική Ελλάδα στην Παιδεία, στην ικανοποίηση των αναγκών παιδιών και νέων σήμερα.
Εχουμε ταυτόχρονα επίγνωση των νέων, ακόμα πιο σύνθετων απαιτήσεων για τη διεξαγωγή της ταξικής πάλης. Γιατί η κατάκτηση της γνώσης, που είναι άλλωστε πάγιο χαρακτηριστικό της ίδιας της κομμουνιστικής ύπαρξης, γίνεται ακόμα πιο αναγκαία. Αυτό μας επιφορτίζει με το καθήκον να αναπτύξουμε τη μαρξιστική επιστημονική γνώση ακόμα πιο αποφασιστικά σήμερα, αλλά και να επιδράσουμε στη διαμόρφωση της νεανικής συνείδησης μέσα από όλα τα μονοπάτια της Αγωγής και της Εκπαίδευσης.
Σε αυτό το εκατόχρονο διάβα της Ιστορίας μας, η παρέμβαση των κομμουνιστών για τη λαϊκή παιδεία δεν ήταν ποτέ μια απλή παράθεση και διεκδίκηση θέσεων και αιτημάτων, όσο κι αν είναι σημαντική αυτή η πλευρά. Ηταν και είναι η πάλη για το άνοιγμα του δρόμου, η δουλειά «μυρμηγκιού» μέσα στο κίνημα, η καταξίωση στην πράξη μιας σημαντικής ιδιότητας που κρατάμε σαν κόρη οφθαλμού. Οτι οι κομμουνιστές ρίχνονται στη φωτιά της μάχης υπερασπιζόμενοι τα δίκια των καταφρονεμένων και έτσι κατοχυρώνονται στη λαϊκή συνείδηση ως «λαϊκοί ηγέτες».

Ενα βιβλίο ανά δυο μαθήτριες σε σχολείο του Βόλου το 1949

Αν δεν υπήρχε, και δεν συνεχίζει να υπάρχει η καθημερινή, βασανιστική δουλειά των κομμουνιστών μέσα στο κίνημα, με διατύπωση στόχων πάλης υπέρ των λαϊκών αναγκών, τότε και ο ίδιος ο σοσιαλισμός θα φαινόταν σαν κάτι το μακρινό, που δεν αφορά το σήμερα, δεν δίνει διέξοδο στο σήμερα.

Από νωρίς στα βαθιά...

Το ΚΚΕ, από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του, από το πρώτο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (1918) διατύπωσε προωθημένες θέσεις για την Παιδεία (κατάργηση παιδικής εργασίας, καθολικό δικαίωμα στην δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση, καθιέρωση και γενίκευση της δημοτικής γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες, δωρεάν σχολική σίτιση κ.ά.).
Στις στήλες του «Ριζοσπάστη» του Μεσοπολέμου, αλλά και όλων των επαναστατικών εντύπων της νεολαίας («Νεολαία» της ΟΚΝΕ κ.ά.), των περιοδικών («Πρωτοπόροι», «Νέοι Πρωτοπόροι», «Αναγέννηση» κ.ά.), τις μπροσούρες και τοποθετήσεις από τη δράση των κομμουνιστών εκπαιδευτικών, μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα μορφωτική δράση - πολύτιμη πηγή για μια αναγκαία σύγχρονη μαρξιστική μελέτη.
Μέσα στο καμίνι του Μεσοπολέμου, ένα κομμουνιστικό εκπαιδευτικό ρεύμα ανδρώνεται, υπό την καταλυτική επίδραση της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης και των επιτευγμάτων της χώρας των σοβιέτ. Πολλοί επιστήμονες, που ολοκληρώθηκαν ως επιστήμονες μέσα στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος, που αρνήθηκαν τις δάφνες του συστήματος, όλοι αυτοί έκαναν μια επιλογή ζωής βρίσκοντας ουσιαστικό νόημα και πρακτικό αντίκρισμα στην πρώτη προσπάθεια του ανθρώπου να απαλλαγεί από την εκμετάλλευση. Η σημασία του έργου τους είχε και τον χαρακτήρα του παιδαγωγικού και εκπαιδευτικού ριζοσπαστισμού. Με πρωτοπόρες, για την εποχή, δράσεις σε κατεύθυνση ρήξης με την έως τότε αστική Παιδαγωγική, η οποία, φυσικά, και αυτή αναπτυσσόταν.

«Ενας δεν είμαι, μα χιλιάδες»

Σχολική τάξη τη δεκαετία του '50

Οι φωτεινές μορφές των διανοουμένων της Παιδείας - Δ. Γληνού, Ρ. Ιμβριώτη, Μ. Παπαμαύρου, Κ. Σωτηρίου, Ελ. Αλεξίου, Γ. Καζαντζάκη κ.ά. - πλαισιώθηκαν από πρωτοπόρους «εργάτες της Παιδείας» (Ν. Πλουμπίδης, Γ. Ζεύγος, Κ. Παπανικολάου, Κ. Μαμέλη, Ε. Μπαμπαδάκη, Κ. Τσίρκας κ.ά.), οι οποίοι αποτέλεσαν το πρώτο σχετικά μαζικό «υπόστρωμα» της «λαϊκής» κομμουνιστικής διανόησης, το οποίο εντάχθηκε οργανωτικά στο ΚΚΕ, στελέχωσε τις γραμμές του και τελικά έδωσε χιλιάδες αγωνιστές και ήρωες στην πρώτη γραμμή της κρίσιμης δεκαετίας 1940-1949.
Χωρίς αμφιβολία, η παρέμβαση των κομμουνιστών μέσα στις γραμμές των δασκάλων, η συγκρότηση της «αριστερής παράταξης» των δασκάλων αποτέλεσε μια πράξη που «τάραξε τα νερά» στο συνδικαλιστικό κίνημα των δημοσίων υπαλλήλων, των εκπαιδευτικών. Αυτή η γραμμή εναντίωσης στις καθιερωμένες έως τότε απόψεις των συνδικαλιστικών ηγεσιών της εποχής «αγκαλιάστηκαν» από ευρύτερο κόσμο. Ολα αυτά διαδραματίζονταν σε συνθήκες που η «σιδερένια φτέρνα» του αστικού κράτους έπαιρνε μέτρα προετοιμασίας μπροστά στον πόλεμο που ερχόταν, αλλά και αντιμετώπιζε την όξυνση της ταξικής πάλης, την κομμουνιστική δράση και ιδεολογία (βλ. «Ιδιώνυμο»). Καθόλου τυχαία, μπροστά στη 14η Συνέλευση της ΔΟΕ το 1931, έγγραφο του υπουργείου Παιδείας προς τους συνέδρους (επί Γ. Παπανδρέου) ασκεί ανοιχτή πίεση και αξιώνει να μην εκλεγεί κανείς από την Αριστερή Παράταξη των δασκάλων στο νέο ΔΣ της ΔΟΕ, τονίζει δε ότι δεν βλέπει απλώς κομμουνιστική ιδεολογία, αλλά κομμουνιστικό κίνδυνο!
Μπορούμε βάσιμα να υποστηρίξουμε ότι χωρίς τον μαρξιστικό προσανατολισμό των κομμουνιστών «εργατών της Παιδείας» μέσα στο Μεσοπόλεμο, την αμείλικτη κριτική τους στα πρώτα δειλά βήματα και τις διεργασίες στο κίνημα (ΔΟΕ, Εκπαιδευτικός Ομιλος), η στροφή διανοούμενων, η απαγκίστρωση από την άμεση επίδραση της αστικής ιδεολογίας, το καταστάλαγμα της συνάντησης με τον κομμουνισμό δεν θα ήταν δεδομένα.
Ενδεικτικά και μόνο της παρέμβασης των κομμουνιστών στα τεκταινόμενα εκείνης της περιόδου είναι οι λιγότερο γνωστές στιγμές όπως η κριτική στη Διακήρυξη του Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1927, η οποία προήλθε ως προϊόν της πρώτης διάσπασής του, μέσα από τις στήλες του «Ριζοσπάστη» της εποχής. Η παρέμβαση της κομμουνιστικής ομάδας μέσα στον Εκπαιδευτικό Ομιλο, πριν και μετά τη διάσπασή του. Ο πυρήνας της κριτικής των κομμουνιστών στις εξελίξεις ήταν ότι η διαπίστωση της Διακήρυξης - εκ μέρους ουσιαστικά του Δημήτρη Γληνού - ότι η Παιδεία είναι ταξική έπρεπε να συμπληρωθεί με τη σύνδεση της πάλης για την Παιδεία με τον επαναστατικό αγώνα της εργατικής τάξης για την κατάργηση της εκμετάλλευσης και όχι για αστικού χαρακτήρα «μεταρρυθμίσεις».

Η κρίσιμη δεκαετία '40 - '49. Ενδείξεις μιας άλλης αντίληψης για τη μόρφωση του λαού

Η μεταξική δικτατορία επιβάλλει ακόμα πιο αποφασιστικά μέτρα ενάντια στους κομμουνιστές. Στις φυλακίσεις και τις εξορίες συναντάμε τα πέτρινα πανεπιστήμια, τη συστηματοποιημένη οργάνωση μαθημάτων, προκειμένου να συνεχιστεί η μορφωτική δουλειά ακόμα και στις πιο δύσκολες και σκληρές συνθήκες.
Οι κομμουνιστές διαβαίνουν τη δεκαετία του 1940 έχοντας στις αποσκευές τους τη σκληρή πάλη με τις διώξεις του αστικού καθεστώτος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, την ακούραστη παρέμβαση για την οργάνωση των λαϊκών και νεανικών διεκδικήσεων για μόρφωση, ενάντια στην ταξικότητα της αστικής Παιδείας. Εχουν επίσης στις αποσκευές τους ένα πρώτο καταστάλαγμα, μια ωρίμανση των πρώτων ολοκληρωμένων προσπαθειών για μια αντίπαλη εκπαιδευτική πρόταση, που είναι προφανώς επηρεασμένη από τις κατακτήσεις του σοσιαλισμού. Ολα αυτά θα δοκιμαστούν στη φωτιά του πολέμου, περιορισμένα χρονικά και τοπικά, θα αποτελέσουν ενδείξεις μιας διαφορετικής αντίληψης του ΚΚΕ για τη μόρφωση του λαού.
Από τους πρώτους μήνες της Κατοχής, από το καλοκαίρι του '41, σε χώρους της εκπαίδευσης δημιουργούνται πυρήνες αντίστασης στους οποίους πρωτοστατούν οι κομμουνιστές και μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας (ΟΚΝΕ). Βασικοί άξονες της συσπείρωσης στο χώρο της μαθητιώσας νεολαίας, των φοιτητών και των εκπαιδευτικών αποτελούν τα αιτήματα για τη λειτουργία των σχολείων, τον διορισμό των εκπαιδευτικών και την επίλυση του βασανιστικού προβλήματος της πείνας. Στο διάστημα 1942-1944 οργανώθηκαν 7 απεργιακές κινητοποιήσεις με αιτήματα την παροχή συσσιτίων, τη λειτουργία των σχολείων και την αύξηση των μισθών.
Στο ζήτημα της εκπαίδευσης, ζωτικής σημασίας μέτρο για την ΠΕΕΑ ήταν η αποκατάσταση της λειτουργίας των σχολείων στις ελεύθερες περιοχές, αλλά και μια πρώτη προσπάθεια πρακτικής εφαρμογής ορισμένων εκσυγχρονισμών και καινοτόμων στοιχείων εμπνευσμένων από την εκπαιδευτική και παιδαγωγική πείρα της ΕΣΣΔ. Με την ψήφιση του Σχεδίου για μια Λαϊκή Παιδεία, στο πλαίσιο των εργασιών του Εθνικού Συμβουλίου της ΠΕΕΑ (14-27 Μάη 1944), καθιερώνονται: Η κοινή δημοτική γλώσσα ως μοναδικό γλωσσικό όργανο στην Παιδεία όλων των βαθμίδων, η δωρεάν και υποχρεωτική παιδεία έως 14 ετών (μέτρο που οι αστικές κυβερνήσεις στην Ελλάδα νομοθετούν το 1964). Το εκπαιδευτικό έργο της ΠΕΕΑ θα πρέπει να ιδωθεί στο πλαίσιο της εποχής και της στρατηγικής του ΚΚΕ, όμως παρόλα τα προβλήματα και τις αντιφάσεις, απέδωσε καρπούς. Αξιομνημόνευτα είναι τα παιδαγωγικά φροντιστήρια για την εκπαίδευση των δασκάλων, που οργανώθηκαν σε μια σειρά από περιοχές της Ελλάδας. Ενώ προϊόν αυτού του δημιουργικού πυρετού ήταν η συγγραφή νέων αναγνωστικών. Τα περίφημα «Αετόπουλα» για τη Γ' και Δ' τάξη, της Ρόζας Ιμβριώτη και το «Ελεύθερη Ελλάδα» των Μ. Παπαμαύρου και Κ. Σωτηρίου για τις Ε' και Στ' τάξεις.
Στις συνθήκες του τρίχρονου ηρωικού αγώνα του ΔΣΕ, το βασικό εκπαιδευτικό ζητούμενο ήταν η αποκατάσταση της λειτουργίας των σχολείων, υπό το πρίσμα και της γενικότερης προσπάθειας να αντιμετωπιστεί το σχέδιο δημιουργίας «νεκρών ζωνών». Σε αυτήν την κατεύθυνση, το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ κατοχυρώνει (πράξη 5η, 10/8/1947), τον δωρεάν χαρακτήρα της στοιχειώδους, εξάχρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, με επίσημη γλώσσα τη δημοτική, ενώ οι μειονότητες είχαν το δικαίωμα να διδάσκονται στη μητρική τους γλώσσα. Σημειώνουμε μάλιστα ότι την ίδια περίοδο η αστική κυβέρνηση καθόριζε ως υποχρεωτική την τετράχρονη εκπαίδευση και θέσπιζε δίδακτρα στο Γυμνάσιο. Με μια σειρά από αποφάσεις της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και με την υπογραφή του υπουργού Παιδείας Πέτρου Κόκκαλη, επισκευάζονται σχολικά κτίρια, παίρνονται μέτρα παροχής διδακτικής και γραφικής ύλης, δωρεάν παροχής συσσιτίων, ενώ διανέμονται τα αναλυτικά και ωρολόγια σχολικά προγράμματα.
Και σε αυτές τις συνθήκες, απαράμιλλα παραδείγματα συνδυασμού της πάλης για τη μόρφωση με την πολεμική δράση είναι το Λαϊκό Διδασκαλείο στα Τρόπαια Αρκαδίας, αλλά και στις ελεύθερες περιοχές, στο Βίτσι, στην Ηπειρο, στη Θράκη. Φτάνοντας στα μέσα του φθινοπώρου '48, στις περιοχές ελέγχου του ΔΣΕ λειτούργησαν πάνω από το 70% των δημοτικών σχολείων με πληρότητα σε εκπαιδευτικούς και μέσα.

Νέες συνθήκες

Η περίοδος μετά τον εμφύλιο πόλεμο θα βρει το ΚΚΕ λαβωμένο, σε κατάσταση παρανομίας. Η δράση των κομμουνιστών μέσα από την ΕΔΑ και η απόφαση διάλυσης των Κομματικών Οργανώσεων, όπως έχουμε συλλογικά εκτιμήσει, υπέσκαψε και δεν συνέβαλε στην προώθηση της αυτοτελούς κομμουνιστικής δράσης, η οποία πρέπει να διασφαλίζεται σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Παρ' όλα αυτά, οι κομμουνιστές συμμετέχουν και πολλές φορές οργανώνουν τη λαϊκή πάλη, μια σειρά μαθητικούς, σπουδαστικούς και φοιτητικούς αγώνες της περιόδου. Ταυτόχρονα, οι στρατηγικές επεξεργασίες της περιόδου επιδρούν καταλυτικά και σε αντίστοιχες εκπαιδευτικές θέσεις. Κυρίως απονεύρωναν από το ταξικό τους περιεχόμενο μια σειρά κοινωνικά προβλήματα, όπως το ζήτημα της Εκπαίδευσης, του οποίου η επίλυση προς όφελος των λαϊκών συμφερόντων συνδεόταν πολλές φορές με την προώθηση αστικών εκσυγχρονισμών. Ωστόσο, η μελέτη των προβλημάτων της Εκπαίδευσης προχωρά. Σε συνθήκες προσφυγιάς δίνουν το δυναμικό «παρών» ο Γ. Αθανασιάδης, η Ελ. Αλεξίου, η Μ. Αξιώτη κ.ά., ενώ στη χώρα τη σκυτάλη παίρνει η Ρ. Ιμβριώτη.
Καθ' όλη την περίοδο μετά τον εμφύλιο πόλεμο, παράλληλα με μια σειρά αστικούς εκσυγχρονισμούς στην Εκπαίδευση, κυριαρχεί ο αντικομμουνισμός - αντισοβιετισμός, ο ιδεαλισμός έως και προγονοπληξία και μυστικισμός στο περιεχόμενο του σχολείου. Χρειάζεται να θυμίσουμε ότι κανένας από τους εκπαιδευτικούς που απολύθηκαν με τα ψηφίσματα '46 - '49, δεν επανήλθε στο σχολείο, ενώ ο «γέρος της Δημοκρατίας» Γ. Παπανδρέου απειλούσε τους προοδευτικούς εκπαιδευτικούς και τους καλούσε να γίνουν χαφιέδες (εγκύκλιος 1010, 11/3/1965).
Βασικό στοιχείο της παρέμβασης των κομμουνιστών εκείνη την περίοδο είναι η ανάδειξη των νέων ταξικών εμποδίων που θέτει το αστικό κράτος για την πρόσβαση των παιδιών του λαού στην Εκπαίδευση. Αναπτύσσονται τα αιτήματα για το 15% για την Παιδεία (γνωστό και ως «η προίκα της Παιδείας»), για την καθιέρωση 9χρονης υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, για την καθιέρωση της δημοτικής σ' όλη την Εκπαίδευση, για την ανάπτυξη της πολυτεχνικής μόρφωσης με ενιαίο χαρακτήρα, για νέα βιβλία και προγράμματα. Το ΚΚΕ ασκεί κριτική στη διαίρεση της Μέσης Εκπαίδευσης σε δυο κύκλους, γιατί μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, αναδεικνύει την υποκρισία των διακηρύξεων για την εξάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, καθώς η ίδια κυβέρνηση - εκ των πραγμάτων - θεωρούσε ασύμφορη την επέκτασή της λόγω της συμμετοχής πολλών ανήλικων εργαζομένων στη βιομηχανία με μισθό στο 50% των ενηλίκων.
Οι θέσεις του Κόμματος παραμένουν δέσμιες των στρεβλών αναλύσεων για την κατάσταση του ελληνικού καπιταλισμού, των προβλημάτων στρατηγικής του, βρίσκοντας την έκφρασή τους και στην αντιμετώπιση τέτοιων εκπαιδευτικών αστικών εκσυγχρονισμών όπως η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της Ενωσης Κέντρου του 1964, που θεωρείται ότι είναι έως ένα βαθμό θετικοί ή και ανεπαρκείς, «έχουν όμως ανάγκη να βελτιωθούν και να ολοκληρωθούν για να ανταποκρίνονται πληρέστερα στα συμφέροντα του λαού». Ταυτόχρονα, όμως, το Κόμμα διατυπώνει μια σειρά αιτήματα και στόχους πάλης υπέρ του λαού (καθιέρωση της υποχρεωτικής 8χρονης στοιχειώδους εκπαίδευσης, συγχρονισμό και εξειδίκευση της Μέσης Παιδείας, δημιουργία δίχρονων μέσων επαγγελματικών και τεχνικών σχολών, καθιέρωση της δημοτικής σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης).
Στα χρόνια της χούντας οι κομμουνιστές παλεύουν για λαϊκά προβλήματα συνδέοντας το περιεχόμενο της πάλης με τον αντιδικτατορικό αγώνα. Το 1968, ως «τέκνο ανάγκης» και πάλι ιδρύεται η ΚΝΕ, που κυριολεκτικά έρχεται να καλύψει το σοβαρό κενό στην ύπαρξη κομμουνιστικής οργάνωσης νεολαίας που δρα μέσα στο κίνημα, ενώ αναπτύσσεται η παρέμβαση των Κομματικών Οργανώσεων.

Μεταπολίτευση - μια νέα σελίδα ανοίγει

Η μεταπολίτευση βρίσκει το ΚΚΕ ντε φάκτο αναγνωρισμένο, αλλά και με αναγνώριση του θεμελιακού λάθους της κατάργησης των Κομματικών Οργανώσεων. Παράλληλα, παραμένει η προβληματική τοποθέτηση των δυο σταδίων καθώς και της μη ολοκληρωμένης αντίληψης του ελληνικού καπιταλισμού. Ολα τα παραπάνω αφήνουν τη σφραγίδα τους και στην εκπαιδευτική αντίληψη του ΚΚΕ.
Βασικό χαρακτηριστικό της παρέμβασης του ΚΚΕ είναι η πάλη για να καταργηθούν οι ταξικοί φραγμοί στην Παιδεία, ξεκινώντας από το αίτημα για επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης μέσα από τη θέση για ενιαίο 9χρονο σχολείο, την κατάργηση της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Παράλληλα, τίθενται αιτήματα εκσυγχρονισμού της Εκπαίδευσης (Κατάργηση του νόμου - πλαίσιο 815, Ανωτατοποίηση Παιδ. Ακαδημιών κ.τ.λ., αναγνώριση μαθητικών κοινοτήτων κ.ά.), το πρόβλημα του περιεχομένου των σχολικών βιβλίων, αλλά και των δημοκρατικών ελευθεριών στους χώρους της Παιδείας (σχολεία, ΑΕΙ, κ.τ.λ.). Και σε αυτήν την περίοδο, οι δυνάμεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ κυριολεκτικά πρωτοστάτησαν στην οργάνωση μαζικών νεανικών και λαϊκών αγώνων στους χώρους της Εκπαίδευσης.
Οπως έχουμε συλλογικά εκτιμήσει, το Κόμμα μας δεν ήταν ιδεολογικά και πολιτικά προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει την ορμητική πολιτική συγκρότηση της σοσιαλδημοκρατίας, όπως αυτή εκφράστηκε με το ΠΑΣΟΚ, πριν και μετά την ανάδειξή του σε κυβέρνηση το 1981. Τέτοια προβλήματα εκφράστηκαν και σε αιτήματα εκσυγχρονιστικού περιεχομένου που άνοιγαν τη συζήτηση για πολιτικές συνεργασίες και στο κίνημα, αλλά και σε κυβερνητικό επίπεδο.
Το ΠΑΣΟΚ υιοθέτησε μια σειρά λαϊκά αιτήματα στο χώρο της Εκπαίδευσης, εντάσσοντάς τα σε ένα ευρύτερο σχέδιο εκσυγχρονισμού στην Εκπαίδευση, απονευρώνοντας έτσι και τον ριζοσπαστισμό που είχε αναπτυχθεί. Προφανώς, το ΠΑΣΟΚ δεν θα προχωρήσει ποτέ στην κατάργηση των ιδιωτικών σχολείων, συνολικότερα της ιδιωτικής εκπαίδευσης, εξαγγελία που έκανε από το 1977. Θα καταργήσει τον επιθεωρητή και θα τον αντικαταστήσει με τον σχολικό σύμβουλο, δημιουργώντας έτσι συνθήκες ενεργητικής ενσωμάτωσης των εκπαιδευτικών, προβάλλοντας το καρότο της «λαϊκής συμμετοχής».
Το κρίσιμο ζήτημα ήταν η πιο οργανική σύνδεση της Εκπαίδευσης με τις ανάγκες της καπιταλιστικής οικονομίας (ένταξη στην ΕΟΚ), παράλληλα με την επιδίωξη να εκσυγχρονιστεί η ιδεολογική κυριαρχία της αστικής τάξης στην Εκπαίδευση και να αφήσει πίσω της, κατά βάση, τον ωμό αντικομμουνισμό, περνώντας σε πιο ραφιναρισμένους τρόπους και μεθόδους. Κι όλα αυτά σε συνδυασμό με την ανάγκη το αστικό εκπαιδευτικό σύστημα να περάσει σε νέα φάση, όπου απαιτούνταν νέα επιστημονικά στοιχεία να ενταχθούν στο περιεχόμενο της Εκπαίδευσης.

Σε αυτούς που έτυχαν πολλά, πρέπει να κάνουν και πολλά!

Από τα πρώτα χρόνια της ανασυγκρότησης του Κόμματος, μετά την κρίση της περιόδου '89 - '91 και τις αντεπαναστατικές ανατροπές, οι κομμουνιστές κράτησαν ψηλά τη σημαία! Αναδείξαμε ως Κόμμα τις συνέπειες αλλά και τις στοχεύσεις της ευρωενωσιακής πολιτικής και για την Εκπαίδευση. Εκείνη την εποχή, η εναντίωση στις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις δεν ήταν δεδομένο, ούτε καν από την άποψη του εντοπισμού των σημαντικότατων αρνητικών συνεπειών τους. Στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στα ΤΕΙ, στα ΙΕΚ, τα μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ πρωτοστατούν στην αποκάλυψη του ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα της ΕΕ, προειδοποιούν για τα αποτελέσματα από την ευρωπαϊκή στρατηγική για τη διά βίου μάθηση, που ήδη αχνοφαίνεται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 και πολύ περισσότερο στη «Λευκή Βίβλο» το 1995. Είναι η εποχή που σταδιακά οι ελληνικές κυβερνήσεις ξετυλίγουν μια σειρά από μέτρα που προωθούν την αστική στρατηγική στην Παιδεία. Ενδεικτικά σημειώνουμε τους νόμους του Αρσένη το 1997 και 1998, την ένταξη της χώρας στη Συνθήκη της Μπολόνια (1999). Αυτό είναι και το έδαφος για να ξεσπάσουν μεγάλοι νεανικοί αγώνες, που συναντούν τη συκοφάντηση και την καταστολή από τα αστικά κόμματα, τους μηχανισμούς του αστικού κράτους και επικεντρώνουν στον πρωτοπόρο ρόλο της ΚΝΕ. Το σύνθημα «γνώση και όχι απόγνωση» συνοψίζει τις νεανικές ανησυχίες και δίνει το στίγμα για τη συνάντησή τους με τη ριζοσπαστική πρόταση του ΚΚΕ.
Σήμερα, έχοντας υπόψη μας και τη συνέχεια της πολιτικής που προωθείται από όλες τις αστικές κυβερνήσεις, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το Κόμμα μας σωστά και έγκαιρα ανέδειξε την όξυνση των ταξικών φραγμών στη μόρφωση, την ενίσχυση της εμπορευματοποίησης της Παιδείας, όπως επίσης την απόσταση ανάμεσα στις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα για να μορφώνονται ολόπλευρα οι νέοι και στο «φρενάρισμά» τους από τον καπιταλισμό, την επίδραση της αστικής ιδεολογίας στο περιεχόμενο των σπουδών, αλλά και τη συνύπαρξη ορισμένων αναγκαίων εκσυγχρονισμών με ανορθολογικές και αντιεπιστημονικές θεωρίες.
Ολη αυτή η διαδρομή του Κόμματος μετά το '89 - '91 απαίτησε να ξαναδούμε κριτικά τη σοσιαλιστική πείρα και στην Εκπαίδευση. Σε αυτές τις συνθήκες, το ΚΚΕ διαμόρφωσε θέσεις για το ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο (1999) με νέα επεξεργασία το 2016, την Ανώτατη Εκπαίδευση (2001) στο σοσιαλισμό, ενώ πρόσφατα κατέθεσε την πρότασή του για την Προσχολική Αγωγή. Πρόκειται για θέσεις που δίνουν το στίγμα των σύγχρονων αναγκών και δυνατοτήτων της εποχής και στην Παιδεία, διαμορφώνουν κριτήριο εναντίωσης σε αντιδραστικές αλλαγές. Σε αυτό το πλαίσιο, το 2007 οργανώνεται από το Κόμμα πανελλαδική καμπάνια για την Παιδεία.
Σήμερα, ωριμάζουμε όχι μόνο από την άποψη της προγραμματικής εξειδίκευσης για την Παιδεία στο σοσιαλισμό, αλλά και στο δύσκολο και σύνθετο καθήκον να ανοίξουμε τον δρόμο για την κατάργηση της κοινωνίας της εκμετάλλευσης. Παράλληλα, μας ενδιαφέρει η ιδιαίτερη - και συνάμα απαιτητική - συμβολή των κομμουνιστών μέσα στην τάξη, στα αμφιθέατρα, στην πάλη των τάξεων.
Γνωρίζουμε ότι η κατοχύρωση και ανάπτυξη των επαναστατικών χαρακτηριστικών του ΚΚΕ και της ΚΝΕ περνά αναγκαστικά από την ανάπτυξη της θεωρίας μας σε κάθε επιστημονικό πεδίο. Χωρίς την ανάπτυξη της μαρξιστικής γνώσης, ό,τι δεν αναπτύσσεται, μένει στάσιμο, φθίνει και υποχωρεί. Γι' αυτόν το λόγο δίνουμε βάρος (και φυσικά εξαντλούμε όλη τη βοήθεια) στους νέους μας συντρόφους, στην ερευνητική τους προσπάθεια, στην ανάδειξη καινούργιων ζητημάτων και προβλημάτων που θέτει η ίδια η ζωή, η εκπαιδευτική πείρα στον καπιταλισμό. Σε αυτήν την υπόθεση κανείς δεν περισσεύει!

Χτίζουμε τις αυριανές μας φάμπρικες...

Γνωρίζουμε επίσης ότι το άνοιγμα του δρόμου ξεκινά στο σήμερα. Με τις υπάρχουσες και διόλου ευκαταφρόνητες πρωτοπόρες δυνάμεις πρωτοπόρων αγωνιστών, εκπαιδευτικών, μαθητών, φοιτητών. Και είναι καθήκον και στοίχημα για τους κομμουνιστές που δρούμε στους χώρους αυτούς, να βαθύνουμε το περιεχόμενο της συσπείρωσης, να ενισχύσουμε πρώτα απ' όλα την ίδια τη συσπείρωση, λαμβάνοντας υπόψη ότι το επίπεδο συνείδησης χτίζεται - σε αυτές τις συνθήκες - και με το παράδειγμα και με την εξαντλητική συζήτηση.
Πιάνουμε λοιπόν το νήμα σε αυτόν τον δύσκολο και σίγουρο δρόμο. Διαμορφώνουμε τους όρους και τις προϋποθέσεις για να ξεπηδήσει ένα νέο ανατρεπτικό μορφωτικό ρεύμα στις γραμμές της νεολαίας, ανάλογο και ανώτερο από αυτό που ενάντια σε θεούς και δαίμονες σφυρηλάτησαν οι δικοί μας σύντροφοι του Μεσοπολέμου, της δεκαετίας του '40 - '49, αλλά και αυτοί του παράνομου ΚΚΕ, της μεταπολίτευσης, της ανασυγκρότησης. Γιατί η γνώση είναι δύναμη για επαναστατική δράση, όπως διακήρυσσε ο Μαρξ και πολύ εύστοχα διατύπωσε και ο Μπρεχτ:
«Οποιοςτην κατάστασή του ξέρει και κατανοεί, πώς θα εμποδιστεί να την αλλάξει;».

• Θα ακολουθήσουν και άλλα άρθρα για τη συμβολή του ΚΚΕ στην Παιδεία στην 100χρονη διαδρομή του

Του
Κυριάκου ΙΩΑΝΝΙΔΗ*
*Ο Κυριάκος Ιωαννίδης είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ