Θεραπευτικές Κοινότητες με ... Business Plan

Με αφορμή τις εξελίξεις γύρω από το ΚΕΘΕΑ, αποκτούν επικαιρότητα ορισμένα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο πρόσφατο 17ο Συνέδριο Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων στη Θεσσαλονίκη και επιβεβαιώνουν τον στραγγαλισμό της πρόληψης και των προγραμμάτων απεξάρτησης από όλες διαχρονικά τις κυβερνήσεις, στο όνομα μιας λιγότερο «κοστοβόρας» διαχείρισης του προβλήματος, που το σύστημα προσεγγίζει με λογικές «μείωσης της βλάβης».
Μόνο στα πρώτα χρόνια της κρίσης (2009 - 2011) τα κρατικά κονδύλια για τις δομές πρόληψης και απεξάρτησης μειώθηκαν κατά 35% και έκτοτε το ΚΕΘΕΑ έχασε πάνω από 100 εργαζόμενους, με σοβαρές συνέπειες στη λειτουργία του. Κι όλα αυτά την περίοδο της κρίσης, όπου τα αδιέξοδα μεγάλωσαν για μεγάλο μέρος του πληθυσμού και μαζί οι κάθε είδους εξαρτήσεις.
Απόλυτα σχετική με τα παραπάνω είναι και η διάσταση της εργασίας, ως πλευρά της απεξάρτησης, καθώς πολλοί επιστήμονες την αναγνωρίζουν ως «ακρογωνιαίο λίθο» της θεραπείας, που βοηθά στην ομαλότερη επανένταξη και συμβάλλει ως προστατευτικός παράγοντας στη διατήρηση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων.
Σε αυτήν την κατεύθυνση ιδρύθηκαν το 1983 οι «παραγωγικές μονάδες» του ΚΕΘΕΑ «ΙΘΑΚΗ» ως μέρος της θεραπείας, σε στοχευμένους τομείς, όπως η ξυλουργία, η κεραμική και η γεωργία. Ακολούθησε το ιδιόκτητο τυπογραφείο που λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη από το 1989 και απασχολεί σήμερα 23 μόνιμους εργαζόμενους (το 1/3 είναι απόφοιτοι θεραπευτικών προγραμμάτων), με δυνατότητα εκπαίδευσης 6 μαθητευόμενων.

* * *

Οι μονάδες αυτές συμβάλλουν σημαντικά στη στήριξη του ΚΕΘΕΑ. Τα τελευταία χρόνια, όμως, με δεδομένη την υποχρηματοδότηση και υποστελέχωση των Θεραπευτικών Κοινοτήτων, τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αξιοποιούνται ως όχημα από το κράτος για την προώθηση της «κοινωνικής επιχειρηματικότητας», η οποία, σύμφωνα με εκπρόσωπο του υπουργείου Υγείας που μίλησε στο συνέδριο, πρέπει να αποτελέσει «το επόμενο βήμα των Θεραπευτικών Κοινοτήτων».
Συγκεκριμένα, ζήτησε τα προγράμματα απεξάρτησης να κάνουν στροφή σε πρωτοβουλίες ΚΟΙΝΣΕΠ και ΚΟΙΣΕΝ (Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Ενταξης ειδικά για απεξαρτημένους), για την εργασιακή αποκατάσταση των πρώην εξαρτημένων ατόμων, αναπτύσσοντας το «επιχειρείν με κοινωνική αξία (...) σε ένα περιβάλλον που ακυρώνεται η μισθωτή εργασία και επικρατούν ευλύγιστες μορφές». Πρόσθεσε μάλιστα ότι μια τέτοια λειτουργία των θεραπευτικών προγραμμάτων θα μπορούσε να βοηθήσει την οικονομία της χώρας και «να συμβάλει σε αλλαγή αναπτυξιακού παραδείγματος, εμπλουτισμένου με δημοκρατικές αρχές, καθιστώντας έναν τρίτο δρόμο μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα».
Τα επιχειρήματα αυτά δεν είναι καινούργια. Τα ακούσαμε τα προηγούμενα χρόνια από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και περιέχονται στις Οδηγίες της ΕΕ. Εκεί όπου οι ΚΟΙΣΕΝ παρουσιάζονται ως «μορφώματα τα οποία χαρακτηρίζονται από ισορροπία επιχειρηματικών αξιών και θεραπείας με παράλληλη συμβολή και στην οικονομική ανάπτυξη, όπου δίνεται έμφαση όχι στο κέρδος αλλά στη θεραπεία και την κοινωνική προσφορά».

* * *

Η πραγματικότητα όμως είναι τελείως διαφορετική. Τη μετέφεραν στο συνέδριο οι υπεύθυνοι διαφόρων παραγωγικών μονάδων που λειτουργούν στο πλαίσιο προγραμμάτων απεξάρτησης. Οπως το ΠΕΘΕΑ «ΑΡΓΩ», που εδώ κι έναν χρόνο λειτουργεί ΚΟΙΝΣΕΠ ένταξης, στην οποία, αν και ο στόχος είναι να υπερτερεί «ο κοινωνικός σκοπός του οικονομικού», αντικειμενικά, βασικό ζήτημα είναι η εξασφάλιση της βιωσιμότητας της επιχείρησης. Οπως ειπώθηκε, μάλιστα, στο πρόγραμμα βασικός στόχος είναι η θεραπεία, ενώ στην ΚΟΙΝΣΕΠ το κέρδος και η βιωσιμότητά της.
Αλλά και οι εκπρόσωποι των παραγωγικών μονάδων και του τυπογραφείου του ΚΕΘΕΑ «ΙΘΑΚΗ», που δεν είναι (ακόμα) επιχειρήσεις τύπου ΚΟΙΣΕΝ, πλειοδότησαν στην άποψη ότι «ακόμα και η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι επιχειρηματικότητα», αφού οι ΚΟΙΣΕΝ λειτουργούν «απόλυτα με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια (...) Πρώτη στόχευση είναι η κερδοφορία, και βιωσιμότητα (...) Πρώτα μπαίνει η φιλοσοφία της αγοράς, η ανταγωνιστικότητα και μετά το κοινωνικό έργο».
Η υποχρηματοδότηση επομένως της απεξάρτησης και η μετατροπή της ολοένα και περισσότερο σε ατομική υπόθεση αντανακλάται και στη λειτουργία των διαφόρων παραγωγικών μονάδων, οι οποίες χάνουν τον θεραπευτικό τους χαρακτήρα και την όποια δυνατότητα έχουν να προετοιμάζουν την κοινωνική επανένταξη των εξαρτημένων, μετατρέποντάς τους σε «μετόχους» «κοινωνικών επιχειρήσεων», εκτεθειμένους στον ανταγωνισμό της καπιταλιστικής αγοράς και στο άγχος της επιβίωσης, αλλά και της ανεργίας, αν τελικά η επιχείρηση δεν μπορέσει να καταστεί «βιώσιμη».

* * *

Καθόλου τυχαία, οι ΚΟΙΣΕΝ παρουσιάζονται ως «διέξοδος» για την επαγγελματική αποκατάσταση των απεξαρτημένων στον «στρατηγικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων», που συνέταξε πριν από έναν χρόνο η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Το σχέδιο διαφημίζει τη δυνατότητα δημιουργίας τέτοιων «κοινωνικών επιχειρήσεων» και προβλέπει διάφορες «ευνοϊκές» ρυθμίσεις για τη στήριξη της εμπορικής τους δραστηριότητας, προκειμένου να χρυσώσει το χάπι για τη μετακύλιση στους ίδιους τους απεξαρτημένους της ευθύνης για την κοινωνική τους επανένταξη.
Αντί για μόνιμη και σταθερή δουλειά, που θα ανοίγει το δρόμο της ομαλής επανένταξης και θα θωρακίζει τους απεξαρτημένους από πισωγυρίσματα, το κράτος τούς καλεί να γίνουν ...επιχειρηματίες και να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους στον σκληρό ανταγωνισμό της καπιταλιστικής αγοράς. Για να προχωρήσουν μάλιστα αλλαγές προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι φανερό πως στα προγράμματα απεξάρτησης χρειάζονται διοικήσεις πλήρως εναρμονισμένες με τους αντιδραστικούς σχεδιασμούς του κράτους, όπως αυτοί διαμορφώνονται με τους νόμους όλων των κυβερνήσεων και τις Οδηγίες της ΕΕ.
Απ' αυτήν τη σκοπιά, δεν προκαλεί έκπληξη η πρεμούρα της κυβέρνησης να καταργήσει με ΠΝΠ το αυτοδιοίκητο του ΚΕΘΕΑ, προκαλώντας κύμα αντιδράσεων, πρώτα απ' όλα από τους εργαζόμενους, όσους παλεύουν για την απεξάρτησή τους και βέβαια τους γονείς τους...

Δ. Μ.