«Το κεφάλαιο» Καρλ Μαρξ

«Το κεφάλαιο»

Καρλ Μαρξ

α) Ιδιοποίηση συμπληρωματικών εργατικών δυνάμεων από το κεφάλαιο. Εργασία των γυναικών και των παιδιών

Αφγανιστάν: 8χρονο αγόρι σφυριλατεί εργαλεία σε σιδεράδικο

Associated Press

Στο μέτρο που οι μηχανές κάνουν περιττή τη μυική δύναμη, γίνονται μέσο χρησιμοποίησης εργατών χωρίς μυική δύναμη ή εργατών με ανώριμη σωματική ανάπτυξη, με μεγαλύτερη όμως ευστροφία των μελών. Εργασία των γυναικών και των παιδιών ήταν λοιπόν η πρώτη λέξη της κεφαλαιοκρατικής χρησιμοποίησης των μηχανών! Ετσι αυτό το τεράστιο υποκατάστατο της εργασίας και των εργατών μετατράπηκε αμέσως σε μέσο αύξησης του αριθμού των μισθωτών εργατών με την ένταξη όλων των μελών της εργατικής οικογένειας, χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας, κάτω από την άμεση εξουσία του κεφαλαίου. Η αναγκαστική εργασία για τον κεφαλαιοκράτη δε σφετερίστηκε μονάχα το χρόνο του παιδικού παιχνιδιού, μα και της ελεύθερης εργασίας για τις ανάγκες της ίδιας της οικογένειας¹.

H αξία της εργατικής δύναμης καθοριζόταν όχι μόνο από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση του ενήλικου εργάτη σαν ατόμου, μα και από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση της εργατικής οικογένειας. Οι μηχανές, ρίχνοντας όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας, κατανέμουν την αξία της εργατικής δύναμης του άνδρα σ' όλα τα μέλη της οικογένειάς του. Γι' αυτό κατεβάζουν την αξία της εργατικής του δύναμης. Η αγορά της κομματιασμένης λ.χ. σε 4 εργατικές δυνάμεις οικογένειας μπορεί να κοστίζει περισσότερο απ' ό,τι κόστιζε προηγούμενα η αγορά της εργατικής δύναμης του αρχηγού της οικογένειας σαν αντιστάθμισμα όμως στη θέση της μιας μπαίνουν 4 εργάσιμες ημέρες, και η τιμή τους πέφτει στην ίδια αναλογία που αυξάνεται η υπεραξία των τεσσάρων πάνω από την υπεραξία του ενός. Για να ζει τώρα μια οικογένεια είναι υποχρεωμένα τέσσερα άτομα να προσφέρουν όχι μοναχά εργασία, μα και υπερεργασία στο κεφάλαιο. Ετσι οι μηχανές από την αρχή αρχή μαζί με το πλάτεμα του ανθρώπινου εκμεταλλεύσιμου υλικού, αυτού του πιο καθαυτού πεδίου εκμετάλλευσης του κεφαλαίου², αυξάνουν ταυτόχρονα και το βαθμό εκμετάλλευσης.

Ινδία: Το μικρό αγόρι μεταφέρει σάκους 50 κιλών στην αγορά καρυκευμάτων

Associated Press

Οι μηχανές επαναστατικοποιούν επίσης ριζικά την τυπική έκφραση της κεφαλαιοκρατικής σχέσης, το συμβόλαιο ανάμεσα στον εργάτη και στον κεφαλαιοκράτη. Πρώτη προϋπόθεση πάνω στη βάση της ανταλλαγής εμπορευμάτων ήταν ν' αντικρίζονται ο κεφαλαιοκράτης και ο εργάτης σαν ελεύθερα πρόσωπα, σαν ανεξάρτητοι κάτοχοι εμπορευμάτων, ο ένας σαν κάτοχος χρήματος και μέσων παραγωγής, ο άλλος σαν κάτοχος εργατικής δύναμης. Τώρα όμως το κεφάλαιο αγοράζει ανήλικους ή μισοενήλικους. Προηγούμενα ο εργάτης πουλούσε τη δική του εργατική δύναμη που τη διέθετε σαν τυπικά ελεύθερο πρόσωπο. Τώρα πουλάει τη γυναίκα και το παιδί του. Γίνεται δουλέμπορος³. Η ζήτηση της παιδικής εργασίας μοιάζει συχνά και στη μορφή με τη ζήτηση μαύρων δούλων, όπως είχαμε συνηθίσει να διαβάζουμε σε αμερικάνικες αγγελίες εφημερίδων.

Την προσοχή μου - λέει λ.χ. ενός Αγγλος επιθεωρητής εργασίας - την τράβηξε μια αγγελία στην τοπική εφημερίδα μιας από τις σημαντικότερες μανουφακτουρικές πόλεις της περιφέρειάς μου. Να το κείμενο της αγγελίας: «Ζητούνται 12 ως 20 νέοι τέτιας ηλικίας, που να μπορούν να περνάνε για 13 χρονών. Μισθός 4 σελίνια τη βδομάδα. Απευθυνθείτε κ.λπ.»⁴.

Η φράση «που να μπορούν να περνάνε για 13 χρονών» έχει σχέση με το γεγονός ότι, σύμφωνα με το νόμο για τα εργοστάσια, παιδιά κάτω από 13 χρονών επιτρέπεται να εργάζονται μόνο έξι ώρες. Ενας γιατρός του δημοσίου (certifying surgeon) πρέπει να πιστοποιήσει την ηλικία. Ο εργοστασιάρχης λοιπόν ζητάει νέους που να 'χουν όψη δεκατριών χρονών. H αγγλική στατιστική των τελευταίων 20 χρόνων παρουσιάζει συχνά μιαν αλματική ελάττωση του αριθμού των παιδιών κάτω από 13 χρονών που απασχολούν οι βιομήχανοι στα εργοστάσια. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ίδιων των επιθεωρητών εργασίας, η ελάττωση αυτή στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο αυτών των certifying surgeons, που προσάρμοζαν την ηλικία των παιδιών στις εκμεταλλευτικές ορέξεις των κεφαλαιοκρατών και στις ανάγκες συναλλαγής των γονιών. Κάθε Δευτέρα και Τρίτη πρωί γίνεται ανοιχτό παζάρι στο Μπέθνελ Γκρην, την πιο κακόφημη συνοικία του Λονδίνου, όπου παιδιά και των δύο φύλων από 9 χρονών και πάνω μισθώνονται μόνα τους στις μανουφακτούρες μεταξιού του Λονδίνου. «Οι συνηθισμένοι όροι είναι 1 σελίνι και 8 πένες την εβδομάδα (που τα παίρνουν οι γονείς) και 2 πένες για μένα μαζί με ένα τσάι», λέει ένα παιδί στην κατάθεσή του. Τα συμβόλαια ισχύουν μόνο για μια εβδομάδα. Προκαλούν πραγματικά την αγανάχτηση οι σκηνές που διαδραματίζονται και η γλώσσα που χρησιμοποιείται σ' αυτό το παζάρι. Εξακολουθούν ακόμα στην Αγγλία γυναίκες «να παίρνουν παιδιά από τα workhouse (σπίτια δουλιάς) και να τα νοικιάζουν στον πρώτο τυχόντα αγοραστή προς 2 σελίνια και 6 πένες την εβδομάδα»⁵. Παρά τη σχετική νομοθεσία, στη Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούν ακόμα να πουλιούνται από τους γονείς τους τουλάχιστο 2.000 ανήλικα σαν ζωντανές καπνοδοχοκαθαριστικές μηχανές (μόλο που υπάρχουν μηχανές για να τα αντικαταστήσουν)⁶. Η Επανάσταση που προκάλεσαν οι μηχανές στη νομική σχέση των αγοραστών και των πωλητών της εργατικής δύναμης, έτσι που η όλη συναλλαγή να χάνει ακόμα και την επίφαση ενός συμβολαίου ανάμεσα σε ελεύθερα πρόσωπα, πρόσφερε αργότερα στο αγγλικό κοινοβούλιο τη νομική βάση για να δικαιολογήσει την ανάμειξη του κράτους στα εργοστάσια. Κάθε φορά που ο νόμος για τα εργοστάσια περιορίζει την εργασία των παιδιών σε 6 ώρες σε κλάδους που ως τώρα έμειναν άθιχτοι, ξεσπάει πάντα από την αρχή ο θρήνος των εργοστασιαρχών ότι ένα μέρος των γονέων αποσύρει τα παιδιά από τη βιομηχανία που υπάγεται στο νόμο για να τα πουλήσουν σε βιομηχανίες όπου επικρατεί ακόμα η «ελευθερία της εργασίας», δηλαδή όπου παιδιά κάτω από 13 χρονών υποχρεώνονται να εργάζονται σαν ενήλικοι και επομένως μπορούν να πουλιούνται πιο ακριβά. Επειδή όμως το κεφάλαιο από τη φύση του είναι leveller (ισοπεδωτής), ζητάει δηλαδή σε όλες τις σφαίρες της παραγωγής ισότητα στους όρους εκμετάλλευσης της εργασίας σαν ανθρώπινο δικαίωμα που του ανήκει από γεννησιμιού του, ο περιορισμός με νόμο της εργασίας των παιδιών στον ένα κλάδο της βιομηχανίας γίνεται αιτία για τον περιορισμό της σε έναν άλλο.

Απολύουν πετώντας στο δρόμο καθημερινά, γυναίκες του μόχθου

Προηγούμενα έχουμε κιόλας μιλήσει για τη σωματική κατάπτωση των παιδιών και των νέων, καθώς και των γυναικών, που η μηχανή τους υποτάσσει στην εκμετάλλευση του κεφαλαίου, πρώτα άμεσα στα εργοστάσια, που ξεπηδάνε πάνω στο έδαφος της μηχανής, και έπειτα έμμεσα σε όλους τους υπόλοιπους βιομηχανικούς κλάδους. Γι' αυτό σταματάμε εδώ μόνο σ' ένα σημείο, στην τεράστια θνησιμότητα των εργατόπαιδων στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Στην Αγγλία υπάρχουν 16 ληξιαρχικές περιφέρειες, όπου από 100.000 παιδιά ηλικίας κάτω του ενός έτους κατά μέσον όρο πεθαίνουν το χρόνο μόνο 9085 (σε μια περιφέρεια μόνο 7.047), σε 24 περιφέρειες πεθαίνουν πάνω από 10.000, λιγότερα όμως από 11.000, σε 39 περιφέρειες πάνω από 11.000, λιγότερα όμως από 12.000, σε 48 περιφέρειες πάνω από 12.000, λιγότερα όμως από 13.000, σε 22 περιφέρειες πάνω από 20.000, σε 25 περιφέρειες πάνω από 21.000, σε 17 πάνω από 22.000, σε 11 πάνω από 23.000, στο Χου, στο Ουόλβερεμπτον, στο Αστον-άντερ-Λάιν και στο Πρέστον πάνω από 24.000, στο Νότινγκχαμ, Στόκπορτ και Μπάντφορντ πάνω από 25.000, στο Ουίζμπιτς 26.000 και στο Μάντσεστερ 26.125⁷. Οπως απόδειξε μια επίσημη ιατρική έρευνα του 1861, αν αφεθούν κατά μέρος οι τοπικές συνθήκες, οι μεγάλοι αυτοί αριθμοί θνησιμότητας οφείλονται κυρίως στην απασχόληση των μητέρων έξω από το σπίτι και στις συνέπειές της, όπως είναι η παραμέληση και κακοποίηση των παιδιών, ανάμεσα σε άλλα και η ακατάλληλη τροφή, η έλλειψη τροφής, η χορήγηση ναρκωτικών στα παιδιά κ.λπ. Σ' αυτά πρέπει να προστεθεί η αφύσικη αποξένωση των μητέρων από τα παιδιά τους και, σαν συνέπεια όλων αυτών, η προμελετημένη θανάτωση των παιδιών με την πείνα και τη δηλητηρίαση τους⁸. Αντίθετα, στις αγροτικές εκείνες περιφέρειες, «όπου επικρατεί ένα κατώτατο όριο γυναικείας απασχόλησης, το ποσοστό θνησιμότητας είναι το χαμηλότερο»⁹. Η επιτροπή έρευνας του 1861 έφερε ωστόσο στο φως το αναπάντεχο αποτέλεσμα, ότι σε μερικές καθαρά γεωργικές περιφέρειες στις ακτές της Βόρειας Θάλασσας το ποσοστό θνησιμότητας των παιδιών κάτω του ενός χρόνου φτάνει σχεδόν το ποσοστό των πιο κακόφημων βιομηχανικών περιφερειών. Υστερα απ' αυτό ο γιατρός Τζούλιαν Χάντερ επιφορτίστηκε να μελετήσει επιτόπου το φαινόμενο. Η έκθεσή του συμπεριλήφθηκε στη «Sixth Report on Public Health»¹⁰. Ως τότε υπόθεταν ότι τα παιδιά τα αποδεκάτιζαν η ελονοσία και άλλες αρρώστιες που χαρακτηρίζουν τις χαμηλές και ελώδεις περιοχές. Η έρευνα απόδειξε ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή «η ίδια αιτία που έχει εξαλείψει την ελονοσία, και συγκεκριμένα η μετατροπή του εδάφους από έλος το χειμώνα και φτωχό βοσκότοπο το καλοκαίρι σε εύφορο σιτοβολώνα προκάλεσε και το εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας των βρεφών»¹¹.

Στο καπνεργοστάσιο

Οι 70 γιατροί που ασκούν το επάγγελμά τους σ' αυτή την περιοχή και που τους ανάκρινε ο δρ. Χάντερ «έδειξαν θαυμαστή ομοφωνία» σ' αυτό το σημείο. Οτι δηλ. μαζί με την επανάσταση και την καλλιέργεια του εδάφους έχει εισαχθεί και το βιομηχανικό σύστημα.

«Ενας άντρας που λέγεται "gangmeister" ("αρχηγός του συνεργείου") βάζει έναντι ορισμένου ποσού στη διάθεση του παχτωτή παντρεμένες γυναίκες, που εργάζονται κατά ομάδες μαζί με κορίτσια και νέους. Τις ομάδες αυτές τις νοικιάζει σαν σύνολα. Οι ομάδες αυτές πάνε συχνά με τα πόδια πολλά μίλια μακριά από τα χωριά τους, τις συναντά κανείς το πρωί και το βράδυ στις δημοσιές. Οι γυναίκες ντυμένες με κοντές φούστες και ανάλογα σακάκια, με μπότες, και κάποτε με παντελόνια, με όψη πολύ γερή και υγιή, χαλασμένες όμως από την ηθική έκλυση που τους έγινε συνήθεια και τελείως αδιάφορες μπρος στις ολέθριες συνέπειες που έχει για τα βρέφη τους που μαραζώνουν στο σπίτι, η προτίμησή τους για έναν τέτιο δραστήριο και ανεξάρτητο τρόπο ζωής»¹².

Εδώ αναπαράγονται όλα τα φαινόμενα των βιομηχανικών περιφερειών, αναπαράγεται σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό η καλυμμένη παιδοχτονία και το πότισμα των παιδιών με ναρκωτικά¹³.

«Οι γνώσεις μου για το κακό που προξενεί - λέει ο γιατρός δρ. Σάιμον, υπάλληλος και μέλος του αγγλικού Privy Council (Μυστικού Συμβουλίου) και αρχισυντάκτης των εκθέσεων για την «Public Health» (δημόσια υγεία) - πρέπει να δικαιολογήσουν τη βαθιά αποστροφή που νιώθω όταν βλέπω ν' απασχολούνται συνέχεια ενήλικες γυναίκες στη βιομηχανία»¹⁴. «Θα είναι - αναφωνεί σε μια επίσημη έκθεση ο επιθεωρητής εργασίας Ρ. Μπαίκερ - θα είναι πραγματικά ευτύχημα για τις βιομηχανικές περιφέρειες της Αγγλίας, αν απαγορευτεί σε όλες τις παντρεμένες γυναίκες που έχουν οικογένεια να εργάζονται σε οποιοδήποτε εργοστάσιο»¹⁵.

Καθαρίστριες στην υπηρεσία πολυτελούς ξενοδοχείου

Eurokinissi

Το ηθικό σακάτεμα που πηγάζει από την κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση της εργασίας των γυναικών και των παιδιών το έχουν περιγράψει τόσο εξαντλητικά ο Φ. Ενγκελς στο έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», καθώς και άλλοι συγγραφείς, που εγώ δεν έχω εδώ παρά να την υπενθυμίσω απλώς. Η διανοητική όμως ερήμωση, που δημιουργήθηκε τεχνητά με τη μετατροπή ανώριμων ανθρώπων σε απλές μηχανές για την παραγωγή υπεραξίας και που διαφέρει πολύ από κείνη την πρωτόγονη άγνοια, που αφήνει χέρσο το πνεύμα, χωρίς να διαφθείρει την ικανότητα ανάπτυξής του, αυτή την ίδια τη φυσική γονιμότητά του, ανάγκασε επιτέλους ακόμα και το αγγλικό κοινοβούλιο να θεσπίσει τη στοιχειώδη εκπαίδευση σαν νόμιμο όρο για την «παραγωγική» κατανάλωση παιδιών κάτω από 14 χρονών σε όλες τις βιομηχανίες που υπόκεινται στο νόμο για τα εργοστάσια...

Τραβώντας έναν πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών και γυναικών στο συνδυασμένο εργατικό προσωπικό, η μηχανή σπάει επιτέλους την αντίσταση που μέσα στη μανουφακτούρα αντέτασσαν ακόμα οι άνδρες εργάτες στο δεσποτισμό του κεφαλαίου¹⁶.

(Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», ελλην. εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμ. 1, σελ. 409 - 415 και 417 - 418).

... Στη σύγχρονη μανουφακτούρα η εκμετάλλευση φτηνών και ανώριμων εργατικών δυνάμεων γίνεται πιο ξετσίπωτη απ' ό,τι στο καθαυτό εργοστάσιο, γιατί στη μανουφακτούρα λείπει στο μεγαλύτερό της μέρος η τεχνική βάση που υπάρχει στο εργοστάσιο, η αντικατάσταση της μυικής δύναμης με μηχανές και η ευκολία της δουλιάς, και γιατί ταυτόχρονα το γυναικείο ή το ανώριμο σώμα των ανήλικων εκθέτεται με τον πιο ασυνείδητο τρόπο στην επίδραση δηλητηριωδών ουσιών κλπ.

γ) Η σύγχρονη μανουφακτούρα

Από όποια ηλικία, απαραίτητες να γίνουν και οι δουλιές του σπιτιού

Eurokinissi

Θα προσπαθήσω τώρα να εξηγήσω με μερικά παραδείγματα τις θέσεις που διατύπωσα πιο πάνω. Ο αναγνώστης γνωρίζει κιόλας πράγματι πάρα πολλά γεγονότα από το μέρος του βιβλίου που είναι αφιερωμένο στην εργάσιμη ημέρα. Οι μανουφακτούρες που παράγουν μετάλλινα είδη στο Μπίρμινγκχαμ και στα περίχωρά του χρησιμοποιούν στο μεγαλύτερό τους μέρος για πολύ βαριές δουλιές 30.000 παιδιά και νέους μαζί με 10.000 γυναίκες. Τους βρίσκουμε εδώ στα ανθυγιεινά χυτήρια χαλκού, στα εργοστάσια παραγωγής κουμπιών, στις δουλιές του σμαλτωτή, του γαλβανωτή και λουστραδόρου¹⁷. Η υπερβολική εργασία των ενήλικων και των ανήλικων σε διάφορα τυπογραφεία εφημερίδων και βιβλίων του Λονδίνου εξασφάλισε σ' αυτά τα τυπογραφεία το τιμητικό όνομα «σφαγεία»¹⁸. Η ίδια υπερβολική εργασία γίνεται και στη βιβλιοδεσία, όπου τα θύματα της σφαγής είναι ιδίως γυναίκες, κορίτσια και παιδιά. Βαριά δουλιά για ανήλικους και σχοινάδικα. Νυχτερινή εργασία στα αλατωρυχεία, στα κηροποιεία και σ' άλλες χημικές μανουφακτούρες, δολοφονική χρησιμοποίηση νέων για να κινούν τους αργαλειούς στα μεταξουργεία που δεν κινούνται με μηχανές¹⁹. Η διαλογή των κουρελιών είναι μια από τις πιο σιχαμερές, τις πιο βρώμικες και τις πιο κακοπληρωμένες δουλιές, όπου κατά προτίμηση χρησιμοποιούνται νεαρά κορίτσια και γυναίκες. Είναι γνωστό πως η Μεγάλη Βρετανία, χώρια από τα δικά της απειράριθμα κουρέλια, είναι το εμπορείο των κουρελιών όλου του κόσμου. Εδώ συρρέουν κουρέλια από την Ιαπωνία, από τα πιο απόμερα κράτη της Νότιας Αμερικής και από τις Καναρίους Νήσους. Οι κύριες όμως πηγές προέλευσής τους είναι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Ιταλία, η Αίγυπτος, η Τουρκία, το Βέλγιο και η Ολλανδία. Τα κουρέλια χρησιμοποιούνται σαν λίπασμα, για την παραγωγή κροκιδιών (για το γέμισμα στρωμάτων), shoddy (τεχνητού μαλλιού) και σαν πρώτη ύλη για την παραγωγή χαρτιού²⁰. Οι γυναίκες διαλογείς των κουρελιών χρησιμεύουν σαν φορείς της ευλογιάς και άλλων κολλητικών ασθενειών, που τις μεταδίδουν σε άλλους και που πρώτα θύματά τους είναι αυτές οι ίδιες. Κλασικό παράδειγμα υπερβολικής εργασίας, βαριάς και ακατάλληλης εργασίας, και επομένως εργασίας που αποχτηνώνει τους εργάτες που τους αναλώνουν από την παιδική κιόλας ηλικία, μπορεί, δίπλα στην εξόρυξη μεταλλευμάτων και κάρβουνου, να θεωρούνται η τουβλοποιία και η κεραμοποιία, στις οποίες σποραδικά μόνο χρησιμοποιείται στην Αγγλία η νεοεφευρεμένη μηχανή (1866). Από το Μάη ως το Σεπτέμβρη η δουλιά βαστάει από τις 5 το πρωί ως τις 8 το βράδυ, και εκεί που το στέγνωμα γίνεται στο ύπαιθρο συχνά βαστάει από τις 4 το πρωί ως τις 9 το βράδυ.

Ανάμεσα στους πολλούς ρόλους της γυναίκας, ο πιο δύσκολος

Eurokinissi

Η εργάσιμη ημέρα που βαστάει από τις 5 το πρωί ως τις 7 το βράδυ θεωρείται «περιορισμένη», «μέτρια» εργάσιμη ημέρα. Χρησιμοποιούνται στη δουλιά παιδιά και των δυο φύλων από 6 ή ακόμα και από 4 χρονών και πάνω. Εργάζονται τόσες ώρες, όσες και οι ενήλικοι και συχνά περισσότερες. Η δουλιά είναι σκληρή και η ζέστη του καλοκαιριού μεγαλώνει ακόμα πιο πολύ την εξάντληση. Λόγου χάρη, σ' ένα τουβλοποιείο του Μόσλεϊ ένα κορίτσι 24 χρονών έφτιαχνε 2.000 τούβλα την ημέρα με βοηθούς δυο ανήλικα κορίτσια, που κουβαλούσαν τη λάσπη και στοίβαζαν τα τούβλα. Τα κορίτσια αυτά ανέβαζαν κάθε μέρα 10 τόνους λάσπη από τις γλιστερές πλαγιές του λασπόλακκου, που είχε βάθος 30 πόδια, και την κουβαλούσαν σε απόσταση 210 πόδια.

Είναι αδύνατο ένα παιδί να περάσει από το καθαρτήριο πυρ ενός τουβλοποιείου χωρίς να ξεπέσει ηθικά πολύ... Η χυδαία γλώσσα που ακούνε από την πιο τρυφερή ηλικία, οι βρωμερές, απρεπείς και αναίσχυντες συνήθειες μέσα στις οποίες μεγαλώνουν εν αγνοία τους και αποκτηνώνονται, τα κάνουν για την κατοπινή ζωή τους άνομα, διεφθαρμένα, ακόλαστα... Πηγή φριχτής διαφθοράς είναι ο τρόπος στέγασής τους. Κάθε moulder (φορμαδόρος) -ο καθαυτό ειδικευμένος εργάτης και αρχηγός μιας ομάδας εργατών- δίνει στην ομάδα του, που αποτελείται από 7 πρόσωπα, στέγη και τροφή μέσα στη δική του καλύβα ή κατοικία. Είτε ανήκουν στην οικογένειά του είτε όχι, άνδρες, νέοι και κορίτσια κοιμούνται σ' αυτήν την καλύβα. Η καλύβα αποτελείται από 2 και μόνο κατ' εξαίρεση από 3 δωμάτια, όλα ισόγεια με λίγο αερισμό. Τα σώματα είναι τόσο κουρασμένα από το μεγάλο ιδροκόπημα της ημέρας, που δε δίνεται καμιά προσοχή στα ζητήματα των κανόνων υγιεινής, της καθαριότητας και της σεμνότητας. Πολλές από τις καλύβες αυτές είναι αληθινά υποδείγματα ακαταστασίας, βρωμιάς, και σκόνης... Το μεγαλύτερο κακό του συστήματος, που χρησιμοποιεί νεαρά κορίτσια σ' αυτό το είδος της εργασίας είναι ότι κατά κανόνα από την παιδική τους ηλικία και εφ' όρου ζωής τα αλυσοδένει με τον πιο αχρείο συρφετό. Μετατρέπονται σε βάναυσα, κακόγλωσσα αγοροκόριτσα («rough, foul mouthed boys») προτού η φύση τα διδάξει ότι είναι γυναίκες. Ντυμένα με μερικά βρώμικα κουρέλια, με γυμνά τα πόδια ως πολύ ψηλά πάνω από τα γόνατα, με τα μαλλιά και το πρόσωπο βουτηγμένα στη βρωμιά, μαθαίνουν να περιφρονούν κάθε αίσθημα ευπρέπειας και αιδούς. Την ώρα του φαγητού ξαπλώνουν φαρδιά πλατιά καταγής ή κοιτάζουν τους νεαρούς που κάνουν μπάνιο σ' ένα από τα γειτονικά κανάλια. Κι όταν τελειώσει επιτέλους η βαριά δουλιά της ημέρας, βάζουν καλύτερα ρούχα και συνοδεύουν τους άνδρες στις μπιραρίες.

Με κρύο ή με ζέστη οι δουλιές πρέπει να γίνουν

Eurokinissi

Είναι λοιπόν φυσικό ότι σ' όλη αυτή την τάξη από την παιδική κιόλας ηλικία επικρατεί το πιο άγριο μεθοκόπι...

δ) Η σύγχρονη δουλιά στο σπίτι

Θα εξετάσω τώρα τη λεγόμενη δουλιά στο σπίτι. Για ν' αποχτήσουμε μια ιδέα γι' αυτή τη σφαίρα εκμετάλλευσης του κεφαλαίου στο φόντο της μεγάλης βιομηχανίας και για τις τερατουργίες της, θα έφτανε να ρίξουμε μια ματιά λ.χ. στην καρφοβελονοποιία, που ασκείται σε μερικά απόμερα χωριά της Αγγλίας και που φαινομενικά είναι πέρα για πέρα ειδυλλιακή. Εδώ όμως αρκούν μερικά παραδείγματα από τους κλάδους εκείνους της νταντελοποιίας και της κατασκευής ψάθινων ειδών, που ακόμα δεν παράγονται καθόλου με μηχανές ή που συναγωνίζονται τη μηχανική και μανουφακτουρική παραγωγή.

Από τα 150.000 άτομα, που εργάζονται στην αγγλική νταντελοποιία, κάπου 10.000 υπάγονται στη δικαιοδοσία του νόμου του 1861 για τα εργοστάσια. Η τεράστια πλειοψηφία των υπόλοιπων 140.000 είναι γυναίκες, νέοι και παιδιά και των δυο φύλων, μόλο που το ανδρικό φύλο αντιπροσωπεύεται λίγο μόνο. H κατάσταση υγείας αυτού του «φτηνού» υλικού εκμετάλλευσης φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα του δρ. Τρούμαν, γιατρού της General Dispensary (Γενικής Πολυκλινικής) του Νότινγκχαμ. Σε 686 άρρωστες νταντελούδες - οι περισσότερες από 17 ως 24 χρονών - ήταν φυματικές:

το 1852: 1 στις 45

το 1853: 1 στις 28

το 1854: 1 στις 17

το 1855: 1 στις 18

το 1856: 1 στις 15

το 1857: 1 στις 13

το 1858: 1 στις 15

το 1859: 1 στις 9

το 1860: 1 στις 8

το 1861: 1 στις 8

Η πρόοδος αυτή στο ποσοστό της φυματίωσης πρέπει να είναι αρκετή και για τον πιο αισιόδοξο προοδευτικό και γεμάτο ψευτιά Γερμανό γυρολόγο του ελεύθερου εμπορίου.

Ο νόμος του 1861 για τα εργοστάσια ρυθμίζει την καθαυτό νταντελοποιία, εφόσον γίνεται με μηχανές, πράγμα που στην Αγγλία αποτελεί τον κανόνα. Οι κλάδοι που παίρνουμε εδώ σύντομα υπόψη μας - και συγκεκριμένα όχι οι κλάδοι στους οποίους οι εργάτες είναι συγκεντρωμένοι σε μανουφακτούρες, εμπορικά καταστήματα κλπ., αλλά οι κλάδοι στους οποίους οι εργάτες είναι οι λεγόμενοι εργάτες που δουλεύουν στο σπίτι - διαιρούνται: 1) στη lace finishing (τελική επεξεργασία της μηχανοποίητης νταντέλας, μια κατηγορία που με τη σειρά της περιλαβαίνει πολλές υποδιαιρέσεις) και 2) στο πλέξιμο με κοπανέλι.

Η lace finishing (τελική επεξεργασία της νταντέλας) ασκείται σαν δουλιά στο σπίτι, είτε στα λεγόμενα mistresses houses (σπίτια των μαστορισσών), είτε από γυναίκες που δουλεύουν μόνες τους ή με τα παιδιά τους στις ιδιωτικές κατοικίες τους. Φτωχές είναι κι οι ίδιες οι γυναίκες που διατηρούν «mistresses houses». To εργαστήρι είναι ένα μέρος της ιδιωτικής κατοικίας τους. Παίρνουν παραγγελίες από εργοστασιάρχες, ιδιοκτήτες εμπορικών καταστημάτων κλπ., και χρησιμοποιούν γυναίκες, κορίτσια και μικρά παιδιά ανάλογα με τις διαστάσεις των δωματίων τους και την κυμαινόμενη ζήτηση του κλάδου. Σε μερικά απ' αυτά τα εργαστήρια ο αριθμός των απασχολούμενων εργατριών κυμαίνεται από 20 ως 40 και σε άλλα από 10 ως 20. Η μέση κατώτατη ηλικία των παιδιών που αρχίζουν να εργάζονται είναι 6 χρονών, υπάρχουν όμως και παιδιά κάτω από 5 χρονών. Η συνηθισμένη εργάσιμη ημέρα βαστάει από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βραδύ με 1,5 ώρα διακοπές για τα γεύματα, που γίνονται σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα και συχνά μέσα στις ίδιες τις βρωμερές τρώγλες δουλιάς. Οταν υπάρχουν δουλιές, η εργασία βαστάει συχνά από τις 8 (κάποτε από τις 6) το πρωί ως τις 11 ή 12 τη νύχτα. Στους στρατώνες της Αγγλίας ο χώρος που πρέπει να 'χει κάθε στρατιώτης σύμφωνα με τους κανονισμούς είναι 500-600 κυβικά πόδια και στα στρατιωτικά νοσοκομεία 1.200 κυβικά πόδια. Σ' αυτές όμως τις τρώγλες δουλιάς αναλογούν σε κάθε άτομο 67 ως 100 κυβικά πόδια. Ταυτόχρονα ο φωτισμός με φωταέριο καταναλώνει το οξυγόνο του αέρα. Για να κρατούν καθαρές τις νταντέλες, τα παιδιά υποχρεώνονται συχνά να βγάζουν τα παπούτσια τους ακόμα και το χειμώνα, μόλο που το πάτωμα είναι από πλακάκια ή από τούβλα.

Στο Νότινγκχαμ δεν είναι ασυνήθιστο το θέαμα 15-20 παιδιών, στοιβαγμένων μέσα σ' ένα τετράγωνο δωμάτιο, που η κάθε πλευρά του δεν ξεπερνάει ίσως τα 12 πόδια. Τα παιδιά αυτά ασχολούνται τις 15 ώρες του 24ώρου με μια δουλιά που αυτή καθαυτή εξαντλεί, γιατί είναι βαρετή και μονότονη, και που επιπλέον εκτελείται κάτω από τις πιο απίθανα ανθυγιεινές συνθήκες... Ακόμα και τα πιο μικρά παιδιά εργάζονται με μια τόσο εντατική προσοχή και ταχύτητα, που προκαλούν κατάπληξη, χωρίς ποτέ σχεδόν να επιτρέπουν στα δάχτυλά τους να ησυχάσουν ή να κινηθούν πιο αργά. Οταν απευθύνει κανείς ερωτήσεις στα παιδιά αυτά, δε σηκώνουν τα ματιά τους από τη δουλιά από φόβο μη χάσουν έστω και μια στιγμή.

Η «μακριά βέργα» χρησιμεύει στις «mistresses» (μαστόρισσες) τόσο περισσότερο σαν μέσο παρότρυνσης στη δουλιά, όσο περισσότερο παρατείνεται ο χρόνος εργασίας.

Τα παιδιά σιγά σιγά κουράζονται και γίνονται ανήσυχα, σαν πουλιά, προς το τέλος της πολύωρης προσήλωσής τους σε μια ασχολία, μονότονη, κουραστική για τα μάτια και εξαντλητική εξαιτίας της στάσης του σώματος που μένει ίδια όλη την ώρα της δουλιάς. Πρόκειται για αληθινή δουλιά σκλάβου» («Their work is like slavery»)²¹.

Εκεί όπου οι γυναίκες εργάζονται μαζί με τα παιδιά τους στο σπίτι, δηλ. με τη σύγχρονη έννοια της λέξης - σ' ένα νοικιασμένο δωμάτιο, συχνά σε μια σουίτα, οι συνθήκες είναι ακόμα χειρότερες, αν είναι δυνατό να υπάρξουν χειρότερες. Αυτού του είδους η δουλιά μοιράζεται σε αχτίνα 80 μιλίων γύρω από το Νότινγκχαμ. Οταν το παιδί που εργάζεται στα εμπορικά καταστήματα φεύγει στις 9 ή 10 το βράδυ, του δίνουν συχνά ένα δέμα με δουλιά για να την αποτελειώσει στο σπίτι. Ο φαρισαίος κεφαλαιοκράτης, που τον αντιπροσωπεύει κάποιος μισθωτός δούλος, το κάνει αυτό φυσικά με την κατανυχτική φράση: «αυτό είναι για τη μητέρα», ενώ ξέρει πολύ καλά ότι το καημένο το παιδί είναι υποχρεωμένο να κάτσει να βοηθήσει²².

Η νταντελοποιία με κοπανέλι ασκείται κυρίως σε δυο αγγλικές γεωργικές περιφέρειες, στην περιφέρεια νταντελοποιίας του Χόνιτον, 20 ως 30 μίλια κατά μήκος της νότιας ακτής του Ντέβονσιρ, που περιλαβαίνει και μερικά μέρη του Βόρειου Ντέβον, και σε μιαν άλλη περιφέρεια, που περιλαβαίνει μεγάλο τμήμα των κομητειών του Μπούκινγκχαμ, Μπέντφορντ, Νόρθαμπτον και τα γειτονικά μέρη του Οξφορντσιρ και του Χάντινγκντονσιρ. Οι κατοικίες των μεροκαματιάρηδων της γεωργίας αποτελούν συνήθως και τους τόπους δουλιάς. Μερικοί ιδιοκτήτες επιχειρήσεων μανουφακτούρας χρησιμοποιούν πάνω από 3.000 τέτοιους οικιακούς εργάτες, κυρίως παιδιά και νεαρά πρόσωπα, αποκλειστικά γυναικείου φύλου. Εδώ επαναλαμβάνονται οι συνθήκες που περιγράψαμε στη lace finishing (τελική επεξεργασία των νταντελών). Μόνο που τη θέση των «mistresses houses» την παίρνουν τα λεγόμενα «lace schools» (σχολειά νταντελοποιίας), που τα διατηρούν φτωχές γυναίκες στις καλύβες τους. Στα σχολειά αυτά τα παιδιά εργάζονται από 5 χρονών, καμιά φορά από πιο μικρή ηλικία, ως 12 ή 15 χρονών. Τον πρώτο χρόνο τα πιο μικρά εργάζονται 4 ως 8 ώρες την ημέρα, αργότερα εργάζονται από τις 6 το πρωί ως τις 8 και 10 το βράδυ.

Γενικά τα δωμάτια είναι συνηθισμένες κάμαρες μικρών κατοικιών, με το τζάκι βουλωμένο για να μη γίνεται ρεύμα, και με τους εργαζόμενους να ζεσταίνονται, κάποτε και το χειμώνα, μόνο με τη δική τους ζωική θερμότητα. Σε άλλες περιπτώσεις οι λεγόμενες αυτές σχολικές αίθουσες είναι μικροί χώροι που μοιάζουν με μικρές αποθήκες χωρίς τζάκι... Συχνά στις τρώγλες αυτές στοιβάζονται τόσο πολλά άτομα, που η μόλυνση του αέρα φτάνει στο έπακρο. Σ' αυτά πρέπει να προστεθεί η βλαβερή επίδραση που προέρχεται από τα λούκια, τα αποχωρητήρια και την αποσύνθεση διάφορων υλικών και ακαθαρσιών, που βρίσκονται συνήθως μπροστά στις εισόδους των μικρών κατοικιών. Κι όσο για το χώρο: Σε ένα σχολειό νταντελοποιίας με 18 κορίτσια και μια μαστόρισσα αναλογούσαν 35 κυβικά πόδια κατά άτομο, σ' ένα άλλο, που βρωμούσε ανυπόφορα και όπου βρίσκονταν 18 άτομα, αναλογούσαν 24,5 κυβικά πόδια κατά άτομο. Στον κλάδο αυτό βρίσκουμε να χρησιμοποιούνται παιδιά 2 και 2,5 χρονών²³.

Εκεί που στις αγροτικές κομητείες του Μπούκινγκχαμ και του Μπέντφορντ σταματάει η νταντελοποιία με κοπανέλι αρχίζει το πλέξιμο ψάθινων ειδών, που αγκαλιάζει ένα μεγάλο μέρος του Χέρτφορντσιρ και τις δυτικές και βόρειες περιφέρειες του Εσεξ. Το 1861 απασχολούνταν στο πλέξιμο ψαθών και ψάθινων καπέλων 48.043 άτομα, και συγκεκριμένα: 3.815 ανδρικού φύλου όλων των ηλικιών και τα υπόλοιπα γυναικείου φύλου. Απ' αυτά 14.913 ήταν κάτω από 20 χρονών κι απ' αυτά πάλι 7.000 ήταν παιδιά. Εδώ στη θέση των σχολείων νταντελοποιίας έχουμε τα «straw plait schools» (σχολεία πλεχτικής ψάθινων ειδών). Τα παιδιά αρχίζουν εδώ να μαθαίνουν το πλέξιμο ψάθινων ειδών συνήθως από το 4ο και κάποτε ανάμεσα στο 3ο και 4ο έτος της ηλικίας τους. Φυσικά, τα παιδιά αυτά δε μορφώνονται καθόλου. Τα ίδια τα παιδιά ονομάζουν τα δημοτικά σχολειά «natural schools» (αληθινά σχολειά) σε διάκριση απ' αυτά τα ιδρύματα, που ρουφούν το αίμα τους, και όπου τα κρατούν στη δουλιά απλώς και μόνο για να παράγουν το προϊόν που τους καθορίζουν οι μισοπεθαμένες από την πείνα μανάδες τους και που συνήθως φτάνει τις 30 γιάρδες την ημέρα. Συχνά οι μανάδες αυτές ύστερα από το σχολειό τα βάζουν και δουλεύουν στο σπίτι ως τις 10, 11 και 12 τη νύχτα. Η ψάθα τους κόβει τα δάχτυλα και το στόμα, επειδή είναι υποχρεωμένα να σαλιώνουν διαρκώς το χόρτο που πλέκουν. Σύμφωνα με τη γενική γνώμη των επίσημων γιατρών του Λονδίνου, που τη συνόψισε ο δρ Μπάλαρντ, 300 κυβικά πόδια αποτελούν τον ελάχιστο χώρο που πρέπει να έχει κάθε άτομο σε ένα δωμάτιο ύπνου ή δουλιάς. Στα σχολειά όμως πλεχτικής ψάθινων ειδών ο χώρος είναι μετρημένος με ακόμα μεγαλύτερη τσιγκουνιά απ' ό,τι στα σχολειά νταντελοποιίας: 12 2/3, 17, 18 1/2 και γενικά κάτω από 22 κυβικά πόδια κατ' άτομο.

Οι μικρότεροι απ' αυτούς τους αριθμούς - λέει ο επίτροπος Ουάιτ - αντιπροσωπεύουν ένα χώρο μικρότερο από το μισό του χώρου που θα 'πιανε ένα παιδί, αν το πακετάρανε σ' ένα κουτί, που η καθεμιά από τις τρεις διαστάσεις του θα 'ταν 3 πόδια.

Αυτή είναι η χαρά της ζωής που απολαβαίνουν τα παιδιά ως το 12ο και 14ο έτος της ηλικίας τους. Οι άθλιοι, διεφθαρμένοι γονείς ένα πράγμα μόνο έχουν στο νου τους, να βγάλουν όσο το δυνατό περισσότερα κέρδη από τα παιδιά. Κι όταν μεγαλώσουν τα παιδιά, δε λογαριάζουν φυσικά ούτε μια πεντάρα τους γονείς τους και τους εγκαταλείπουν.

«Δεν είναι παράξενο ότι η αμάθεια και τα κακά πάθη βρίθουν σε έναν πληθυσμό που έχει ανατραφεί μ' αυτό τον τρόπο... Η ηθική τους βρίσκεται στα κατώτατα σκαλοπάτια... Μεγάλος αριθμός γυναικών έχουν νόθα παιδιά, και μερικές μάλιστα σε τόσο ανώριμη ηλικία που τα χάνουν ακόμα και οι ειδήμονες της εγκληματολογικής στατιστικής²⁴.

Και η πατρίδα αυτών των υποδειγματικών οικογενειών είναι η υποδειγματική χριστιανική χώρα της Ευρώπης, όπως λέει ο οπωσδήποτε αρμόδιος στα ζητήματα του χριστιανισμού κόμης Μονταλαμπέρ!

Στους κλάδους παραγωγής, που τώρα δα εξετάσαμε, ο μισθός εργασίας είναι γενικά αξιοθρήνητος (ο μεγαλύτερος μισθός των παιδιών στα σχολειά πλεχτικής ψάθινων ειδών είναι σε εξαιρετικές περιπτώσεις 3 σελίνια) και τον κατεβάζουν πολύ πιο κάτω από το ονομαστικό ύψος του με το truck system (σύστημα πληρωμής του εργάτη με είδη που του δίνονται με πίστωση), που στις περιφέρειες νταντελοποιίας επικρατεί σε γενική κλίμακα²⁵.

ε) Πέρασμα της σύγχρονης μανουφακτούρας και δουλιάς στο σπίτι σε μεγάλη βιομηχανία. Επιτάχυνση αυτής της επανάστασης και σ' αυτούς τους τρόπους παραγωγής με την επέκταση της ισχύος των νόμων για τα εργοστάσια

Το φτήνεμα της εργατικής δύναμης απλώς και μόνο με την κατάχρηση της εργατικής δύναμης των γυναικών και των ανώριμων προσώπων, απλώς και μόνο με την καταλήστευση όλων των κανονικών όρων δουλιάς και ζωής και με τη χτηνωδία της υπερεργασίας και της νυχτερινής εργασίας σκοντάφτει τελικά σε ορισμένα ανυπέρβλητα φυσικά όρια, και μαζί του σκοντάφτει και το φτήνεμα των εμπορευμάτων και της κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης γενικά, που στηρίζεται πάνω σ' αυτές τις βάσεις. Μόλις τα πράγματα φτάσουν επιτέλους σ' αυτό το σημείο, και χρειάζεται πολύς χρόνος για να φτάσουν, σημαίνει η ώρα για την εισαγωγή των μηχανών και τη γρήγορη μετατροπή της κομματιασμένης δουλιάς στο σπίτι (ή και της μανουφακτούρας) σε εργοστασιακή παραγωγή.

Το πιο κολοσσιαίο παράδειγμα αυτής της κίνησης μας το προσφέρει η παραγωγή «wearing apparel» (ειδών ιματισμού). Σύμφωνα με την ταξινόμηση της «Children's Employment Commission», η βιομηχανία αυτή περιλαβαίνει εργάτες ψάθινων και γυναικείων καπέλων, εργάτες σκούφων, ραφτάδες, milliners και dressmakers²⁶, πουκαμισάδες και ράφτρες, εργάτες που φτιάχνουν κορσέδες και γάντια και τσαγκαράδες μαζί με άλλους πολλούς δευτερεύοντες κλάδους όπως είναι λ.χ. η κατασκευή γραβατών, γιακάδων κ.λπ. Το γυναικείο προσωπικό που στην Αγγλία και την Ουαλλία εργαζόταν σ' αυτούς τους κλάδους έφτανε το 1861 τις 586.298 γυναίκες, από τις οποίες τουλάχιστον οι 115.242 ήταν κάτω από 20 χρονών και οι 16.650 κάτω από 15 χρονών. Ο αριθμός αυτών των εργατριών σ' όλο το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν (το 1861) 750.334. Ο αριθμός των εργατών ανδρικού φύλου, που εργάζονταν τον ίδιο καιρό στη ραφτική, στην πιλοποιία, την υποδηματοποιία και τη γαντοποιία της Αγγλίας και της Ουαλλίας, ήταν 437.969,από τους οποίους οι 14.964 ήταν κάτω από 15 χρονών, οι 89.285 δεκαπέντε ως είκοσι χρονών και οι 333.117 πάνω από 20 χρονών. Από τα στοιχεία αυτά λείπουν πολλοί μικρότεροι κλάδοι που ανήκουν εδώ. Αν όμως πάρουμε τους αριθμούς έτσι όπως είναι, θα δούμε ότι σύμφωνα με την απογραφή του 1861 μονάχα για την Αγγλία και την Ουαλλία έχουμε ένα συνολικό αριθμό 1.024.277 άτομα, δηλαδή περίπου όσα απορροφούν η γεωργία και η χτηνοτροφία. Ετσι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε για ποιο σκοπό οι μηχανές παράγουν τέτοιες τεράστιες μάζες προϊόντων και πώς συντελούν στην «απελευθέρωση» τόσο τεράστιων εργατικών μαζών.

... Η μηχανή που έπαιξε αποφασιστικό επαναστατικό ρόλο και αγκαλιάζει εξίσου όλους τους πολυάριθμους κλάδους αυτής της σφαίρας παραγωγής, όπως τη μοδιστρική, τη ραφτική, την υποδηματοποιία, την πιλοποιία κ.λπ., είναι η ραφτομηχανή.

Η άμεση επίδραση που άσκησε η ραφτομηχανή στους εργάτες είναι περίπου η ίδια με την επίδραση που ασκούν όλες οι μηχανές, που στην περίοδο της μεγάλης βιομηχανίας καταχτούν νέους κλάδους παραγωγής. Τα πιο μικρά παιδάκια απομακρύνονται. Ο μισθός των εργατών που εργάζονται στις μηχανές αυξάνει σε σύγκριση με το μισθό των εργατών που εργάζονται στο σπίτι, από τους οποίους πολλοί ανήκουν «στους φτωχότερους των φτωχών» («the poorest of the poor»). Ο μισθός των πιο καλοστεκούμενων χειροτεχνών, που τους συναγωνίζεται η μηχανή, πέφτει. Οι καινούργιοι εργάτες που δουλεύουν στις μηχανές είναι αποκλειστικά κορίτσια και νεαρές γυναίκες. Με τη βοήθεια της μηχανικής δύναμης εκμηδενίζουν το μονοπώλιο της ανδρικής δουλιάς στις πιο βαριές εργασίες και από τις πιο ελαφριές διώχνουν μάζες υπερήλικων γυναικών και ανώριμων παιδιών. Ο υπέρτερος συναγωνισμός σκοτώνει τους πιο αδύνατους χειρώνακτες εργάτες. Η φριχτή αύξηση του αριθμού των θανάτων από την πείνα (death from starvation) στο Λονδίνο συμβαδίζει την τελευταία δεκαετία με την επέκταση της ραπτομηχανής²⁷. Οι καινούργιες εργάτριες που δουλεύουν με ραφτομηχανή και που την κινούν με το χέρι και με το πόδι ή μονάχα με το χέρι, καθισμένες ή όρθιες, ανάλογα με το βάρος, το μέγεθος και την ειδικότητα της μηχανής, ξοδεύουν πολλή εργατική δύναμη. Η εργασία τους γίνεται ανθυγιεινή εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας της δουλιάς, παρά το γεγονός ότι γενικά η δουλιά βαστάει λιγότερο απ' ό,τι στο παλιό σύστημα.

(Κ. Μαρξ, «Το κεφάλαιο», ό.π., τόμ. 1, σελ. 479 - 481, 483 - 487, 497 - 488, 489 - 490).

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Τον καιρό της κρίσης του μπαμπακιού, που συνόδεψε τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, η αγγλική κυβέρνηση είχε στείλει το γιατρό Εντουαρντ Σμιθ στο Λάνκασιρ, στο Τσέσιρ κ.λπ. για να μελετήσει την υγειονομική κατάσταση των εργατών μπαμπακουργίας και να υποβάλει σχετική έκθεση. Στην έκθεσή του έγραφε ανάμεσα στ' άλλα: Εκτός από την απομάκρυνση των εργατών από την ατμόσφαιρα του εργοστασίου, η κρίση είχε από άποψη υγείας και πολλά άλλα οφέλη. Οι εργάτριες είχαν τώρα τον απαραίτητο καιρό για να θηλάζουν τα παιδιά τους, αντί να τα δηλητηριάζουν με το cordial του Godfrey (ένα ναρκωτικό). Είχαν τον καιρό να μάθουν να μαγειρεύουν. Δυστυχώς, την τέχνη της μαγειρικής τη μάθανε σε στιγμές που δεν είχαν τι να φάνε. Βλέπουμε όμως ως ποιο βαθμό το κεφάλαιο έχει σφετεριστεί προς όφελος της δικής του αξιοποίησης την εργασία που είναι απαραίτητη για την κατανάλωση της οικογενείας. Επίσης, η κρίση χρησιμοποιήθηκε για να μάθουν να ράβουν τα κορίτσια των εργατών σε ειδικά σχολειά. Χρειάστηκε μια αμερικάνικη επανάσταση και μια παγκόσμια κρίση για να μάθουν να ράβουν τα εργατοκόριτσα που κλώθουν για ολόκληρο τον κόσμο!

2. «Με τη διαρκώς αυξανόμενη αντικατάσταση της δουλιάς των ανδρών με τη δουλιά των γυναικών, και προπάντων με την αντικατάσταση της δουλιάς των ενήλικων με τη δουλιά των παιδιών, έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός των εργατών. Τρία κορίτσια ηλικίας 13 χρονών με μισθό 6 ως 8 σελίνια την εβδομάδα έχουν εκτοπίσει έναν ενήλικο άνδρα με μισθό 18 ως 45 σελίνια» (Τh. de Quinsey: «The Logic of Political Economy», London 1844, υποσημείωση στη σελ. 147). Επειδή δεν μπορούν να καταργηθούν πέρα για πέρα ορισμένες λειτουργίες της οικογένειας, λ.χ. η περιποίηση και το θήλασμα των παιδιών κλπ., οι μητέρες που αποσπά το κεφάλαιο από την οικογένεια αναγκάζονται να μισθώνουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αντικαταστάτριες. Οι δουλιές του σπιτιού που απαιτεί η κατανάλωση της οικογένειας, όπως το ράψιμο, το μπάλωμα κλπ., πρέπει ν' αντικατασταθούν με την αγορά έτοιμων εμπορευμάτων. Επομένως, στη μειωμένη δαπάνη της δουλιάς του σπιτιού αντιστοιχεί αυξημένη δαπάνη σε χρήμα. Γι' αυτό αυξάνουν το έξοδα παραγωγής της εργατικής οικογένειας και ισοφαρίζουν την αύξηση του εισοδήματός της. Σ' όλα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι γίνεται αδύνατη η οικονομία και η σκοπιμότητα στην κατανάλωση και την παρασκευή των μέσων συντήρησης. Για όλα αυτά τα γεγονότα, που τα αποσιωπά η επίσημη πολιτική οικονομία, υπάρχει πλούσιο υλικό στις «Reports» (εκθέσεις) των επιθεωρητών εργασίας, στις εκθέσεις της «Children's Employment Commission», και ιδίως στις «Reports on Public Health».

3. Σε αντίθεση με το μεγάλο γεγονός, ότι ο περιορισμός της εργασίας των γυναικών και των παιδιών στα αγγλικά εργοστάσια καταχτήθηκε με αγώνα των ενήλικων εργατών ενάντια στο κεφάλαιο, στις πιο πρόσφατες ακόμα εκθέσεις της «Children's Employmenl Commission» βρίσκουμε σχετικά με το παζάρεμα παιδιών στους εργάτες γονείς τους γνωρίσματα πέρα για πέρα δουλεμπορικά που προκαλούν στ' αλήθεια αγανάχτηση. Οπως όμως βλέπουμε από τις ίδιες «εκθέσεις», ο καπιταλιστής φαρισαίος καταγγέλλει αυτήν τη χτηνωδία που τη δημιούργησε, τη διαιωνίζει και την εκμεταλλεύεται ο ίδιος και που κατά τα άλλα τη βάφτισε «ελευθερία εργασίας». «Κατέφυγαν στη βοήθεια της εργασίας των παιδιών... ακόμα και για να βγάζουν το καθημερινό τους ψωμί. Τα παιδιά, χωρίς να 'χουν τη δύναμη ν' αντέχουν σε μια τόσο δυσανάλογα κοπιαστική εργασία, χωρίς καμιά προετοιμασία για τη μελλοντική τους ζωή, τα έριξαν σε ένα από φυσική και ηθική άποψη μολυσμένο περιβάλλον. Σχετικά με την καταστροφή των Ιεροσολύμων από τον Τίτο ο Εβραίος ιστορικός έχει γράψει ότι δεν είναι εκπληχτικό πως η πόλη καταστράφηκε τόσο ολοκληρωτικά, αφού μια απάνθρωπη μητέρα θυσίασε το βρέφος της για να κορέσει τη φριχτή πείνα της» (Public Economy Concentrated», Carlisle 1833, σελ. 66).

4. A. Redgrave in «Reports of Insp. of Fact, for 31 st October 1858», σελ. 41.

5. «Children's Employment Commission, 5th Report» London 1866, σελ. 81, αριθμ. 31. (Υποσημείωση στην 4η έκδοση. - Η μεταξουργία του Μπένθελ Γκρην έχει σήμερα σχεδόν καταστραφεί. - Φ.Ε.)

6. «Children's Employment Commission, 3rd Report», London 1864, σελ. 53, αριθ. 15

7. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 34.

8. «Αυτή (η έρευνα του 1861)... απόδειξε επιπλέον πως, από τη μια μεριά, κάτω από τις συνθήκες που περιγράψαμε τα παιδιά πεθαίνουν εξαιτίας της εγκατάλειψης και της κακομεταχείρισης που οφείλονται στην εργασία των μητέρων τους στα εργοστάσια, ενώ, από την άλλη, οι μητέρες συνήθισαν να φέρονται με έναν τρομαχτικά αφύσικο τρόπο απέναντι στα βρέφη τους - συνήθως δεν πολυσκοτίζονται για το θάνατό τους, και κάποτε... παίρνουν άμεσα μέτρα για να τον προκαλέσουν» (στο ίδιο).

9. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454.

10. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454, 463, «Reports by Dr. Henry Julian Hunter on the excessive mortality of infants in some rural discrits of England».

11. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 35, 455, 456.

12. Στο ίδιο, σελ. 456.

13. Οπως στις αγγλικές βιομηχανικές περιφέρειες, έτσι και στις γεωργικές περιφέρειες διαδίδεται μέρα με την ημέρα η κατανάλωση οπίου από τους ενήλικους εργάτες και εργάτριες. «Ο μεγάλος σκοπός μερικών επιχειρηματικών μεγαλεμπόρων είναι να προωθήσουν την πούληση ναρκωτικών... Οι φαρμακέμποροι τα θεωρούν σαν το είδος που έχει τη μεγαλύτερη πέραση», (στο ίδιο, σελ. 459). Τα βρέφη που τα τάιζαν ναρκωτικά «ζαρώνουν και γίνονται σαν μικρά γεροντάκια ή μαράζωναν και γίνονταν σαν μικροί πίθηκοι» (στο ίδιο, σελ. 460). Ετσι εκδικούνται την Αγγλία οι Ινδίες και η Κίνα.

14. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 37.

15. «Reports of Insp. of Facl. for 31st October 1862», σελ. 59. Αυτός ο επιθεωρητής εργασίας ήταν προηγούμενα γιατρός.

16. Ο κ. Ε., εργοστασιάρχης, μου είπε ότι στους μηχανοκίνητους αργαλειούς του απασχολεί αποκλειστικά γυναίκες. Προτιμάει, λέει, τις παντρεμένες γυναίκες, ιδιαίτερα όσες έχουν οικογένεια που η συντήρησή της εξαρτιέται απ' αυτές. Οι γυναίκες τούτες είναι πολύ προσεχτικές και πιο πειθήνιες από τις ανύπαντρες και είναι υποχρεωμένες να εντείνουν τις δυνάμεις τους στο έπακρο για να κατορθώσουν να κερδίζουν τα απαραίτητα χρήματα για την προμήθεια των μέσων συντήρησης. Ετσι οι αρετές, οι καθαυτό αρετές του γυναικείου χαρακτήρα, στρέφονται σε βάρος των γυναικών - έτσι καθετί το ηθικό και το αβρό που έχει η γυναίκα στο χαρακτήρα της μετατρέπεται σε μέσο υποδούλωσής της και σε πηγή των βασάνων της» (Ten Hour's Factory Bill. The Speech of Lord Ashley, 15th March», London 1844, σελ. 20).

17. Στο Σέφιλντ συναντά κανείς παιδιά ακόμα και στο λιμάρισμα!

18. «Children's Employment Commission 5th Report 1866», σελ. 3, αριθ. 24 σελ. 6, αριθ. 55, 56, σελ. 7, αριθ. 59, 60

19. Στο ίδιο, σελ. 114, 115, αριθ. 6 - 7. Το μέλος της επιτροπής παρατηρεί σωστά πως αν κατά τα άλλα η μηχανή αντικαθιστά τον άνθρωπο, στην περίπτωση αυτή ο νέος verbatim (κυριολεκτικά) αντικαθιστά τη μηχανή.

20. Βλ. την έκθεση για το εμπόριο των κουρελιών και πολλά ντοκουμέντα: «Public Health, 8th Report, London 1866 Appendix, σελ. 196 - 208.

21. «Children's, Employment Commission. 2nd Report 1864», σελ. XIX, XX, XXI.

22. Στο ίδιο, σελ. XXI, XXII.

23. «Children's Employment Commission, 2nd Report 1864», σελ. XXIX, XXX.

24. «Children's Employment Commission, 2nd Report 1864», σελ. XI, XLI.

25. «Children's Employment Commission, 1st Report 1863», σελ. 185.

26. Millinery λένε κυρίως την παραγωγή που έχει σχέση με καπέλα, μα και με γυναικεία πανωφόρια και μαντίλες, ενώ οι dressmakers αντιστοιχούν στις δικές μας μοδίστρες.

27. Ενα παράδειγμα: Η βδομαδιάτικη έκθεση θνησιμότητας του «Registrar General» (ανώτατου ληξίαρχου) της 25 του Φλεβάρη 1864 αναφέρει 5 περιπτώσεις θανάτων από την πείνα. Την ίδια μέρα οι «Τάιμς» δημοσιεύουν την είδηση μιας νέας περίπτωσης θανάτου από την πείνα. Εξι θύματα θανάτου από την πείνα μέσα σε μια βδομάδα!

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

7/3/2010

 -- Η καπιταλιστική εκμετάλλευση των γυναικών