Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου 87

Τα παιδιά του εμφυλίου πολέμου

Ξεχωριστή σελίδα στην ιστορία του εμφυλίου πολέμου καταλαμβάνει αναμφισβήτητα το παιδί. Οχι βέβαια γιατί έπαιξε κάποιο ρόλο στα πολεμικά γεγονότα, αλλά γιατί - όπως συμβαίνει σε κάθε πόλεμο - ήταν το ανυποψίαστο θύμα των πολεμικών συγκρούσεων. Απ' όποια πλευρά κι αν εξετάσει κανείς το θέμα, τα παιδιά εκείνης της περιόδου υπέστησαν όσο κανείς τις συνέπειες του πολέμου, χάνοντας από πολύ νωρίς το παιδικό τους χαμόγελο, αφού οι συνθήκες που έζησαν τους αφαίρεσαν την παιδική αγνότητα και αφέλεια, στράγγισαν τη φαντασία τους, υποτάσσοντάς τη στην πραγματικότητα, έκαναν σκληρούς - μονότονους τους χτύπους της καρδιά τους και την ψυχή τους τραχιά - απλησίαστη. Αλλα σκοτώθηκαν ή έμειναν ανάπηρα, άλλα πέθαναν από αρρώστιες, άλλα έμειναν χωρίς σπίτι και οικογένεια, άλλα έχασαν τις ρίζες τους, αφού στην κυριολεξία πουλήθηκαν σε οικογένειες αλλοδαπών, στα πλαίσια ενός ατέλειωτου παζαριού, τις διαστάσεις του οποίου ακόμη δε γνωρίζουμε, άλλα κατέληξαν στα περιβόητα αναμορφωτήρια - φυλακές του μετεμφυλιακού καθεστώτος και στις "παιδουπόλεις" της βασίλισσας Φρειδερίκης, πληρώνοντας γιατί είχαν γονείς κομμουνιστές, άλλα βρέθηκαν στους δρόμους των μεγάλων πόλεων κι έμειναν γνωστά στις θύμησες των ανθρώπων ως οι "αλητοεπαίτες", τροφοδοτώντας με το πέρασμα του χρόνου την εγκληματικότητα, την πορνεία, γενικά το κοινωνικό περιθώριο, άλλα γνώρισαν την πιο σκληρή εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο μπαίνοντας στα σκλαβοπάζαρα της παιδικής εργασίας.
Μια κατηγορία των παιδιών της Ελλάδας εκείνης της περιόδου, με όλα τα τραύματα που μπορεί να δημιουργήσει ένας πόλεμος, ακολούθησε το δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς. Είναι εκείνα τα παιδιά που αναγκάστηκαν να μεγαλώσουν μακριά από τον τόπο τους, στις σοσιαλιστικές χώρες, γιατί έτσι ήθελαν οι νικητές του εμφυλίου και ξαναεπέστρεψαν - όσα επέστρεψαν - στην πατρική τους γη σε μεγάλη ηλικία. Είναι εκείνα τα παιδιά - που αν και βρήκαν στοργή και φιλοξενία στις νέες τους εστίες, αν και δεν τους έλειψε η φροντίδα, η προσοχή και ο σεβασμός των μεγαλυτέρων στις ανάγκες τους - χρησιμοποιήθηκαν από την ντόπια αντίδραση ως αντικείμενο της πιο αισχρής αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Είναι τα παιδιά του λεγόμενου παιδομαζώματος, που όλοι τα έχουμε γνωρίσει μέσα από τα φρικιαστικά παραμύθια του μετεμφυλιακού καθεστώτος.
Εκ των πραγμάτων δεν είμαστε σε θέση να αναφερθούμε σε όλες τις πτυχές του θέματος που αφορούν τη ζωή και τη μοίρα των παιδιών του εμφυλίου. Για το θέμα αυτό υπάρχει πολύ ανεξερεύνητο υλικό, ικανό για τη συγγραφή πλήθους βιβλίων. Αντικειμενικά, λοιπόν, δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε σε κάτι τέτοιο. Ετσι θα περιοριστούμε σε ορισμένες βασικές πλευρές του ζητήματος και συγκεκριμένα στις πιο πολυσυζητημένες, φιλοδοξώντας να δώσουμε μια όσο το δυνατό περιεκτική και ουσιαστική εικόνα. 

---

Στις σοσιαλιστικές χώρες, αμέσως μετά τις πρώτες αποστολές παιδιών από την Ελλάδα, ιδρύθηκαν και τα πρώτα προσφυγικά σχολεία και παιδικοί σταθμοί

Οι καταστάσεις και οι κίνδυνοι που βιώνει ένα παιδί στον πόλεμο δεν είναι δύσκολο να γίνουν αντιληπτές. Ειδικά, όμως, στον ελληνικό Εμφύλιο υπάρχουν ορισμένες πλευρές που αξίζει να σημειωθούν, έτσι ώστε να είναι δυνατή η κατανόηση του θέματος στην ευρύτερη διάστασή του.
Μια πλευρά είναι ο μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος, η μοναρχοφασιστική τρομοκρατία, που άσκησε το μεταβαρκιζιανό καθεστώς, με σκοπό να καθυποτάξει και να εξοντώσει το ΕΑΜικό κίνημα. Σε κείνες τις συνθήκες, όπως είναι γνωστό, δολοφονήθηκαν χιλιάδες αγωνιστές, άλλοι ξυλοκοπήθηκαν, φυλακίστηκαν και διώχτηκαν, κάηκαν περιουσίες, σπίτια, διαλύθηκαν οικογένειες, ενώ δεν ήταν λίγοι αυτοί που ξαναβγήκαν στα βουνά μη μπορώντας να σταθούν σε χλωρό κλαρί. Θύματα αυτής της κατάστασης ήταν και χιλιάδες παιδιά, που βρέθηκαν στους δρόμους, που έχασαν τη ζωή τους, που υπέστησαν πλήθος συνεπειών. Ορισμένα από αυτά, όπου έγινε κατορθωτό, πήραν από νωρίς το δρόμο της προσφυγιάς, ακολουθώντας τους γονείς τους και τη μόνη διέξοδο σωτηρίας που είχαν. Τέτοιος προσφυγικός τόπος για τους καταδιωκόμενους αγωνιστές με τις οικογένειές τους αμέσως μετά τη Βάρκιζα ήταν το Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, όπου δημιουργήθηκε αυτοδιοικούμενη ελληνική κοινότητα. Εκεί ιδρύθηκαν τα πρώτα προσφυγικά σχολεία και παιδικοί σταθμοί. Το 1947, π.χ., λειτουργούσαν τρία δημοτικά σχολεία, δύο νηπιαγωγεία κι ένας βρεφικός σταθμός.
Μια δεύτερη αξιοσημείωτη πλευρά του Εμφυλίου είναι το άδειασμα των αγροτικών περιοχών που πραγματοποίησε ο κυβερνητικός στρατός, με σκοπό να στερήσει τους αντάρτες από τη βοήθεια και την ενίσχυση του λαού. Γύρω στις 800.000 υπολογίζονται αυτοί που ξεσπιτώθηκαν από την ύπαιθρο με τη βία και στοιβάχτηκαν στις πόλεις για να ζήσουν σε ελεεινές συνθήκες. Ανάμεσά τους και χιλιάδες παιδιά (υπολογίζεται ότι ήταν γύρω στις 150.000), που ακολούθησαν τη μοίρα των γονιών ή των κηδεμόνων τους, χωρίς να τους παρέχεται καμιά φροντίδα και καμιά προστασία. Αυτή η πολιτική αδειάσματος της υπαίθρου, βίαιου ξεριζωμού των αγροτών και στοιβάγματός τους στις πόλεις, είχε και μια ειδική ξεχωριστή πλευρά, η οποία αφορά στις γνωστές "παιδουπόλεις της Φρειδερίκης". Οι "παιδουπόλεις" δημιουργήθηκαν στα 1947 (στα πλαίσια του Οργανισμού Βασιλικής Πρόνοιας, που συγκροτήθηκε τον Ιούλη του ίδιου έτους) με πρωτοβουλία της τότε βασίλισσας και άλλων κυριών της υψηλής κοινωνίας. Σκοπός αυτής της κίνησης ήταν η συγκέντρωση παιδιών - κυρίως ανταρτόπαιδων - που αρπάζονταν από τις εμπόλεμες περιοχές και η διαπαιδαγώγησή τους σύμφωνα με την εθνικόφρονη αντικομμουνιστική ιδεολογία. Η ίδια η Φρειδερίκη περιγράφει το σκοπό του εγχειρήματος ως εξής: "Στην αρχή το κύριο σχέδιο ήταν να σώσουμε τα παιδιά μας των βορείων επαρχιών από την απαγωγή πέρα από τα σύνορα και τη διαπαιδαγώγησή τους σε εχθρούς της πατρίδας". Αναφέρει επίσης ότι σ' αυτές τις παιδουπόλεις συγκεντρώθηκαν 25.000 παιδιά. (Βλέπε: Βασίλισσα Φρειδερίκη: "Μέτρον κατανοήσεως" σελ. 176 - 177). Η Φρειδερίκη, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, επιχειρεί να δικαιολογήσει τη δημιουργία των "παιδουπόλεων" επικαλούμενη δήθεν γεγονότα, που, έστω ως θέμα, δεν υπήρχαν το 1947. Συγκεκριμένα, κάνοντας λόγο για "απαγωγή παιδιών πέρα από τα σύνορα" αναφέρεται σ' αυτό που η ντόπια αντίδραση - κατηγορώντας το ΔΣΕ και το ΚΚΕ - ονόμασε "παιδομάζωμα". Ομως, το 1947 τέτοιο θέμα δεν υπήρχε. Οσο για τα υπόλοιπα που αναφέρει - περί διαπαιδαγώγησης των παιδιών και διαμόρφωσής τους σε εχθρούς της πατρίδας - είναι άκρως χρήσιμα για να καταλάβει κανείς και τους σκοπούς των "παιδουπόλεων" και τη διαπαιδαγώγηση που παρείχαν. Για αντικομμουνιστικά αναμορφωτήρια - φυλακές επρόκειτο και για τίποτε άλλο.
Τους μεγαλύτερους κινδύνους στον Εμφύλιο αντιμετώπιζαν τα παιδιά των εμπόλεμων περιοχών, ιδιαίτερα αυτά που βρίσκονταν σε ανταρτοκρατούμενες περιοχές. Ζούσαν καθημερινά με τον κίνδυνο του θανάτου, αντιμετώπιζαν οξύ πρόβλημα διατροφής και δεν ήταν λίγα αυτά που έχαναν αναίτια τη ζωή τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο κυβερνητικός στρατός βομβάρδιζε με την αεροπορία του κατοικημένες περιοχές σπέρνοντας τον αφανισμό. Τεράστιες ήταν οι απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό από τη ρίψη βομβών Ναπάλμ.

Η αλήθεια για το λεγόμενο παιδομάζωμα

Προς το τέλος του 1947 ο εμφύλιος πόλεμος φούντωσε για τα καλά και η ανάγκη για να υπάρξει ειδική μέριμνα για τα παιδιά - ούτως ώστε να μην υποστούν με τη ζωή τους τις συνέπειες - ήταν κάτι παραπάνω από φανερή. Στις περιοχές που έλεγχαν οι αντάρτες αυτή η ανάγκη έπαιρνε καθημερινά επιτακτικό χαρακτήρα. Ευθύς εξαρχής υπήρχε το ζήτημα της εξασφάλισης των παιδιών ανταρτών - από την κατεχόμενη Ελλάδα - που είχαν μεταφερθεί στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές από τους γονείς τους για να προστατευτούν. Ομως, η ένταση του πολέμου, σιγά σιγά, γενίκευσε το πρόβλημα και ο εκκλήσεις των κατοίκων της Ελεύθερης Ελλάδας προς την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση να πάρει μέτρα, έλαβαν μαζικό χαρακτήρα. Η μόνη διέξοδος για τη λύση του προβλήματος ήταν η μεταφορά αυτών των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες, όπως και έγινε. Τόσο οι λαϊκές οργανώσεις των ανταρτοκρατούμενων περιοχών, όσο και η ΠΔΚ απηύθυναν σχετικό αίτημα στις χώρες αυτές και η μεταφορά των παιδιών άρχισε να πραγματοποιείται - με μαζικό και οργανωμένο τρόπο - από το Μάρτη του 1948. Για το θέμα αυτό, μάλιστα, σχετικές ανακοινώσεις έκανε ο ραδιοσταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα" (Βλέπε: "Δελτίο ειδήσεων ΔΣΕ", 3/3/1948), ενώ το υπουργείο Εσωτερικών της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης στις 7/3/1948 έδωσε στη δημοσιότητα την εξής ανακοίνωση:
"Λαϊκές και άλλες οργανώσεις πρόνοιας και προστασίας του παιδιού της Ελεύθερης Ελλάδας, καθώς και χιλιάδες γονείς και κηδεμόνες απευθύνθηκαν προ καιρού με εκκλήσεις στις φιλανθρωπικές οργανώσεις των Λαϊκοδημοκρατικών Χωρών και ζήτησαν απ' αυτές να περιθάλψουν και να προστατέψουν την ελληνική παιδική νεολαία που κινδύνευε από τον υποσιτισμό και τη βαρβαρότητα του μοναρχοφασισμού.
Οι φιλανθρωπικές και οργανώσεις προστασίας της παιδικής ηλικίας, καθώς και διάφορες οργανώσεις της νεολαίας των χωρών αυτών, με εξαιρετική χαρά και ευχαρίστηση, αποδέχτηκαν τις εκκλήσεις αυτές και ανέλαβαν να περιθάλψουν τα Ελληνόπουλα για όσο διάστημα θα χρειαστεί.
Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, βλέποντας πως με την καταστροφική πολιτική, που από το 1945 εφαρμόστηκε στην Ελλάδα από ξένους και ντόπιους εκμεταλλευτές, με τις συνεχείς καταστροφές και λεηλασίες που συστηματικά εφάρμοζε και εφαρμόζει ο μοναρχοφασισμός σε βάρος του λαού και της περιουσίας του, ελαττώθηκαν οι δυνατότητες ανάλογης διατροφής που έχει ανάγκη η παιδική ηλικία. Με το εγκληματικό πέταμα στους δρόμους των πόλεων 150.000 και πάνω παιδιών, που καθημερινά δεκάδες απ' αυτά πεθαίνουν. Με την τελευταία διαταγή της Φρειδερίκης, που διέταξε τους υποτακτικούς της να συγκεντρώσουν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά στα αστικά κέντρα για να τα μετατρέψουν σε γενίτσαρους και να τα βάλουν αναγκαστικά στις αγαπητές της χιτλερικές οργανώσεις νεολαίας. Ακόμα δε και με τους άνανδρους βομβαρδισμούς των ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων, από τους οποίους τον τελευταίο καιρό σκοτώθηκαν 120 παιδάκια, αποφάσισε να κάνει αποδεκτές τις αιτήσεις των λαϊκών οργανώσεων και των γονιών και να εγκρίνει την αποστολή και παραμονή των παιδιών, μέχρις ότου οι συνθήκες στη χώρα μας θα επιτρέψουν την επιστροφή τους.
Η ψευτοκυβέρνηση της Αθήνας και οι πάτρωνές της σηκώνουν καπνούς συκοφαντίας για να σκεπάσουν τις συνεχείς ήττες και διαλύσεις μονάδων του στρατού τους, που υφίστανται από επιχειρήσεις του ΔΣΕ, ιδίως τις τελευταίες μέρες στην Πελοπόννησο, Θεσσαλία και Ηπειρο. Απάντηση στις συκοφαντίες της δίνουν τα ευχαριστήρια τηλεγραφήματα, που κατά εκατοντάδες κατακλύζουν τη Δημοκρατική Κυβέρνηση σ' όλες τις γωνιές της Ελλάδας, ελεύθερης και σκλαβωμένης" (Βλέπε: Δελτίο Ειδήσεων ΔΣΕ, 8/3/1948 και εφημερίδα "Εξόρμηση" 15/3/1948).

Η μεταφορά και η εγκατάσταση των παιδιών στις ΛΔ

Η αποστολή των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες έγινε με τη σύμφωνη γνώμη των γονιών τους, κι όπου δεν υπήρχαν γονείς, με τη σύμφωνη γνώμη των στενών τους συγγενών. Επρόκειτο για παιδιά που στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν παιδιά ανταρτών ή συγγενείς τους. Προέρχονταν κυρίως από τις βόρειες περιοχές της χώρας, αν και ανάμεσά τους υπήρχαν ανταρτόπαιδα από τη Νότια Ελλάδα, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη. (βλέπε: Θ. Μητσόπουλου: "Μείναμε Ελληνες", σελ. 15 - 20). Η αποστολή ήταν οργανωμένη τόσο από μέρους των ανταρτών όσο και από τις χώρες υποδοχής. Τα παιδιά καταγράφονταν σε ειδικές καταστάσεις και συνοδεύονταν στη χώρα υποδοχής από άνθρωπο που είχε εκλεγεί από τα συμβούλια γονέων της Ελεύθερης Ελλάδας. Ανά 25 παιδιά υπήρχε κι ένας τέτοιος συνοδός (Βλέπε: "Δελτίο Ειδήσεων ΔΣΕ" 3/3/1948). Οι χώρες υποδοχής, σε συνεργασία με την ΠΔΚ, είχαν φροντίσει για τη μεταφορά και την εγκατάσταση των παιδιών από τη στιγμή που περνούσαν τα σύνορα, για τη διατροφή τους και την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη, για τη δημιουργία σε γενικές γραμμές όλων εκείνων των συνθηκών άνετης διαβίωσης και μόρφωσής τους. Χώρες που δέχτηκαν παιδιά ήταν η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Ανατολική Γερμανία (ΓΛΔ), η Βουλγαρία. Επίσης, παιδιά δέχτηκε και η Αλβανία, τα οποία προωθήθηκαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες, καθώς και η ΕΣΣΔ μετά την ήττα του ΔΣΕ και το πέρασμα των ανταρτών στην πολιτική προσφυγιά. Για την παρακολούθηση, τη φροντίδα και τη μόρφωση των παιδιών το ΚΚΕ και η ΠΔΚ από το Μάη του 1948 ίδρυσαν την Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί (ΕΒΟΠ), την οποία στελέχωσαν εξαίρετοι επιστήμονες και παιδαγωγοί όπως ο Π. Κόκκαλης (επικεφαλής), η γνωστή λογοτέχνης Ελλη Αλεξίου, ο παιδαγωγός Γ. Αθανασιάδης, οι εκπαιδευτικοί Στρ, Τσιαραντζίδης, ο Θ. Μητσόπουλος, η Μ. Μινεέμη κ.ο.κ. Η ανάγκη μεταφοράς των παιδιών μπορεί να διαπιστωθεί από πολλές πλευρές. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Από το σύνολο των παιδιών που στάλθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες έπασχαν: το 26% από πνευμονικές παθήσεις, το 17,5% από βρογχικά, το 10,5% από νευρικές παθήσεις, το 14% από ψώρα, το 21,5% από ρευματικά και άλλες αρρώστιες. Υγιή ήταν μόνο το 10,5%. Επίσης, από το σύνολο αυτών που ήταν σχολικής ηλικίας το 60% ήταν τελείως αγράμματα, το 17,5% είχε πάει μέχρι την Α` δημοτικού, το 14% μέχρι τη Β` τάξη, το 5% μέχρι τη Γ` και πάνω από τη Γ` τάξη μόνο το 4% (Βλέπε: Θ. Μητσόπουλου, στο ίδιο, σελ. 46 και 62).

Η υποκρισία της αντίδρασης

Οι "παιδουπόλεις" που δημιουργήθηκαν το 1947 στα πλαίσια του Οργανισμού Βασιλικής Πρόνοιας, που συγκροτήθηκε τον Ιούλη του ίδιου χρόνου, δεν ήταν παρά η συγκέντρωση παιδιών - κυρίως ανταρτόπαιδων - που αρπάζονταν από τις εμπόλεμες περιοχές και στοιβάζονταν στα "τολ", για να διαπαιδαγωγηθούν σύμφωνα με την εθνικόφρονη αντικομμουνιστική ιδεολογίαί

Η κυβέρνηση των Αθηνών από την πρώτη στιγμή που η ΠΔΚ ανακοίνωσε την αποστολή των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες επιχείρησε να χρησιμοποιήσει το θέμα για προπαγανδιστικούς αντικομμουνιστικούς σκοπούς, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Στόχος της ήταν από τη μια μεριά να συκοφαντήσει τον αγώνα του ΔΣΕ και το ΚΚΕ και από την άλλη να κρύψει το γεγονός ότι πραγματικό παιδομάζωμα και επιχείρηση γενιτσαρισμού πραγματοποιούσε η ίδια. Η διεθνής της καμπάνια κράτησε έως το 1952, αλλά στο εσωτερικό της χώρας το θέμα διατηρήθηκε για αρκετές δεκαετίες. Στην όλη υπόθεση, όπως ήταν αναμενόμενο, ανακατεύθηκαν και οι Αμερικανοί, οι οποίοι αρχικά εκτίμησαν ότι ήταν ένα καλό χαρτί αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Στη συνέχεια όμως άρχισαν να αναρωτιούνται μήπως η όλη ιστορία γύριζε μπούμερανγκ. Ο Επικεφαλής της Αμερικανικής Επιτροπής Βοήθειας Ντ. Γκρίσγουόλντ, με τηλεγράφημά του προς την Ουάσιγκτον στις 23/3/1948, εκτιμούσε πως η βασίλισσα Φρειδερίκη είχε "αντιδράσει με υπερβολικό τρόπο" στην αποστολή παιδιών στις ΛΔ από τους αντάρτες και τόνιζε "πως η εκτόπιση από την ίδια την κυβέρνηση χιλιάδων παιδιών, κάποτε με τη βία από ανταρτοκρατούμενα εδάφη, θα μπορούσε να αμαυρώσει το σκοπό για τον οποίο αγωνίζεται η κυβέρνηση" ("Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945-1949", Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, σελ. 151). Στις συνέχεια οι υπηρεσίες των ΗΠΑ, εξετάζοντας το θέμα, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ήταν ανεπαρκής η τεκμηρίωση των ισχυρισμών της ελληνικής κυβέρνησης πως τα παιδιά είχαν απαχθεί με τη βία. Ο ίδιος ο Μάρσαλ είχε καταλήξει σ' αυτές τις εκτιμήσεις, αφού η κυβέρνηση των Αθηνών δεν είχε καταφέρει να στοιχειοθετήσει αξιόπιστα τις καταγγελίες της (στο ίδιο, σελ. 152). Πάντως οι Αμερικανοί βοήθησαν τους ντόπιους υποτακτικούς τους στη δημιουργία διεθνούς θορύβου. Ετσι μέσω του ΟΗΕ και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού ξεκίνησε μια καμπάνια για την επιστροφή των παιδιών από τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Τόση δε ήταν η πρεμούρα της κυβέρνησης των Αθηνών που στους διεθνείς οργανισμούς απαιτούσε την επιστροφή όλων ανεξαιρέτως, μη λογαριάζοντας το γεγονός ότι μια τέτοια απαίτηση ήταν το λιγότερο παράλογη, αφού στην πράξη θα σήμαινε την αφαίρεση πολλών παιδιών από τους γονείς τους. Φυσικά η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών δεν μπορούσε να δεχτεί αυτό τον παραλογισμό και συνέστησε την επιστροφή παιδιών που τα ζητούσαν οι γονείς τους ή εφόσον αυτοί δεν υπήρχαν ο πλησιέστερος συγγενής τους. Αλλά και πάλι η ντόπια αντίδραση δεν κάμφθηκε. Δημιουργήθηκε στη χώρα ολόκληρη βιομηχανία πλαστών ή αστήριχτων αιτήσεων με τις οποίες ζητούνταν η επιστροφή παιδιών. Να τι κατήγγειλε η Ε. ΒΟ. Π. με υπόμνημά της στους διεθνείς οργανισμούς, στις 20/8/1951:
Μέσω του Διεθνούς ερυθρού Σταυρού διαβιβάστηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες κατάλογοι αιτήσεων μέσω των οποίων εζητείτο η επιστροφή 9.838 παιδιών. Από τον έλεγχο που έγινε αποδείχτηκε: 552 από αυτά τα παιδιά ζούσαν και με τους δύο γονείς τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες. 1.496 ζούσαν στις ΛΔ με τον ένα γονέα τους. 2.223 παιδιά δεν ήταν στην πραγματικότητα παιδιά, αλλά ενήλικα άτομα που ζούσαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου είχαν αγωνιστεί μέσα από τις τάξεις του ΔΣΕ. 2.484 παιδιά δε βρίσκονταν στα μητρώα των παιδιών που φιλοξενούνταν στις χώρες της ΛΔ. 188 αιτήσεις ήταν γραμμένες δυο φορές για τα ίδια πρόσωπα. 213 αιτήσεις πλαστές για διάφορους λόγους. 2.650 αιτήσεις με ανεπαρκή στοιχεία για εξακρίβωση ("Η Αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας", Εκδοση της Ε. ΒΟ. Π., Απρίλης 1952. Το υπόμνημα υπογράφει η Ελλη Αλεξίου).
Το θέμα των αιτήσεων για επιστροφή των παιδιών στην Ελλάδα - όπως προαναφέραμε - συντηρήθηκε στους διεθνείς οργανισμούς ως τα 1952. Από κει και μετά διατηρήθηκε ως θέμα στο εσωτερικό της χώρας για να θρέφει τον μπαμπούλα του κομμουνισμού.

Ο αριθμός των παιδιών

Ενα ερώτημα που προκύπτει είναι "πόσα παιδιά στάλθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες; ". Η κυβέρνηση των Αθηνών έκανε λόγο για 28.000. Από μέρους του ΚΚΕ, από στελέχη του που γνώριζαν την κατάσταση και δούλεψαν στην ΕΒΟΠ, γίνεται λόγος για 25.000 κατά προσέγγιση. Αυτόν τον αριθμό δίνει ο Θ. Μητσόπουλος στο προαναφερόμενο βιβλίο του αλλά και ο Β. Μπαρτζιώτας στο βιβλίο του "Ο αγώνας του ΔΣΕ" (σελ. 130). Με απόλυτη ακρίβεια δεν έχει προσδιοριστεί ο αριθμός γιατί δεν έχει γίνει δυνατή, ως αυτή τη στιγμή, η σχετική αρχειακή έρευνα που χρειάζεται. Επίσης δεν είναι γνωστοί οι ακριβείς αριθμοί των παιδιών, όπως κατανεμήθηκαν στις χώρες της Λαϊκής Δημοκρατίας. Ο Θ. Μητσόπουλος δίνει ορισμένα στοιχεία κατά προσέγγιση που απ' ό,τι φαίνεται εγγίζουν την πραγματικότητα. Ορισμένα επίσης στοιχεία - όχι ολοκληρωμένα - δόθηκαν και στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ στην εισήγηση που παρουσίασε ο Β. Μπαρτζιώτας.
Το πρόβλημα του ακριβούς προσδιορισμού του αριθμού των παιδιών σαν σύνολο και κατά χώρα, παρουσιάζει τις εξής δυσκολίες: Τα πρώτα χρόνια της πολιτικής προσφυγιάς η κατάσταση παρουσίαζε ρευστότητα. Πολλά παιδιά (γύρω στις 11.000) στάλθηκαν αρχικά στη Γιουγκοσλαβία. Στη συνέχεια ορισμένος αριθμός από αυτά μετακινήθηκε στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες κι από τη στιγμή που το ΚΚΕ και το ΚΚΓ ήρθαν σε σύγκρουση, η ΕΒΟΠ και οι Ελληνες κομμουνιστές δεν μπορούσαν να έχουν καμιά άμεση σχέση με το θέμα. Επίσης πολλά παιδιά που στάλθηκαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες δεν παρέμειναν στην αρχική χώρα υποδοχής τους αλλά μετακινήθηκαν σε κάποια άλλη όπου βρίσκονταν οι γονείς ή οι συγγενείς τους. Ακόμη ορισμένα από τα παιδιά έφυγαν από την Ελλάδα σε μεγάλη ηλικία, 16 - 17 ετών και πολύ σύντομα έπαψαν να καταγράφονται στους καταλόγους, δεν υπολογίζονταν σαν παιδιά και συνεπώς το γεγονός αυτό τροποποιεί την εικόνα των αριθμών από χρόνο σε χρόνο. Τέλος γύρω στα 5.000 παιδιά, μέχρι το 1954, επιστράφηκαν στους γονείς τους που τα ζήτησαν αφού είχαν μείνει πίσω στην Ελλάδα ή βρίσκονταν σε κάποια χώρα του εξωτερικού, όπως στον Καναδά ή την Αυστραλία.
Οι διευκρινίσεις αυτές είναι απαραίτητες για να κατανοηθεί ότι δεν είναι μόνιμος και σταθερός ο αριθμός των παιδιών - τόσο ο συνολικός όσο και αυτός που αναφέρεται σε κάθε μία χώρα ξεχωριστά - από τη στιγμή που άρχισαν οι αποστολές και σ' όλο το μετέπειτα χρονικό διάστημα. Ετσι θα ήταν πλάνη π. χ. να πει κανείς ότι έχει τον ακριβή αριθμό των παιδιών, σαν σύνολο ή σε κάθε χώρα ξεχωριστά, βασισμένος στην απογραφή μιας χρονικής περιόδου που έκανε η ΕΒΟΠ. Στην 3η Συνδιάσκεψη π. χ., με βάση στοιχεία που είχε δώσει η ΕΒΟΠ, αναφέρεται ότι τα παιδιά που ζούσαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες - πλην της Γιουγκοσλαβίας - ήταν 17.902. Αναμφίβολα αυτό το νούμερο υπολείπεται του πραγματικού αν ληφθεί υπόψη και μόνο το γεγονός ότι δεν καταγράφεται ο αριθμός των παιδιών σε γιουγκοσλαβικό έδαφος.

Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του "Ρ"