Αυτοεπιβεβαίωση
Παλιότερα, στις -μεγάλου σχήματος τότε- εφημερίδες των ΗΠΑ και της
Μεγάλης Βρεττανίας, οι διαφημίσεις των αυτοκινήτων ήσαν πολύ συχνά
ολοσέλιδες και περιλάμβαναν ένα κείμενο-σεντόνι. Υποτίθεται, ότι αυτό το
μακρυνάρι ανέπτυσσε τα πλεονεκτήματα του διαφημιζόμενου μοντέλου και,
φυσικά, είχε σκοπό να "ψήσει" τους υποψήφιους αγοραστές. Κάποια στιγμή,
όμως, οι διαφημιστές αμφισβήτησαν την αποτελεσματικότητα όλου αυτού του
κειμένου, υποστηρίζοντας ότι δύσκολα οι αναγνώστες θα το διάβαζαν από
την αρχή ως το τέλος. Για να διαπιστώσουν την ορθότητα της σκέψης τους,
λοιπόν, έκαναν μια σχετική έρευνα, το αποτέλεσμα της οποίας τους άφησε
με ανοιχτό το στόμα: η συντριπτική πλειοψηφία όσων διάβαζαν τα τεράστια
κείμενα αυτών των διαφημίσεων είχαν ήδη αγοράσει το εν λόγω όχημα! Γιατί
τα διάβαζαν τότε; Μα, για να επιβραβεύσουν τον εαυτό τους για την
πετυχημένη αγορά!
Η συγκεκριμένη διαδικασία τής αυτοεπιβεβαίωσης συνιστά χαρακτηριστικό τής ανθρώπινης φύσης. Πολύ συχνά αισθανόμαστε την ανάγκη να συγχαρούμε κατόπιν εορτής τον εαυτό μας για την επιλογή που έκανε ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες εναλλακτικές. Αν π.χ. στο δίλημμα "διακοπές στην Μήλο ή στην Νάξο" επιλέξαμε Μήλο, επιστρέφοντας αναλογιζόμαστε τι ωραία που περάσαμε και απαριθμούμε τις ωραίες στιγμές των διακοπών, σκεπτόμενοι παράλληλα το πόσο σοφά κάναμε που δεν επιλέξαμε την Νάξο. Το ίδιο κάνουμε και για άλλα πράγματα, πολύ σοβαρώτερα από τον προορισμό των διακοπών, όπως π.χ. ο γάμος ή η αγορά ενός ακινήτου.
Όμως, όσο κι αν αυτή η διαδικασία τής αυτοεπιβεβαίωσης είναι λογική και, μέχρι κάποιο σημείο, σύμφυτη της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας, ενέχει ένα σοβαρό μειονέκτημα: ενώ υπερτονίζουμε όλα τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της επιλογής μας (ενίοτε δε, κατασκευάζοντάς τα κιόλας), παράλληλα υποβαθμίζουμε (ενίοτε δε, παραβλέπουμε πλήρως) οποιαδήποτε ένδειξη θα συνηγορούσε υπέρ της εναλλακτικής που απορρίψαμε.
Αν αναρωτιέστε πού το πάω με όλα τούτα, ησυχάστε. Ούτε χάζεψα ούτε το έρριξα στην ψυχολογία. Απλώς επιχειρώ να βρω μια λογική εξήγηση για όσους ψήφισαν "Όχι" στο πρόσφατο δημοψήφισμα και εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα πράγματα θα ήσαν χειρότερα αν είχαν επιλέξει "Ναι". Την ίδια λογική εξήγηση ψάχνω και για όσους, με προσμονή στην ελπίδα τής αριστεράς που ερχόταν για πρώτη φορά, ψήφισαν ΣυΡιζΑ στις εκλογές τού περασμένου Γενάρη και επιμένουν ακόμη ότι τα πράγματα θα ήσαν χειρότερα αν είχε ξαναβγεί η δεξιά.
Με την ίδια λογική, μπορούμε να κατανοήσουμε και μια σειρά άλλων συμπεριφορών. Όπως π.χ. της Αριστερής Πλατφόρμας, η οποία στηρίζει μεν την κυβέρνηση (δικαιολογώντας την σχετική επιλογή του παρελθόντος) αλλά διαφωνεί με τα μέτρα που αυτή η κυβέρνηση υλοποιεί. Ή του Αδώνιδος, ο οποίος επιχαίρει για το κλείσιμο του Αντικαρκινικού Παίδων, επειδή έτσι δικαιολογούνται τα κλεισίματα των νοσοκομείων που εκείνος έκανε όταν ήταν υπουργός.
Φυσικά, με σκεπτικό απότοκο της ίδιας λογικής πρέπει να ερμηνεύσουμε την προσπάθεια του πρωθυπουργού να πείσει τον λαό ότι ναι μεν δεν τον εκφράζει η συμφωνία με τους "θεσμούς" αλλά ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να πετύχει για τον τόπο. Πώς αλλοιώς να δικαιολογήσουμε το ότι μιλάει για "ήπια δημοσιονομική προσαρμογή ίση με 1% του ΑΕΠ" ενώ τα προαπαιτούμενα μέτρα που πάρθηκαν με τους πρόσφατα ψηφισθέντες νόμους ανέρχονται κάπου στα 12 δισ. ευρώ για μια τριετία (αν και πολύ ευχαρίστως θα στοιχημάτιζα ότι θα εξακολουθούν να ισχύουν και μετά την τριετία), ήτοι σε περίπου 2% του ΑΕΠ ετησίως; Βλέπετε, επειδή εφέτος τα μέτρα ισχύουν μόνο για ένα εξάμηνο, για το 2015 η "ήπια προσαρμογή" μένει μισή, στο 1%, οπότε κρατάμε αυτή την μονάδα και την κάνουμε παντιέρα.
Κάνει και κάτι άλλο μ' αυτό το 1% ο πρωθυπουργός: το συγκρίνει με την κατά 4% προσαρμογή των προηγούμενων μνημονίων για να μας πείσει (ίσως και τον εαυτό του μαζί με μας) ότι τούτο το φρέσκο μνημόνιο είναι ελαφρύτερο από τα άλλα που ξέραμε. Παραβλέπει, όμως, ότι από εκείνο το βάρος τού 4% δεν έχει αφαιρεθεί ούτε γραμμάριο, οπότε το δικό του 1% προστίθεται στην καμπούρα μας και μας κόβει περισσότερο τα γόνατα.
Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με την άλλη "περιφανή επιτυχία" τού πρωθυπουργού να μη μειωθούν οι μισθοί. Την λεπτομέρεια που πιστοποιεί ότι στην τσέπη των μισθωτών θα μπαίνουν λιγώτερα λεφτά (λόγω αύξησης των ασφαλιστικών εισφορών, της εισφοράς αλληλεγγύης, του ΦΠΑ κλπ) την ξεχνάει ο πρωθυπουργός διότι δεν συνηγορεί υπέρ αυτού για το οποίο θέλει να περηφανευτεί.
Κι αν η συμπεριφορά τού πρωθυπουργού, της Αριστερής Πλατφόρμας, του Αδώνιδος και τόσων άλλων όχι απλώς δεν με ξενίζει (από κουμαριά, κούμαρα θα πάρεις) αλλά με αφήνει και αδιάφορο, δεν μπορώ να πω ότι δεν με στενοχωρεί η παρόμοια συμπεριφορά τού κάθε απλού ψηφοφόρου, μια συμπεριφορά που συμπυκνώνεται στην λαϊκή ρήση "ακόμα δεν έβαλε μυαλό". Ελπίζω ότι αυτός ο απλός ψηφοφόρος σύντομα θα καταλάβει πως πρέπει να αφήσει στην μπάντα την περίφημη αυτοεπιβεβαίωσή του (πριν καταλήξει σε αυτοϊκανοποίηση) και να ακούσει την προτροπή τού μεγάλου Κώστα Βάρναλη:
Χάιντε θύμα, χάιντε ψώνιο,
χάιντε Σύμβολον αιώνιο!
Αν ξυπνήσεις, μονομιάς
θά 'ρτει ανάποδα ο ντουνιάς.
Η συγκεκριμένη διαδικασία τής αυτοεπιβεβαίωσης συνιστά χαρακτηριστικό τής ανθρώπινης φύσης. Πολύ συχνά αισθανόμαστε την ανάγκη να συγχαρούμε κατόπιν εορτής τον εαυτό μας για την επιλογή που έκανε ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες εναλλακτικές. Αν π.χ. στο δίλημμα "διακοπές στην Μήλο ή στην Νάξο" επιλέξαμε Μήλο, επιστρέφοντας αναλογιζόμαστε τι ωραία που περάσαμε και απαριθμούμε τις ωραίες στιγμές των διακοπών, σκεπτόμενοι παράλληλα το πόσο σοφά κάναμε που δεν επιλέξαμε την Νάξο. Το ίδιο κάνουμε και για άλλα πράγματα, πολύ σοβαρώτερα από τον προορισμό των διακοπών, όπως π.χ. ο γάμος ή η αγορά ενός ακινήτου.
Όμως, όσο κι αν αυτή η διαδικασία τής αυτοεπιβεβαίωσης είναι λογική και, μέχρι κάποιο σημείο, σύμφυτη της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας, ενέχει ένα σοβαρό μειονέκτημα: ενώ υπερτονίζουμε όλα τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της επιλογής μας (ενίοτε δε, κατασκευάζοντάς τα κιόλας), παράλληλα υποβαθμίζουμε (ενίοτε δε, παραβλέπουμε πλήρως) οποιαδήποτε ένδειξη θα συνηγορούσε υπέρ της εναλλακτικής που απορρίψαμε.
 |
| Διαφημίσεις-σεντόνια: Αριστερά, Hudson (ΗΠΑ, 1916) - Δεξιά, Citroen (Βρεττανία, 1967-1969) |
Αν αναρωτιέστε πού το πάω με όλα τούτα, ησυχάστε. Ούτε χάζεψα ούτε το έρριξα στην ψυχολογία. Απλώς επιχειρώ να βρω μια λογική εξήγηση για όσους ψήφισαν "Όχι" στο πρόσφατο δημοψήφισμα και εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα πράγματα θα ήσαν χειρότερα αν είχαν επιλέξει "Ναι". Την ίδια λογική εξήγηση ψάχνω και για όσους, με προσμονή στην ελπίδα τής αριστεράς που ερχόταν για πρώτη φορά, ψήφισαν ΣυΡιζΑ στις εκλογές τού περασμένου Γενάρη και επιμένουν ακόμη ότι τα πράγματα θα ήσαν χειρότερα αν είχε ξαναβγεί η δεξιά.
Με την ίδια λογική, μπορούμε να κατανοήσουμε και μια σειρά άλλων συμπεριφορών. Όπως π.χ. της Αριστερής Πλατφόρμας, η οποία στηρίζει μεν την κυβέρνηση (δικαιολογώντας την σχετική επιλογή του παρελθόντος) αλλά διαφωνεί με τα μέτρα που αυτή η κυβέρνηση υλοποιεί. Ή του Αδώνιδος, ο οποίος επιχαίρει για το κλείσιμο του Αντικαρκινικού Παίδων, επειδή έτσι δικαιολογούνται τα κλεισίματα των νοσοκομείων που εκείνος έκανε όταν ήταν υπουργός.
Φυσικά, με σκεπτικό απότοκο της ίδιας λογικής πρέπει να ερμηνεύσουμε την προσπάθεια του πρωθυπουργού να πείσει τον λαό ότι ναι μεν δεν τον εκφράζει η συμφωνία με τους "θεσμούς" αλλά ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να πετύχει για τον τόπο. Πώς αλλοιώς να δικαιολογήσουμε το ότι μιλάει για "ήπια δημοσιονομική προσαρμογή ίση με 1% του ΑΕΠ" ενώ τα προαπαιτούμενα μέτρα που πάρθηκαν με τους πρόσφατα ψηφισθέντες νόμους ανέρχονται κάπου στα 12 δισ. ευρώ για μια τριετία (αν και πολύ ευχαρίστως θα στοιχημάτιζα ότι θα εξακολουθούν να ισχύουν και μετά την τριετία), ήτοι σε περίπου 2% του ΑΕΠ ετησίως; Βλέπετε, επειδή εφέτος τα μέτρα ισχύουν μόνο για ένα εξάμηνο, για το 2015 η "ήπια προσαρμογή" μένει μισή, στο 1%, οπότε κρατάμε αυτή την μονάδα και την κάνουμε παντιέρα.
Κάνει και κάτι άλλο μ' αυτό το 1% ο πρωθυπουργός: το συγκρίνει με την κατά 4% προσαρμογή των προηγούμενων μνημονίων για να μας πείσει (ίσως και τον εαυτό του μαζί με μας) ότι τούτο το φρέσκο μνημόνιο είναι ελαφρύτερο από τα άλλα που ξέραμε. Παραβλέπει, όμως, ότι από εκείνο το βάρος τού 4% δεν έχει αφαιρεθεί ούτε γραμμάριο, οπότε το δικό του 1% προστίθεται στην καμπούρα μας και μας κόβει περισσότερο τα γόνατα.
Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με την άλλη "περιφανή επιτυχία" τού πρωθυπουργού να μη μειωθούν οι μισθοί. Την λεπτομέρεια που πιστοποιεί ότι στην τσέπη των μισθωτών θα μπαίνουν λιγώτερα λεφτά (λόγω αύξησης των ασφαλιστικών εισφορών, της εισφοράς αλληλεγγύης, του ΦΠΑ κλπ) την ξεχνάει ο πρωθυπουργός διότι δεν συνηγορεί υπέρ αυτού για το οποίο θέλει να περηφανευτεί.
 |
| "... η απαράδεκτη, Μνημονιακή συνθηκολόγηση της κυβέρνησης." Η Αριστερή Πλατφόρμα στηρίζει την συνθηκολογημένη κυβέρνηση ανάβοντας φωτιές. |
Κι αν η συμπεριφορά τού πρωθυπουργού, της Αριστερής Πλατφόρμας, του Αδώνιδος και τόσων άλλων όχι απλώς δεν με ξενίζει (από κουμαριά, κούμαρα θα πάρεις) αλλά με αφήνει και αδιάφορο, δεν μπορώ να πω ότι δεν με στενοχωρεί η παρόμοια συμπεριφορά τού κάθε απλού ψηφοφόρου, μια συμπεριφορά που συμπυκνώνεται στην λαϊκή ρήση "ακόμα δεν έβαλε μυαλό". Ελπίζω ότι αυτός ο απλός ψηφοφόρος σύντομα θα καταλάβει πως πρέπει να αφήσει στην μπάντα την περίφημη αυτοεπιβεβαίωσή του (πριν καταλήξει σε αυτοϊκανοποίηση) και να ακούσει την προτροπή τού μεγάλου Κώστα Βάρναλη:
Χάιντε θύμα, χάιντε ψώνιο,
χάιντε Σύμβολον αιώνιο!
Αν ξυπνήσεις, μονομιάς
θά 'ρτει ανάποδα ο ντουνιάς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου