Το ίδιο ερώτημα προκύπτει από παντού: Ανάπτυξη για ποιον;

Το ίδιο ερώτημα προκύπτει από παντού: Ανάπτυξη για ποιον;

Το απόσπασμα από την ενδιάμεση έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδας

Μια ενδεικτική εικόνα για το τι σημαίνει καπιταλιστική ανάπτυξη, με ποιους όρους γίνεται και προς όφελος ποιων δίνει η ενδιάμεση έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδας (ΤτΕ). Ας δούμε μια πλευρά: Γράφει η έκθεση ότι για να «περιοριστούν οι κίνδυνοι και οι αβεβαιότητες για την πορεία της ελληνικής οικονομίας και να ενισχυθεί περαιτέρω η ανάκαμψη», ανάμεσα στις προϋποθέσεις που απαιτούνται είναι και η εξής:
«Επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, προκειμένου να ενισχυθούν ο ανταγωνισμός και η καινοτομία, να αυξηθεί η ευελιξία των τιμών και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα».
Πράγματι, όταν τα αποτελέσματα της καινοτομίας εισάγονται στην παραγωγή, με τον εκσυγχρονισμό των μέσων παραγωγής, αυξάνει η παραγωγικότητα μιας επιχείρησης αρχικά και ολόκληρου του κλάδου στη συνέχεια, αφού, για λόγους ανταγωνισμού, όποια ομοειδής επιχείρηση θέλει να επιβιώσει πρέπει και αυτή να εκσυγχρονιστεί. Αυτό σημαίνει ότι ο κλάδος γίνεται πιο ανταγωνιστικός στο σύνολο.
Από την άλλη, πράγματι μπορεί να αυξηθεί η ευελιξία στις τιμές. Ο λόγος είναι ο εξής: Οι επιχειρήσεις στο δοσμένο κλάδο που εισάγουν πρώτες την τεχνολογία αιχμής, αντλώντας πρόσθετη υπεραξία, άρα και μεγαλύτερο μερίδιο από το μέσο ποσοστό κέρδους, θα μπορούν για κάποιο διάστημα να διαμορφώνουν τις τιμές χαμηλότερα από αυτές που ισχύουν γενικά στην αγορά.
Σε μια πορεία, όσο η εισαγωγή της τεχνολογίας θα γενικεύεται στις επιχειρήσεις του κλάδου, τα εμπορεύματα που παράγουν θα ενσωματώνουν λιγότερη ζωντανή εργασία και άρα η αξία τους, γύρω από την οποία διαμορφώνεται η τιμή παραγωγού, θα βαίνει μειούμενη.
Μέχρι εδώ τα πράγματα φαντάζουν σχεδόν ειδυλλιακά για εργοδότες και εργαζόμενους, καθώς, σύμφωνα με την ΤτΕ, η καινοτομία φέρνει ανταγωνιστικότητα και η ανταγωνιστικότητα οδηγεί σε μείωση των τιμών, έστω και συγκυριακά. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις θα υπάρξει και σχετική αύξηση της απασχόλησης, κύρια σε κλάδους όπου η παραγωγή έπεσε πολύ την περίοδο της κρίσης και τώρα συγκεντρώνουν ξανά το ενδιαφέρον επενδυτών που διαθέτουν σωρευμένα κεφάλαια.

Πώς θα πέσουν τα κεφάλαια στην παραγωγή;

Ομως για να ριχτούν αυτά τα κεφάλαια στην παραγωγή, θα πρέπει το ποσοστό κέρδους να είναι ικανοποιητικό για τον επενδυτή. Αυτό σημαίνει ότι από την επένδυση που θα κάνει, θα έχει τη δυνατότητα να αντλεί τόση υπεραξία όση του χρειάζεται για να ικανοποιεί ο ίδιος τις καταναλωτικές του δαπάνες και ταυτόχρονα να διευρύνει την παραγωγή.
Αυτό δεν μπορεί να γίνει με άλλον τρόπο, πέρα από την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζόμενων. Που σημαίνει είτε επέκταση του χρόνου εργασίας, ώστε να αυξηθεί ο απλήρωτος χρόνος της δουλειάς, είτε μείωση των μισθών. Και οι δυο αυτές «επιλογές» προσφέρονται αφειδώς στο κεφάλαιο με τους νόμους που έχουν ψηφίσει οι κυβερνήσεις των τελευταίων κυρίως χρόνων και έχουν οδηγήσει στην εξαθλίωση μεγάλης μάζας των εργαζόμενων.
Να γιατί η μεγαλύτερη «διαρθρωτική μεταρρύθμιση» στην αγορά είναι αυτή που μειώνει παραπέρα την τιμή της εργατικής δύναμης, η οποία είναι και η μοναδική πηγή για την άντληση υπεραξίας (άρα και κέρδους) για τον καπιταλιστή. Αυτή η μείωση μπορεί να προκύψει με διάφορους τρόπους: Με μείωση του ονομαστικού μισθού, όπως έκανε η κυβέρνηση με την ΠΥΣ 6/2012, με την παραπέρα ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας, με τις απλήρωτες υπερωρίες και πάει λέγοντας.
Είναι περιττό να πούμε ότι μετά από μια μακρά περίοδο κρίσης, όπου έχει συντελεστεί μεγάλη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και έχει εκτοξευτεί η ανεργία, ο άνεργος είναι πιο ευάλωτος να αποδεχτεί σχεδόν τα πάντα για να εξασφαλίσει ένα μεροκάματο. Από αυτήν τη σκοπιά, ο υποψήφιος επενδυτής έχει όλες τις προϋποθέσεις να βρει φτηνή εργατική δύναμη, που θα βάλει ξανά σε κίνηση τις μηχανές για να επανεκκινήσει η διαδικασία της συσσώρευσης.

Προκρίνουν Ενέργεια και Μεταφορές

Ας δούμε τώρα ποιους κλάδους ξεχωρίζει η ΤτΕ ως τους πλέον «ώριμους» να προσελκύσουν επενδύσεις. Γράφει η έκθεση: «Οι εν λόγω δράσεις (σ.σ. επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων) θα πρέπει να στοχεύουν στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στην Ενέργεια, στις οδικές και θαλάσσιες μεταφορές (...) Οι δράσεις αυτές θα βελτιώσουν την ελκυστικότητα της χώρας ως τόπου προορισμού ξένων άμεσων επενδύσεων, ενώ θα συμβάλουν στην επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων και στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης σε ανταγωνιστικές και βιώσιμες επιχειρήσεις».
Ας πάρουμε πρώτα την Ενέργεια. Η αξιοποίηση ενδεχόμενων κοιτασμάτων στην ελληνική επικράτεια θα δώσει την δυνατότητα στα κράτη - μέλη της ΕΕ, ειδικά σ' αυτά που διαθέτουν μεγάλη βιομηχανική παραγωγή, να εξασφαλίσουν εναλλακτικές και ενδεχόμενα φτηνότερες πηγές Ενέργειας. Με αυτόν τον τρόπο θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους απέναντι σε άλλες οικονομίες που έχουν αυτάρκεια σε Ενέργεια και επιπλέον κάνουν εξαγωγές, έχοντας τον πρώτο λόγο στη διαμόρφωση των τιμών και ασκώντας έμμεσα έλεγχο στην παραγωγή των ανταγωνιστών τους.
Από μια τέτοια εξέλιξη θα βγει αναλογικά κερδισμένο και το κεφάλαιο στην Ελλάδα: Αναβαθμίζει τη θέση του παγκόσμια και ταυτόχρονα εξασφαλίζει το ίδιο οφέλη από την παραγωγή Ενέργειας στην ελληνική επικράτεια (συμμετοχή σε κοινοπραξίες εξόρυξης και εκμετάλλευσης, φτηνότερη Ενέργεια, ενεργειακή ασφάλεια, μείωση της ενεργειακής εξάρτησης, μεγαλύτερη σταθερότητα στις τιμές).

Θέλουν γρήγορη κύκληση

Το ίδιο ισχύει με τις μεταφορές, όπως και με την αποθήκευση των εμπορευμάτων. Σημειώνουμε ότι οι μεταφορές είναι κλάδος της βιομηχανίας, απασχολούν παραγωγικό κεφάλαιο και είναι η επέκταση της παραγωγής στη σφαίρα της κυκλοφορίας. Από αυτήν τη σκοπιά, η δουλειά των εργαζόμενων σ' αυτούς τους κλάδους προσθέτει αξία στα εμπορεύματα και είναι πηγή για την άντληση υπεραξίας από το κεφάλαιο.
Η επιλογή του κλάδου των μεταφορών (των λεγόμενων logistics) από το κεφάλαιο για να κάνει επενδύσεις, έχει να κάνει κυρίως με το εξωτερικό εμπόριο και το ρόλο της Ελλάδας ως πύλης εισόδου στην ΕΕ για εμπορεύματα που παράγονται σε τρίτες χώρες (στην Κίνα και αλλού).
Οι βιομηχανίες αυτών των χωρών έχουν συμφέρον να μειώσουν το χρόνο κυκλοφορίας του κεφαλαίου τους με τη μορφή των εμπορευμάτων. Με άλλα λόγια, έχουν συμφέρον να κατευθύνουν τα εμπορεύματά τους από το εργοστάσιο στην αγορά στο μικρότερο δυνατό χρόνο, για το λόγο ότι έτσι θα πουληθούν πιο γρήγορα, ώστε το κεφάλαιο να επιστρέψει με τη μορφή χρήματος στην παραγωγή. Με αυτόν τον τρόπο, η κύκληση του κεφαλαίου γίνεται πιο γρήγορα, άρα μεγαλώνει και η μάζα της υπεραξίας που αντλεί το κεφάλαιο από την παραγωγή σε ένα ορισμένο διάστημα, για παράδειγμα, σε ένα έτος.
Εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι και η μείωση των εξόδων στη σφαίρα της κυκλοφορίας που δεν προσθέτει αξία στο εμπόρευμα (έξοδα ασφάλισης, λογιστικά έξοδα κ.ά.).

Τα λένε μόνοι τους

Ας δούμε τι έγραφε για όλα αυτά η «Ημερησία» πριν από λίγες μέρες: «Το μεγάλο πλεονέκτημα της μεταφοράς προϊόντων μέσω Πειραιά προς την Κεντρική, Ανατολική και Νότια Ευρώπη είναι η μείωση του απαιτούμενου χρόνου. Οταν είχε ανακοινωθεί η συνεργασία "Cosco" - HP - ΤΡΑΙΝΟΣΕ το Μάρτιο του 2013, τα στελέχη της αμερικανικής εταιρείας εκτιμούσαν ότι ο χρόνος μεταφοράς από την Κίνα προς την Κεντρική Ευρώπη μειώνεται κατά περίπου 7 ημέρες.
Αλλες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για μείωση κατά 10 ημέρες ή περίπου το ένα τρίτο του χρονικού διαστήματος που απαιτείται για τη μεταφορά από τα λιμάνια της Ανατολικής Ασίας σε εκείνα του Ρότερνταμ και του Αμβούργου, τη μέχρι τώρα κυριαρχία των οποίων απειλεί ο Πειραιάς.
Αξίζει να επισημανθεί ότι μία από τις εταιρείες που ήδη συνεργάζεται με την "Cosco" δοκίμασε να μεταφέρει προϊόντα από την Κίνα στη Μόσχα διά της επίγειας οδού και αποδείχθηκε ότι η θαλάσσια όδευση μέσω Πειραιά ήταν ταχύτερη! Τα οικονομικά οφέλη από τη μείωση είναι πολύ σημαντικά. Οταν μία εταιρεία όπως η "ΗΡ" ή η "Sony" έχουν μέσα σε πλοία προϊόντα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων και μόνο το γεγονός ότι απαιτείται μικρότερος χρόνος ασφάλισης των προϊόντων για τη μεταφορά τους είναι ένα εξαιρετικά μεγάλο όφελος.
(...) Είναι χαρακτηριστικό στη λίστα των ενδιαφερομένων, πέραν των "Sony", "Dell" και "Cisco", φέρονται να περιλαμβάνονται και άλλα πολύ γνωστά ονόματα από το χώρο των ψηφιακών τεχνολογιών όπως είναι, για παράδειγμα, οι κορεατικές "Samsung" και "LG Electronics", όπως και η ιαπωνική "Toshiba", και γενικότερα θεωρείται πολύ πιθανό να υπάρχουν αρκετές ακόμη εταιρείες που κοιτούν προς τον Πειραιά. Το δρόμο για νέες συμφωνίες με την ΤΡΑΙΝΟΣΕ αλλά και το λιμάνι του Πειραιά ανοίγει το νομοσχέδιο για την ενίσχυση των logistics, που θα προσελκύσει επενδύσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα και παράλληλα θα συμβάλει στη μείωση των τιμών των προϊόντων έως και 15%».

Κερδισμένοι και χαμένοι

Από αυτές τις δουλειές, εννοείται, ότι θα βγει κερδισμένο και ένα τμήμα του κεφαλαίου στην Ελλάδα που επενδύει στους παραπάνω τομείς. Να, λοιπόν, γιατί η έκθεση της ΤτΕ προβάλλει ως ανταγωνιστικούς κλάδους τις μεταφορές: Γιατί έχουν μεγάλη σημασία για τις χώρες που εξάγουν στην ΕΕ και, από αυτήν την άποψη, μπορούν να προσελκύσουν κεφάλαια. Να γιατί ιδιωτικοποιούνται τα λιμάνια και τα αεροδρόμια. Να γιατί στις επιχειρήσεις αυτών των κλάδων, όπως η «Cosco», οργιάζουν η ελαστική εργασία, οι μισθοί πείνας, το δουλεμπόριο.