Η ανάρτηση αποτελεί μέρος του αφιερώματός μας στην Αντιφασιστική Νίκη των Λαών
Γράφει η ofisofi //
Στις 9 Μαΐου συμπληρώνονται 70 χρόνια από την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών. Απαραίτητη προϋπόθεση για να έχουμε ολοκληρωμένη γνώση και ισχυρή επιχειρηματολογία μακριά από στείρα  συνθηματολογία και σκόρπιες γνώσεις είναι η μελέτη των γεγονότων σε σχέση με την εποχή και τις συνθήκες μέσα στις οποίες διαδραματίστηκαν αυτά.
Είναι γεγονός ότι η σχέση μας με την ιστορία δεν είναι και η καλύτερη. Οι ιστορικές μας γνώσεις είναι περιορισμένες, ελλιπείς και αποσπασματικές. Δεν έχουμε σαφή εικόνα των ιστορικών εποχών ούτε και των συνθηκών μέσα στις οποίες έδρασαν πρόσωπα και έγιναν γεγονότα. Αν προσθέσουμε τους μύθους και τα ιδεολογήματα που ρίζωσαν μέσα μας από τη σκόπιμα στρεβλή ιστορική αφήγηση των σχολικών μας χρόνων  και τον προπαγανδιστικό βομβαρδισμό από τα ΜΜΕ, τότε η κατάσταση φαντάζει φοβερή και ξεπερνάει τα όρια του ιστορικού αναλφαβητισμού. Αν αυτά ισχύουν για την ιστορία της Ελλάδας τότε τι να πούμε για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία; Οι γνώσεις μας είναι από πολύ φτωχές έως ανύπαρκτες. Αυτό όμως δεν εμποδίζει μεγάλη ομάδα πληθυσμού να φανατίζεται, να εκφράζει άποψη, να ισοπεδώνει, να εξισώνει, να παπαγαλίζει ό,τι του σερβίρεται χωρίς να μπαίνει  στον κόπο να ερευνήσει αυτό το οποίο υποστηρίζει. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο την τελευταία εικοσαετία και κυρίως μετά τις ανατροπές στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού γίνεται μια προσπάθεια να ξαναγραφτεί η ιστορία, να εξισωθούν ο φασισμός, ο ναζισμός και ο σοσιαλισμός, κομμουνισμός, να προβάλλεται όλο και περισσότερο η Ευρώπη μέσα από το σχήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως τη μόνη λύση στα υποτιθέμενα  δύο άκρα.
Ποια είναι όμως αυτή η Ευρώπη, πόσο τη γνωρίζουμε,  ποια είναι η ιστορία της και η συμβολή της στον χθεσινό, σημερινό και αυριανό κόσμο;
Αυτή την παρουσίαση αναλαμβάνει να κάνει ο Γιώργος Μαργαρίτης μέσα από τις σελίδες του νέου βιβλίου του. Η ιστορική του αφήγηση αναφέρεται στον ευρωπαϊκό 20ο  αιώνα και ο τίτλος του Πλημμυρίδα και Άμπωτη, προσδιορίζει την ακμή και την παρακμή της ευρωπαϊκής δύναμης και του καπιταλισμού.
Στο προοίμιο του βιβλίου ο ιστορικός επισημαίνει την αξία και τη συμβολή της παιδείας και της ιστορικής παιδείας ειδικότερα στην προσπάθεια των λαών να αλλάξουν τον  παλιό κόσμο και να φτιάξουν έναν νέο. Η ιστορική παιδεία «μας επιτρέπει να σκεφτούμε όσα σήμερα μας συμβαίνουν. Να προσδιορίσουμε τη θέση μας, να προσανατολίσουμε τις προσπάθειές μας και να αποφύγουμε το ημίφως της άγνοιας και της συσκότισης που αποτελούν ισχυρά όπλα εκείνων που θυσιάζουν τους πολλούς στο βωμό των συμφερόντων των λίγων.»
Η δύναμη με την  οποία κινήθηκαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις συμπίπτει με το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο μέσα σε λίγα χρόνια από τη διαμόρφωσή του μετέτρεψε την  ευλογία  σε κατάρα γιατί «τις οδήγησε πρώτα στην κυριαρχία του κόσμου ολόκληρου και μετά, αμέσως μετά, σε ατελείωτους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, συγκρούσεις, πολέμους. Οι λαοί της Ευρώπης πέρασαν από την ψευδαίσθηση του «ευλογημένου της ιστορίας» στην κατάσταση του μόνιμα «καταραμένου»: εκατομμύρια πέθαναν σε πολέμους, άλλοι εξαθλιώθηκαν, άλλοι εκμαυλίστηκαν μέσα στο ναζισμό, τον αποικισμό και την ανθρωποφαγία. Η Ευρώπη μάτωσε τον εαυτό της και τον κόσμο ολόκληρο, σε βαθμό που ποτέ δεν είχε δει ξανά η ιστορία των ανθρώπων.»
Σε μια συναρπαστική ιστορική περιήγηση παρουσιάζεται  η πορεία της Ευρώπης από τον ύστερο μεσαίωνα μέχρι τη γέννηση και διαμόρφωση του καπιταλισμού και τις συνέπειες του σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στη συνέχεια  προσδιορίζεται το νέο περιεχόμενο που απέδωσαν οι Ευρωπαίοι στον πόλεμο, εντελώς διαφορετικό από εκείνο των άλλων λαών.
«Οι Ευρωπαίοι κατακτητές έρχονταν για να μείνουν και για να αλλάξουν τον κόσμο που μόλις κατέκτησαν»
Νέος τρόπος παραγωγής, νέες οικονομικές σχέσεις, νέα μορφή ιδιοκτησίας που στηριζόταν στο χρήμα που με τη σειρά του δημιουργούσε πλούτο και αυτός κεφάλαιο. Μια νέα τάξη έκανε την εμφάνισή της, αυτή που κατείχε το χρήμα, τον πλούτο, το κεφάλαιο. Η αστική τάξη.
«Ο καπιταλισμός γεννήθηκε στην Ευρώπη. Μετά από αυτόν η ιστορία, η εξάπλωσή της, η σχέση της με τον κόσμο ήταν βαθιά συνυφασμένη με τις προόδους του καπιταλιστικού συστήματος. Οι Ευρωπαίοι υπήρξαν οι εφευρέτες του καπιταλισμού και οι απόστολοί του. Δια πυρός και σιδήρου συνήθως τον μετέφεραν ως τις άκρες της γης. Και δι’ αυτού, μαζί με αυτόν, κατέκτησαν και ενοποίησαν τον κόσμο.»
Η εξιστόρηση ουσιαστικά αρχίζει από το 1873, χρονιά που την  χαρακτήρισε η οικονομική κρίση  και φθάνει μέχρι το 1942 (α’ τόμος). Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε άνοδο μέσα από τη βιομηχανική παραγωγή. Οι καπιταλιστές όμως δεν είναι ικανοποιημένοι και αναζητούν νέες μεθόδους εκμετάλλευσης της εργασίας, νέες πλουτοπαραγωγικές πηγές, νέες αγορές. Η αναζήτηση αυτή συνδυάζεται με επεκτατική διάθεση. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι οι μόνες ικανές να πραγματοποιήσουν αυτό το βήμα. Από αυτό το σημείο αρχίζει η πλημμυρίδα, η άνοδος, η ακμή, η δύναμη του καπιταλισμού στην Ευρώπη.
Από τότε μέχρι το 1942 αλλάζει ριζικά ο γεωπολιτικός χάρτης του κόσμου.
Ο αναγνώστης παρακολουθεί όλη τη διαδρομή της ευρωπαϊκής εξάπλωσης με τον αποικισμό και τη μετανάστευση και τις σαρωτικές αλλαγές που συντελέστηκαν σε όλο τον κόσμο, από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη.
Μέσα από αυτές τις εξελίξεις και τους ενδοευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς για την κατάκτηση όλο και περισσότερων περιοχών θα ανακαλύψει τα αίτια που οδήγησαν πρώτα την Ευρώπη και μετά τον υπόλοιπο κόσμο σε δυο πολέμους που όμοιους της δεν είχε ξαναζήσει η ανθρωπότητα καθώς διεξάγονται με τελείως διαφορετικούς τρόπους, μέσα και φιλοσοφία που εκβαρβαρίζουν τον άνθρωπο και στοχεύουν στην με κάθε τρόπο ταπείνωση και υποταγή του.
Στις σελίδες του βιβλίου παρουσιάζονται  με αναλυτικό τρόπο όλες οι αλλαγές στους συσχετισμούς δυνάμεων, στην είσοδο εξωευρωπαϊκών χωρών στο παιγνίδι των ανταγωνισμών και της μοιρασιάς του κόσμου. Ο συγγραφέας  επιπλέον αναδεικνύει τη γέννηση νέων ιδεών,  τη δημιουργία νέων κρατών, την εμφάνιση των εθνικισμών, των μειονοτήτων και των αλυτρωτικών κινημάτων, τις κοινωνικές συγκρούσεις, τις συνθήκες και τα αίτια  που προκάλεσαν την Οχτωβριανή Επανάσταση, τον αντίκτυπο της στην Ευρώπη, τις λυσσαλέες επιθέσεις εναντίον της, τα προβλήματα  και την αλλαγή της ροής της ιστορίας του κόσμου έκτοτε.
Οικονομικές κρίσεις, ανταγωνισμοί αλλά και ψευδαισθήσεις που καλλιεργήθηκαν  στους ανθρώπους για καλύτερη ζωή, κοινωνική άνοδο και καταξίωση που δεν προλάβαιναν να εξελιχθούν και κατέρρεαν  υπό το βάρος των νέων οικονομικών αδιεξόδων των  καπιταλιστικών κρίσεων. Ανάμεσα στην αστική και εργατική τάξη γεννήθηκαν   νέα στρώματα, τα μεσοαστικά με καταλυτικό ρόλο στις επερχόμενες εξελίξεις στην Ευρώπη των αρχών του 20ου αι.
Οι πιο σημαντικές σηματοδοτούνται από την εμφάνιση και επικράτηση του φασισμού και του ναζισμού. Μελετώντας την εποχή μπορεί να κατανοήσει ο αναγνώστης πώς εμφανίστηκαν και εξελίχτηκαν αυτές οι ιδεολογίες, τη συγγενική τους σχέση με τον καπιταλισμό και πώς οδήγησαν  την Ευρώπη σε έναν δεύτερο καταστροφικό πόλεμο με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά. Θα διαπιστώσει το ρόλο των οικονομικών και πολιτικών ελίτ που στήριξαν το φασισμό και το ναζισμό και τη στάση των δυτικών δυνάμεων. Επιπλέον θα βρει απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με τη στάση της Σοβιετικής Ένωσης και την πολιτική που ακολούθησε εκείνα τα χρόνια, όπως επίσης θα διαπιστώσει ότι από την επικράτηση της σοσιαλιστικής επανάστασης και την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης ο στόχος των καπιταλιστικών χωρών ήταν η ανατροπή του πρώτου εργατικού κράτους στον κόσμο.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια γίνεται προσπάθεια από τον συγγραφέα να εξηγηθεί το αντιφασιστικό κίνημα, η στάση της Διεθνούς, ο ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας και των κομμουνιστικών κομμάτων,  η συμπεριφορά των μεγάλων δυτικών δυνάμεων αλλά και των λαών τους και κυρίως στον αδιάφορο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν την άνοδο των Ναζί στην εξουσία.
Αναλύονται επίσης οι συνθήκες με τις οποίες τελείωναν οι πόλεμοι στην Ευρώπη και οι όροι που επιβάλλονταν στους ηττημένους με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, τις συνέπειες της στη Γερμανία, αλλά και τις αντιδράσεις της χώρας αυτής που υπήρξε η μεγάλη ηττημένη του πρώτου μεγάλου πολέμου.
Παρατίθενται αναλυτικά και τα στρατιωτικά γεγονότα και οι διπλωματικοί ελιγμοί και μπορεί κανείς να διακρίνει τη στάση των ευρωπαϊκών λαών στην προέλαση των ναζί και τη στάση των σοβιετικών για να καταλάβει ποιοι πραγματικά αγωνίστηκαν ανυποχώρητα για την αντιφασιστική νίκη.
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράλληλη αναφορά όλων των τεχνολογικών αλλαγών που η εφαρμογή τους σε όλα τα πεδία – κοινωνικά, πολιτικά, στρατιωτικά –  άλλαξε την μορφή του κόσμου. Καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας εποχής και στην ανάπτυξη της παραγωγής και της οικονομίας έπαιξε η τεχνολογική επανάσταση με πρωτόγνωρες εφευρέσεις και τολμηρές εφαρμογές που ενοποίησαν τον κόσμο και έφεραν πιο κοντά τις ηπείρους μεταξύ τους.
Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται ο καπιταλισμός , ο οποίος «εμπεριέχει όμως ανταγωνισμούς και εσωτερικές αντιθέσεις. Το σύστημα  που οδήγησε την Ευρώπη  στην κυριαρχία του κόσμου, το ίδιο τη διέσπασε, την οδήγησε σε πολέμους απίστευτης έκτασης και έντασης στο εσωτερικό της και στον κόσμο ολόκληρο. Μέσα σε λίγες δεκαετίες τη μετέτρεψε από κέντρο της ιστορίας σε «μαύρη τρύπα» της ανθρωπότητας. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο καπιταλισμός είναι ένας εξαιρετικά δραστήριος τρόπος παραγωγής: εξαιρετικά δημιουργικός, σαρωτικός του παλαιού, στον καιρό της ανόδου του, ασύλληπτα καταστροφικός στον καιρό της πτώσης του.
Αυτή είναι η μεγάλη ιστορία μιας ηπείρου που συνταυτίστηκε μαζί του».
Εξαιρετικό βιβλίο όχι μόνο για το θέμα με το οποίο ασχολείται αλλά και για τον ζωντανό, χαρισματικό και  γοητευτικό τρόπο με τον οποίο  ο Γιώργος Μαργαρίτης κατορθώνει να γράφει την ιστορία.
Γιώργος Μαργαρίτης, Πλημμυρίδα και Άμπωτη. Ο ευρωπαϊκός 20ος αιώνας. Μέρος πρώτο: Από τον αποικισμό στη ναζιστική Νέα Ευρώπη ( 1873 -1942), Βιβλιόραμα , Αθήνα 2014.