Οκτώβρης του 1917. Κόμμα - Τάξη - Επανάσταση. Μηνύματα της Ιστορίας για το παρόν και το μέλλον

Οκτώβρης του 1917. Κόμμα - Τάξη - Επανάσταση. Μηνύματα της Ιστορίας για το παρόν και το μέλλον

Αποσπάσματα από την ομιλία του Κύριλλου Παπασταύρου, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

Ο Κύριλλος Παπασταύρου στο βήμα

Ο Οχτώβρης του 1917 εγκαινίασε μια ολόκληρη ιστορική εποχή για την ανθρωπότητα, την εποχή των σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Η εποχή αυτή δεν τελείωσε λόγω των αντεπαναστατικών γεγονότων του 1989 - 1991. Δεν είναι ο συσχετισμός δυνάμεων που την καθορίζει, αλλά η ίδια η κοινωνική και οικονομική αναγκαιότητα. Είναι το γεγονός ότι ο καπιταλισμός, ως τρόπος παραγωγής, ως οργάνωση της κοινωνίας, αντιφάσκει με τις μεγάλες δυνατότητες που υπάρχουν για την ικανοποίηση των σύγχρονων κοινωνικών αναγκών, για την εξάλειψη μιας σειρά φαινομένων που βασανίζουν τον εργαζόμενο άνθρωπο.

Η σοσιαλιστική επανάσταση είναι η πιο ριζική, η πιο βαθιά κοινωνικοοικονομική ανατροπή που έχει γνωρίσει η ανθρώπινη Ιστορία μέχρι σήμερα. Με τη σοσιαλιστική επανάσταση μπαίνει τέλος σε μια μεγάλη ιστορική περίοδο, την περίοδο που οι κοινωνίες βασίζονταν στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Οι νέες σοσιαλιστικές σχέσεις και οι παλιές, οι καπιταλιστικές, δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Για να οργανωθεί με νέο τρόπο η κοινωνία και η παραγωγή, πρέπει να ανατραπεί ο παλιός. Αυτή είναι μια διαδικασία που δεν μπορεί να προκύψει με αργή ειρηνική μετεξέλιξη του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό, του παλιού στο νέο.
Επανάσταση, λοιπόν, είναι μια ανατροπή όλου του οικονομικού, κοινωνικού, κρατικού οικοδομήματος, είναι η ανατροπή της κοινωνικής τάξης που κυριαρχεί οικονομικά και έχει στα χέρια της την εξουσία. Είναι ταυτόχρονα η διαμόρφωση, η οικοδόμηση των νέων οικονομικών κοινωνικών σχέσεων, η συγκρότηση νέας εξουσίας, μιας νέας κοινωνικής τάξης.

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση

Στο φόντο των αντεπαναστατικών γεγονότων της περιόδου 1989 - 1991, σήμερα ξέρουμε καλύτερα: Οτι η επανάσταση συνεχίζεται μέχρι την πλήρη εξάλειψη των τάξεων και των ταξικών διαφορών που έχουν κληρονομηθεί από αιώνες ταξικών κοινωνιών. Οτι η δυνατότητα της αντεπανάστασης παραμένει στο σοσιαλισμό, όσο δηλαδή βρισκόμαστε στην πρώτη ανώριμη ακόμα φάση του κομμουνισμού, όσο δεν έχουν καταργηθεί πλήρως οι ταξικές διαφορές και αντιθέσεις, ακόμα και αν έχουν ανατραπεί οι εκμεταλλευτές και έχει καταργηθεί η εκμετάλλευση. Οτι το Κόμμα και - κάτω από την καθοδήγησή του - οι εργαζόμενοι έχουν αποφασιστικό ρόλο στην οικοδόμηση της νέας κοινωνίας, που δε γίνεται αυθόρμητα, αλλά υπακούει σε κοινωνικούς νόμους.

Η επανάσταση αποτέλεσμα αντικειμενικών και υποκειμενικών συνθηκών

Η επανάσταση δεν προκαλείται, δε γίνεται επειδή κάποιο κόμμα την αποφασίζει ή την σχεδιάζει. Ακριβώς επειδή η επανάσταση αποτελεί μια απότομη ριζική αλλαγή, προϋποθέτει μια ραγδαία ριζική μεταβολή στις διαθέσεις των εργατικών - λαϊκών μαζών. Μια τέτοια μεταβολή δεν μπορεί να διαμορφωθεί σε συνηθισμένες συνθήκες, δεν μπορεί να διαμορφωθεί όσο καταφέρνει η αστική εξουσία και το κεφάλαιο να διαχειρίζονται, να κουκουλώνουν, να φτιασιδώνουν τις οξυμένες αντιθέσεις του συστήματος. Οσο μπορούν να υποτάσσουν τους εργαζόμενους, είτε μέσω της ενσωμάτωσης, είτε μέσω της τρομοκρατίας και του φόβου, στους στρατηγικούς τους στόχους, όσο καταφέρνουν να αποσπούν τη συναίνεσή τους.

Το έδαφος για την επανάσταση διαμορφώνεται στη βάση αντικειμενικών συνθηκών που αλλάζουν γρήγορα και απότομα και έχουν ως αποτέλεσμα η αστική τάξη να μην μπορεί να εξουσιάζει όπως πριν και κυρίως να μην μπορεί να διαχειριστεί την απότομη όξυνση των προβλημάτων των εργατικών - λαϊκών μαζών, την επιδείνωση των όρων ζωής τους. Ενα τέτοιο σκηνικό δημιούργησε το 1917 στη Ρωσία ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, που χαρακτηρίστηκε από τον Λένιν ως «ο μεγάλος σκηνοθέτης της Επανάστασης».
Βεβαίως, τα στοιχεία αυτά δεν είναι αρκετά, παρ' όλο που είναι αναγκαία για να ξεσπάσει η επανάσταση. Απαιτείται η θέληση και αποφασιστικότητα των εργατικών - λαϊκών μαζών. Που και αυτή δεν υπάρχει εξαρχής, αλλά διαμορφώνεται μέσα στην πάλη. Και γι' αυτή τη θέληση, κρίσιμο ρόλο παίζει το Κομμουνιστικό Κόμμα. Οχι μόνο με τη δράση του σε συνθήκες επαναστατικές, αλλά με τη δράση του και από τα πριν, σε μη επαναστατικές συνθήκες.
Η δράση του Κόμματος σε μη επαναστατικές συνθήκες έχει μεγάλη σημασία για την προετοιμασία, για τη διαπαιδαγώγηση, την εκπαίδευση και τη συγκέντρωση εργατικών - λαϊκών δυνάμεων γύρω από την πολιτική του. Το ΚΚ οφείλει να είναι έτοιμο, να έχει επεξεργασμένη στρατηγική πολιτική κατεύθυνση, ξεκάθαρη θεωρητική αντίληψη και επεξεργασία για την επανάσταση, τα καθήκοντά της, τα καθήκοντα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η ετοιμότητα ενός ΚΚ για να παίξει τον πρωτοπόρο ρόλο του σε επαναστατικές συνθήκες, καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις μάχες που δίνει στο σήμερα. Από τη δυνατότητά του να ασκεί επαναστατική πολιτική σε μη επαναστατικές συνθήκες, να καθορίζει η στρατηγική του, ο τελικός στόχος τη δράση, την παρέμβασή του, την οικοδόμησή του, τη δουλειά του στο μαζικό κίνημα.

Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα απέσπασε ζεστό χειροκρότημα

Η εκδήλωση λοιπόν και νίκη της κοινωνικοοικονομικής ανατροπής δε θα έρθει ως αποτέλεσμα μιας αθροιστικής σωρευτικής διαδικασίας, μιας σταδιακής αλλαγής συσχετισμών, αλλά μέσα από ένα συνδυασμό αντικειμενικών και υποκειμενικών προϋποθέσεων.
Αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχει τεχνητός δρόμος σταδιακής προσέγγισης αυτής της κοινωνικοοικονομικής ανατροπής, όπως υποστηρίζουν διάφορες οπορτουνιστικές δυνάμεις, προβάλλοντας διάφορους μεταβατικούς στόχους, προγράμματα, κυβερνητικά στάδια κ.λπ. Πολύ περισσότερο που στο όνομα αυτής της προσέγγισης, στην ουσία προωθούνται πολιτικές οι οποίες ενσωματώνουν αντί να χειραφετούν το εργατικό - λαϊκό κίνημα από την αστική πολιτική, από τον αστικό κοινοβουλευτισμό.
Αποδεικνύεται πόσο συνειδητά στρεβλά ήταν όλα αυτά τα ιδεολογήματα και οι απόψεις που προσέδιδαν χαρακτηριστικά ριζικών ανατροπών σε κινήματα διεκδίκησης μιας άλλης μορφής διαχείρισης του συστήματος (όπως π.χ. της περίφημης «Αραβικής Ανοιξης», των αγανακτισμένων κ.λπ.) σε κυβερνητικές αλλαγές, σε αλλαγές κοινοβουλευτικών συσχετισμών, συγκαλύπτοντας την πραγματικότητα, που ήταν η αντίθετη. Οτι ο ταξικός συσχετισμός δυνάμεων όχι μόνο δεν ανατρεπόταν, ούτε καν βελτιωνόταν, όπως αποδείχτηκε, αλλά άλλαζε σε βάρος της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων.

Αναδείχτηκε η δύναμη της εργατικής τάξης

Ο Οχτώβρης του 1917 ανέδειξε τη δύναμη που έχει η εργατική τάξη, η μόνη τάξη της σύγχρονης κοινωνίας που έχει απόλυτο και καθαρό αντικειμενικό συμφέρον - ανεξάρτητα από το αν το έχει συνειδητοποιήσει - για την ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και που σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να τραβήξει και άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα. Η σοσιαλιστική οικοδόμηση απέδειξε ότι οι διαφοροποιήσεις συνεχίζουν να υφίστανται και ανάμεσα στους εργαζόμενους στην κοινωνική ιδιοκτησία, που αν δεν αντιμετωπιστούν, αλλά αντίθετα ενισχυθούν, μπορεί να οδηγήσουν σε διαμόρφωση αυτοτελών συμφερόντων από το συνολικό κοινωνικό συμφέρον, που μπορεί στο τέλος να διεκδικήσουν την επιβολή τους στο σύνολο της κοινωνίας.
Σήμερα, η εργατική τάξη είναι ασύγκριτα πιο μαζική, πιο μορφωμένη, έχει πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από την ίδια την παραγωγική διαδικασία να παίξει το ρόλο της. Εχουν, όμως, μεγαλώσει οι διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της. Μισθολογικές, μορφωτικές, ηλικιακές, διαφορές στις εργασιακές σχέσεις, ανάμεσα σε εργαζόμενους σε νέους και παλιούς κλάδους της βιομηχανίας κ.λπ. Διαφοροποιήσεις που γεννούν επιπλέον δυσκολίες, που διαμορφώνουν αντικειμενικό έδαφος για τη διάσπαση της εργατικής τάξης.
Απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για να αντιμετωπίζονται τα εμπόδια που δημιουργούν αυτές οι συνθήκες στη συνείδηση των εργαζομένων. Απαιτείται συστηματική δουλειά για την αποκάλυψη του μηχανισμού εκμετάλλευσης. Απαιτείται δουλειά για το ξεπέρασμα των δυσκολιών που βάζουν οι συνδικαλιστικές ηγεσίες στην οργάνωση εργαζομένων. Απαιτείται μέτωπο στο συντεχνιασμό, μέτωπο στις δυνάμεις που εκφράζουν τα συμφέροντα της εργατικής αριστοκρατίας.

Διδάγματα από τη νίκη των μπολσεβίκων

Το Κόμμα των Μπολσεβίκων κατάφερε να νικήσει για μια σειρά λόγους. Πρώτα απ' όλα, είχαν γερό κόμμα, σφιχτά οργανωμένο και δοκιμασμένο, με αντοχές στις κακουχίες, σε πλήρη διαχωρισμό, οργανωτικό και πολιτικό, με τον οπορτουνισμό και σε διαρκή διαμάχη μαζί του. Δεύτερο, οι μπολσεβίκοι διαμόρφωσαν πολιτική γραμμή πλήρους διαχωρισμού από τα διάφορα στρατόπεδα των εκμεταλλευτών, κάτι που εκδηλώθηκε και με τη στάση τους στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και με τη στάση τους απέναντι στην προσωρινή αστική κυβέρνηση. Τρίτο, οι μπολσεβίκοι επέδειξαν εξαιρετική ικανότητα να δουλεύουν με ευελιξία, έχοντας όμως σταθερότητα όσον αφορά τους στόχους. Να εναλλάσσουν τη νόμιμη με την παράνομη δουλειά. Να εναλλάσσουν γρήγορα συνθήματα, να μπορούν να συνδέουν τα ζωτικά ζητήματα που απασχολούσαν τα εργατικά - λαϊκά στρώματα με το ζήτημα της εξουσίας.
Υπάρχουν δυο βασικά στοιχεία τα οποία ξεχωρίζουμε για να αναδείξουμε τη σημασία τους:
Το ένα αφορά το γεγονός ότι οι μπολσεβίκοι επεξεργάστηκαν επαναστατική στρατηγική. Ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι διαμόρφωσαν στρατηγική που προσδιόριζε με σαφήνεια το χαρακτήρα της επανάστασης, με βασικό κριτήριο το χαρακτήρα της εποχής, δηλαδή σε ποιο στάδιο ανάπτυξης βρίσκεται ο καπιταλισμός, ποια κοινωνική τάξη βρίσκεται στο ιστορικό προσκήνιο. Και έθεταν ως καθήκον το στόχο η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία με τη στήριξη της φτωχής αγροτιάς. Ο στόχος αυτός δε χάθηκε όλη την περίοδο από τον Απρίλη έως τον Οχτώβρη, παρ' όλο που άλλαζαν οι συνθήκες.
Το δεύτερο είναι ότι οι μπολσεβίκοι ανέπτυξαν μια σημαντική δουλειά στην εργατική τάξη της Ρωσίας, κυρίως στο βιομηχανικό προλεταριάτο και πρώτα απ' όλα στο εργοστασιακό, που αποτελούσε και το πιο σύγχρονο και δυναμικό κομμάτι του.
Για πολλά χρόνια, από το 1905 μέχρι το 1917, οι μπολσεβίκοι διεξήγαγαν σκληρή διαπάλη για την ήττα των ρεφορμιστικών και οπορτουνιστικών δυνάμεων μέσα στα συνδικάτα, που εξέφραζαν αρχικά οι λεγόμενοι «οικονομιστές», δηλαδή όσοι υποστήριζαν την προτεραιότητα της οικονομικής πάλης του προλεταριάτου αποκομμένη από την πολιτική πάλη και στη συνέχεια με τους μενσεβίκους και τους εσέρους. Οι τελευταίοι υποστήριζαν τη θέση περί «ουδετερότητας των συνδικάτων», δηλαδή αρνούνταν την πολιτική διαπάλη μέσα στα συνδικάτα. Ο Λένιν αντιπάλεψε κάθε σχηματική αντιμετώπιση της διάκρισης ανάμεσα στην οικονομική, πολιτική και ιδεολογική μορφή της ταξικής πάλης, κάθε σύγχυση και μονομέρεια. Η δράση των μπολσεβίκων έδειξε πρακτικά παραδείγματα, πώς οι κομμουνιστές πρέπει να διεξάγουν την ταξική πάλη ολοκληρωμένα, σε συνθήκες υποχώρησης αλλά και ανόδου του κινήματος.
Σε αυτή τη διαπάλη, τελικά νικητές βγήκαν οι μπολσεβίκοι, με αποτέλεσμα στις παραμονές του ιμπεριαλιστικού πολέμου να κυριαρχούν σε βασικά συνδικάτα. Ο ίδιος ο Λένιν αναφέρει παραδείγματα για το πώς οι μπολσεβίκοι πλειοψήφησαν στα συνδικάτα στην Πετρούπολη και στη Μόσχα.
Ολα αυτά αποτέλεσαν βασικές προϋποθέσεις ώστε πρωτοπόρα τμήματα των εργατών που ακολουθούσαν τους μπολσεβίκους να είναι έμπειρα και δοκιμασμένα. Επέτρεψε, επίσης, στους μπολσεβίκους στις κρίσιμες στιγμές να έχουν συγκεντρωμένες δυνάμεις στους αποφασιστικούς βιομηχανικούς κλάδους και επιχειρήσεις, καθώς και σε άλλους στρατηγικής σημασίας χώρους, που τους επέτρεπε να πραγματοποιήσουν την επαναστατική ανατροπή.

Για τη δημιουργική αφομοίωση της πείρας του Οχτώβρη

Ως Κόμμα προσπαθούμε να αφομοιώσουμε δημιουργικά στη σημερινή πραγματικότητα τα διδάγματα του Οχτώβρη του 1917, όχι βεβαίως να τα μεταφέρουμε σχηματικά ή δογματικά.
Σήμερα, το ΚΚΕ, με την επεξεργασία του Προγράμματός του στο 19ο Συνέδριο, συνεχίζοντας και ολοκληρώνοντας την επεξεργασία που είχε ξεκινήσει απ' το 15ο Συνέδριο, προσδιορίζει με σαφήνεια ότι η επανάσταση στην Ελλάδα θα είναι σοσιαλιστική, ότι ο στόχος πάλης του ΚΚΕ είναι η εργατική εξουσία, ότι σε αυτή την πάλη δε χωράει καμιά κυβερνητική λύση εντός του καπιταλισμού και της εξουσίας του.
Εχουμε διαμορφώσει την αντίληψή μας για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, παίρνοντας υπόψη την πείρα του 20ού αιώνα. Υπερασπιζόμαστε τη μεγάλη προσφορά και ανωτερότητα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, τα επιτεύγματά της, αναδεικνύοντας ότι το «πάντρεμα» του σοσιαλισμού με στοιχεία του καπιταλισμού, της αγοράς, οδηγεί σε στρεβλώσεις, σε παραβιάσεις των σοσιαλιστικών αρχών.
Ως Κόμμα, σήμερα ξεχωρίζουμε την ανάγκη να δυναμώσει η οργάνωση στους χώρους δουλειάς και πρώτα απ' όλα στη βιομηχανία, πλάι στους παλιούς και στους νέους δυναμικούς βιομηχανικούς κλάδους. Είναι στοίχημα για το Κόμμα, ζωτικής σημασίας η οικοδόμηση σε αυτούς τους χώρους.
Παλεύουμε σήμερα, σε μη επαναστατικές συνθήκες, για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος σε αντικαπιταλιστική κατεύθυνση, δίνουμε τη μάχη για τη βελτίωση του συσχετισμού στο συνδικαλιστικό κίνημα. Παλεύουμε ταυτόχρονα για να τραβήξουμε με το μέρος της εργατικής τάξης, τα φτωχά λαϊκά στρώματα μισοπρολετάριων, αυτοαπασχολούμενων και αγροτών που η αντικειμενική θέση τους βρίσκεται πιο κοντά στην εργατική τάξη, που καταπιέζονται απ' το κεφάλαιο.
Στις σημερινές αντεπαναστατικές συνθήκες, δε δίνουμε απλώς τη μάχη υπεράσπισης των εργατικών - λαϊκών δικαιωμάτων από την επίθεση του κεφαλαίου, δε δίνουμε απλώς τη μάχη για ορισμένες προσωρινές νίκες ή επιτυχίες, δίνουμε τη μάχη της οργάνωσης και εκπαίδευσης εργατικών - λαϊκών δυνάμεων στη σύγκρουση με το κεφάλαιο, την εξουσία του, τη μάχη για τη συνειδητοποίηση μέσα από την ταξική πείρα της ανάγκης αλλαγής του συσχετισμού υπέρ της εργατικής τάξης, τη μάχη ζύμωσης της σοσιαλιστικής προοπτικής, της συνολικής ιδεολογικής - πολιτικής - οργανωτικής προετοιμασίας του Κόμματος πρώτα απ' όλα, αλλά και των πιο πρωτοπόρων εργατικών - λαϊκών δυνάμεων για τις αναμετρήσεις του μέλλοντος.