ΔΣΕ Τα κυριότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 1946

Τα κυριότερα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 1946

Φτάνοντας στο τέλος του 2016, χρονιά του γιορτασμού της 70ής επετείου ίδρυσης του ΔΣΕ, ο «Ριζοσπάστης» κλείνει το αφιέρωμα που ξεκίνησε το Γενάρη του 2016, παρουσιάζοντας χρονολόγιο με τα κυριότερα γεγονότα, ξεκινώντας με αυτά του 1946, έχοντας δώσει μέσα από τη σελίδα της Ιστορίας μια όσο γίνεται πιο σφαιρική εικόνα της δράσης του ΔΣΕ. Το χρονολόγιο είναι παρμένο από το βιβλίο - έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, Συλλογή κειμένων. Εγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ», σε επιμέλεια του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

***

12 - 15 Φλεβάρη: Συνέρχεται στην Αθήνα η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Οι αποφάσεις της προσανατόλισαν το Κόμμα και το λαϊκό κίνημα προς τον ένοπλο αγώνα, όχι όμως με τρόπο γενικευμένο και αποφασιστικά προσηλωμένο σε αυτόν. Οσον αφορά τις επικείμενες εκλογές, η Ολομέλεια υιοθέτησε απόφαση (που είχαν ήδη ψηφίσει το ΕΑΜ και η Ομάδα Αριστερών Φιλελευθέρων), με την οποία θέτονταν οι προϋποθέσεις για τη συμμετοχή του ΚΚΕ σε αυτές. Τελικά, στις 21 Φλεβάρη, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αποφάσισε πως «το ΚΚΕ (...) με τη σημερινή κατάσταση δε θα πάρει μέρος στις εκλογές...».
25 Μάρτη: Καθ' οδόν προς την Πράγα για το 8ο Συνέδριο του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας (28 - 31 Μάρτη), ο Ν. Ζαχαριάδης μιλά σε συγκέντρωση πολιτικών προσφύγων στο Μπούλκες και συναντάται με τη γιουγκοσλαβική ηγεσία (Τίτο, Ράνκοβιτς, Τζίλας), όπου συμφωνείται η φιλοξενία 20.000 διωκόμενων ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών. Στην Πράγα, ο Ζαχαριάδης συζήτησε με εκπροσώπους των ΚΚ Γαλλίας και Ιταλίας, οι οποίοι τάχτηκαν υπέρ της συμμετοχής του ΚΚΕ στις βουλευτικές εκλογές. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, συνάντησε στη Σόφια και τον Ντιμιτρόφ, όπου τον ενημέρωσε για τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Ντιμιτρόφ τού τόνισε: «Προοδευτικό πέρασμα στον ένοπλο αγώνα», ενώ ενημέρωσε σχετικά και την ηγεσία του Σοβιετικού ΚΚ (Μπ.).
31 Μάρτη: Σε συνθήκες εκτεταμένης βίας και νοθείας πραγματοποιούνται οι βουλευτικές εκλογές. Τα ξημερώματα της ίδιας μέρας, ομάδα 33 καταδιωκόμενων αγωνιστών επιτέθηκε στο Σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου, άντρο βασανιστηρίων. Η επίθεση στο Σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου σηματοδότησε την επίσημη έναρξη του ένοπλου αγώνα. Στο μεταξύ, ομάδες καταδιωκόμενων αγωνιστών είχαν αρχίσει να συγκροτούνται σε όλη την Ελλάδα ήδη από τα τέλη του 1945 - αρχές του 1946 -, με δράση τουλάχιστον 2 μήνες πριν από την επίθεση στο Λιτόχωρο. Κατά μία εκτίμηση, τον Μάρτη του 1946 οι ανταρτοομάδες αυτές αριθμούσαν 2.500 - 3.000 μαχητές. Μετά από την επίθεση στο Λιτόχωρο, η συγκρότησή τους σημείωσε σημαντική αύξηση.
14 Απρίλη: Δολοφονείται από πληρωμένο όργανο του βιομηχάνου Λαναρά ο κομμουνιστής πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Νάουσας, Γιώργης Βουτυράς.
Ιούνης: Οι μικρές και ασύνδετες ομάδες καταδιωκόμενων αγωνιστών αρχίζουν να συγκροτούν μεγαλύτερα τμήματα (Συγκροτήματα) δύναμης 70 - 150 μαχητών, με επικεφαλής έναν διοικητή και έναν καπετάνιο και οπλισμό αποτελούμενο κυρίως από ατομικά τυφέκια, μερικά οπλοπολυβόλα και ελάχιστα πυρομαχικά. Το πρώτο Συγκρότημα δημιουργήθηκε στα τέλη του Μάη του 1946 στο Δομοκό, με επικεφαλής τον Νάκο Μπελή. Μέσα στον Ιούνη συγκροτήθηκαν επίσης Συγκροτήματα: Στη Θεσσαλία (με επικεφαλής τον Μήτσο Τόλη - Πάστρα). Στα Αγραφα: Το Ανατολικό (Νικηταράς), το Κεντρικό (Αγραφιώτης - Ιταμος), το Δυτικό (Χρήστος Κορόζης - Κίτσος Παπαϊωάννου). Στη Ρούμελη (Διαμαντής, Κουτρούκης, Κορόζης, Πελοπίδας, Χρυσιώτης, Παλαιολόγου, Παπούας, Καραλίβανος κ.ά.). Στον Κόζιακα (Νίκος Φόντας). Στο Νότιο Ολυμπο (Αλευράς, Γρεβενίτης, Κίσσαβος, Καψάλης κ.ά.). Στο Πήλιο (Φεραίος, Σπάρτακος, Καρατζάς). Στην Καλαμπάκα (Κατσαντώνης). Στο χώρο Βίτσι - Βαψώρι - Βίγλα και Κορέστια (Πέτσος, Γρανίτης, Γαρέφης και Χανής). Στο Ράντοσι (Αλέκος Αγγελίδης). Στα Χάσια, Πιέρια, Καϊμακτσαλάν - Βέρμιο, Μάλι Μάδι και Γράμμο (Γιώργος Γιαννούλης, Αχιλλέας Παπαϊωάννου). Τέλος, σε Σινιάτσικο, Μπουρίνο, Αντιχάσια, Βόιο, καθώς και στα νησιά Σάμος, Λέσβος, Κεφαλονιά, Ικαρία, Εύβοια και Λευκάδα.
Μέσα στο καλοκαίρι τα Συγκροτήματα συνενώθηκαν δημιουργώντας τα Αρχηγεία των Περιφερειών: Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ρούμελης, Ηπείρου, Πελοποννήσου. Καθώς επίσης και πολλά υπαρχηγεία: Βερμίου, Βοΐου, Βιτσίου, Κισσάβου, Τζουμέρκων, Πηλίου κ.ά. Η συνολική δύναμη των αντάρτικων δυνάμεων την εν λόγω περίοδο ήταν 4.030 μαχητές.
Η δράση τους αρχικά ήταν μικρής έκτασης και εμβέλειας, δίχως ωστόσο να υστερούν σε αυτοθυσία και ηρωισμό: Τον Ιούνη του 1946 οι αντάρτες διέλυσαν ομάδα παρακρατικών του Σούρλα στο χωριό Γόννοι Θεσσαλίας, ενώ άλλες ομάδες χτύπησαν τους Σταθμούς Χωροφυλακής στα χωριά Πούρλια, Λεπτοκαρυά, Καρυά, Νεζερό, Κοκκινοπλός και αλλού. Τον Αύγουστο χτυπήθηκαν δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού στον Πλατύκαμπο και τη Μαρμάριανη, καθώς και Σταθμοί Χωροφυλακής στα Γρεβενά. Στις αρχές του Σεπτέμβρη διαλύθηκε η φρουρά Χωροφυλακής Λιβαδειάς, ενώ με επιτυχία δόθηκαν οι μάχες της Δεσκάτης, της Ρητίνης κ.ά. Στις 1 - 2 Οκτώβρη δυνάμεις των ανταρτών του Βερμίου μπήκαν στη Νάουσα. Στις 13 του Νοέμβρη καταστράφηκε πλήρως ο λόχος φρουράς του Σκρα. Στην περιοχή του Γράμμου η πολεμική τους δράση υποχρέωσε τους κυβερνητικούς να αποσύρουν όλα τα εγκατεστημένα φυλάκιά τους, με αποτέλεσμα την εξασφάλιση από τους αντάρτες μόνιμης ελεύθερης σύνδεσης του Γράμμου με το Βίτσι.
18 Ιούνη: Η Βουλή υιοθετεί το Γ΄ Ψήφισμα «Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την Δημόσιαν τάξιν και ασφάλειαν», με το οποίο επισημοποιούνταν («ντυνόταν» με νομικό μανδύα) η ήδη έως τότε ασκούμενη «Λευκή Τρομοκρατία» κατά των ΚΚΕ - ΕΑΜ.
5 Ιούλη: Στην Ποντοκερασιά του Κιλκίς 40 στρατιώτες προσχωρούν στους αντάρτες, γεγονός που δεν είναι μεμονωμένο, καταμαρτυρώντας την ευρεία απήχηση και επιρροή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στο νεοσύστατο «εθνικό στρατό». Για να αντιμετωπιστεί - και κατά το δυνατό να εξουδετερωθεί - το «φαινόμενο» αυτό, μόνο το μήνα Ιούλη συνελήφθησαν και κατόπιν εξορίστηκαν στους Φούρνους Ικαρίας, στη Φολέγανδρο, στη Νάξο και αλλού κοντά 100 αξιωματικοί.
26 Ιούλη: Εκτελείται στα Γιαννιτσά η δασκάλα, στέλεχος του ΚΚΕ, Ειρήνη Γκίνη (Μίρκα Γκίνοβα). Ηταν η πρώτη γυναίκα που τουφεκιζόταν με απόφαση στρατοδικείου, από την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
14 Αυγούστου: Ο κομμουνιστής δημοσιογράφος του «Ριζοσπάστη» Κώστας Βιδάλης δολοφονείται στη Θεσσαλία από συμμορίτες του Σούρλα. Η δολοφονία του Κ. Βιδάλη, η αυξανόμενη αστική τρομοκρατία στην Ελλάδα και η βρετανική παρεμβατικότητα βρέθηκαν στο επίκεντρο σχετικής προσφυγής της ΕΣΣΔ (Ντ. Μανουίλσκι) στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 4 Σεπτέμβρη.
28 Αυγούστου: Οι Γ. Ιωαννίδης και Π. Ρούσος μεταβαίνουν στη Σόφια, όπου επιδίδουν έκθεση της ηγεσίας του ΚΚΕ, με τελικό αποδέκτη το ΚΚ (Μπ.), για την κατάσταση στην Ελλάδα, τις προοπτικές και τις ανάγκες του ένοπλου λαϊκού κινήματος. Η συνολική απάντηση του ΚΚ (Μπ.) - με τη σύμφωνη γνώμη και του Ντιμιτρόφ - ήρθε στις 10 Νοέμβρη. Σε αυτή τονιζόταν μεταξύ άλλων: «Περίοδος χειμώνος και διεθνής κατάσταση επιβάλλουν να μην πάρει μεγάλη έκταση ένοπλο κίνημα (...) Κέντρο βάρους να είναι ο μαζικός λαϊκός πολιτικός αγώνας και να χρησιμοποιηθούν και οι πιο ελάχιστες νόμιμες δυνατότητες ώστε να διατηρηθεί η σύνδεση του Κόμματος με τις μάζες».
1 Σεπτέμβρη: Μέσα σε όργιο νοθείας και τρομοκρατίας πραγματοποιείται δημοψήφισμα για το Πολιτειακό. Το αποτέλεσμα ήταν: Υπέρ της βασιλευομένης δημοκρατίας 68,3%, υπέρ της αβασίλευτης 10,5% και λευκά 21,2%. Στις 26 Σεπτέμβρη ο Γεώργιος Β΄ Γλίξμπουργκ επέστρεψε στην Ελλάδα (μετά από το θάνατό του, την 1η Απρίλη 1947, τον διαδέχτηκε στο θρόνο ο αδελφός του Παύλος).
28 Οκτώβρη: Η όξυνση του ταξικού αγώνα και η συνεπακόλουθη αύξηση των αντάρτικων ομάδων πρόβαλλαν την ανάγκη ενιαίας καθοδήγησης και συντονισμού της δράσης τους. Ετσι, μετά από τη σύσκεψη των καπεταναίων στην Ανθρακιά Γρεβενών (21 Οκτώβρη), πραγματοποιήθηκε στην Τσούκα Αντιχασίων μια δεύτερη σύσκεψη (28 Οκτώβρη), όπου και αποφασίστηκε η συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, με επικεφαλής τον Μάρκο Βαφειάδη. Η ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου θεωρείται ως η απαρχή της συγκρότησης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).
Η εξέλιξη της δύναμης του ΔΣΕ είχε ως εξής: 7.010 το Σεπτέμβρη του 1946, 24.323 το Δεκέμβρη του 1947, 34.562 τον Ιούνη του 1948 και 28.569 το Φλεβάρη του 1949. Ο συνολικός αριθμός των ανδρών και γυναικών που πολέμησαν μέσα από τις γραμμές του ΔΣΕ στο τρίχρονο 1946 - 1949 ξεπέρασε τους 80.000.
Φθινόπωρο: Θέτονται οι πρώτες βάσεις για την οργάνωση των υγειονομικών δομών του ΔΣΕ. Το έργο υπήρξε τιτάνιο, αφού, όπως έγραψε ο χειρουργός του ΔΣΕ Γιώργης Τζαμαλούκας, έπρεπε να πραγματοποιηθεί σε «απίθανες συνθήκες ανυπαρξίας των πάντων», γιατρών, στοιχειωδών υποδομών, υγειονομικού υλικού κ.ο.κ. Στον ΔΣΕ υπηρέτησαν δεκάδες γιατροί και ορισμένοι φοιτητές της Ιατρικής. Ωστόσο, αυτοί σε καμιά περίπτωση δεν έφταναν να καλύψουν τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του ένοπλου λαϊκού αγώνα. Ακολούθως, στις αρχές του 1947, δημιουργήθηκαν οι πρώτες Σχολές Νοσοκόμων του ΔΣΕ, ενώ στα τέλη του 1948 άρχισε να λειτουργεί και η Σχολή Μεσαίων Υγειονομικών Στελεχών στο Τύρνοβο, απ' όπου αποφοίτησαν 152 στελέχη. Μετά από το καλοκαίρι του 1948, συγκροτήθηκε επίσης Τάγμα Τραυματιοφορέων. Η πλειοψηφία του υγειονομικού υλικού προερχόταν ως «λάφυρα» από τον αστικό στρατό, ενώ σημαντική υπήρξε η σχετική συνδρομή των σοσιαλιστικών χωρών. Στα βουνά στήθηκαν Σταθμοί - Κέντρα Μεταφοράς και Διαλογής των τραυματιών, καθώς και Κινητά Ορεινά Χειρουργεία και Κινητές Χειρουργικές Ομάδες. Από το 1947 άρχισαν επίσης να οργανώνονται μια σειρά από νοσοκομειακές μονάδες (στον Ταΰγετο, στον Πάρνωνα, στην Πρέσπα και αλλού), ενώ το Μάη του 1948 ξεκίνησε η ανέγερση της «αντάρτικης νοσοκομειούπολης», του μεγαλύτερου νοσοκομείου του ΔΣΕ, στην Ασπρη Πέτρα. Τέλος, οργανώθηκαν πολλές δομές και για την περίθαλψη των κατοίκων των περιοχών δράσης του ΔΣΕ. Η συμβολή της Υγειονομικής Υπηρεσίας του ΔΣΕ στον συνολικό αγώνα ήταν εξαιρετικά σημαντική. Τα λιγοστά μέλη και στελέχη της, παρά τις τρομακτικές ελλείψεις και τις συνθήκες όπου καλούνταν να επιτελέσουν το έργο τους, διεξήγαγαν «μια συνεχή πάλη ενάντια στο θάνατο», σώζοντας τη ζωή χιλιάδων μαχητών.
22 - 23 Νοέμβρη: Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του αστικού στρατού στα ορεινά της Λαμίας καταλήγουν σε «ολοκληρωτικήν αποτυχίαν».
27 Δεκέμβρη: Με την υπ' αρ. 19 Διαταγή του Γενικού Αρχηγείου, οι αντάρτικες δυνάμεις μετατρέπονται σε στρατό και φέρουν τον τίτλο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ).
29 Δεκέμβρη: Με την υπ' αρ. 22 Διαταγή του Γενικού Αρχηγείου καθιερώνεται το Συμβούλιο των Αρχηγών των Αρχηγείων του ΔΣΕ, με συμβουλευτικό χαρακτήρα. Με την ίδια διαταγή καθιερωνόταν η Συνέλευση, η οποία καλούνταν να ρυθμίζει «τα ζητήματα της καθημερινής ζωής (εμφάνιση, συμπεριφορά, καθαριότητα ατομική, οπλισμού, εκτέλεση διαταγών, κριτική μάχης, δυνάμωμα της συνειδητής πειθαρχίας), διάφορα ζητήματα που ενδιαφέρουν όλους (...) Κριτική της Διοίκησης (για στραπάτσο, μάχη και ό,τι υπέπεσε στην αντίληψή τους, γενικά κάθε παράπονο, γνώμη και πρόταση). Επίσης, προτάσεις σ' ό,τι αφορά τη ζωή του Συγκροτήματος». Η Συνέλευση ήταν τόσο ρυθμιστής της εσωτερικής λειτουργίας και συγκρότησης των μονάδων του ΔΣΕ όσο και όργανο διαπαιδαγώγησης των μαχητών του.