ΟΡΚΑ Πολλές ομοιότητες με τον άνθρωπο

Οι άνθρωποι και οι όρκες, οι «φάλαινες δολοφόνοι», διαχωρίστηκαν εξελικτικά πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια, ωστόσο αυτά τα κήτη έχουν αρκετά κοινά με μας, όπως σύνθετο εγκέφαλο, στενούς δεσμούς μεταξύ των μελών των ομάδων που σχηματίζονται από άτομα πρώτου και δεύτερου βαθμού συγγένειας και κάτι επιπλέον: στις ομάδες αυτές υπάρχουν γιαγιάδες. Αν και οι γιαγιάδες όρκες δεν έχουν άσπρα μαλλιά και δεν φοράνε γυαλιά όπως οι περισσότερες γιαγιάδες του είδους μας, βρίσκονται κι αυτές σε εμμηνόπαυση, φαινόμενο που είναι σπάνιο σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, καθώς πέρα από τον άνθρωπο, το εμφανίζουν μόνο οι όρκες και οι φάλαινες πιλότοι.
Οι βιολόγοι προσπάθησαν να απαντήσουν στο ερώτημα τι πλεονέκτημα δίνει σε ένα είδος το να ζουν τα άτομά του πολύ μετά το τέλος της αναπαραγωγικής τους ικανότητας. Οι θηλυκές όρκες παύουν να είναι σε αναπαραγωγική ηλικία στη δεκαετία των 30 ή των 40 ετών, ζουν όμως έως τα 90 χρόνια και οι απόγονοί τους μένουν στην ίδια ομάδα όπως η μητέρα τους (μητριαρχική γραμμή). Ερευνητές, που μελέτησαν δεδομένα 40 ετών για δύο ομάδες από όρκες του νοτιοδυτικού Ειρηνικού Ωκεανού, κατέληξαν ότι τα ηλικιωμένα θηλυκά βοηθούσαν τα ενήλικα παιδιά τους να επιβιώσουν και έπαιζαν σημαντικό ρόλο ως ηγέτες της ομάδας. Λειτουργούσαν σαν τράπεζες οικολογικών πληροφοριών για το πού και ποια εποχή υπάρχει τροφή. Τα ευρήματα αυτά συνάδουν με την εικασία ότι η βιολογική εξέλιξη ευνοεί τις μακροημερεύουσες γιαγιάδες, επειδή υποστηρίζουν τα παιδιά τους στον δικό τους αναπαραγωγικό κύκλο και βοηθούν να εξασφαλιστεί η επιβίωση των εγγονιών τους.
Οι επιστήμονες υποπτεύονταν, βέβαια, ότι η αξία τού να υπάρχουν εν ζωή ηλικιωμένες θηλυκές όρκες δεν ήταν επαρκής λόγος για την εκδήλωση σε αυτές της εμμηνόπαυσης. Και άλλα είδη, όπως οι ελέφαντες έχουν ηλικιωμένα θηλυκά ως επικεφαλής στις ομάδες τους, αλλά οι ελέφαντες μητριάρχες συνεχίζουν να είναι γόνιμες έως το θάνατο. Γι' αυτό αποφάσισαν να ελέγξουν την εικασία της αναπαραγωγικής σύγκρουσης, που αρχικά διατυπώθηκε για το ανθρώπινο είδος και υποστηρίζει ότι η εμμηνόπαυση προέκυψε εξελικτικά, επειδή οι ηλικιωμένες γυναίκες (που βέβαια συγγένευαν με περισσότερα μέλη της ομάδας τους) ήταν λιγότερο ικανές να ανταγωνιστούν αναπαραγωγικά τις νεότερες γυναίκες. Εφαρμόζοντας αυτήν την εικασία στις όρκες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι πιο ηλικιωμένες όρκες είχαν περισσότερους συγγενείς μέσα στην ομάδα και όταν οι γιαγιάδες και οι κόρες τους συμμετείχαν στην αναπαραγωγή, οι γιαγιάδες γεννούσαν παιδιά που ήταν λιγότερο πιθανό να επιζήσουν (θνησιμότητα 1,7 φορές μεγαλύτερη). Ετσι, υπάρχει και στις όρκες εξελικτική πίεση, ώστε τα πιο ηλικιωμένα θηλυκά να περάσουν από τον αναπαραγωγικό ανταγωνισμό στη συνεργασία προς όφελος των απογόνων τους. Το συμπέρασμα αυτό δεν ακυρώνει την εικασία για το ρόλο των γιαγιάδων στην ευημερία της ομάδας, αλλά την εμπλουτίζει με ένα σαφή μηχανισμό που μπορεί να οδήγησε εξελικτικά τις όρκες στην εμμηνόπαυση.
Η νευροεπιστήμονας Λόρι Μαρίνο υπογραμμίζει το γεγονός ότι αν και άνθρωποι και όρκες ζουν σε πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα, οι παρόμοιες κοινωνικές δομές τους (ομάδες με επίκεντρο την οικογένεια) οδήγησαν σε συγκλίνουσες συμπεριφορές και βιολογικά φαινόμενα, όπως η εμμηνόπαυση.