Το Facebook και ο «Μεγάλος Αδελφός»

Μερικές δεκαετίες νωρίτερα, λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Βρετανός πράκτορας Οργουελ έγραφε, στο περιβόητο βιβλίο του «1984», για τη αμφίδρομη συσκευή συνεχούς παρακολούθησης, που δεν έκλεινε ποτέ, βρισκόταν μέσα σε κάθε σπίτι και με την οποία ο «Μεγάλος Αδελφός» μπορούσε να παρακολουθεί συνεχώς κάθε πλευρά της ανθρώπινης δραστηριότητας και να επιβάλλει συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, ο τρόπος με τον οποίο εξελίχθηκαν και εφαρμόστηκαν οι νέες τεχνολογίες έκανε το όραμα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών πράξη.
Ο εργαζόμενος σήμερα, ειδικά ο νεότερος, παρακολουθείται και υπόκειται σε συνεχή «πλύση εγκεφάλου» σχεδόν επί 24ώρου βάσης. Κεντρικό ρόλο σ' αυτή την κατεύθυνση παρακολούθησης ολόκληρου του πληθυσμού διαδραματίζουν τα λεγόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικότερα το Facebook και το Twitter απ' τη μία, και ο «παγκόσμιος οργανωτής της πληροφορίας», το Google, απ' την άλλη.

Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης

Τα λεγόμενα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» (ΜΚΔ) είναι μια σειρά διαδικτυακών πλατφορμών στις οποίες συνδέεται ένας μεγάλος αριθμός χρηστών και ανταλλάσσουν μεταξύ τους πληροφορίες. Τα πιο γνωστά ΜΚΔ είναι το Facebook, στο οποίο κάθε χρήστης βάζει πληροφορίες για τη ζωή του, τις σχέσεις του, τα συναισθήματά του, τους φίλους του κ.λπ., το Twitter, με το οποίο διαδίδονται σύντομα μηνύματα (με όριο 140 λέξεις έκαστο αρχικά, το οποίο τώρα έφτασε στις 280), το Instagram, κυρίως για φωτογραφίες, κ.ά.
Οι πλατφόρμες αυτές δίνουν την ψευδαίσθηση μιας ελεύθερης ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των χρηστών τους. Πρόκειται για μέσα ιδιαίτερα εύχρηστα, στα οποία ο καθένας με ελάχιστες τεχνικές γνώσεις μπορεί να «φτιάξει μια σελίδα», να «ποστάρει» τις απόψεις του, να επιβραβεύσει άλλους χρήστες κ.λπ. Τα ΜΚΔ δίνουν την εντύπωση μιας μεγάλης παρέας, όπου οι χρήστες μπορούν ελεύθερα να μιλούν και να «κοινωνικοποιούνται», να σχετίζονται με τους φίλους τους ή να δημιουργούν νέους, όπου οι ιδέες διαδίδονται με ευκολία και ταχύτητα άνευ προηγουμένου στην ανθρώπινη ιστορία.
Ομως αυτή η εντύπωση είναι απλά μια λανθασμένη εντύπωση... Ο πραγματικός χαρακτήρας των ΜΚΔ είναι τελείως διαφορετικός.
Τα προαναφερόμενα ΜΚΔ είναι μεγάλοι αμερικανικοί μονοπωλιακοί όμιλοι, και ο πραγματικός τους χαρακτήρας καθορίζεται απ' αυτό, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους.
Το σύνολο των πληροφοριών που εισάγουν οι χρήστες στα ΜΚΔ καταγράφεται, κωδικοποιείται, φυλάσσεται και επεξεργάζεται σε μεγάλες βάσεις δεδομένων, το επιχειρησιακό κέντρο των οποίων βρίσκεται στις ΗΠΑ. Βασικό χαρακτηριστικό των ΜΚΔ είναι πως συγκεντρώνουν το σύνολο των πληροφοριών για το σύνολο των χρηστών τους σε ένα κέντρο στις ΗΠΑ, με τρόπο αδύνατο με παλαιότερες «παραδοσιακές» μεθόδους.
Καθώς οι χρήστες των ΜΚΔ γενικά ταυτοποιούνται ως φυσικά πρόσωπα, σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και αν χρησιμοποιούν ψευδώνυμα, οι πληροφορίες που συλλέγονται είναι εξαιρετικά πολύτιμες. Αυτές αφορούν τόσο δεδομένα που συνειδητά οι χρήστες εισάγουν στα ΜΚΔ (ηλικία, ιστορικά στοιχεία, συναισθηματική κατάσταση κ.λπ.), όσο και δεδομένα που οι χρήστες εισάγουν ασυνείδητα. Αυτά αφορούν είτε τις κοινωνικές συσχετίσεις (ποιοι είναι φίλοι μου κ.λπ.), είτε προτιμήσεις και πεποιθήσεις κάθε είδους, από σεξουαλικές μέχρι αισθητικές και πολιτικές. Κάθε «like» σε ένα κείμενο, ή σε μια φωτογραφία, θεωρείται στοιχείο της προσωπικότητας του χρήστη που το πατάει. Η ανάγνωση μιας είδησης και ο χρόνος που παραμένει ο χρήστης στην είδηση μαρτυρούν πόσο «ακουμπά» τον συγκεκριμένο χρήστη η συγκεκριμένη είδηση. Ολα αυτά τα στοιχεία φυλάσσονται ως κόρη οφθαλμού από τα ΜΚΔ και υπόκεινται σε συνεχή επεξεργασία, με στόχο την επιτηδευμένη διαφήμιση από τη μία, και την με μεγάλη ακρίβεια γνώση της κατάστασης των χρηστών από την άλλη.
Η πλευρά αυτή είναι ιδιαίτερα κρίσιμη, αφού επιτρέπει στο αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του να εντοπίζουν το σύνολο των πεποιθήσεων κάθε χρήστη των ΜΚΔ, επιτυγχάνοντας μεγάλη ακρίβεια και πολύ υψηλό ποσοστό κάλυψης του πληθυσμού, σε βαθμό πρωτόγνωρο και αδύνατο να επιτευχθεί με τα προηγούμενα τεχνικά μέσα παρακολούθησης.
Παράλληλα, το τι διαδίδεται μέσα από τα ΜΚΔ βρίσκεται υπό τον άμεσο έλεγχο αυτών των ομίλων, εξασφαλίζοντας έναν ιδιαίτερα αποτελεσματικό προπαγανδιστικό μηχανισμό. Αυτό ισχύει τόσο γι' αυτά που διαδίδουν οι εταιρείες, όπως για παράδειγμα τα διάφορα κανάλια ειδήσεων του Facebook, όσο και για τις πληροφορίες των χρηστών, με το FB για παράδειγμα να διαγράφει τους λογαριασμούς όλων όσων τις απόψεις θεωρεί «επικίνδυνες». Η «εξατομίκευση» των ειδήσεων ανάλογα με τα ενδιαφέροντα, είναι ανοιχτή ομολογία πως το ποιες ειδήσεις φτάνουν σε κάθε χρήστη καθορίζεται από το ίδιο το FB. Πρόσφατα, τα ΜΚΔ ανέφεραν πως υλοποιώντας τις κατευθύνσεις ΗΠΑ και ΕΕ για «περιορισμό της τρομοκρατίας» θα φιλτράρουν το περιεχόμενο που αναρτούν οι χρήστες για να απομακρύνουν περιεχόμενο «τρομοκρατικό» ή περιεχόμενο που «ριζοσπαστικοποιεί».
Αντίστοιχα, γίνεται όλο και σημαντικότερη η αξιοποίηση των ΜΚΔ ως εργαλείων για τη διάδοση της αστικής πολιτικής και προπαγάνδας. Πέραν του αντικειμενικού «φτωχέματος» της πολιτικής, όταν τελικά γίνεται απλά «τσιτάτα», η τεράστια αμερικανική ισχύς στις πλατφόρμες αυτές επιτρέπει να προωθούνται επιθετικά εκείνες οι ειδήσεις, εκείνα τα σχόλια, εκείνες οι πληροφορίες που ευνοούν την «αμερικανική οπτική» της πραγματικότητας, και να θάβονται οι υπόλοιπες. Γενικότερα, οι όμιλοι των ΜΚΔ έχουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν ποια είδηση είναι «ορθή» και ποια είναι «fake», απαγορεύοντας τη διάδοση της τελευταίας.

Google και η παγκόσμια οργάνωση της πληροφορίας

Αντίστοιχο ρόλο με τα ΜΚΔ διαδραματίζει και η μηχανή αναζήτησης Google, η οποία διαφημίζει ως αποστολή της την οργάνωση της παγκόσμιας πληροφορίας.
Τα τεχνικά επιτεύγματα της συγκεκριμένης πλατφόρμας είναι φυσικά αξιοθαύμαστα. Το Google πράγματι έχει φτάσει στο σημείο να αποτελεί σχεδόν το καθολικό ευρετήριο πληροφορίας για κάθε ζήτημα.
Ομως, αξίζει να αναρωτηθεί κανείς, με ποιο κριτήριο και για ποιο σκοπό οργανώνει το Google την Παγκόσμια Πλήροφορία;
Η «Google» είναι επίσης ένας αμερικανικός μονοπωλιακός κολοσσός. Και ο τρόπος που διαχειρίζεται τις πληροφορίες τελικά έχει ως κριτήριο την κερδοφορία του.
Πρώτα και κύρια, η μέθοδος με την οποία «αποφασίζει» ποια ιστοσελίδα να εμφανίσει είναι κρυφή. Τα κριτήρια με τα οποία αποφασίζουν οι υπολογιστές του Google να βάλουν μια ιστοσελίδα στην αρχή της λίστας, να τη θάψουν στην τρίτη σελίδα των αποτελεσμάτων ή να μην την εμφανίσουν καθόλου, είναι τελείως αδιαφανή. Ομως, η κατάταξη στην οποία σε «βγάζει» το Google είναι ζωτικής σημασίας για την ιστοσελίδα σου, αφού μπορεί να διαφοροποιήσει τον αριθμό των επισκεπτών της δέκα ή και εκατό φορές πάνω. Ετσι, το Google έχει τεράστια ισχύ στο Διαδίκτυο και γενικότερα, αφού μπορεί να αποφασίσει ποια πληροφορία θα γίνει γνωστή και ποια όχι. Αν δεν σε έχει το Google, σχεδόν δεν υπάρχεις. Το πρόσφατο παράδειγμα της τεχνητής μείωσης της κατάταξης των ειδήσεων του ρωσικού δικτύου RT από τη Google είναι χαρακτηριστικό της αμερικανικής επιρροής στα νέα αυτά τεχνολογικά μέσα και του τρόπου με τον οποίο επιδρούν συνολικά στην κοινωνική συνείδηση.
Παράλληλα, το Google συλλέγει αφειδώς το σύνολο των πληροφοριών που αφορούν τους χρήστες. Κάθε ηλεκτρονική αναζήτηση στο Google καταγράφεται και συνδέεται με τον υπολογιστή από τον οποίο έγινε, το χρόνο που έλαβε χώρα και στις περισσότερες περιπτώσεις το φυσικό πρόσωπο που την έκανε, ειδικά όταν χρησιμοποιεί κανείς και την πλατφόρμα για την ηλεκτρονική αλληλογραφία του. Παράλληλα το Google συλλέγει και αναρίθμητες άλλες πληροφορίες. Τις ιστοσελίδες που επισκέπτεται κάποιος, χρησιμοποιώντας τους συνδέσμους που ακολουθεί από τη μηχανή αναζήτησης, «cookies» ή ακόμα και από τις γραμματοσειρές μιας ιστοσελίδας. Οι πληροφορίες αυτές καταγράφονται για κάθε χρήστη και φυλάσσονται στους υπολογιστές του ομίλου της «Google», επιχειρησιακό κέντρο των οποίων είναι οι ΗΠΑ.
Δίπλα σ' αυτά, το Google μέσα από άλλες «υπηρεσίες» του, όπως οι χάρτες κ.λπ., παρακολουθεί τις μετακινήσεις των χρηστών του, την αλληλογραφία τους, το δίκτυο των επαφών τους, αλλά έχει τελικά και έλεγχο των συσκευών κινητού τηλεφώνου τους, αφού το γνωστό Android ανήκει στην «Google».

Σχέσεις με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες

Ο χρήστης των ΜΚΔ παράγει σε συνεχή βάση χρήσιμα δεδομένα που αφορούν τον ίδιο και τον κοινωνικό του περίγυρο, και τα παρέχει δωρεάν στους διαδικτυακούς κολοσσούς, ουσιαστικά «αυτοφακελώνεται». Τα 2 δισεκατομμύρια χρήστες του FB, και οι χρήστες του Google, του Τwitter και των άλλων ΜΚΔ, παρέχουν σε συνεχή βάση και δωρεάν έναν αναρίθμητο όγκο δεδομένων που σχετίζονται με την προσωπικότητά τους στις επιχειρήσεις αυτές.
Αυτή η δυνατότητα δεν θα μπορούσε να διαφύγει από τις μυστικές υπηρεσίες. Τα σύγχρονα αυτά τεχνικά μέσα κάνουν πράξη κάτι αδιανόητο σε προηγούμενες περιόδους: Την προληπτική παρακολούθηση του συνόλου του πληθυσμού και την καταγραφή στοιχείων για όλους.
Η στενή συσχέτιση του Google, του FB, του Τwitter και των άλλων ΜΚΔ με τις αμερικανικές υπηρεσίες είναι αδιαμφισβήτητη. Είναι σχεδόν δεδομένη η απευθείας πρόσβαση της NSA στους υπολογιστές των επιχειρήσεων αυτών. Ομως, η συσχέτιση είναι βαθύτερη, πιο οργανική, πιο άμεση. Πολλαπλές αναφορές δείχνουν πως οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ συμμετείχαν ενεργά, συχνά ακόμα και καθοριστικά, στο σχεδιασμό, στα κεφάλαια για την ίδρυση και στις κατευθύνσεις των επιχειρήσεων αυτών, στην κυριαρχία τους στο διαδικτυακό στερέωμα.
Οι επιχειρήσεις αυτές και η κυριαρχία τους έχουν οικοδομήσει μια καθολική μηχανή παρακολούθησης σχεδόν του συνόλου της ζωής κάθε εργαζόμενου.
Η στενή, οργανική συσχέτιση των ΜΚΔ με τις ΗΠΑ είναι φανερή από τις αντιδράσεις άλλων κρατών στην αυξανόμενη επιρροή των ΜΚΔ. Οι συγκρούσεις στο χώρο του διαδικτύου αντανακλούν τις γενικότερες αντιθέσεις ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη. Υπό αυτό το πρίσμα, πρέπει να γίνει κατανοητή η πρόσφατη αντιπαράθεση των γερμανικών κρατικών υπηρεσιών με την πλατφόρμα Facebook. Η γερμανική πλευρά αντιτίθεται στη «δεσπόζουσα θέση» του Facebook στα ΜΚΔ, δηλαδή στο γεγονός ότι τα δεδομένα των Γερμανών συγκεντρώνονται από τις αμερικανικές και όχι τις γερμανικές υπηρεσίες.

Για την απάντηση του λαϊκού κινήματος

Δεν είμαστε αρνητές, δεν στεκόμαστε φοβικά ή αμήχανα μπροστά στη νέα τεχνολογία. Βλέπουμε τις δυνατότητές της, βλέπουμε και το πώς αξιοποιείται από τον ιμπεριαλισμό, τους μονοπωλιακούς ομίλους. Σήμερα, με επιτακτικό τρόπο αναδεικνύουμε αυτές τις πλευρές, αναδεικνύουμε το πώς προωθείται και πώς αξιοποιείται η νέα τεχνολογία προς όφελος του ταξικού εχθρού, για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε πλευρές και να προφυλαχθούμε από τους κινδύνους.
Οι τεράστιες δυνατότητες της σύγχρονης εποχής, της τεχνικής και της επιστήμης που δημιούργησαν οι άνθρωποι, είναι εμφανείς σε όλους. Η κατεύθυνση που έχουν λάβει όμως τα μέσα παραγωγής και η χρήση τους δεν οδηγεί στην κάλυψη των συνδυασμένων αναγκών των εργαζομένων, αντίθετα αξιοποιείται για να παρακολουθεί και να χειραγωγεί εργαζόμενους, για να ισχυροποιεί την αστική εξουσία.
Αυτή η αντίθεση, σε τελευταία ανάλυση, είναι αντανάκλαση της βασικής αντίθεσης της κοινωνίας μας. Η κοινωνική παραγωγή ασφυκτιά κάτω από την «μπότα» της κυριαρχίας των μονοπωλιακών ομίλων, του κέρδους τους, του κράτους τους, η οποία κυριαρχία «απλώνεται» σε κάθε πλευρά της κοινωνίας. Η λύση της αντίθεσης είναι στον ορίζοντα, και δεν είναι άλλη από την ανατροπή της κυριαρχίας των μονοπωλιακών ομίλων, την οικοδόμηση μιας ριζικά διαφορετικής κοινωνίας, με την εξουσία στα χέρια των εργαζομένων. Αυτός ο δρόμος είναι ο μοναδικός που μπορεί να ικανοποιήσει τις εργατικές - λαϊκές ανάγκες, και σ' αυτόν το διαδίκτυο και οι εφαρμογές του θα αξιοποιηθούν για το συμφέρον των εργαζομένων.