Όσοι λένε πως ο εμφύλιος τελείωσε το 1949, είναι βαθειά νυχτωμένοι. Δεν
είναι μόνο το περίφημο "βάζουμε το όπλο παρά πόδα", που δήλωσε ο
Ζαχαριάδης από το ραδιόφωνο του Βουκουρεστίου στις 16 Οκτωβρίου 1949.
Είναι, κυρίως, ο απηνής διωγμός που εξαπέλυσε το μετεμφυλιοπολεμικό
κράτος κατά των κομμουνιστών, των συνοδοιπόρων τους αλλά και καθ'
οιουδήποτε εκείνο θεωρούσε ως απειλή για την τάξη πραγμάτων που ήταν
ταγμένο να υπηρετεί. Ένας διωγμός που, πότε καλυμμένα και πότε
εξώφθαλμα, κράτησε κοντά τρεις δεκαετίες.
Από το καλοκαίρι του 1954, με τις πληγές του εμφυλίου να πυορροούν ακόμη, η κυβέρνηση του "Ελληνικού Συναγερμού" επιδίδεται σε οργιώδες κυνηγητό των στελεχών του κομμουνιστικού κόμματος σε όλη την χώρα. Έχει φτάσει η πληροφορία ότι τέτοια στελέχη, που είχαν αναγκαστεί να αυτοεξοριστούν, επιστρέφουν για να στελεχώσουν τα όργανα του κόμματος. Η αστική εξουσία έχει κάθε λόγο να ανησυχεί, παρ' ότι υποτίθεται πως λίγα χρόνια πριν, το 1949, κέρδισε τον πόλεμο και συνέτριψε τους αντιπάλους της, "θάβοντάς τους στην άμμο στο Βίτσι και στον Γράμμο". Όμως, η ίδρυση της ΕΔΑ το 1951, η εκλογική εδραίωσή της και η συνεχής ισχυροποίησή της δεν επιτρέπουν κανέναν εφησυχασμό.
Το κυνηγητό είναι απηνές. Στο υπουργείο εθνικής άμυνας (δεν υπάρχει ακόμη υπουργείο δημόσιας τάξης) προΐσταται ένας φανατικός αντικομμουνιστής, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος έχει ξεκάθαρη θέση υπέρ των διωγμών. Ο Κανελλόπουλος υμνολογεί την Μακρόνησο ήδη από τις 23 Μαρτίου 1949, ως υπουργός στρατιωτικών τότε: "Στο ξερονήσι αυτό εβλάστησε η Ελλάς ωραιοτέρα από κάθε φορά. Η ιστορία θα γράψει πως η στροφή της παγκοσμίου καταστάσεως εδώ άρχισε, στη Μακρόνησο". Την επόμενη μέρα δηλώνει σε συνεντευξή του: "Το φαινόμενον της Μακρονήσου είναι μοναδικόν εις τον κόσμον ολόκληρον. Πρόκειται περί θαυμαστού συνδυασμού τής παιδείας με τον στρατόν (σ.σ.: !!). Οι εμπνευσθέντες οργανώσαντες και διαχειριζόμενοι με τόσην επιτυχίαν το έξοχον αυτό έργον είναι άξιοι βαθείας εθνικής ευγνωμοσύνης". Στις 11 Σεπτεμβρίου 1949 θα ξεκαθαρίσει ότ "δεν θα επιτραπή η αναβίωσις και η δράσις του κομμουνισμού εις την Ελλάδα" ενώ στις 11 Νοεμβρίου 1949 απευθύνει έκκληση προς την δύση ζητώντας "αι ελεύθεραι κυβερνήσεις να θέσουν εκτός νόμου τα κομμουνιστικά κόμματα".
Ο Κανελλόπουλος είναι ο υπουργός αλλά έχει και σωρεία πρόθυμων συμπαραστατών. Είναι οι λογής-λογής προδότες και δωσίλογοι, οι οποίοι έχουν στελεχώσει τον κρατικό μηχανισμό είτε ως βασικοί μοχλοί του είτε ως απλά γρανάζια του. Οι υπηρεσίες τους είναι πολύτιμες και οι συλλήψεις είναι σχεδόν καθημερινές και ενίοτε ομαδικές. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1954, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος δηλώνει με περηφάνεια: "Η ελληνική κυβέρνησις ευρίσκεται εις την ευχάριστον θέσιν να ανακοινώση προς τον ελληνικόν λαόν και τον ελεύθερον κόσμον την μεγαλύτεραν επιτυχίαν του ελληνικού κράτους εις τον αγώνα του εναντίον του κομμουνισμού από του τέλους του συμμοριακού πολέμου μέχρι σήμερον. Πρόκειται περί της αποδιοργανώσεως του παρανόμου Κ.Κ.Ε. και της ανακαλύψεως του δικτύου κατασκοπείας και πληροφοριών τού διεθνούς και ελληνικού κομμουνισμού, τού οργανωθέντος εν Ελλάδι εις βάρος αυτής, των βαλκανικών συμμάχων της και των συμμαχικών κρατών, μελών τού ΝΑΤΟ".
Οι περισσότεροι από τους συλληφθέντες μεταφέρονται στην φυλακή των Βούρλων. Μέχρι τα τέλη της χρονιάς οι πολιτικοί κρατούμενοι της φυλακής έχουν φτάσει τους 132. Το χειρότερο είναι ότι, με τον ψυχρό πόλεμο να εντείνεται διαρκώς, οι ΗΠΑ πιέζουν για παραδειγματικές τιμωρίες, δηλαδή για εκτελέσεις. Τότε είναι που μεταξύ των κρατουμένων αρχίζει να επωάζεται η ιδέα της οργάνωσης μιας απόδρασης. Θα ήταν μια απόδραση που θα είχε πολλαπλό όφελος. Πρώτον, θα ρούμπωνε τον Παπάγο αλλά και όσους άλλους κορδώνονταν ότι εξάρθρωσαν το κομμουνιστικό κόμμα, δείχνοντάς τους ότι έκαναν μια τρύπα στο νερό. Δεύτερον, η επιστροφή των δραπετών στα κομματικά τους καθήκοντα θα σήμαινε την συνέχιση της ανασυγκρότησης των οργανώσεων του κόμματος. Και τρίτον, θα εξασφάλιζε την αναστολή των δικών των υπολοίπων πολιτικών κρατουμένων, πιθανώς δε και την αναστολή της εκτέλεσης όσων ήσαν ήδη καταδικασμένοι.
Ας σταθούμε λίγο εδώ, να κάνουμε μια παρατήρηση. Είπαμε ότι η απόδραση σχεδιάστηκε από τους ίδιους τους κρατούμενους. Προφανώς, αυτό οδηγεί κάποιους στο συμπέρασμα ότι το κόμμα ήταν αντίθετο στην απόδραση. Όμως, το κόμμα δεν μπορούσε να είναι ούτε αντίθετο ούτε σύμφωνο αφού δεν είχε ιδέα. Μη ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στο 1954, το ΚΚΕ είναι παράνομο και η ηγεσία του βρίσκεται στο Βουκουρέστι. Όταν ενημερώθηκε για την σχεδιαζόμενη απόδραση, δεν εξέφρασε καμμιά αντίρρηση.
Στον σχεδιασμό της απόδρασης βοηθάει το γεγονός ότι οι πολιτικοί κρατούμενοι διαμένουν στα "κατσικάδικα", δηλαδή στο πίσω μέρος των φυλακών, προς την γωνία Δογάνη και Ευβοίας (σήμερα Σωκράτους), στην απέναντι ακριβώς γωνία από εκεί που βρισκόταν το διοικητήριο. Επειδή δεν είναι δυνατόν να ανοιχτούν κρυφά τρύπες τόσο στους τοίχους των κελλιών όσο και στον μαντρότοιχο, ο μόνος τρόπος διαφυγής είναι να ανοιχτεί λαγούμι. Το πρόβλημα είναι πού θα βγαίνει αυτό το λαγούμι. Στον δρόμο; Αδύνατον, για δυο λόγους: πρώτον, όταν το σκάψιμο θα πλησίαζε στην επιφάνεια, ο δρόμος θα κατέρρεε από το βάρος των διερχόμενων οχημάτων και, δεύτερον, οι δραπέτες θα γίνονταν αντιληπτοί από τους φρουρούς των υπερυψωμένων σκοπιών. Την λύση στο πρόβλημα προσφέρει το εργοστάσιο της αγγλικής εταιρείας Ντεστρέ (έφτιαχνε το περίφημο λουλάκι), που βρίσκεται στην απέναντι πλευρά του δρόμου. Το λαγούμι πρέπει να φτάσει ως εκεί. Πώς να μετρηθεί, όμως, η απόσταση; Πίσω από την μάντρα ούτε με το μάτι δεν μπορείς να υπολογίσεις.
Στο κρίσιμο αυτό σημείο επιστρατεύονται δυο κοπέλλες, η Ειρήνη Πετρουλάκη και η Λένα Χριστοδούλου, οι οποίες διαθέτουν την απαραίτητη εκπαίδευση. Η πρώτη είναι πράγματι μνηστή κρατουμένου (του Θόδωρου Βασιλόπουλου), η δεύτερη υποδύεται την μνηστή κάποιου άλλου και έτσι μπορούν να τους βλέπουν σε ώρες επισκεπτηρίου. Οι δυο κοπέλλες καταγράφουν με ακρίβεια το ύψος του μαντρότοιχου, το πλάτος της οδού Δογάνη και των πεζοδρομίων της. Μπαίνουν μέσα στο εργοστάσιο ως επισκέπτριες και φτιάχνουν μια κάτοψη του κτηρίου, αποτυπώνοντας τους εσωτερικούς αλλά και τους εξωτερικούς του χώρους και σημειώνοντας πιθανά σημεία εξόδου του λαγουμιού. Τέλος φτιάχνουν ένα σκαρίφημα του πίσω μέρους της φυλακής, αποτυπώνοντας το ακριβές σημείο των σκοπιών.
Στο επόμενο επισκεπτήριο, αυτά τα πολύτιμα στοιχεία περνούν στα χέρια των κρατουμένων. Όλα φωνάζουν πως η είσοδος του πηγαδιού πρέπει να ανοιχτεί στο κελλί 13, που βρίσκεται πιο κοντά στο εργοστάσιο της Ντεστρέ. Οι υπολογισμοί λένε ότι πρέπει να ανοιχτεί ένα πηγάδι τριών μέτρων ως τα θεμέλια και μετά ένα λαγούμι 22 μέτρων ως τα λουτρά που βρίσκονται στην αυλή του εργοστασίου. Βουνό, ναι. Όχι, όμως, απροσπέλαστο! Αρκεί να λυθούν τρία βασικά προβλήματα: (α) πού θα πάει τόσο χώμα; (β) με τι εργαλεία θα γίνει το σκάψιμο; (γ) πώς δεν θα πάρουν μυρωδιά οι φύλακες; Σιγά τα προβλήματα, καλέ!
Από το καλοκαίρι του 1954, με τις πληγές του εμφυλίου να πυορροούν ακόμη, η κυβέρνηση του "Ελληνικού Συναγερμού" επιδίδεται σε οργιώδες κυνηγητό των στελεχών του κομμουνιστικού κόμματος σε όλη την χώρα. Έχει φτάσει η πληροφορία ότι τέτοια στελέχη, που είχαν αναγκαστεί να αυτοεξοριστούν, επιστρέφουν για να στελεχώσουν τα όργανα του κόμματος. Η αστική εξουσία έχει κάθε λόγο να ανησυχεί, παρ' ότι υποτίθεται πως λίγα χρόνια πριν, το 1949, κέρδισε τον πόλεμο και συνέτριψε τους αντιπάλους της, "θάβοντάς τους στην άμμο στο Βίτσι και στον Γράμμο". Όμως, η ίδρυση της ΕΔΑ το 1951, η εκλογική εδραίωσή της και η συνεχής ισχυροποίησή της δεν επιτρέπουν κανέναν εφησυχασμό.
 |
| Σχέδιο της απόδρασης με υπολογισμούς από τον δραπέτη Κώστα Τσακίρη |
Το κυνηγητό είναι απηνές. Στο υπουργείο εθνικής άμυνας (δεν υπάρχει ακόμη υπουργείο δημόσιας τάξης) προΐσταται ένας φανατικός αντικομμουνιστής, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος έχει ξεκάθαρη θέση υπέρ των διωγμών. Ο Κανελλόπουλος υμνολογεί την Μακρόνησο ήδη από τις 23 Μαρτίου 1949, ως υπουργός στρατιωτικών τότε: "Στο ξερονήσι αυτό εβλάστησε η Ελλάς ωραιοτέρα από κάθε φορά. Η ιστορία θα γράψει πως η στροφή της παγκοσμίου καταστάσεως εδώ άρχισε, στη Μακρόνησο". Την επόμενη μέρα δηλώνει σε συνεντευξή του: "Το φαινόμενον της Μακρονήσου είναι μοναδικόν εις τον κόσμον ολόκληρον. Πρόκειται περί θαυμαστού συνδυασμού τής παιδείας με τον στρατόν (σ.σ.: !!). Οι εμπνευσθέντες οργανώσαντες και διαχειριζόμενοι με τόσην επιτυχίαν το έξοχον αυτό έργον είναι άξιοι βαθείας εθνικής ευγνωμοσύνης". Στις 11 Σεπτεμβρίου 1949 θα ξεκαθαρίσει ότ "δεν θα επιτραπή η αναβίωσις και η δράσις του κομμουνισμού εις την Ελλάδα" ενώ στις 11 Νοεμβρίου 1949 απευθύνει έκκληση προς την δύση ζητώντας "αι ελεύθεραι κυβερνήσεις να θέσουν εκτός νόμου τα κομμουνιστικά κόμματα".
Ο Κανελλόπουλος είναι ο υπουργός αλλά έχει και σωρεία πρόθυμων συμπαραστατών. Είναι οι λογής-λογής προδότες και δωσίλογοι, οι οποίοι έχουν στελεχώσει τον κρατικό μηχανισμό είτε ως βασικοί μοχλοί του είτε ως απλά γρανάζια του. Οι υπηρεσίες τους είναι πολύτιμες και οι συλλήψεις είναι σχεδόν καθημερινές και ενίοτε ομαδικές. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1954, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος δηλώνει με περηφάνεια: "Η ελληνική κυβέρνησις ευρίσκεται εις την ευχάριστον θέσιν να ανακοινώση προς τον ελληνικόν λαόν και τον ελεύθερον κόσμον την μεγαλύτεραν επιτυχίαν του ελληνικού κράτους εις τον αγώνα του εναντίον του κομμουνισμού από του τέλους του συμμοριακού πολέμου μέχρι σήμερον. Πρόκειται περί της αποδιοργανώσεως του παρανόμου Κ.Κ.Ε. και της ανακαλύψεως του δικτύου κατασκοπείας και πληροφοριών τού διεθνούς και ελληνικού κομμουνισμού, τού οργανωθέντος εν Ελλάδι εις βάρος αυτής, των βαλκανικών συμμάχων της και των συμμαχικών κρατών, μελών τού ΝΑΤΟ".
Οι περισσότεροι από τους συλληφθέντες μεταφέρονται στην φυλακή των Βούρλων. Μέχρι τα τέλη της χρονιάς οι πολιτικοί κρατούμενοι της φυλακής έχουν φτάσει τους 132. Το χειρότερο είναι ότι, με τον ψυχρό πόλεμο να εντείνεται διαρκώς, οι ΗΠΑ πιέζουν για παραδειγματικές τιμωρίες, δηλαδή για εκτελέσεις. Τότε είναι που μεταξύ των κρατουμένων αρχίζει να επωάζεται η ιδέα της οργάνωσης μιας απόδρασης. Θα ήταν μια απόδραση που θα είχε πολλαπλό όφελος. Πρώτον, θα ρούμπωνε τον Παπάγο αλλά και όσους άλλους κορδώνονταν ότι εξάρθρωσαν το κομμουνιστικό κόμμα, δείχνοντάς τους ότι έκαναν μια τρύπα στο νερό. Δεύτερον, η επιστροφή των δραπετών στα κομματικά τους καθήκοντα θα σήμαινε την συνέχιση της ανασυγκρότησης των οργανώσεων του κόμματος. Και τρίτον, θα εξασφάλιζε την αναστολή των δικών των υπολοίπων πολιτικών κρατουμένων, πιθανώς δε και την αναστολή της εκτέλεσης όσων ήσαν ήδη καταδικασμένοι.
Ας σταθούμε λίγο εδώ, να κάνουμε μια παρατήρηση. Είπαμε ότι η απόδραση σχεδιάστηκε από τους ίδιους τους κρατούμενους. Προφανώς, αυτό οδηγεί κάποιους στο συμπέρασμα ότι το κόμμα ήταν αντίθετο στην απόδραση. Όμως, το κόμμα δεν μπορούσε να είναι ούτε αντίθετο ούτε σύμφωνο αφού δεν είχε ιδέα. Μη ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στο 1954, το ΚΚΕ είναι παράνομο και η ηγεσία του βρίσκεται στο Βουκουρέστι. Όταν ενημερώθηκε για την σχεδιαζόμενη απόδραση, δεν εξέφρασε καμμιά αντίρρηση.
Στον σχεδιασμό της απόδρασης βοηθάει το γεγονός ότι οι πολιτικοί κρατούμενοι διαμένουν στα "κατσικάδικα", δηλαδή στο πίσω μέρος των φυλακών, προς την γωνία Δογάνη και Ευβοίας (σήμερα Σωκράτους), στην απέναντι ακριβώς γωνία από εκεί που βρισκόταν το διοικητήριο. Επειδή δεν είναι δυνατόν να ανοιχτούν κρυφά τρύπες τόσο στους τοίχους των κελλιών όσο και στον μαντρότοιχο, ο μόνος τρόπος διαφυγής είναι να ανοιχτεί λαγούμι. Το πρόβλημα είναι πού θα βγαίνει αυτό το λαγούμι. Στον δρόμο; Αδύνατον, για δυο λόγους: πρώτον, όταν το σκάψιμο θα πλησίαζε στην επιφάνεια, ο δρόμος θα κατέρρεε από το βάρος των διερχόμενων οχημάτων και, δεύτερον, οι δραπέτες θα γίνονταν αντιληπτοί από τους φρουρούς των υπερυψωμένων σκοπιών. Την λύση στο πρόβλημα προσφέρει το εργοστάσιο της αγγλικής εταιρείας Ντεστρέ (έφτιαχνε το περίφημο λουλάκι), που βρίσκεται στην απέναντι πλευρά του δρόμου. Το λαγούμι πρέπει να φτάσει ως εκεί. Πώς να μετρηθεί, όμως, η απόσταση; Πίσω από την μάντρα ούτε με το μάτι δεν μπορείς να υπολογίσεις.
 |
| Οδός Δογάνη. Αριστερά, ο μαντρότοιχος της φυλακής. Δεξιά το εργοστάσιο της Ντεστρέ (φωτ.: εφημ. Τα Νέα) |
Στο κρίσιμο αυτό σημείο επιστρατεύονται δυο κοπέλλες, η Ειρήνη Πετρουλάκη και η Λένα Χριστοδούλου, οι οποίες διαθέτουν την απαραίτητη εκπαίδευση. Η πρώτη είναι πράγματι μνηστή κρατουμένου (του Θόδωρου Βασιλόπουλου), η δεύτερη υποδύεται την μνηστή κάποιου άλλου και έτσι μπορούν να τους βλέπουν σε ώρες επισκεπτηρίου. Οι δυο κοπέλλες καταγράφουν με ακρίβεια το ύψος του μαντρότοιχου, το πλάτος της οδού Δογάνη και των πεζοδρομίων της. Μπαίνουν μέσα στο εργοστάσιο ως επισκέπτριες και φτιάχνουν μια κάτοψη του κτηρίου, αποτυπώνοντας τους εσωτερικούς αλλά και τους εξωτερικούς του χώρους και σημειώνοντας πιθανά σημεία εξόδου του λαγουμιού. Τέλος φτιάχνουν ένα σκαρίφημα του πίσω μέρους της φυλακής, αποτυπώνοντας το ακριβές σημείο των σκοπιών.
Στο επόμενο επισκεπτήριο, αυτά τα πολύτιμα στοιχεία περνούν στα χέρια των κρατουμένων. Όλα φωνάζουν πως η είσοδος του πηγαδιού πρέπει να ανοιχτεί στο κελλί 13, που βρίσκεται πιο κοντά στο εργοστάσιο της Ντεστρέ. Οι υπολογισμοί λένε ότι πρέπει να ανοιχτεί ένα πηγάδι τριών μέτρων ως τα θεμέλια και μετά ένα λαγούμι 22 μέτρων ως τα λουτρά που βρίσκονται στην αυλή του εργοστασίου. Βουνό, ναι. Όχι, όμως, απροσπέλαστο! Αρκεί να λυθούν τρία βασικά προβλήματα: (α) πού θα πάει τόσο χώμα; (β) με τι εργαλεία θα γίνει το σκάψιμο; (γ) πώς δεν θα πάρουν μυρωδιά οι φύλακες; Σιγά τα προβλήματα, καλέ!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου