Αναφορές όπως η προηγούμενη έρχονται τελευταία συχνά στη δημοσιότητα για να ερμηνεύσουν την απήχηση ορισμένων ανορθολογικών απόψεων με αφορμή και την πανδημία. Ομως τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα...
Το παραπάνω παράδειγμα περιγράφει το πώς μπορεί με έναν συστηματικό τρόπο να χειραγωγηθεί μέσω του διαδικτύου, όχι απλώς η άποψη και η θέση σε ένα ζήτημα, αλλά και η ενεργός συμμετοχή και η δράση. Βεβαίως, υπάρχουν πολλοί κρίκοι σε αυτήν την αλυσίδα της «εθελούσιας» χειραγώγησης, εξαπάτησης και στρέβλωσης της ενεργητικής στάσης απέναντι σε ένα πρόβλημα. Το θέμα δεν είναι απλώς γνωστικό, δεν είναι θέμα κάποιων γνωστικών προκαταλήψεων.
Στην πραγματικότητα, το πεδίο είναι ναρκοθετημένο εξαρχής. Ο Αντι και ο κάθε Αντι γίνεται πιόνι σε μια μεγάλη σκακιέρα, στην οποία αόρατοι παίχτες είναι μεγάλα μονοπωλιακά, επιχειρηματικά συμφέροντα, αλλά και συμφέροντα κρατών. Το παιχνίδι έχει ως αντικείμενο το πώς η πανδημία θα αξιοποιηθεί σε έναν πόλεμο ισχύος ανάμεσα σε μονοπωλιακούς ομίλους, των ίδιων και διαφορετικών κλάδων, ανάμεσα σε ισχυρές ιμπεριαλιστικές συμμαχίες, ανάμεσα σε ανταγωνιζόμενα αστικά κράτη.
Στις «σκιές» ανταγωνίζονται τμήματα του κεφαλαίου που νιώθουν χαμένα από το lockdown και πιέζουν για άρση του ή για χαλάρωση ορισμένων υγειονομικών πρωτοκόλλων και τμήματα όπως οι φαρμακοβιομηχανίες, που προσδοκούν κέρδη από την πανδημία, κράτη που επιδιώκουν να κρύψουν τις ευθύνες τους για τα χάλια των συστημάτων Υγείας, εξαιτίας της εμπορευματοποίησής τους και κράτη που επιδιώκουν «υγειονομικό χάος» για τους ανταγωνιστές τους.
Συνδυάζονται σχέδια για αξιοποίηση της πανδημίας για νέα μέτρα ενάντια στους εργαζόμενους, για νέα μέτρα καταστολής με σχέδια διοχέτευσης της λαϊκής αγανάκτησης και διαμαρτυρίας σε ανορθολογικά κανάλια εύκολα χειραγωγήσιμα και αξιοποιήσιμα σε διάφορα αστικά επιχειρηματικά, πολιτικά και - γιατί όχι - πολεμικά σχέδια.
Εχει ενδιαφέρον να διαγνώσουμε τον μηχανισμό, με τον οποίο αυτός ο πόλεμος σκιών κατασκευάζει και αξιοποιεί τα πιόνια του...
Η στάση του Αντι βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα. Στην περίπτωση που συζητάμε, γιατί να έχει εμπιστοσύνη σε κράτη και κυβερνήσεις που αποδεδειγμένα τον αφήνουν μόνο, τον εγκαταλείπουν σε κρίσιμες φάσεις, όπως σε φυσικές καταστροφές, οικονομικές κρίσεις, δεν μπορούν να εγγυηθούν τη ζωή, τη δουλειά του, τα δικαιώματά του; Γιατί να μην είναι επιφυλακτικός απέναντι στα μονοπώλια του Φαρμάκου, που παράγουν με αποκλειστικό κριτήριο τα κέρδη τους και είναι βουτηγμένα σε μεγάλα σκάνδαλα; Γιατί να μην σκέφτεται ότι η πανδημία αξιοποιείται για νέα μέτρα εναντίον του; Ακόμα, γιατί να μην περνά από το μυαλό του ότι μπορεί ο ιός να εμπεριέχει και ανθρώπινη παρέμβαση, όταν ξέρουμε την ανάπτυξη των βιολογικών όπλων;
Το ίδιο ισχύει και για τους Αντι της άλλης όψης του νομίσματος, οι οποίοι άλλωστε πλειοψηφούν. Τους Αντι της «επίσημης χειραγώγησης». Που αποδέχονται το αφήγημα της ατομικής ευθύνης, που είναι έτοιμοι να δεχτούν κάθε περιορισμό, έχοντας πειστεί ότι το κράτος ό,τι ήταν να κάνει το έκανε υιοθετώντας ουσιαστικά τη λογική του κόστους - οφέλους λόγω της οικονομικής κατάστασης.
Τους Αντι που προσδοκούν από την «εθνική συνεννόηση» και την «κοινωνική συναίνεση», ελπίζοντας ότι έτσι μπορεί να αλλάξει η άθλια κατάσταση. Που ο φόβος τους για αυτούς, τις οικογένειες, τα παιδιά τους, η ανασφάλεια που τους δημιουργεί η κατάσταση που βιώνουν ενισχύει και τις προκαταλήψεις τους απέναντι στο εργατικό - λαϊκό κίνημα.
Οι σύγχρονες τεχνολογίες προσφέρουν δυνατότητες μεγάλης ενίσχυσης των προκαταλήψεων όλων των ειδών. Οι μηχανές αναζήτησης κατευθύνουν τον Αντι σε ιστοσελίδες, που φουντώνουν υποψίες ή παραδοχές του και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) τον συνδέουν με άλλους που έχουν τα ίδια μυαλά, τροφοδοτώντας τους κάθε εκδοχής φόβους του. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, αυτόματα συστήματα, τα αποκαλούμενα bots (από το robot), δηλαδή αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί στα ΜΚΔ που εμφανίζονται ως πραγματικοί άνθρωποι, επιτρέπουν σε διάφορους μηχανισμούς να εκμεταλλευτούν τις όποιες γνωστικές ευπάθειες.
Οι διάφοροι Αντι δεν μπορούν να διακρίνουν αυτό που παίζεται πίσω από τις πλάτες τους, γίνονται μέρος ενός παιχνιδιού οικειοθελώς, αλλά ασυνείδητα. Η μεγάλη εικόνα των σχέσεων ανάμεσα σε επιχειρηματικά συμφέροντα, καπιταλιστικά κράτη, ανταγωνισμούς, ο πόλεμος που διεξάγεται ανάμεσά τους, δεν υπάρχουν στην οπτική τους. Εχει προηγηθεί ένας καθαγιασμός στο μυαλό τους της πληροφορίας στο διαδίκτυο και τα ΜΚΔ, τα οποία έχουν φορέσει τον μανδύα του «ακηδεμόνευτου μέσου».
Ούτε, βέβαια, μπορούν να δουν ότι από συμφέρον το «Facebook» και τα άλλα ΜΚΔ είναι φτιαγμένα για να λειτουργούν ως ενισχυτές των γνωστικών προκαταλήψεων και συγκεκριμένων αντιλήψεων, ενταγμένα σε έναν ολόκληρο μηχανισμό κρατών και επιχειρήσεων, αλλά και για να εξασφαλίζουν μεγαλύτερη συμμετοχή των χρηστών, άρα μεγαλύτερα κέρδη από τις διαφημίσεις.
Το πρόβλημα γίνεται πιο σύνθετο από την τεράστια διάδοση της διαδικτυακής πληροφορίας. Η θέαση και η παραγωγή ιστολογίων (blogs), βίντεο, τουίτ (tweets) και άλλων μορφών πληροφορίας που αποκαλούνται μιμίδια (memes), έχουν γίνει τόσο φτηνές και εύκολες, που το διαδίκτυο έχει κατακλυστεί. Αδυνατώντας να επεξεργαστούμε όλο αυτό το υλικό, αφήνουμε τις γνωστικές μας προκαταλήψεις να αποφασίζουν σε τι θα δώσουμε προσοχή και σε τι όχι. Αυτές οι νοητικές συντομεύσεις της απόστασης έως το συμπέρασμα, επηρεάζουν ποιες πληροφορίες αναζητούμε, κατανοούμε, θυμόμαστε και επαναλαμβάνουμε. Οχι τυχαία, θεωρείται ότι ο σύγχρονος πόλεμος είναι πρώτα απ' όλα πόλεμος της πληροφορίας.
Ο νομπελίστας Χ. Σάιμον είχε πει ότι «εκείνο που καταναλώνει η πληροφορία είναι μάλλον εμφανές: καταναλώνει την προσοχή των ληπτών της» και στην αστική οικονομία συνηθίζεται να χρησιμοποιείται για το θέμα αυτό ο όρος οικονομία ή βιομηχανία της προσοχής. Ενα από τα πρώτα θύματα της αποκαλούμενης βιομηχανίας της προσοχής είναι η απώλεια πληροφοριών υψηλής ποιότητας.
Η τάση που προκαλεί η λεγόμενη προκατάληψη επιβεβαίωσης, να αναζητούμε, να ανακαλούμε και να καταλαβαίνουμε καλύτερα πληροφορίες που επιβεβαιώνουν αυτά που ήδη πιστεύουμε, είχε μελετηθεί ήδη από το 1932. Πειράματα που έγιναν στις δεκαετίες που ακολούθησαν επιβεβαίωσαν πάλι και πάλι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι διαφορετικών αντιλήψεων, που εκτίθενται στις ίδιες πληροφορίες για ένα θέμα, πολύ περισσότερο σε ένα θέμα που προκαλεί αντιπαλότητα, τείνουν ο καθένας να ενισχύει τις απόψεις του.
Οι μηχανές αναζήτησης και οι πλατφόρμες των ΜΚΔ δίνουν προσωποποιημένες συστάσεις βασισμένες στον τεράστιο όγκο δεδομένων που έχουν συλλέξει με βάση τις προηγούμενες προτιμήσεις, που έχουν εκδηλώσει οι χρήστες τους. Εμφανίζουν «ψηλότερα» πληροφορίες με τις οποίες είναι πιθανότερο να συμφωνήσουμε, ακόμη και περιθωριακές και μας ...«προστατεύουν» από πληροφορίες που μπορεί να αλλάξουν τις ιδέες μας. Ερευνητικές εργασίες έδειξαν ότι πιο επιρρεπείς σε αυτό το μοτίβο της παραπληροφόρησης είναι οι άνθρωποι με συντηρητικές απόψεις, χωρίς όμως και οι υπόλοιποι να μπορούν να το αποφύγουν.
Μελέτη του 2006 έδειξε ότι όταν άνθρωποι απομονωθούν σε ομάδες στις οποίες μπορούν να δουν τις προτιμήσεις των άλλων του κύκλου τους, αλλά δεν γνωρίζουν για τις προτιμήσεις των ανθρώπων εκτός ομάδας, οι προτιμήσεις κάθε ομάδας τείνουν να αποκλίνουν διαρκώς και περισσότερο. Αντίθετα, όταν δεν μπορούν να δουν τις προτιμήσεις των άλλων, οι επιλογές των μελών των ομάδων εμφανίζουν σχετική σταθερότητα. Με άλλα λόγια, οι κοινωνικές ομάδες δημιουργούν μια πίεση προς τη συμμόρφωση, που μπορεί να υπερνικήσει τις ατομικές προτιμήσεις και, ενισχύοντας τυχαίες αρχικές διαφορές, μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες αποκλίσεις.
Τα ΜΚΔ ακολουθούν παρόμοια λογική. Η δημοφιλία συγχέεται με την ποιότητα και οι άνθρωποι καταλήγουν να αντιγράφουν τη συμπεριφορά που παρακολουθούν. Πειράματα στο «Twitter», από ερευνητές του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Δανίας, έδειξαν ότι η πληροφορία σε αυτό το μέσο μεταδίδεται μέσω «σύνθετης μόλυνσης»: Οταν εκτεθούμε επανειλημμένα σε μια ιδέα, που εμφανίζεται να προέρχεται από διαφορετικές πηγές, είναι πιο πιθανό να την υιοθετήσουμε και να την αναπαραγάγουμε.
Αυτό οδηγεί στην τάση να προσέχουμε την πληροφορία που τυγχάνει ευρείας διάδοσης (viral), με τη λογική ότι αφού όλοι μιλάνε γι' αυτό πρέπει να είναι σημαντικό. Φυσικά, εκτός από αυτά που ταιριάζουν με το προφίλ των χρηστών, το «Facebook», το «Twitter», το «YouTube», το «Instagram» εμφανίζουν τα δημοφιλή υλικά στην κορυφή των οθονών τους και ταυτόχρονα πόσοι άνθρωποι δήλωσαν ότι τους αρέσει (like) και μοιράστηκαν κάτι. Λίγοι αντιλαμβάνονται ότι αυτά τα στοιχεία δεν αποτελούν ανεξάρτητες εκτιμήσεις ποιότητας.
Φτιαγμένοι ώστε να παίρνουν υπόψη τη λεγόμενη «σοφία του πλήθους», οι αλγόριθμοι των ΜΚΔ, των μηχανών αναζήτησης και των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων, κατά προτίμηση σερβίρουν πληροφορίες από ένα περιορισμένο σύνολο δημοφιλών πηγών.
Προσομοιώσεις έδειξαν ότι λόγω αυτής της προκατάληψης των αλγορίθμων υποβιβάζεται η ποιότητα των memes, έστω και αν δεν υπάρχει προκατάληψη από τον ίδιο τον χρήστη. Ακόμη κι αν κάποιος επιδιώξει να μοιραστεί τις πιο σημαντικές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες, οι αλγόριθμοι, που φτιάχτηκαν για να κερδίζουν περισσότερα τα μονοπώλια, θα τον οδηγήσουν να μοιράζεται χαμηλής ποιότητας πληροφορίες.
Στα ΜΚΔ η κατασκευή αυτόματων που εμφανίζονται ως άνθρωποι είναι πολύ εύκολη. Ετσι κάποιος μπορεί να διαχειρίζεται μια στρατιά από ψεύτικους λογαριασμούς κι αν χρησιμοποιήσει αρκετούς απ' αυτούς σε μια πρώιμη φάση, π.χ. στο Reddit, μπορεί να έχει τεράστια επίπτωση στη μετέπειτα δημοφιλία μιας ανάρτησης.
Ερευνα του 2017 έδειξε ότι το 15% των ενεργών λογαριασμών του «Twitter» είναι bots. Σε πολλές περιπτώσεις bots καταφέρνουν να διεισδύσουν παριστάνοντας τους ανθρώπους σε ομάδες ΜΚΔ και να πασάρουν στους συμμετέχοντες περιεχόμενο «δόλωμα» χαμηλού επιπέδου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, προτείνουν άλλους ψεύτικους λογαριασμούς προς «ακολούθηση» (follow), μια τεχνική που ονομάζεται «follow trains». Εχουν εντοπιστεί ακόμη και περιπτώσεις, που ιστοσελίδες με ψεύτικες ειδήσεις και bots στα ΜΚΔ ενορχηστρώνονται από το ίδιο «χέρι», ώστε να προωθήσουν πολιτικές ή να εξασφαλίσουν κέρδη από διαφημίσεις.
Ολα αυτά και πολλά άλλα καταγράφουν περιπτώσεις σκόπιμων επί τούτου επεμβάσεων από τους ιδιοκτήτες των ΜΚΔ και των μηχανών αναζήτησης, ώστε να προωθήσουν πολιτικούς στόχους ή άλλους στόχους κοινωνικής χειραγώγησης. Οι ιδιοκτήτες αυτοί είναι πανίσχυρα μονοπώλια, που μόνο κατ' όνομα ενδιαφέρονται να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες επικοινωνίας και πληροφόρησης των ανθρώπων. Στην πραγματικότητα, ανέπτυξαν και διατηρούν αυτά τα μέσα για την εξασφάλιση μεγάλης κερδοφορίας, για να λύνουν τις μεταξύ τους διαφορές, αλλά και μεγαλύτερου ελέγχου της πορείας των πραγμάτων σε κοινωνικό επίπεδο. Η διέξοδος για την πραγματική γνώση και την ακηδεμόνευτη θέση και δράση βρίσκεται μόνο σε ανατρεπτική επαναστατική κατεύθυνση, μόνο αρνούμενοι τον ρόλο του «πιονιού» και αμφισβητώντας τις «σκιές» που βρίσκονται στο παρασκήνιο, μόνο βγαίνοντας στο προσκήνιο με την οργανωμένη λαϊκή δράση χωρίς ξένες σημαίες...
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»
απο Ριζοσπάστη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου