ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Ολοταχώς στην αγκαλιά του κεφαλαίου!

ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

Ολοταχώς στην αγκαλιά του κεφαλαίου!

Πρώτες διαπιστώσεις για τις επικείμενες αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο των εποπτευόμενων φορέων του υπουργείου Πολιτισμού - Τουρισμού

Από κινητοποίηση των καλλιτεχνικών σωματείων το 2010

Το ΥΠΠΟΤ σκοπεύει σε σύντομο χρονικό διάστημα να προωθήσει νομοσχέδιο, «το οποίο, μεταξύ άλλων, θα δημιουργεί δομές και διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτιστικής πολιτικής, θα ρυθμίζει θέματα περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής, ζητήματα εξωστρέφειας της νέας ελληνικής δημιουργίας και, τέλος θα εκσυγχρονίζει και αναβαθμίζει το θεσμικό πλαίσιο των εποπτευόμενων πολιτιστικών φορέων του», όπως αναφέρεται σε ερωτηματολόγιο που πρόσφατα διανεμήθηκε στο ΔΣ του Εθνικού Θεάτρου με θέμα τον εκσυγχρονισμό της Διοικητικής Δομής των εποπτευόμενων από το ΥΠΠΟΤ φορέων.

Για όποιον παρακολουθεί την εξέλιξη της πολιτιστικής πολιτικής και τις μεθόδους προετοιμασίας των επόμενων στόχων της, η είδηση αυτή δεν προκαλεί έκπληξη. Πράγματι εδώ και μερικά χρόνια, με την εμφάνιση της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης, το ΥΠΠΟΤ επιτάχυνε τη μηχανή των - ευρωπαϊκής προδιαγραφής - αναδιαρθρώσεων στον τομέα του Πολιτισμού, ώστε να συνδράμει πιο αποφασιστικά στην καπιταλιστική ανάπτυξη και κερδοφορία μετά την ανάκαμψη. Μια σειρά ιδρύματα, οργανώσεις και πανεπιστήμια - που πίσω από το κοινωφελές, μορφωτικό προσωπείο τους κρύβουν τις πιο σκληροπυρηνικές απαιτήσεις και επιδιώξεις του κεφαλαίου - σε αγαστή συνεργασία με τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, πρόταξαν τα στήθη τους στη μάχη της προβολής και διάδοσης των «σύγχρονων» ευρωενωσιακών κατευθύνσεων για το εμπόρευμα - πολιτισμός και την καπιταλιστική πολιτιστική βιομηχανία.

Κερδοφορία μέσω του πολιτισμού

Ο πολιτισμός είναι συλλογική δημιουργία πρέπει να είναι και συλλογική ιδιοκτησία (από την παν-καλλιτεχνική διαδήλωση το περασμένο καλοκαίρι)

Από το πλήθος των συνεδρίων και ημερίδων που πραγματοποιήθηκαν το διάστημα 2009 - 2011 ξεχωρίζουμε αυτή που το 2011 διοργάνωσε ένας ιδιωτικός «μη κερδοσκοπικός» φορέας, το Ανεξάρτητο Συμβούλιο Τεχνών, υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟΤ και τη στήριξη του Υπουργείου Οικονομικών με θέμα «Πολιτιστική Οικονομία και Ανάπτυξη»¹.

Ο λόγος είναι ότι η θεματολογία της είναι ταυτόσημη με το περιεχόμενο του επικείμενου νομοθετήματος. Πιο συγκεκριμένα, ο κύριος στόχος της ήταν να προταθούν πρακτικές λύσεις «που σχετίζονται με την οικονομία, τη δημόσια διοίκηση και την ανάπτυξη του πολιτισμού», μέσα από την παρουσίαση των τριών βασικότερων μοντέλων πολιτιστικής πολιτικής και διαχείρισης στην ΕΕ, το Βρετανικό των «δημιουργικών βιομηχανιών» (creative industries), το Γαλλικό των «πολιτιστικών βιομηχανιών» (cultural industries) και το Σκανδιναβικό της «οικονομίας των εμπειριών» (the experience economy).

Γενικό συμπέρασμα της ημερίδας ήταν ότι η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική υστέρηση στη θέσπιση κανόνων και μηχανισμών που θα επιτρέψουν στο κεφάλαιο να εκμεταλλευτεί αποδοτικά τον πολιτισμό σε όφελός του. Ο πολιτισμός είναι μια μεγάλη ευκαιρία! Μπορεί να φέρει νέο χρήμα σ' αυτούς που έχουν το χρήμα, αρκεί το κράτος να τους εξασφαλίσει τα απαραίτητα κίνητρα και το κατάλληλο περιβάλλον, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίστηκε.

Οι καλλιτέχνες διαδήλωσαν με το ΠΑΜΕ στις γενικές απεργίες ενάντια στα χαράτσια, τη φοροληστεία και τις περικοπές στον Πολιτισμό

Για όποιους δεν έπιασαν το υπονοούμενο, η μελέτη της ΕΕ, με τίτλο «Προάγοντας τις ιδιωτικές επενδύσεις στον πολιτισμό»² είναι πιο σαφής: Τα κράτη - μέλη της ΕΕ, εκμεταλλευόμενα τη συγκυρία της οικονομικής κρίσης θα πρέπει να ελαχιστοποιήσουν έως και να μηδενίσουν την κρατική χρηματοδότηση του πολιτισμού, διευκολύνοντας τους μονοπωλιακούς ομίλους να επενδύσουν σ' αυτόν.

Ως βασικές προϋποθέσεις για να ξεπεραστεί η σημερινή δυστοκία οι εισηγητές της ημερίδας σημείωσαν τις παρακάτω:

1. Να καταπολεμηθούν οι «ιδεολογικές αγκυλώσεις» και τα «παρωχημένα στερεότυπα» που θέλουν τον πολιτισμό αποκομμένο από την υπόλοιπη οικονομική δραστηριότητα, δεν τον αντιμετωπίζουν δηλαδή «ολιστικά» ως εξάρτημα και εργαλείο αναβάθμισης της εικόνας και των κερδών των μονοπωλιακών συγκροτημάτων του τουρισμού, του εμπορίου, των μεταφορών, της ψυχαγωγίας κλπ., τα οποία αποτελούν δυνάμει «συγχρηματοδότες» του πολιτισμού με αντάλλαγμα πρόσθετα κέρδη και αναγνωρισιμότητα.

2. Να αναπτυχθεί το πνεύμα της πολιτιστικής επιχειρηματικότητας σε όλους τους φορείς πολιτιστικής παραγωγής και τους καλλιτέχνες δημιουργούς, οι οποίοι θα πρέπει να μάθουν να σκέφτονται πώς θα φέρουν τζίρο, εστιάζοντας σε ποιες αγορές, σε ποιο στοχευμένο κοινό και με ποια προϊόντα θα απευθυνθούν σ' αυτό, για να είναι ανταγωνιστικοί και ταυτόχρονα να εκπαιδευτούν στην προσέλκυση πόρων μέσα από τη διασύνδεσή τους με επιχειρήσεις άλλων κλάδων της παραγωγής.

«Ιδιοσυντήρηση», «αυτοχρηματοδότηση» και κατάργηση επιχορηγήσεων

Ετσι, λοιπόν, η φύση των προβλημάτων που έρχεται να αντιμετωπίσει η επικείμενη νομοθετική ρύθμιση, είναι η δημιουργία ενός πλαισίου με το οποίο οι εποπτευόμενοι από το κράτος πολιτιστικοί οργανισμοί ενιαία και κάτω από την ασφυκτική εποπτεία του κεντρικού κρατικού μηχανισμού θα προσαρμοστούν σε νέες τεχνικές «ιδιοσυντήρησης» και «αυτοχρηματοδότησης», με την άμεση εμπλοκή του κεφαλαίου.

Πρώτο και βασικό βήμα, όπως διαφαίνεται στο ερωτηματολόγιο του ΥΠΠΟΤ, θα είναι η συγκρότηση ενός Συμβουλίου Τεχνών - ως γνωμοδοτικό όργανο του ΥΠΠΟΤ κατά τα αγγλοσαξωνικά πρότυπα - το οποίο θα μελετά τις τάσεις της αγοράς των πολιτιστικών προϊόντων και θα υποδεικνύει «αναβαθμισμένους» τρόπους επιχειρηματικής διαχείρισης του πολιτιστικού και καλλιτεχνικού έργου, με τεχνικές διείσδυσης στις αγορές, μεθόδους προώθησης και προβολής του, πρακτικές διασύνδεσης με μονοπωλιακά συγκροτήματα άλλων κλάδων για αύξηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης κ.λπ.

Στη συνέχεια, όλα συλλήβδην τα εποπτευόμενα από το ΥΠΠΟΤ «πολιτιστικά» ΝΠΙΔ, είτε ιδιωτικά (όπως το Μέγαρο Μουσικής κλπ.) είτε δημόσια (όπως το Εθνικό Θέατρο, Κρατικές ορχήστρες κλπ.) θα υπαχθούν σε ένα ενιαίο πλαίσιο ιδιωτικοοικονομικής λειτουργίας καθοδηγημένης κεντρικά από το ΥΠΠΟΤ - Συμβούλιο Τεχνών, πάνω σε προκαθορισμένες κατευθύνσεις και κάτω από τον ασφυκτικότερο έλεγχο της δραστηριότητάς τους, με σκοπό τη βελτίωση της επιχειρηματικής τους ικανότητας και αποτελεσματικότητας, καθώς και τον μεταξύ τους συντονισμό και συνεργία (οικονομία κλίμακας). Στη βάση αυτών των κεντρικών κατευθύνσεων, οι εποπτευόμενοι φορείς θα υποβάλλουν ένα μεσοπρόθεσμο επιχειρησιακό προγραμματισμό και στην περίπτωση που δεν καταφέρουν να επιτύχουν τους στόχους του θα περιορίζεται ή και θα διακόπτεται η χρηματοδότησή τους! Δηλαδή, όσοι κατορθώσουν να προσαρμοστούν στις νέες απαιτήσεις θα επιβραβευτούν και με κάποια κρατική επιχορήγηση, όσοι αποτύχουν θα καταδικαστούν σε διάλυση.

Το νέο στοιχείο σ' αυτήν την εξέλιξη βρίσκεται στο ότι, ενώ μέχρι σήμερα το κράτος χρηματοδοτούσε - έστω και πενιχρά - τους πολιτιστικούς μηχανισμούς του, για να αναπαράγουν τον κυρίαρχο πολιτισμό της αστικής τάξης, από δω και στο εξής τους υποχρεώνει να επιτελέσουν αυτό το σκοπό τους χωρίς κρατική οικονομική στήριξη, οδηγώντας τους απευθείας στην «αγκαλιά» του κεφαλαίου.

Οι άμεσες και πιο ορατές επιπτώσεις αυτού του εγχειρήματος θα είναι η συρρίκνωση, συγχώνευση και κατάργηση πολιτιστικών φορέων, καθώς και η κατηγοριοποίησή τους με βάση την ικανότητά τους για «αυτοχρηματοδότηση» στο έδαφος μιας γενικής υποβάθμισης του έργου τους. Είναι ακόμη φανερό ότι σ' αυτό το επιχειρηματικό πλαίσιο λειτουργίας των κρατικών οργανισμών η σημερινή συμμετοχή εκπροσώπων των μαζικών φορέων στις διοικήσεις τους - παρότι λειψή και προσχηματική - δεν έχει πια καμία θέση. Σε οργανισμούς που κύριο στόχο τους έχουν τον τζίρο και τα κέρδη, η ενασχόληση με τον «πολιτισμό» γίνεται αντικειμενικά πάρεργο, ενώ τα συλλογικά εργασιακά, ηθικά και λοιπά δικαιώματα των δημιουργών του είναι ενοχλητικά κι ανεπιθύμητα. Τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχουν οι ειδικοί του μάνατζμεντ, του μάρκετιγκ και των δημοσίων σχέσεων.

Η χειρότερη ωστόσο συνέπεια του εγχειρήματος θα είναι η ολοσχερής πια εξάρτηση των σοβαρότερων εγχώριων πολιτιστικών δομών από τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις των «χρηματοδοτών» τους. Η «ζήτηση», δηλαδή οι απαιτήσεις και τα αγοραία γούστα των κάθε είδους «πελατών» είτε αυτοί είναι το στοχευμένο κοινό των τουριστών, είτε οι επιχειρηματίες επενδυτές και η συμπίεση του κόστους θα καθορίζουν αποκλειστικά πια τις ιεραρχήσεις και το περιεχόμενο της καλλιτεχνικής τους παραγωγής. Μια προοπτική που θα επιφέρει νέο καίριο πλήγμα στα όποια λιγοστά υπολείμματα ελευθερίας έκφρασης στην καλλιτεχνική παραγωγή, στέλνοντας στα τάρταρα την πραγματική κοινωνική αποστολή της τέχνης να ανατρέπει καθιερωμένες αξίες, να αφυπνίζει, να διαπαιδαγωγεί και να κινητοποιεί λαϊκές δυνάμεις προς τα μπροστά, αφού σκοπός αυτής της αποπνιχτικά κηδεμονευμένης από το κεφάλαιο τέχνης είναι να κάνει ευχάριστη κι ελκυστική τη στασιμότητα και την ασχήμια ενός κόσμου που σαπίζει.

Οι εξελίξεις αυτές κάνουν ακόμη πιο καθαρό το βασικό συμπέρασμα του ΚΚΕ ότι ο καπιταλισμός όσο βαθύτερα αναπτύσσεται, τόσο πιο αντιδραστικός, επιθετικός και επικίνδυνος γίνεται για την εξέλιξη συνολικά του ανθρώπινου πολιτισμού και φέρνουν πιο επιτακτικά στο προσκήνιο την πρότασή του για αδιάλλακτη λαϊκή πάλη που θα αποδυναμώσει την αστική κυριαρχία με στόχο την ανατροπή της και την κατάκτηση της εργατικής λαϊκής εξουσίας. Μόνο σ' αυτή την προοπτική η πολιτιστική και καλλιτεχνική παραγωγή θα πάψει να αντιμετωπίζεται σα βιομηχανία ανταγωνιστική και θα μετατραπεί σε λειτουργία πραγματικά κοινωνική, που θα εφοδιάζει το λαό με τις αναγκαίες πνευματικές και ψυχικές δυνάμεις για το ανέβασμά του σε ανώτερες μορφές κοινωνικής ζωής.

Ο άλλος δρόμος ανάπτυξης και στον πολιτισμό

Η λαϊκή εξουσία θα θέσει ως στόχο της την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και διάδοσης του πολιτιστικού - καλλιτεχνικού έργου και στη θέση της θα συγκροτήσει έναν Ενιαίο Δημόσιο (κοινωνικοποιημένο) Φορέα Τέχνης και Πολιτισμού, που με τους διάφορους οργανισμούς και τμήματά του και αξιοποιώντας τις υπάρχουσες υποδομές και τα καταξιωμένα καλλιτεχνικά σχήματα θα οργανώσει σταδιακά όλη την παραγωγή και τη διανομή του καλλιτεχνικού έργου, παρέχοντας στους συντελεστές του τα απαραίτητα μέσα, όπως κοινωνικό μισθό και τον αναγκαίο εξοπλισμό, για να υπηρετήσουν ελεύθερα και συνειδητά τον κοινωνικό προορισμό της τέχνης τους. Αλλωστε, μόνο σ' αυτές τις συνθήκες κοινωνικού σχεδιασμού, διεύθυνσης και ελέγχου μπορεί να πραγματοποιηθεί και να καταξιωθεί πραγματικά η συμμετοχή και συμβολή των καλλιτεχνών στα όργανα λήψης των αποφάσεων για την πολιτιστική πολιτική.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η λαϊκή εξουσία δεν μπορεί παρά να αποτελέσει το θεμελιακό στόχο της ταξικής πάλης για αληθινό πολιτισμό και σημείο σύγκλισης των αιτημάτων που το μαζικό κίνημα των καλλιτεχνών - δημιουργών χρειάζεται να διεκδικήσει ως μια πρώτη γραμμή αντίστασης στα χειρότερα. Τέτοια αιτήματα μπορεί να είναι και τα παρακάτω:

1. Να αποσυρθεί κάθε σχέδιο για αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου των πολιτιστικών φορέων του ΥΠΠΟΤ με στόχο την ασφυκτικότερη υπαγωγή τους στους νόμους και τους κανόνες της καπιταλιστικής αγοράς. Αυτό που στερεί ήδη στις μέρες μας από δημιουργικότητα και προωθητική δύναμη τους πολιτιστικούς φορείς και οργανισμούς δεν είναι απλά το ξεπερασμένο νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας τους, αλλά κύρια οι ξεπερασμένες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, που έχουν μετατραπεί σε τροχοπέδη για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, τέτοιων όπως και οι καλλιτέχνες και δημιουργοί.

2. Οι εποπτευόμενοι από το ΥΠΠΟ φορείς να είναι αποκλειστικά δημόσιοι (ΝΠΔΔ) με:

• Εξασφάλιση της απαιτούμενης κρατικής χρηματοδότησης για την κάλυψη του συνόλου των αναγκών τους, με διεύρυνση και όχι περικοπή των δραστηριοτήτων τους.
• Καθοριστική συμμετοχή των εκπροσώπων των μαζικών φορέων των καλλιτεχνών και των εργαζομένων στα όργανα διοίκησής τους, που αποτελεί και τη μοναδική δικλείδα ελέγχου της διαχείρισής τους.
• Διασφάλιση σταθερής εργασίας με πλήρη δικαιώματα για τους εργαζόμενους χωρίς καμία περικοπή θέσεων.
• Κατάργηση της υπαγωγής των κρατικών θεάτρων στο καθεστώς των ΔΕΚΟ και όλων των μέτρων επιχειρηματικής - ιδιωτικοοικονομικής λειτουργίας τους.
• Καμία κατάργηση ή συγχώνευση δημόσιου πολιτιστικού φορέα.

3. Γενναία αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης του πολιτισμού με αύξηση της φορολογίας στα κέρδη των μονοπωλιακών επιχειρήσεων.

4. Εξασφάλιση των μορφωτικών και υλικών προϋποθέσεων για την ανεμπόδιστη πρόσβαση του λαού στην τέχνη και τον πολιτισμό. Καλλιέργεια της αισθητικής αγωγής στο σύστημα της γενικής παιδείας. Ιδρυση κρατικών θεάτρων σε κάθε πρωτεύουσα νομού με αξιοποίηση των υπαρχόντων ΔΗΠΕΘΕ. Συγκρότηση πανελλαδικού δικτύου δημόσιων πολιτιστικών κέντρων σε κάθε συνοικία και χωριό με βιβλιοθήκες, θεατρικές σκηνές, αίθουσες κινηματογραφικών προβολών, συναυλιών κ.ά. Επιδότηση εισιτηρίων θεαμάτων και μουσείων.

Σ' αυτήν την πάλη κάθε καλλιτέχνης και δημιουργός χρειάζεται να πάρει άμεσα θέση, με τη βεβαιότητα ότι αυτά που θα βγουν από τα συρτάρια του ΥΠΠΟΤ το επόμενο διάστημα θα είναι χειρότερα και πολύ πιο αποκαλυπτικά από όσα εδώ περιγράφτηκαν και αναγκαστικά βασίστηκαν σε ελάχιστα διαθέσιμα στοιχεία.

Παραπομπές:

1. Αντιμετωπίζοντας την οικονομική κρίση με την ενθάρρυνση της πολιτιστικής ευαισθητοποίησης και της συμμετοχής www.economist.gr

2. «Προάγοντας τις ιδιωτικές επενδύσεις στον πολιτισμό» μελέτη, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιου, Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων, Τμήμα Πολιτικής Β΄: διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής, Πολιτισμός και Εκπαίδευση, 2011.