Η πάλη της ΕΣΣΔ για την κατάργηση των χημικών και βιολογικών όπλων

Η πάλη της ΕΣΣΔ για την κατάργηση των χημικών και βιολογικών όπλων

Γρηγοριάδης Κώστας

Η επιδίωξη δημιουργίας μαζικής ψύχωσης και υστερίας στις ΗΠΑ, και όχι μόνο, με την υπόθεση του βακτηρίου του άνθρακα ως μιας, υποτίθεται, μορφής «τρομοκρατικών» επιθέσεων, στόχο έχει τη δημιουργία της ανάλογης ψυχολογίας στις λαϊκές μάζες αφ' ενός για την αποδοχή νέων κρατικών κατασταλτικών μέτρων ακόμη πιο αντιδραστικών, ως και την κατάργηση ατομικών ελευθεριών, και κυρίως της κοινωνικοπολιτικής δράσης και αφ' ετέρου την αποδοχή της «νομιμοποίησης» στις συνειδήσεις του ιμπεριαλιστικού πολέμου ως υποχρεωτικού για την εσωτερική ασφάλεια. Εφερε, όμως, ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα των χημικών και βιολογικών όπλων. Μεγάλη φιλολογία γύρω απ' αυτή την υπόθεση έχει αναπτυχθεί αφ' ότου οι υπηρεσίες των ΗΠΑ άρχισαν να κάνουν λόγο για «νέα τρομοκρατικά χτυπήματα» σε συνδυασμό με την υπόθεση του βακτηρίου του άνθρακα. Και βεβαίως η υπόθεση αυτή προπαγανδιστικά και πρακτικά εκπορεύεται από τις ίδιες τις ΗΠΑ. Αλλά το πρόβλημα του χημικού και βιολογικού πολέμου δεν είναι καινούριο. Ωστόσο, το θέμα μας σήμερα δεν είναι αυτό όσο κυρίως οι προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν για την απαγόρευση και την κατάργηση των χημικών και βακτηριακών όπλων από τη Σοβιετική Ενωση και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες. Προσπάθειες που προσέκρουαν στην άρνηση των ΗΠΑ και των άλλων ισχυρών καπιταλιστικών κρατών για συμφωνία κατάργησης και καταστροφής τους, όσο και στην καταπάτηση των όποιων συμφωνιών εκπονήθηκαν για να μπει η ανθρωπότητα σε μια ανάλογη πορεία, αφού τα χημικά και βακτηριολογικά όπλα, εξίσου με τα πυρηνικά, συγκαταλέγονται στην κατηγορία των πιο επικίνδυνων μέσων μαζικής εξόντωσης. Αλλωστε, οι ΗΠΑ έκαναν χρήση βακτηριολογικών όπλων τουλάχιστον στην Κούβα. Τα στοιχεία έχουν δημοσιοποιηθεί από την ίδια τη CIA. «Το 1961-'62 έγινε η επιχείρηση "ΜΑΓΚΟΥΣ". Η CIA προσπαθεί να βγάλει άχρηστους τους Κουβανούς εργαζόμενους στο ζαχαροκάλαμο, χρησιμοποιώντας διάφορους τρόπους για να πάθουν ασθένειες. Το 1972, η CIA εισάγει στην Κούβα τον "πυρετό των χοίρων". Αποτέλεσμα, η καταστροφή άνω των 500.000 γουρουνιών. Από το 1979-'81, η CIA εισάγει τον αιμορραγικό πυρετό, τον δάγκειο, με αποτέλεσμα να ασθενήσουν 200.000 Κουβανοί. Πεθαίνουν 158, ανάμεσά τους και 101 παιδιά. Το πιο πρόσφατο χτύπημα ήταν το 1996 με το ασιατικό "ΤΡΙΠΣ". Ψεκάστηκε με αεροπλάνο στην επαρχία του Ματάνζα, όπου για πρώτη φορά εμφανίστηκε αυτή η ασθένεια. Χτυπάει την πατάτα, το αγγούρι, το φασόλι το μαύρο, τις μελιτζάνες και τον αρακά» (Από την πρόσφατη ομιλία της Αλέιδα Γκεβάρα στην Αθήνα).

Ας παρακολουθήσουμε όμως την προσπάθεια της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών για την επίτευξη συμφωνίας οριστικής κατάργησής τους.

Για την εξάλειψη των χημικών όπλων

Το 1972 η ΕΣΣΔ μαζί με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες υπέβαλε στην Επιτροπή Αφοπλισμού του ΟΗΕ σχέδιο συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας, παραγωγής και συσσώρευσης χημικών όπλων και για τη ριζική εξάλειψή τους.

Τι προέβλεπε η προτεινόμενη συμφωνία; «Τα κράτη-μετέχοντες στη Συμφωνία θα μπορούσαν ν' αναλάβουν την υποχρέωση να μην επεξεργάζονται, να μην παράγουν, να μη συσσωρεύουν, να μην προμηθεύονται με οποιονδήποτε τρόπο, να μην αποθηκεύουν τέτοιου είδους χημικές ουσίες και σε τέτοιες ποσότητες, που δεν προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς, καθώς και όπλα, εξαρτήματα είτε μέσα εφοδιασμού, προορισμένα για τη χρησιμοποίηση χημικών ουσιών με εχθρικούς σκοπούς είτε για ένοπλες συρράξεις. Οι απαγορευμένες χημικές ουσίες, όπλα, εξαρτήματα και μέσα εφοδιασμού πρέπει σε συντονισμένη προθεσμία να καταστραφούν, είτε να χρησιμοποιηθούν για ειρηνικούς σκοπούς. Η συμφωνία προέβλεπε ότι ο έλεγχος θα ασκείται με εθνικά μέσα σε συνδυασμό με ορισμένες διεθνείς διαδικασίες».

Το σχέδιο συμφωνίας, όμως, που απέβλεπε στη γενική απαγόρευση των χημικών όπλων, αποκρούστηκε από σειρά δυτικών κρατών, με πρώτο απ' όλα τις ΗΠΑ. Αλλωστε να υπενθυμίσουμε την πλατιά χρησιμοποίηση από τις ΗΠΑ των δηλητηριωδών ουσιών από τον αμερικανικό στρατό στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Από το 1976 με πρόταση της ΕΣΣΔ άρχισαν νέες διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για την ανάληψη πρωτοβουλιών σχετικά με την απαγόρευση και την καταστροφή των χημικών όπλων. Οι ΗΠΑ σ' αυτές τις διαπραγματεύσεις φάνηκε να τοποθετούνται θετικά υπέρ της απαγόρευσης των χημικών όπλων. Ποια ήταν όμως η τύχη αυτών των νέων διαπραγματεύσεων; Οι ΗΠΑ προβάλλουν υπερβολικές απαιτήσεις σχετικά με τον έλεγχο για την τήρηση μιας τέτοιας συμφωνίας. Ουσιαστικά, οι ΗΠΑ δε δέχονταν να ελέγχονται και έτσι οδήγησαν σε αδιέξοδο την πορεία των διαπραγματεύσεων, ώσπου τελικά, το 1980, τις διέκοψαν.

Προτάσεις στα πλαίσια του ΟΗΕ

Το 1982, στη δεύτερη ειδική σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, που ασχολήθηκε με το θέμα του αφοπλισμού, η ΕΣΣΔ έθεσε ξανά το ζήτημα απαγόρευσης και καταστροφής των χημικών όπλων με το ντοκουμέντο «Βασικές θέσεις Συνθήκης για την απαγόρευση της επεξεργασίας, παραγωγής και συσσώρευσης χημικών όπλων και για την εξάλειψή τους».

Η σοβιετική πρόταση κατοχύρωνε την καθολική απαγόρευση των χημικών όπλων, την εξάλειψη των αποθεμάτων τους και των μονάδων παραγωγής. Στο συγκεκριμένο ντοκουμέντο συμπεριλαμβάνονταν και οι δεσμεύσεις για μη εγκατάσταση χημικών όπλων στο έδαφος άλλων κρατών, καθώς και την απομάκρυνση απ' εκεί των εγκαταστημένων από πριν όπλων, αλλά και το σύστημα ελέγχου εφαρμογής της συνθήκης, στη βάση του συντονισμού των εθνικών και διεθνών ελεγκτικών διαδικασιών.

Στην πορεία αυτών των διαπραγματεύσεων, η ΕΣΣΔ έκανε μια σειρά από προτάσεις, στόχος των οποίων ήταν να επιτευχθεί το ταχύτερο η συμφωνία, όπως: Πρόταση το 1983 να περιληφθεί στη μελλοντική Συνθήκη κανονισμός που ν' απαγορεύει τη χρησιμοποίηση χημικών όπλων. Για την τήρησή της θα χρησιμοποιούνταν σύστημα ελέγχου, με επιθεώρηση επιτόπου. Βεβαίως, ούτε αυτές οι προσπάθειες καρποφόρησαν.

Η ΕΣΣΔ επανέρχεται στο ίδιο ζήτημα το 1984 στη Διάσκεψη Αφοπλισμού, στα πλαίσια του ΟΗΕ, χωρίς αποτέλεσμα.

Και στην Ευρώπη

Το Γενάρη του 1983, παράλληλα με την υιοθετημένη στην Πράγα Πολιτική Διακήρυξη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, η ΕΣΣΔ μαζί με τ' άλλα κράτη-μέλη του τάσσονται υπέρ της απελευθέρωσης της Ευρώπης από χημικά όπλα και εκφράζουν την προθυμία να μελετήσουν μαζί με άλλα ενδιαφερόμενα κράτη όλους τους δυνατούς δρόμους και μέσα για την επίλυση αυτού του ζητήματος.

Το Γενάρη του 1984 η ΕΣΣΔ και τ' άλλα κράτη- μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας αναλαμβάνουν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την έναρξη διαπραγματεύσεων σχετικά με την απελευθέρωση της Ευρώπης από χημικά όπλα, ως ενός μέσου που θα συνέβαλλε στην εξάλειψη των χημικών όπλων σε παγκόσμια κλίμακα. Οι πρωτοβουλίες των σοσιαλιστικών χωρών έχουν σχέση με τη δυνατότητα για αμοιβαία αποδεκτές ισοδύναμες μορφές ελέγχου, που εγγυώνται την αποτελεσματική εκπλήρωση των αναγκαίων δεσμεύσεων, οι οποίες, βεβαίως, παρά τις προηγούμενες προσπάθειες της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών κρατών, δεν υιοθετήθηκαν από τα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη.

Στις διαπραγματεύσεις για τα χημικά όπλα, που διεξάγονταν στα πλαίσια της Διάσκεψης Αφοπλισμού στη Γενεύη, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, διαπιστώνεται ότι αυτές διαιωνίζονται. Είναι η γνωστή ταχτική των ιμπεριαλιστών, που τυπικά προπαγανδίζουν την πρόθεσή τους για απαγόρευση των χημικών όπλων, ουσιαστικά δε, μέσω της κωλυσιεργίας των συνομιλιών, τορπιλίζουν τις διαπραγματεύσεις. Παρ' όλ' αυτά η ΕΣΣΔ επιμένει στην ανάγκη επιτάχυνσης των διαπραγματεύσεων προκειμένου να καταλήξουν σε διεθνή συμφωνία για την απαγόρευση των χημικών όπλων και για την καταστροφή των υφιστάμενων αποθεμάτων των όπλων αυτών. Πρότεινε δε γι' αυτό το σκοπό τουλάχιστον να επιτευχθεί μια συμφωνία σχετικά με τη μη προμήθεια χημικών όπλων από κράτη που δεν τα είχαν στο οπλοστάσιό τους και τη μη εγκατάστασή τους στο έδαφος άλλων κρατών, από κράτη τα οποία είχαν και παρήγαν τέτοια όπλα. Η ίδια βεβαίως τηρούσε αυτές τις αρχές και καλούσε τ' άλλα κράτη ν' ακολουθήσουν το παράδειγμα αυτό και να εκδηλώνουν την ίδια συγκράτηση. Παρ' όλ' αυτά, τα αποτελέσματα ήταν αρνητικά, γιατί οι ΗΠΑ και τ' άλλα ιμπεριαλιστικά κράτη δεν είχαν σκοπό να σταματήσουν την παραγωγή χημικών όπλων, ούτε βεβαίως να δεσμευτούν έστω και τυπικά για την απαγόρευση χημικού πολέμου. Απόδειξη ότι συνεχίζουν να διατηρούν ανάλογο οπλοστάσιο.

Και τα βακτηριολογικά όπλα στο στόχο εξάλειψης

Τα βακτηριολογικά όπλα είναι από τα πιο βάρβαρα, ως προς τις συνέπειές τους, μέσα διεξαγωγής πολέμου. Μαζί με τα χημικά όπλα συγκαταλέγονται στην κατηγορία των λεγομένων «αθόρυβων» όπλων, προορισμός των οποίων είναι να συντρίβουν ή να καταστρέφουν ανθρώπινη δύναμη, ζωική και φυτική, αφήνοντας άθικτα τα άλλα υλικά.

Η Σοβιετική Ενωση επιδίωκε την επίτευξη διεθνούς συνθήκης για την απαγόρευση και καταστροφή των βακτηριολογικών μέσων διεξαγωγής πολέμου. Ετσι, το Σεπτέμβρη του 1969 η Σοβιετική Ενωση μαζί με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες υποβάλλουν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ σχέδιο συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας, της παραγωγής και της συσσώρευσης χημικών και βακτηριολογικών (βιολογικών) όπλων και για την καταστροφή των υπαρχόντων. Ωστόσο, η πορεία των διαπραγματεύσεων στον ΟΗΕ και στην Επιτροπή Αφοπλισμού απέδειξε ότι η λύση του προβλήματος ήταν αδύνατη. Τα εμπόδια και η άρνηση προέρχονται από τις ΗΠΑ και τ' άλλα καπιταλιστικά κράτη.

Το Μάρτη του 1971 η ΕΣΣΔ, πάλι από κοινού με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, υπέβαλε στην Επιτροπή Αφοπλισμού του ΟΗΕ το αντίστοιχο σχέδιο συμφωνίας. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκαν στη Γενεύη διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση κειμένου ενός σχεδίου συμφωνίας σχετικά με την κατάργηση και καταστροφή των βακτηριολογικών όπλων και των τοξικών (ισχυρής δραστικότητας δηλητηριώδεις χημικές ουσίες, αποσπασμένες μέσω βιολογικού δρόμου). Στην πορεία των διαπραγματεύσεων καταρτίστηκε από κοινού το κείμενο της Συνθήκης για την απαγόρευση της επεξεργασίας, της παραγωγής και της συσσώρευσης αποθεμάτων βακτηριολογικών (βιολογικών) και τοξικών όπλων και για την εξάλειψή τους, η οποία υπογράφηκε το 1972, ενώ το 1975 τέθηκε σε ισχύ.

Βασικό στοιχείο της Συνθήκης αποτελούσε ο συντονισμός μέτρων για την κατάργηση των βακτηριολογικών όπλων, είτε τη μετατόπισή τους για ειρηνικούς σκοπούς με προφυλακτικά μέτρα για την προστασία του πληθυσμού και του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και για την απομάκρυνση των εμποδίων για την ανάπτυξη της βιολογίας και την ειρηνική συνεργασία στον τομέα αυτό. Βεβαίως, μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στην ΕΣΣΔ, όπως δείχνει το παράδειγμα της Κούβας, η Συνθήκη μάλλον «πάει περίπατο». Και βεβαίως, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά από τις εξελίξεις μετά το χτύπημα της 11ης του Σεπτέμβρη στις ΗΠΑ και τον πόλεμο, ότι τα ιμπεριαλιστικά κράτη ουδέποτε παραιτήθηκαν από τη μαζική παραγωγή των πιο καταστρεπτικών όπλων, αυτών που μπορούν αν επιφέρουν μαζική καταστροφή, και με το δεδομένο των μαζικών δολοφονιών ανθρώπων χωρίς άλλες υλικές καταστροφές. Είναι «σατανικό», αλλά με μεταφυσικούς χαρακτηρισμούς τίποτε δεν αντιμετωπίζεται. Οπου οι ιμπεριαλιστές έστω και τυπικά συμφώνησαν για ζητήματα αφοπλισμού, αυτό έγινε κάτω από την πάλη του σοσιαλιστικού στρατοπέδου σε συνδυασμό με την πάλη του εργατικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών.

Η απαγόρευση παραγωγής νέων ειδών όπλων μαζικής εξόντωσης

Βεβαίως, οι προσπάθειες των σοσιαλιστικών χωρών δεν έμειναν μόνο στην επιδίωξη συμφωνίας καταστροφής και απαγόρευσης των χημικών, βιολογικών, όπως και των πυρηνικών όπλων. Επιδίωκαν την επίτευξη συμφωνιών για την απαγόρευση παραγωγής και νέων όπλων μαζικής εξόντωσης (ΟΜΕ). Η επιδίωξη αυτής της πρόληψης εστιαζόταν στη δυνατότητα αξιοποίησης της γοργής επιστημονικοτεχνικής προόδου για την εμφάνιση τέτοιων όπλων. Τα οποία θα μπορούν να είναι όχι μόνο στην ίδια βαθμίδα με τα πυρηνικά, χημικά ή βακτηριολογικά όπλα, αλλά και θα τα ξεπερνούν ως προς την καταστρεπτική τους δραστηριότητα.

Στην παγκόσμια επιστημονική φιλολογία και στον Τύπο έχουν εμφανιστεί όχι λίγοι συλλογισμοί για τη δυνατότητα να δημιουργηθούν όπλα ακτινοβόλου προσβολής, που επιδρούν στον ανθρώπινο οργανισμό με ιονισμένη ακτινοβολία ειδικών συσκευών. Δεν έχουν λείψει εικασίες και για άλλα νέα όπλα, όπως είναι τα υπερηχητικά, που προσβάλλουν τα εσωτερικά όργανα του ανθρώπου. Είναι γνωστές και οι επεξεργασίες για τη δημιουργία των «ψυχοτρόπων όπλων», που επιδρούν στον ψυχικό κόσμο, όταν πρόκειται να εκτελεστούν στρατιωτικές διαταγές. Ως όπλα μαζικής καταστροφής μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τα ραδιολογικά μέσα, που επιδρούν με τη βοήθεια ραδιενεργών υλικών.

Για να αποτραπεί η δημιουργία νέων ειδών ΟΜΕ το 1975 στη 30ή σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η Σοβιετική Ενωση υπέβαλε πρόταση «Για την απαγόρευση της επεξεργασίας και της παραγωγής νέων ειδών όπλων μαζικής καταστροφής και νέων συστημάτων της ίδιας κατηγορίας όπλων». Και κατέθεσε σχέδιο συμφωνίας σχετικά με το ζήτημα αυτό. Θεμέλιο μιας τέτοιας συμφωνίας θα αποτελούσε η ανάληψη της υποχρέωσης να μην επεξεργάζονται και να μην παράγονται νέα είδη και συστήματα ΟΜΕ, να μην παρέχεται βοήθεια και να μην παροτρύνεται οποιαδήποτε δραστηριότητα σ' αυτή την κατεύθυνση.

Το 1977 η αντιπροσωπεία της ΕΣΣΔ στην Επιτροπή Αφοπλισμού του ΟΗΕ κατέθεσε πρόσθετο σχέδιο συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας και της παραγωγής νέων ειδών ΟΜΕ και νέων συστημάτων, της κατηγορίας αυτής, όπλων. Παράλληλα με τη γενική απαγόρευση της επεξεργασίας και παραγωγής νέων ειδών ΟΜΕ, το σχέδιο συμφωνίας του 1977 προέβλεπε και τη δυνατότητα σύναψης ξεχωριστών συμφωνιών ανάμεσα στα διάφορα κράτη, για την απαγόρευση συγκεκριμένων ειδών τέτοιων όπλων.

Το Μάρτη του 1978 η ΕΣΣΔ υπέβαλε πρόταση, κάτω από την αιγίδα της Επιτροπής Αφοπλισμού, να συσταθεί ομάδα ειδικευμένων κυβερνητικών εμπειρογνωμόνων, η οποία να εξετάσει το ζήτημα για τις πιθανές νέες κατευθύνσεις στον τομέα της δημιουργίας νέων ειδών και συστημάτων ΟΜΕ.

Το 1981, στη 36η σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η Σοβιετική Ενωση προτείνει και μιαν άλλη λύση σχετικά με το θέμα των νέων ειδών ΟΜΕ, βάσει της οποίας τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, καθώς και άλλα υπολογίσιμα από πολεμική άποψη κράτη να προβούν σε ανάλογες από άποψη περιεχομένου δηλώσεις ότι δε θα κατασκευάζουν νέα είδη ΟΜΕ και νέα συστήματα, της κατηγορίας αυτής, όπλων, παίρνοντας υπόψη ότι οι δηλώσεις αυτές θα εγκριθούν από το Συμβούλιο Ασφαλείας.

Η ΕΣΣΔ πρότεινε το 1985, στη Διάσκεψη Αφοπλισμού, τα κράτη ν' αναλάβουν την υποχρέωση - με κοινή δήλωση - είτε με τη μορφή μονομερούς δήλωσης, ότι αμέσως μετά την εμφάνιση ενός είτε άλλου είδους ΟΜΕ ν' αρχίσουν διαπραγματεύσεις για την απαγόρευσή του και ταυτόχρονα να κηρυχτεί μορατόριουμ στην επεξεργασία και στην παραγωγή του. Προτάθηκε, επίσης, ότι μέχρις ότου αυτό γίνει, η Διάσκεψη Αφοπλισμού, με τη βοήθεια περιοδικών συνεδριάσεων της ομάδας των ειδικευμένων εμπειρογνωμόνων, να τηρεί αδιάκοπα κάτω από έλεγχο τα ζητήματα αυτά, να κάνει υποδείξεις, αν είναι ανάγκη, πάνω σε ποια ζητήματα πρέπει να διεξαχθούν συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις. Ομως, η επίτευξη συμφωνίας για την απαγόρευση της επεξεργασίας και παραγωγής νέων ειδών ΟΜΕ ματαιώθηκε από υπαιτιότητα των ΗΠΑ και ορισμένων συμμάχων του ΝΑΤΟ.

Αυτά την εποχή που ο σοσιαλισμός ήταν υπαρκτός. Μόνο που και τώρα, παρά την ενδυνάμωση του ιμπεριαλισμού, οι λαοί μπορούν να επιβάλουν τη θέλησή τους για οριστική εξάλειψη όχι μόνο των όπλων μαζικής καταστροφής αλλά και των φορέων και των χρηστών τους. Δηλαδή, την αστική τάξη κάθε χώρας και τον ιμπεριαλισμό ως σύστημα. Σ' αυτή την προοπτική μπορεί και πρέπει να κατευθύνεται η πάλη τους.

Πηγή: Μπόρις Κρασούλιν «Ο αφοπλισμός - Ιδανικό του σοσιαλισμού», εκδόσεις «Νόβοστι», 1987.

Επιμέλεια
Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ