ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Αντιφάσεις και αδιέξοδα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Αντιφάσεις και αδιέξοδα

Η αδιέξοδη, για τις εθνικές κινηματογραφίες, αντιδραστική πολιτική της ΕΕ στον κινηματογράφο μέσα από το παράδειγμα της Ιταλίας

Εργάτες ετοιμάζουν το περίφημο κόκκινο χαλί του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας

Η πρόσφατη πυρκαγιά στην «Τσινετσιτά», στο θρυλικό στούντιο της Ιταλίας και ένα από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης, ανέδειξε την απεργία των εργαζομένων της ενάντια στα σχέδια κυβέρνησης και ιδιωτών συν-ιδιοκτητών, για τη μετατροπή των εγκαταστάσεων του στούντιο σε ένα «πάρκο ψυχαγωγίας» για την «ελίτ». Ταυτόχρονα, όμως, ανέδειξε, σε ένα περισσότερο συμβολικό επίπεδο και τα γενικότερα προβλήματα της ιταλικής κινηματογραφίας, μίας από τις μεγαλύτερες της Ευρώπης.

Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας πραγματοποιήθηκε μια συζήτηση γύρω από τη «στρατηγική» της Ευρώπης (σ.σ. όπου «Ευρώπη» στη σημειολογία των αστών είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση) για τον κινηματογράφο, όπου για μια ακόμη φορά προέκυψαν τα αδιέξοδα για τις εθνικές κινηματογραφίες γενικά από την επίθεση των μονοπωλίων του οπτικοακουστικού τομέα και τη συνειδητή πολιτική κρατικής υποχρηματοδότησης του κινηματογράφου.

Χαρακτηριστική του κλίματος της συζήτησης ήταν η αντίδραση του Νικόλα Μπορέλι, γενικού διευθυντή για τον κινηματογράφο στο ιταλικό υπουργείο για την πολιτιστική κληρονομιά, όταν άκουσε τα στατιστικά και οικονομικά στοιχεία: «Αυτά τα νούμερα δεν προκαλούν έκπληξη. Αλλά η δυσμενής σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη θα πρέπει να μας ωθήσει ώστε να παρέμβουμε σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο, το συντομότερο δυνατό».

Το στούντιο της «Τσινετσιτά» υπό κατάληψη από τους απεργούς εργαζόμενους

Από λόγια όμως οι Ιταλοί κινηματογραφιστές, όπως και οι ομότεχνοί τους σε όλη την Ευρώπη, έχουν «χορτάσει». Διότι οι αριθμοί που άκουσε το παραπάνω κρατικό στέλεχος και που προκύπτουν από στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οπτικοακουστικού Παρατηρητηρίου δείχνουν πτώση στα εισιτήρια στις ιταλικές αίθουσες. Συγκεκριμένα, το 2011 πουλήθηκαν στην Ιταλία 111 εκατομμύρια κινηματογραφικά εισιτήρια έναντι 216,6 εκατομμυρίων στην Γαλλία, 171,6 εκατ. στη Βρετανία και 129,6 εκατ. στη Γερμανία.

Βέβαια, πάντα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι ο λόγος γίνεται για μια καπιταλιστική αγορά στην οποία τα μονοπώλια και οι μεγάλες οπτικοακουστικές επιχειρήσεις (ανεξαρτήτως εθνικότητας) «τσεπώνουν» τη «μερίδα του λέοντος» των κερδών.

Ακόμη κι έτσι όμως, η κατάσταση είναι περισσότερο «περίπλοκη», αφού, την ίδια περίοδο, οι ιταλικές ταινίες που προβλήθηκαν στην ιταλική αγορά κατέκτησαν το 41,7% της διανομής, έναντι του 37% που κατέκτησαν οι γαλλικές ταινίες στην εγχώρια διανομή τους. Πρόκειται πράγματι για ένα καλό ποσοστό τη στιγμή που διαχρονικά το Χόλιγουντ κυριαρχεί συντριπτικά στην ευρωπαϊκή διανομή. Ομως, η κρατική χρηματοδότηση του κινηματογράφου στην Ιταλία παρουσίασε συγκριτικά αρνητική εικόνα. Ετσι, οι περιφερειακές και κεντρικές κρατικές επενδύσεις για το 2011 ανήλθαν στα 185,8 εκατομμύρια στην Ιταλία, ενώ η Γερμανία επένδυσε 344,1 εκατομμύρια, η Βρετανία 365,9 εκατομμύρια και 632,9 εκατομμύρια η Γαλλία. Αντίστοιχα χαμηλή ήταν και η ιδιωτική επένδυση, η οποία στην Ιταλία ανήλθε στα 432 εκατομμύρια, σε σύγκριση με το 1,3 δισεκατομμύρια στη Γαλλία και 1,4 δισ. στη Βρετανία. Ταυτόχρονα όμως, ο αριθμός των ταινιών που παρήχθησαν στην Ιταλία ήταν μεγάλος: 146 ταινίες το 2011, έναντι 92 στη Γερμανία και 90 στην Βρετανία. Ομως, πολλές από αυτές ήταν χαμηλού προϋπολογισμού ταινίες και ποτέ δεν έφτασαν στη διανομή.

Η εικόνα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι η εξής: Η Ιταλία παρήγαγε περισσότερες ταινίες, αλλά με μικρότερη κρατική, ακόμη και ιδιωτική, δαπάνη, γεγονός που παραπέμπει σε κινηματογραφιστές οι οποίοι έκαναν ταινίες... από το τίποτα. Γνώριμη αυτή η πραγματικότητα και στην Ελλάδα. Οι περισσότερες από αυτές τις ταινίες ουδέποτε προβλήθηκαν στις αίθουσες...

Τα «παραμύθια» της ΕΕ

Η ΕΕ ούτε μπορεί ούτε θέλει να παρέμβει στην καπιταλιστική αγοραία «ζούγκλα» υπέρ των δημιουργών. Αντίθετα, επιδιώκει τη δημιουργία εκείνων των κατάλληλων συνθηκών για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των δικών της μονοπωλίων. Την ίδια στιγμή «πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες» σε προπαγανδιστικό επίπεδο. Ετσι, στη συζήτηση παρενέβη η Σίλβια Κόστα, μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και εισηγήτρια του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη». Θυμίζουμε ότι πρόκειται για το χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ που αντικαθιστά το πρόγραμμα «Πολιτισμός», έχει χρονικό ορίζοντα από το 2014 έως το 2020 και αποτελεί «εργαλείο» για την υποστήριξη της διαδικασίας πλήρους εμπορευματοποίησης του πολιτισμού. Ουσιαστικά ενοποιεί τα υπάρχοντα «πολιτιστικά», χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ «Πολιτισμός» (σ.σ. προσανατολισμένο στην πολιτιστική κληρονομιά και τη σύγχρονη πολιτιστική «παραγωγή»), «MEDIA» (σ.σ. για τα οπτικοακουστικά) και «MEDIA Mundus» (σ.σ. για τη «συνεργασία» των μονοπωλίων του οπτικοακουστικού της ΕΕ με εκτός ΕΕ χώρες) με προϋπολογισμό 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ.

Για την ΕΕ, το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» «θα υποστηρίζει τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, καθώς και τον πολιτιστικό και το δημιουργικό τομέα, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να αυξήσουν τη συμβολή τους στην απασχόληση και την ανάπτυξη (...)». Ομως στοχεύει αποκλειστικά στη στήριξη της «πολιτιστικής» αγοράς και, κατ' επέκταση, χρηματοδοτεί τη διαδικασία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου και στον πολιτιστικό τομέα. Για παράδειγμα, εξηγώντας το λόγο της συνένωσης των υφιστάμενων προγραμμάτων «Πολιτισμός», «MEDIA» και «MEDIA Mundus» σε ένα πρόγραμμα (σ.σ. οι υπογραμμίσεις δικές μας) η ΕΕ λέει: «Οι εν λόγω τομείς αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις, όπως τον κατακερματισμό της αγοράς που απορρέει από την πολιτισμική και γλωσσική πολυμορφία, την παγκοσμιοποίηση και την ψηφιοποίηση, καθώς και σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά την πρόσβαση σε εμπορική δανειοδότηση. Επιπλέον, έχουν παρόμοιες ανάγκες ως προς την (...) ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους, ώστε να συμβάλουν στην απασχόληση και στην ανάπτυξη». Ετσι, «η Δημιουργική Ευρώπη απαντά σ' αυτή την ανάγκη με μια πιο στρατηγική προσέγγιση και σχεδιάζει να πραγματοποιήσει επενδύσεις στους τομείς όπου ο αντίκτυπος θα είναι μεγαλύτερος». Αν αυτά δεν είναι «καθαρόαιμα» αγοραία κριτήρια «ανάπτυξης» του πολιτισμού, τότε τι είναι;

Η κυρία Κόστα λοιπόν, επιχείρησε να «καθησυχάσει» τους συμμετέχοντες... εκφράζοντας την πρόθεσή της να «δώσει μάχη» στο Ευρωκοινοβούλιο για τη «σημασία του πολιτισμού», σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια πλασματική εικόνα «αντιστροφής» της «τάσης» των περικοπών. Λες και το «τσεκούρι» στις κρατικές δαπάνες είναι... «μόδα» για να έχει «τάσεις» και δεν αποτελεί συνέπεια των δομικών κρίσεων του καπιταλισμού. Φαίνεται όμως ότι ούτε καν την «αγορά» δεν πείθει. Ετσι, ο Ρικάρντο Τότζι, πρόεδρος της «ANICA», της ένωσης που εκπροσωπεί τους κινηματογραφικούς φορείς της Ιταλίας, χαρακτήρισε τη «Δημιουργική Ευρώπη» ως «αμελητέα» οικονομική βοήθεια σε σχέση με το μέγεθος των αναγκών για παραγωγή και διανομή του ευρωπαϊκού κινηματογράφου... «αν πάρετε ολόκληρη την ήπειρο υπόψη».

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ