ΓΙΩΡΓΗΣ ΒΑΡΛΑΜΟΣ Υπόσχεση για να έχει το αύριο λαμπερό χρώμα, όπως το κόκκινο στις παπαρούνες του...

ΓΙΩΡΓΗΣ ΒΑΡΛΑΜΟΣ

Υπόσχεση για να έχει το αύριο λαμπερό χρώμα, όπως το κόκκινο στις παπαρούνες του...

«Η τέχνη», έλεγε ο Γιώργης Βαρλάμος, «μου έδωσε πολύ μεγάλες ικανοποιήσεις. Εζησα ζωή σαν ένας από τους ευτυχέστερους ανθρώπους κι αυτό χάρη στην τέχνη».

Ωστόσο, ζώντας σε μια πραγματικότητα που σημαδεύεται απ' τις κίβδηλες «αξίες» του καπιταλιστικού συστήματος, το κέρδος και την εμπορευματοποίηση κάθε πτυχής της ανθρώπινης ζωής και του περιβάλλοντος, ο κομμουνιστής, κορυφαίος ζωγράφος και χαράκτης, που έφυγε από τη ζωή στις 13 Σεπτέμβρη σε ηλικία 91 χρόνων, εργάσθηκε σε όλη του τη ζωή για «έξοδο» της Τέχνης από τα σαλόνια της αστικής τάξης - η οποία εκτός των άλλων προνομίων της, αυτή και μόνον, απολάμβανε τα έργα Τέχνης - και με την ακούραστη δουλειά του πάλεψε για τη συμπόρευση της Τέχνης με τις ανάγκες, τα δικαιώματα, τους κοινωνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες του λαού. Συμμετείχε με τους άλλους κομμουνιστές καλλιτέχνες στους αγώνες για την απελευθέρωση της Τέχνης από το εμπόριο και για την επαγγελματική κατοχύρωση των καλλιτεχνών, έδωσε συλλογικές μάχες για το δυνάμωμα του μαζικού πολιτιστικού κινήματος, ήταν παρών με το έργο του ως καλλιτέχνης στις μεγάλες στιγμές του εργατικού - λαϊκού κινήματος.

Κομμουνιστής μέχρι το τέλος της ζωής του

Οι καλλιτέχνες, που με το έργο τους παρεμβαίνουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης, καλούνται να θέσουν στον εαυτό τους το ερώτημα, με ποιους θα πάνε, ποια θα είναι η θέση τους σ' αυτήν την οριακή σύγκρουση συμφερόντων. Καλούνται να συμβάλουν σ' αυτόν τον αγώνα, ακριβώς γιατί ως καλλιτέχνες παρεμβαίνουν στη σφαίρα της συνείδησης της κοινωνίας και γι' αυτό έχουν αυξημένη ευθύνη. Αυτό έκανε ο Γιώργης Βαρλάμος. Τα χρόνια της Κατοχής ως φοιτητής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών οργανώθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Εδεσε τη ζωή του με το ΚΚΕ ως το τέλος της ζωής του. Δεν έπαψε ποτέ να αγωνίζεται. Πάντα αυστηρός και πιστός στις αρχές του τις οποίες ουδέποτε διαπραγματεύτηκε, αποτελούσε στήριγμα και παράδειγμα για τους συναδέλφους και τους συντρόφους του. Διετέλεσε υποψήφιος βουλευτής Επικρατείας του ΚΚΕ σε εκλογικές μάχες. Οι αφίσες του, όποτε το κίνημα το ζητούσε, αποτελούν σημαντικές παρακαταθήκες, με κορύφωση την αφίσα του ΚΚΕ το 1981 κατά της ένταξης της χώρας μας στην (τότε) ΕΟΚ, αφίσα που αποκάλυπτε με τον πιο απλό και ευρηματικό τρόπο το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».

Χαρακτικό του Γ. Βαρλάμου Μήτσος Παπαρήγας

Η ζωγραφική για τον Γ. Βαρλάμο «είναι μια παγκόσμια γλώσσα, η οποία δε χρειάζεται επεξηγήσεις. Εχει τη δική της "ομιλία", που είναι τα χρώματα, τα σχήματα, οι τόνοι κ.ά. Ολες οι τέχνες, όχι μόνο η ζωγραφική, εκφράζουν και βγάζουν από μέσα σου συγκεκριμένα συναισθήματα. Αυτό το έκανα πάντα στη ζωγραφική μου, γιατί αυτό πίστευα ότι είναι η ζωγραφική. Στις μέρες μας, πολλοί άγονται και φέρονται από τις μόδες. Σήμερα πρέπει να ζωγραφίζουμε έτσι, αύριο πρέπει να ζωγραφίζουμε αλλιώς... Ασχολούμαστε με τις τάσεις και τα ρεύματα. Αδιέξοδα είναι όλα αυτά. Εχουμε χάσει την ουσία, γιατί η ζωγραφική - όπως και κάθε τέχνη - είναι έκφραση συναισθημάτων. Δηλαδή, μαθαίνουμε να γράφουμε, για να πούμε τι; Μαθαίνουμε να γράφουμε για να πούμε κάτι».

Βαθύς γνώστης των μυστικών της κλασικής χαρακτικής

Ο Γ. Βαρλάμος γεννήθηκε στην Πάρο και σπούδασε ζωγραφική στην ΑΣΚΤ με δασκάλους τον Ουμβέρτο Αργυρό και τον Κ. Παρθένη. Τη χαρακτική τη διδάχτηκε κοντά στον Γ. Κεφαλληνό, με τον οποίο έζησε συνολικά 14 χρόνια ως συνεργάτης. Τη δεκαετία του 1950, σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, χαρακτική στο εργαστήρι Καμί, καθώς και την τέχνη του γραμματοσήμου στο Τεχνικό Κολέγιο Εστιέν. Βαθύς γνώστης των μυστικών της κλασικής χαρακτικής, είναι ίσως ο μόνος, εκτός του Γαλάνη, που καλλιέργησε εξίσου όλα τα είδη της, χαλκογραφία, ξυλογραφία, λιθογραφία.

Εχει φιλοτεχνήσει αναρίθμητα ζωγραφικά και χαρακτικά έργα. Επιμελήθηκε καλλιτεχνικά ή έχει εικονογραφήσει με χαρακτικά ή σχέδια πάνω από 200 βιβλία, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της τέχνης του βιβλίου στη χώρα μας. Για πολλά χρόνια μετά το 1991, βοήθησε στην καλλιτεχνική επιμέλεια των βιβλίων του εκδοτικού οίκου του ΚΚΕ, της «Σύγχρονης Εποχής». Δικό του είναι και το σχέδιο για την πρώτη σελίδα του «Ριζοσπάστη» της Κατοχής.

Εικονογραφημένος «Σοφοκλής» διά χειρός Βαρλάμου

Ηταν αρχές της δεκαετίας του '70, όταν ο παρισινός εκδοτικός οίκος «Union Latin d' Editions», γνωστός σε όλο τον κόσμο για τις καλαίσθητες, συλλεκτικές του εκδόσεις, αποφάσισε να κάνει και ένα βιβλίο - λεύκωμα με αρχαίες τραγωδίες. Η έκδοση των επτά σωζόμενων τραγωδιών του Σοφοκλή θα παρουσιάζονταν σε τρεις τόμους με δερματόδετο εξώφυλλο ο καθένας, ενώ ένας σημαντικός εικαστικός δημιουργός - πατριώτης του Σοφοκλή για να ταιριάζει πιο πολύ με το ελληνικό πνεύμα του μεγάλου τραγικού ποιητή - θα εικονογραφούσε τη φιλόδοξη αυτή προσπάθεια. Ετσι, ο εκδότης Μορίς Ρομπέρ, μετά από πρόταση των καθηγητών της ΑΣΚΤ Π. Πρεβελάκη και Γ. Κεφαλληνού, συναντήθηκε με τον χαράκτη Γιώργη Βαρλάμο. «Καρπός» αυτής της ξεχωριστής εικαστικής και εκδοτικής συνεύρεσης, η πολυτελής τρίτομη έκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή, εικονογραφημένη με ακουαρέλες του μεγάλου μας δημιουργού.

Για την εικονογράφηση του «Σοφοκλή», ο Γ. Βαρλάμος δούλεψε ένα χρόνο, δημιουργώντας 50 περίπου ακουαρέλες, από τις οποίες οι 48 μπήκαν στο βιβλίο. Οπως είχε πει ο ίδιος, «η προσπάθειά μου ήταν να πλησιάσω, στην τεχνική και στο πνεύμα, τον τρόπο με τον οποίο ζωγράφιζαν οι αρχαίοι. Τα 3/4 του χρόνου τα "έφαγα" στο Μουσείο, σχεδιάζοντας ό,τι έβρισκα από αγγεία. Ηθελα να μπω στην τεχνική, να σχεδιάζω - αν ήταν δυνατόν - σαν αρχαίος».

Αριστη προπαρασκευή, όσον αφορά στη μελέτη της αρχαίας τέχνης, ήταν για τον Γ. Βαρλάμο η συμμετοχή του στην ιστορική, μεγάλης εικαστικής αξίας, έκδοση των «Δέκα Λευκών Ληκύθων», που πραγματοποιήθηκε από τον καθηγητή χαρακτικής στην ΑΣΚΤ Γ. Κεφαλληνό και τρεις επιλεγμένους μαθητές του.

«Θέλαμε να κάνουμε ένα έργο με καθαρώς χαρακτικά μέσα», είχε πει στον «Ρ» ο Γ. Βαρλάμος, «δείχνοντας έτσι και τις δυνατότητες του εργαστηρίου μας. Ο δάσκαλός μου, ο Κεφαλληνός, δεν ήθελε την ακριβή αποτύπωση. Ηθελε μια μελέτη των αρχαίων αγγείων και από εκεί και πέρα μία ελεύθερη απόδοση. Να αφομοιώσουμε, δηλαδή, την αρχαία ζωγραφική και μετά να κάνουμε με το δικό μας τρόπο τα θέματα αυτά. Ομως, για πολλούς λόγους, κάτι τέτοιο δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Αυτό μου είχε μείνει απωθημένο και νομίζω ότι ξεθύμανα με τον "Σοφοκλή". Ξεκινώντας από τις αλλοιώσεις που παθαίνουν τα αγγεία με το χρόνο, έκανα ένα φόντο χρωματιστό, διαφορετικό για κάθε εικόνα, το οποίο γεννούσε στο μάτι του θεατή το συναίσθημα που περιέγραφε η σκηνή. Το λυπημένο, το χαρούμενο, το τραγικό, το μελαγχολικό... όλα αυτά έβγαιναν από το φόντο του έργου μου με τους συνδυασμούς των χρωμάτων. Για μένα, η ιστορία τελείωνε εκεί, για το θεατή όμως, όχι. Γιατί ο θεατής ήθελε να δει επεισόδιο, το οποίο έγραφα μετά με το μολύβι μου, σχεδιάζοντας τις φιγούρες κ.ά.».

...να καλλιεργούμε το καλόν καγαθόν

Το καλό έργο αναμφισβήτητα ήταν η μόνιμη επιδίωξή του. Ομως, συχνά αναρωτιόταν ποιο θα 'ταν προτιμότερο: «Το να κάνει κανείς το καλό έργο ή να καλλιεργεί τη δυνατότητα να διαβάζει το έργο τέχνης, οποιασδήποτε τέχνης; Ας μην ξεχνάμε πως η Γη είναι γεμάτη από πολιτισμούς αδιάβαστους ακόμη, δώρα της τύχης "της αγαθής", αυτής που μας έδωσε τις αισθήσεις και τα αισθήματα, για να νιώθουμε και να καλλιεργούμε το καλόν καγαθόν. Το καλόν καγαθόν σήμερα είναι ο μόνος τρόπος αντίστασης του ανθρώπου, σε μια εποχή που ο άνθρωπος έχει πάψει να 'ναι άνθρωπος... Ο πολιτισμός συγχέεται με τη βαρβαρότητα και η ανθρώπινη ζωή λογαριάζεται μόνο σαν φτηνό μεροκάματο».

Εχοντας μελετήσει βαθιά και επίμονα τους τρόπους πιστής απόδοσης των πιο διαφορετικών υλικών (ύφασμα, φυτά) με τα πιο διαφορετικά μέσα (λάδια, ακουαρέλες, χαρακτική), καταλήγει, μέσα από μια αφαιρετική διαδικασία, σε μια ζωγραφική που αποδίδει τη βαθύτερη ουσία της φύσης χωρίς εμφανείς λεπτομέρειες και σε μια χαρακτική, όπου τα πιο λαμπρά χρώματα είναι παρόντα με τη χρήση μόνο του μαύρου.

Είχε λάβει μέρος σε πολλές παρουσιάσεις και βραβεύτηκε σε διεθνείς εκθέσεις στη Μόσχα, στο Βελιγράδι, στη Λιψία (Μουσείο για την τυπογραφία και την τέχνη του βιβλίου), στο Παρίσι (Bibliothque Nationale), στο Λουγκάνο κ.α., ενώ για το σύνολο του έργου του τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, το 1995. Διεκδίκησε τρεις φορές την έδρα της Χαρακτικής στην ΑΣΚΤ, μα το «καθεστώς» της Σχολής τον απέρριψε με πείσμα, παρόλο που στην κοινή γνώμη ήταν δεδομένη η εκλογή του ως συνεχιστή του έργου του Κεφαλληνού, σ' ένα Εργαστήριο που είχε ήδη τη φήμη ενός από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο, στον κόσμο ολόκληρο.

Παρακαταθήκη το έργο του

«Ο Γιώργης Βαρλάμος» - είπε αποχαιρετώντας τον η Εύα Μελά, εκ μέρους της ΚΕ του ΚΚΕ και του Πολιτιστικού Τμήματος της ΚΕ - «αφήνει παρακαταθήκη στην ελληνική χαρακτική και ζωγραφική ένα βαρύτιμο καλλιτεχνικό έργο, προϊόν του βαθύτατου κομμουνιστικού ανθρωπισμού του και της πάντα νεανικής και διεισδυτικής του ματιάς, άξιο να μελετηθεί και να ερευνηθεί από τους νεότερους εικαστικούς. Πάντα ως το τέλος ενήμερος και ανήσυχος για τις πολιτικές εξελίξεις, για την κρίση και τις επιπτώσεις της στους εργαζόμενους, μας μιλούσε για τη διέξοδο, για την ανάγκη αποδέσμευσης από τους ιμπεριαλιστικούς μηχανισμούς του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, για την ανάγκη της κοινωνικοποίησης των κοινωνικών αγαθών, για τη λαϊκή εξουσία. Αφησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα παρακαταθήκη το έργο του και την επιθυμία του να μαθαίνουν οι νέοι κομμουνιστές καλλιτέχνες από αυτό, γράφοντας με το χέρι του: "Με τον τρόπο αυτό επιθυμώ να στηρίξω το κόμμα μου του οποίου είμαι μέλος σχεδόν 70 χρόνια, στο δύσκολο και ηρωικό αγώνα που δίνει για την υπεράσπιση των συμφερόντων του λαού, για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Το ΚΚΕ εκπροσωπεί και ενσαρκώνει τη φιλοσοφία και κοσμοθεωρία που και ο ίδιος επέλεξα να στηρίξω και να υπηρετήσω με όλες μου τις δυνάμεις και με τον τρόπο ζωής μου μέσα από τη συλλογική δράση. Ετσι θεωρώ ότι ολοκληρώνω κι εγώ την προσφορά μου στο μεγάλο και δίκαιο αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης και όλου του εργαζόμενου λαού από τα δεσμά της ταξικής σκλαβιάς, αγώνα που με διήγειρε και με συνεπήρε από τα νεανικά μου χρόνια και εξακολουθεί να φλογίζει την καρδιά μου μέχρι και σήμερα". Υποσχόμαστε να αγωνισθούμε για να υλοποιήσουμε τις επιθυμίες του ώστε η "σπορά του" να σημαδέψει την καλλιτεχνική δημιουργία του αύριο, για να έχει το αύριο λαμπερό χρώμα, όπως το κόκκινο στις παπαρούνες του...».

Η αφίσα του Γ.Βαρλάμου που κυκλοφόρησε το 1981 και αποκάλυπτε ότι ΕΟΚ και ΝΑΤΟ είναι το ίδιο συνδικάτο

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ