Μια επιστολή του Γ. Λεονταρίτη και η απάντηση του "Ρ"
Από το γνωστό δημοσιογράφο και ιστορικό ερευνητή Γ. Λεονταρίτη, λάβαμε επιστολή, με την οποία εκφράζει τις αντιρρήσεις του, για το δημοσίευμα της εφημερίδας μας - στα πλαίσια του αφιερώματος στο ΔΣΕ - της Κυριακής 10/11/96, όπου γίνεται λόγος για το ρόλο του Η. Τσιριμώκου στις διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, το Φλεβάρη του '45. Λόγω της μεγάλης έκτασης της επιστολής - και του περιορισμένου χώρου της εφημερίδας μας - αδυνατούμε να τη δημοσιεύσουμε ολόκληρη. Δημοσιεύουμε, όμως, όλα τα σχετικά στοιχεία, καθώς και εκτενή αποσπάσματα της επιστολής, έτσι ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει ολοκληρωμένη γνώμη για την άποψη του επιστολογράφου.
Η επιστολή του Γ. Λεονταρίτη
Από τη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου στους Κορυσχάδες. Δεύτερος από αριστερά, στην πρώτη σειρά, διακρίνεται ο Ηλ. Τσιριμώκος και δεξιά του ο Γ. Σιάντος
Στην αρχή της επιστολής του, ο Γ. Λεονταρίτης αναφέρει ότι η ευθύνη των δραματικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου "βαραίνει αποκλειστικά τη Δεξιά". Υπογραμμίζει, επίσης, ότι "αποτελεί λάθος σε μια ιστορική έρευνα να προσπαθούμε να εξηγούμε τα τότε γεγονότα, με σημερινά κριτήρια, χωρίς να λάβουμε υπ' όψη μας το "κλίμα" και τις συνθήκες εκείνης της εποχής. Συμπληρώνει, ακόμη, ότι η ομάδα συντακτών του "Ριζοσπάστη", που επιμελείται το αφιέρωμα για το ΔΣΕ "βασισμένη σε αμφισβητήσιμες "μαρτυρίες", έσπευσε να αποδώσει όλες τις ευθύνες για την αποτυχία της Βάρκιζας στον ηγέτη της ΕΛΔ, Η. Τσιριμώκο και να εκφράσει τη βεβαιότητα για το "σκοτεινό ρόλο" του". Στη συνέχεια, ο Γ. Λεονταρίτης απαντάει στα στοιχεία που χρησιμοποίησε ο "Ριζοσπάστης", σχετικά με το ρόλο του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα. Συγκεκριμένα, λέει:
"Η έρευνα του "Ρ" βασίζεται πολύ σε όσα έγραψαν οι φίλοι και συνάδελφοι Φοίβος Οικονομίδης και Παν. Βενάρδος, όσον αφορά τις κινήσεις του Τσιριμώκου. Και οι δύο αναφέρονται στο πώς κατέβηκε από τη Βάρκιζα στην Αθήνα ο Τσιριμώκος για να έχει συνομιλίες με τους Εγγλέζους και χρησιμοποίησε σαν δικαιολογία ότι πήγαινε να δει την άρρωστη γιαγιά του. Ηταν ποτέ δυνατόν με τέτοιες δικαιολογίες να ξεγελάσει τα άλλα μέλη της αντιπροσωπείας; Αυτό - θα μου πείτε - λέει ο καθηγητής Ι. Γεωργάκης, γραμματέας τότε του Δαμασκηνού. Μήπως συνέβαινε κάτι άλλο; Οπως μου είχε αφηγηθεί ο ίδιος ο Τσιριμώκος, τόσον εκείνος, όσο και ο Σιάντος, αλλά και τα άλλα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας, έβλεπαν ότι, μετά τα όσα μεσολάβησαν με το "Δεκέμβρη", μόνη λύση ήταν η ενότητα, όπως είχε γίνει και στη Γαλλία. Πίστευαν πως ό,τι δεν πέτυχε ο Λίβανος, ό,τι δεν πέτυχε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, έπρεπε να το πετύχει η Βάρκιζα.
Θα προσπαθήσω, αγαπητέ "Ριζοσπάστη", να μεταφέρω πιστά, όσα είχα ακούσει από τον Τσιριμώκο κάποιο βράδυ του 1965 στο σπίτι του κι έμειναν χαραγμένα στη μνήμη μου. Ισως αποδειχθούν χρήσιμα. Μου έλεγε πως τα "Δεκεμβριανά", ήταν ένας περίεργος "εμφύλιος πόλεμος". Ελληνες μάχονταν με Αγγλους και μαύρους. Η συνεννόηση ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και την κυβέρνηση, περνούσε διά μέσου των όρων του στρατηγού Σκόμπι. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του γεγονότος, ότι από τους ελληνικούς στρατούς - του βουνού και της ερήμου - η Αντίδραση είχε κατορθώσει μέσω του Κινήματος του Απριλίου 1944, να διαλύσει τον ένα. Και προκάλεσε το "Κίνημα του Δεκεμβρίου" για να διαλύσει και τον άλλον. Εμεναν, βεβαίως, στη διάθεση του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, οι "ολίγοι εκλεκτοί" της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, οι ταγματασφαλίτες και αρκετοί άλλοι. Αλλά συντεταγμένες στρατιωτικές δυνάμεις αξιόμαχες, μόνο ο Σκόμπι μπορούσε να προσφέρει. Επομένως, ο πόλεμος ήταν "εμφύλιος", αλλά με την ανάμειξη πολλών φίλων. Η ιδιομορφία αυτή έκανε, ώστε η Συμφωνία της Βάρκιζας να είναι - ας πούμε - η Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε ανάμεσα στο επίσημο κράτος και την Αντίσταση. Αλλά η ανακωχή είχε υπογραφεί ανάμεσα στην Αντίσταση και τον αρχηγό των βρετανικών στρατευμάτων. Αυτό έχει ουσιώδη σημασία από την άποψη της αγγλικής ευθύνης για την εφαρμογή της συμφωνίας. Ομως στη Βάρκιζα, για τρίτη ή τέταρτη φορά, συγκρούστηκαν οι δύο ελληνικοί κόσμοι: ο κόσμος της Αντίστασης και ο άλλος...
Βέβαια, το κείμενο της Συμφωνίας περιείχε άρθρα σχετικά με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και την τιμωρία εγκλημάτων ("μη απαραιτήτων για την επιτυχία του πολιτικού σκοπού") γιατί η "στάση" είχε αμνηστευτεί. Ομως, όλα τα μέλη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας έδιναν βαρύτητα στο ότι ένα πελώριο μέρος εκείνης της Συμφωνίας αφορούσε την τιμωρία των δοσιλόγων, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, ειδικότερα των Σωμάτων Ασφαλείας, τη συγκρότηση Εθνικού Στρατού, την αποκατάσταση των ελευθεριών, τις εκλογές. Ασχετα από το πώς βλέπουμε σήμερα το θέμα, τότε ΟΛΑ τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας πίστευαν ότι ο ΕΛΑΣ παρέδιδε τα όπλα, με την εγγύηση ότι προχωρούσαμε σε μια ενιαία δημοκρατική πολιτεία. Το κείμενο περιείχε ένα δίπτυχο: Υποχρεώσεις κράτους, υποχρεώσεις Αντίστασης. Την εικόνα της μοίρας αυτού του συμβολαίου, πρέπει να τη συμπληρώσουμε με τη συμπεριφορά του εγγυητή. Γιατί υπήρχε "εγγυητής": Η βρετανική κυβέρνηση. Κι αυτή έφερε, όχι τη νομική, αλλά την ηθική ευθύνη για την τήρηση των όρων της Συμφωνίας.
Για να διερευνηθεί αυτή ακριβώς η "ηθική ευθύνη" και για να συζητηθεί παρασκηνιακά η ειλικρίνεια των βρετανικών υποσχέσεων, ο Γ. Σιάντος (αν θυμάμαι καλά, ο Τσιριμώκος μου είχε αναφέρει και τον Σαράφη) παρότρυνε τον Τσιριμώκο να κατέβει στην Αθήνα, για να προσπαθήσει να εξακριβώσει τις προθέσεις της αγγλικής πλευράς. Και τις διαβεβαιώσεις για την "ειλικρίνεια" των βρετανικών υποσχέσεων έδωσε ο ίδιος ο καθηγητής Γεωργάκης, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και οι επίσημοι Βρετανοί παράγοντες. Το πρόσχημα για την άρρωστη γιαγιά, κλπ., ήταν για τους δημοσιογράφους, επειδή η ΕΑΜική αντιπροσωπεία δεν ήθελε να γνωσθεί η παρασκηνιακή αυτή κίνηση (ούτε ήσαν τόσο αφελείς ο Σαράφης, ο Σιάντος και ο Παρτσαλίδης εάν επρόκειτο να τους ξεγελάσουν με τέτοια κόλπα). Μάλιστα, ο Σιάντος, που ήθελε με πάθος την ειρήνευση, ρωτούσε επίμονα κατά την επιστροφή του στη Βάρκιζα τον Τσιριμώκο, τι απεκόμισε από τις συνομιλίες του με τους Αγγλους κι εκείνος τα αφηγήθηκε όλα λεπτομερώς στους άλλους".
Ο Γ. Λεονταρίτης αντικρούει, επίσης, όσα αναφέρονται για το ρόλο του Τσιριμώκου στα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, σημειώνοντας: "Οσον αφορά αυτά του Φόρεϊν Οφις, του Λίπερ και του Μακ Μίλαν, ότι δήθεν ο Τσιριμώκος "ήταν διατεθειμένος την κατάλληλη στιγμή να τους προδώσει" (τους συντρόφους του της αντιπροσωπείας), είναι φαιδρά και αυτό αποδεικνύεται από τα γεγονότα. Ο,τι αποφάσεις πάρθηκαν από την ΕΑΜική αντιπροσωπεία λήφθηκαν από κοινού. Επειδή η Δεξιά και οι Αγγλοι δεν ετίμησαν την υπογραφή τους, αυτό δε σημαίνει ότι τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας (ο Τσιριμώκος ή οποιοσδήποτε άλλος) "πρόδωσαν"".
Η απάντηση του "Ριζοσπάστη"
Ευχαριστούμε τον Γ. Λεονταρίτη, για την παρέμβαση και τις παρατηρήσεις του. Συμφωνούμε μαζί του, για τις τεράστιες και εγκληματικές ευθύνες της ντόπιας αντίδρασης και του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού. Αυτό, όμως, δεν μπορεί και ούτε πρέπει να μας αποτρέπει από την όποια εκτίμηση της πολιτικής και τακτικής του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ. Πάντα - εννοείται - παίρνοντας υπόψη το ιστορικό πλαίσιο των συνθηκών. Και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε, όσο μπορούμε καλύτερα. Με βάση, λοιπόν, τα στοιχεία που υπάρχουν και παίρνοντας υπόψη τις συνθήκες εκείνης της εποχής, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε, με τον Γ. Λεονταρίτη, στα περισσότερα απ' όσα αναφέρει. Και τούτο, όχι γιατί αναζητούμε την εξήγηση των ιστορικών γεγονότων στην ανακάλυψη κάποιας προδοσίας, όπως ο Γ. Λεονταρίτης υπαινίσσεται.
Στην απάντησή μας περιοριζόμαστε - για ευνόητους λόγους - στο ρόλο που έπαιξε ο Η. Τσιριμώκος στη Βάρκιζα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συμφωνούμε με μια σειρά άλλες εκτιμήσεις του Γ. Λεονταρίτη. Κατ' αρχήν, πουθενά δεν ισχυριστήκαμε ότι για την αποτυχία της Βάρκιζας φταίει ο Τσιριμώκος με το ρόλο που έπαιξε. Το αντίθετο, μάλιστα. Γνώμη μας είναι ότι, ανεξαρτήτως του Τσιριμώκου και της στάσης που κράτησε, η ευθύνη των τελικών επιλογών βαραίνει τους ηγέτες του ΚΚΕ, που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας. Καμιά προδοσία ή πολιτική επιλογή του Τσιριμώκου - στα πλαίσια της πολιτικής κατάστασης και των συσχετισμών εκείνης της εποχής - δεν μπορεί να δικαιολογήσει το γεγονός ότι οι κομμουνιστές αντιπρόσωποι έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσεις, χωρίς καν να έχουν την έγκριση των κομματικών οργάνων και των οργάνων του ΕΑΜ. Και προς απόδειξη αυτού, παραπέμπουμε στο δημοσίευμά μας, της Τρίτης 12/11/96. Ομως, αυτό δε σημαίνει ότι ο Τσιριμώκος δεν έπαιξε κανένα ρόλο στα πράγματα, ανεξαρτήτως αν και πόσο ο ρόλος του αυτός ήταν καθοριστικός ή όχι για την κατάληξή τους. Κι εδώ βρίσκεται η διαφωνία μας με τον Γ. Λεονταρίτη. Ισχυρίζεται ότι ο Τσιριμώκος δεν ήρθε σε καμιά συνδιαλλαγή με τους Εγγλέζους, κρυφά και πίσω από τις πλάτες των υπόλοιπων μελών της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας. Εμείς λέμε ότι ήρθε, γιατί αυτό αποδεικνύουν τα ιστορικά στοιχεία, που έχουν γίνει δημόσια γνωστά και έχουμε στη διάθεσή μας. Πιστεύουμε, επίσης, ότι το κύριο δε βρίσκεται στο αν οι επαφές του, με τους Εγγλέζους και τον Δαμασκηνό, ήταν εν γνώσει του Σιάντου και των υπολοίπων ΕΑΜιτών αντιπροσώπων. Ας συμφωνήσουμε ότι οι ΕΑΜίτες αντιπρόσωποι γνώριζαν για κάποιες επαφές του Τσιριμώκου με τους Εγγλέζους. Το κύριο, όμως, είναι τι στάση κράτησε σ' αυτές τις επαφές ο Η. Τσιριμώκος. Κι εδώ τα στοιχεία είναι συντριπτικά και πολύ περισσότερα απ' όσα εμείς αναδημοσιεύσαμε στα πλαίσια του αφιερώματος για το Δημοκρατικό Στρατό.
Ο Γ. Λεονταρίτης γνωρίζει ότι η ντόπια αντίδραση - προφανώς με την καθοδήγηση των Αγγλων - αρχικά είχε αντίρρηση με τη συμμετοχή του Τσιριμώκου στην ΕΑΜική αντιπροσωπεία, επιμένοντας να συμμετέχουν σ' αυτήν μόνο κομμουνιστές. Στη συνέχεια, όμως - και αφού είχαν μεσολαβήσει οι επαφές του ηγέτη της ΕΛΔ με τον Δαμασκηνό και τους Βρετανούς παράγοντες - άλλαξε γνώμη. Αραγε, γιατί; Τα στοιχεία λένε ότι ο Τσιριμώκος έδωσε υποσχέσεις, για τη στάση που θα τηρούσε στα επίμαχα ζητήματα της αμνηστίας και της συμμετοχής του ΕΑΜ στην κυβέρνηση. Λένε, επίσης, ότι έδωσε δείγματα γραφής της στάσης που θα κρατούσε, προδίδοντας όλη την τακτική που θα κρατούσε η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στις διαπραγματεύσεις. Ολα αυτά, ο Γ. Λεονταρίτης τα παρακάμπτει, χαρακτηρίζοντάς τα φαιδρά.
Ο Γ. Λεονταρίτης παρακάμπτει, επίσης, όσα λένε τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, με το επιχείρημα ότι οι αποφάσεις της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στη Βάρκιζα πάρθηκαν από κοινού. Δε βρίσκεται, όμως, εκεί το θέμα κι ούτε εμείς αρνηθήκαμε ότι οι αποφάσεις πάρθηκαν από κοινού. Για να αρνηθείς, όμως, την αλήθεια όσων ο Λίπερ έγραφε, τότε, στα απόρρητα τηλεγραφήματά του στο Φόρεϊν Οφις, για το ρόλο του Τσιριμώκου, θα πρέπει να αποδείξεις πως ο Βρετανός πρεσβευτής είχε κάποιο - τουλάχιστον - λόγο να ψεύδεται, απευθυνόμενος προς τους προϊσταμένους του (δηλ. στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών) και εμφανίζει ψευδώς τον ηγέτη της ΕΛΔ, ως κρυφό σύμμαχο της Αγγλίας. Είναι λογικό κάτι τέτοιο; `Η, μήπως, πρέπει να φανταστούμε ότι οι Βρετανοί φρόντισαν να προβοκάρουν, στους μέλλοντες ιστορικούς, τον Η. Τσιριμώκο, γράφοντας όσα εμφανίζονται στα αρχεία τους;
Αρκούμαστε σ' αυτές τις σκέψεις επί του παρόντος και ευελπιστούμε ότι ο Γ. Λεονταρίτης θα έχει κατανοήσει ότι όσα γράψαμε για τον Η. Τσιριμώκο δεν τα γράψαμε, ορμώμενοι από ταπεινά ελατήρια, ούτε βεβαίως και αβασάνιστα. Ομως, η αλήθεια πρέπει να λέγεται, όσο πικρή κι αν είναι. Κι εμείς, πρώτοι θα εγκαταλείψουμε όσα πιστεύουμε για τη στάση του ηγέτη της ΕΛΔ στη Βάρκιζα, αν υπάρξουν στοιχεία, που να ανατρέπουν τα ήδη
Από το γνωστό δημοσιογράφο και ιστορικό ερευνητή Γ. Λεονταρίτη, λάβαμε επιστολή, με την οποία εκφράζει τις αντιρρήσεις του, για το δημοσίευμα της εφημερίδας μας - στα πλαίσια του αφιερώματος στο ΔΣΕ - της Κυριακής 10/11/96, όπου γίνεται λόγος για το ρόλο του Η. Τσιριμώκου στις διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, το Φλεβάρη του '45. Λόγω της μεγάλης έκτασης της επιστολής - και του περιορισμένου χώρου της εφημερίδας μας - αδυνατούμε να τη δημοσιεύσουμε ολόκληρη. Δημοσιεύουμε, όμως, όλα τα σχετικά στοιχεία, καθώς και εκτενή αποσπάσματα της επιστολής, έτσι ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει ολοκληρωμένη γνώμη για την άποψη του επιστολογράφου.
Η επιστολή του Γ. Λεονταρίτη
Από τη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου στους Κορυσχάδες. Δεύτερος από αριστερά, στην πρώτη σειρά, διακρίνεται ο Ηλ. Τσιριμώκος και δεξιά του ο Γ. Σιάντος
Στην αρχή της επιστολής του, ο Γ. Λεονταρίτης αναφέρει ότι η ευθύνη των δραματικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου "βαραίνει αποκλειστικά τη Δεξιά". Υπογραμμίζει, επίσης, ότι "αποτελεί λάθος σε μια ιστορική έρευνα να προσπαθούμε να εξηγούμε τα τότε γεγονότα, με σημερινά κριτήρια, χωρίς να λάβουμε υπ' όψη μας το "κλίμα" και τις συνθήκες εκείνης της εποχής. Συμπληρώνει, ακόμη, ότι η ομάδα συντακτών του "Ριζοσπάστη", που επιμελείται το αφιέρωμα για το ΔΣΕ "βασισμένη σε αμφισβητήσιμες "μαρτυρίες", έσπευσε να αποδώσει όλες τις ευθύνες για την αποτυχία της Βάρκιζας στον ηγέτη της ΕΛΔ, Η. Τσιριμώκο και να εκφράσει τη βεβαιότητα για το "σκοτεινό ρόλο" του". Στη συνέχεια, ο Γ. Λεονταρίτης απαντάει στα στοιχεία που χρησιμοποίησε ο "Ριζοσπάστης", σχετικά με το ρόλο του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα. Συγκεκριμένα, λέει:
"Η έρευνα του "Ρ" βασίζεται πολύ σε όσα έγραψαν οι φίλοι και συνάδελφοι Φοίβος Οικονομίδης και Παν. Βενάρδος, όσον αφορά τις κινήσεις του Τσιριμώκου. Και οι δύο αναφέρονται στο πώς κατέβηκε από τη Βάρκιζα στην Αθήνα ο Τσιριμώκος για να έχει συνομιλίες με τους Εγγλέζους και χρησιμοποίησε σαν δικαιολογία ότι πήγαινε να δει την άρρωστη γιαγιά του. Ηταν ποτέ δυνατόν με τέτοιες δικαιολογίες να ξεγελάσει τα άλλα μέλη της αντιπροσωπείας; Αυτό - θα μου πείτε - λέει ο καθηγητής Ι. Γεωργάκης, γραμματέας τότε του Δαμασκηνού. Μήπως συνέβαινε κάτι άλλο; Οπως μου είχε αφηγηθεί ο ίδιος ο Τσιριμώκος, τόσον εκείνος, όσο και ο Σιάντος, αλλά και τα άλλα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας, έβλεπαν ότι, μετά τα όσα μεσολάβησαν με το "Δεκέμβρη", μόνη λύση ήταν η ενότητα, όπως είχε γίνει και στη Γαλλία. Πίστευαν πως ό,τι δεν πέτυχε ο Λίβανος, ό,τι δεν πέτυχε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, έπρεπε να το πετύχει η Βάρκιζα.
Θα προσπαθήσω, αγαπητέ "Ριζοσπάστη", να μεταφέρω πιστά, όσα είχα ακούσει από τον Τσιριμώκο κάποιο βράδυ του 1965 στο σπίτι του κι έμειναν χαραγμένα στη μνήμη μου. Ισως αποδειχθούν χρήσιμα. Μου έλεγε πως τα "Δεκεμβριανά", ήταν ένας περίεργος "εμφύλιος πόλεμος". Ελληνες μάχονταν με Αγγλους και μαύρους. Η συνεννόηση ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και την κυβέρνηση, περνούσε διά μέσου των όρων του στρατηγού Σκόμπι. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του γεγονότος, ότι από τους ελληνικούς στρατούς - του βουνού και της ερήμου - η Αντίδραση είχε κατορθώσει μέσω του Κινήματος του Απριλίου 1944, να διαλύσει τον ένα. Και προκάλεσε το "Κίνημα του Δεκεμβρίου" για να διαλύσει και τον άλλον. Εμεναν, βεβαίως, στη διάθεση του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, οι "ολίγοι εκλεκτοί" της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, οι ταγματασφαλίτες και αρκετοί άλλοι. Αλλά συντεταγμένες στρατιωτικές δυνάμεις αξιόμαχες, μόνο ο Σκόμπι μπορούσε να προσφέρει. Επομένως, ο πόλεμος ήταν "εμφύλιος", αλλά με την ανάμειξη πολλών φίλων. Η ιδιομορφία αυτή έκανε, ώστε η Συμφωνία της Βάρκιζας να είναι - ας πούμε - η Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε ανάμεσα στο επίσημο κράτος και την Αντίσταση. Αλλά η ανακωχή είχε υπογραφεί ανάμεσα στην Αντίσταση και τον αρχηγό των βρετανικών στρατευμάτων. Αυτό έχει ουσιώδη σημασία από την άποψη της αγγλικής ευθύνης για την εφαρμογή της συμφωνίας. Ομως στη Βάρκιζα, για τρίτη ή τέταρτη φορά, συγκρούστηκαν οι δύο ελληνικοί κόσμοι: ο κόσμος της Αντίστασης και ο άλλος...
Βέβαια, το κείμενο της Συμφωνίας περιείχε άρθρα σχετικά με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και την τιμωρία εγκλημάτων ("μη απαραιτήτων για την επιτυχία του πολιτικού σκοπού") γιατί η "στάση" είχε αμνηστευτεί. Ομως, όλα τα μέλη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας έδιναν βαρύτητα στο ότι ένα πελώριο μέρος εκείνης της Συμφωνίας αφορούσε την τιμωρία των δοσιλόγων, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, ειδικότερα των Σωμάτων Ασφαλείας, τη συγκρότηση Εθνικού Στρατού, την αποκατάσταση των ελευθεριών, τις εκλογές. Ασχετα από το πώς βλέπουμε σήμερα το θέμα, τότε ΟΛΑ τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας πίστευαν ότι ο ΕΛΑΣ παρέδιδε τα όπλα, με την εγγύηση ότι προχωρούσαμε σε μια ενιαία δημοκρατική πολιτεία. Το κείμενο περιείχε ένα δίπτυχο: Υποχρεώσεις κράτους, υποχρεώσεις Αντίστασης. Την εικόνα της μοίρας αυτού του συμβολαίου, πρέπει να τη συμπληρώσουμε με τη συμπεριφορά του εγγυητή. Γιατί υπήρχε "εγγυητής": Η βρετανική κυβέρνηση. Κι αυτή έφερε, όχι τη νομική, αλλά την ηθική ευθύνη για την τήρηση των όρων της Συμφωνίας.
Για να διερευνηθεί αυτή ακριβώς η "ηθική ευθύνη" και για να συζητηθεί παρασκηνιακά η ειλικρίνεια των βρετανικών υποσχέσεων, ο Γ. Σιάντος (αν θυμάμαι καλά, ο Τσιριμώκος μου είχε αναφέρει και τον Σαράφη) παρότρυνε τον Τσιριμώκο να κατέβει στην Αθήνα, για να προσπαθήσει να εξακριβώσει τις προθέσεις της αγγλικής πλευράς. Και τις διαβεβαιώσεις για την "ειλικρίνεια" των βρετανικών υποσχέσεων έδωσε ο ίδιος ο καθηγητής Γεωργάκης, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και οι επίσημοι Βρετανοί παράγοντες. Το πρόσχημα για την άρρωστη γιαγιά, κλπ., ήταν για τους δημοσιογράφους, επειδή η ΕΑΜική αντιπροσωπεία δεν ήθελε να γνωσθεί η παρασκηνιακή αυτή κίνηση (ούτε ήσαν τόσο αφελείς ο Σαράφης, ο Σιάντος και ο Παρτσαλίδης εάν επρόκειτο να τους ξεγελάσουν με τέτοια κόλπα). Μάλιστα, ο Σιάντος, που ήθελε με πάθος την ειρήνευση, ρωτούσε επίμονα κατά την επιστροφή του στη Βάρκιζα τον Τσιριμώκο, τι απεκόμισε από τις συνομιλίες του με τους Αγγλους κι εκείνος τα αφηγήθηκε όλα λεπτομερώς στους άλλους".
Ο Γ. Λεονταρίτης αντικρούει, επίσης, όσα αναφέρονται για το ρόλο του Τσιριμώκου στα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, σημειώνοντας: "Οσον αφορά αυτά του Φόρεϊν Οφις, του Λίπερ και του Μακ Μίλαν, ότι δήθεν ο Τσιριμώκος "ήταν διατεθειμένος την κατάλληλη στιγμή να τους προδώσει" (τους συντρόφους του της αντιπροσωπείας), είναι φαιδρά και αυτό αποδεικνύεται από τα γεγονότα. Ο,τι αποφάσεις πάρθηκαν από την ΕΑΜική αντιπροσωπεία λήφθηκαν από κοινού. Επειδή η Δεξιά και οι Αγγλοι δεν ετίμησαν την υπογραφή τους, αυτό δε σημαίνει ότι τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας (ο Τσιριμώκος ή οποιοσδήποτε άλλος) "πρόδωσαν"".
Η απάντηση του "Ριζοσπάστη"
Ευχαριστούμε τον Γ. Λεονταρίτη, για την παρέμβαση και τις παρατηρήσεις του. Συμφωνούμε μαζί του, για τις τεράστιες και εγκληματικές ευθύνες της ντόπιας αντίδρασης και του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού. Αυτό, όμως, δεν μπορεί και ούτε πρέπει να μας αποτρέπει από την όποια εκτίμηση της πολιτικής και τακτικής του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ. Πάντα - εννοείται - παίρνοντας υπόψη το ιστορικό πλαίσιο των συνθηκών. Και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε, όσο μπορούμε καλύτερα. Με βάση, λοιπόν, τα στοιχεία που υπάρχουν και παίρνοντας υπόψη τις συνθήκες εκείνης της εποχής, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε, με τον Γ. Λεονταρίτη, στα περισσότερα απ' όσα αναφέρει. Και τούτο, όχι γιατί αναζητούμε την εξήγηση των ιστορικών γεγονότων στην ανακάλυψη κάποιας προδοσίας, όπως ο Γ. Λεονταρίτης υπαινίσσεται.
Στην απάντησή μας περιοριζόμαστε - για ευνόητους λόγους - στο ρόλο που έπαιξε ο Η. Τσιριμώκος στη Βάρκιζα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συμφωνούμε με μια σειρά άλλες εκτιμήσεις του Γ. Λεονταρίτη. Κατ' αρχήν, πουθενά δεν ισχυριστήκαμε ότι για την αποτυχία της Βάρκιζας φταίει ο Τσιριμώκος με το ρόλο που έπαιξε. Το αντίθετο, μάλιστα. Γνώμη μας είναι ότι, ανεξαρτήτως του Τσιριμώκου και της στάσης που κράτησε, η ευθύνη των τελικών επιλογών βαραίνει τους ηγέτες του ΚΚΕ, που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας. Καμιά προδοσία ή πολιτική επιλογή του Τσιριμώκου - στα πλαίσια της πολιτικής κατάστασης και των συσχετισμών εκείνης της εποχής - δεν μπορεί να δικαιολογήσει το γεγονός ότι οι κομμουνιστές αντιπρόσωποι έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσεις, χωρίς καν να έχουν την έγκριση των κομματικών οργάνων και των οργάνων του ΕΑΜ. Και προς απόδειξη αυτού, παραπέμπουμε στο δημοσίευμά μας, της Τρίτης 12/11/96. Ομως, αυτό δε σημαίνει ότι ο Τσιριμώκος δεν έπαιξε κανένα ρόλο στα πράγματα, ανεξαρτήτως αν και πόσο ο ρόλος του αυτός ήταν καθοριστικός ή όχι για την κατάληξή τους. Κι εδώ βρίσκεται η διαφωνία μας με τον Γ. Λεονταρίτη. Ισχυρίζεται ότι ο Τσιριμώκος δεν ήρθε σε καμιά συνδιαλλαγή με τους Εγγλέζους, κρυφά και πίσω από τις πλάτες των υπόλοιπων μελών της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας. Εμείς λέμε ότι ήρθε, γιατί αυτό αποδεικνύουν τα ιστορικά στοιχεία, που έχουν γίνει δημόσια γνωστά και έχουμε στη διάθεσή μας. Πιστεύουμε, επίσης, ότι το κύριο δε βρίσκεται στο αν οι επαφές του, με τους Εγγλέζους και τον Δαμασκηνό, ήταν εν γνώσει του Σιάντου και των υπολοίπων ΕΑΜιτών αντιπροσώπων. Ας συμφωνήσουμε ότι οι ΕΑΜίτες αντιπρόσωποι γνώριζαν για κάποιες επαφές του Τσιριμώκου με τους Εγγλέζους. Το κύριο, όμως, είναι τι στάση κράτησε σ' αυτές τις επαφές ο Η. Τσιριμώκος. Κι εδώ τα στοιχεία είναι συντριπτικά και πολύ περισσότερα απ' όσα εμείς αναδημοσιεύσαμε στα πλαίσια του αφιερώματος για το Δημοκρατικό Στρατό.
Ο Γ. Λεονταρίτης γνωρίζει ότι η ντόπια αντίδραση - προφανώς με την καθοδήγηση των Αγγλων - αρχικά είχε αντίρρηση με τη συμμετοχή του Τσιριμώκου στην ΕΑΜική αντιπροσωπεία, επιμένοντας να συμμετέχουν σ' αυτήν μόνο κομμουνιστές. Στη συνέχεια, όμως - και αφού είχαν μεσολαβήσει οι επαφές του ηγέτη της ΕΛΔ με τον Δαμασκηνό και τους Βρετανούς παράγοντες - άλλαξε γνώμη. Αραγε, γιατί; Τα στοιχεία λένε ότι ο Τσιριμώκος έδωσε υποσχέσεις, για τη στάση που θα τηρούσε στα επίμαχα ζητήματα της αμνηστίας και της συμμετοχής του ΕΑΜ στην κυβέρνηση. Λένε, επίσης, ότι έδωσε δείγματα γραφής της στάσης που θα κρατούσε, προδίδοντας όλη την τακτική που θα κρατούσε η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στις διαπραγματεύσεις. Ολα αυτά, ο Γ. Λεονταρίτης τα παρακάμπτει, χαρακτηρίζοντάς τα φαιδρά.
Ο Γ. Λεονταρίτης παρακάμπτει, επίσης, όσα λένε τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, με το επιχείρημα ότι οι αποφάσεις της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στη Βάρκιζα πάρθηκαν από κοινού. Δε βρίσκεται, όμως, εκεί το θέμα κι ούτε εμείς αρνηθήκαμε ότι οι αποφάσεις πάρθηκαν από κοινού. Για να αρνηθείς, όμως, την αλήθεια όσων ο Λίπερ έγραφε, τότε, στα απόρρητα τηλεγραφήματά του στο Φόρεϊν Οφις, για το ρόλο του Τσιριμώκου, θα πρέπει να αποδείξεις πως ο Βρετανός πρεσβευτής είχε κάποιο - τουλάχιστον - λόγο να ψεύδεται, απευθυνόμενος προς τους προϊσταμένους του (δηλ. στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών) και εμφανίζει ψευδώς τον ηγέτη της ΕΛΔ, ως κρυφό σύμμαχο της Αγγλίας. Είναι λογικό κάτι τέτοιο; `Η, μήπως, πρέπει να φανταστούμε ότι οι Βρετανοί φρόντισαν να προβοκάρουν, στους μέλλοντες ιστορικούς, τον Η. Τσιριμώκο, γράφοντας όσα εμφανίζονται στα αρχεία τους;
Αρκούμαστε σ' αυτές τις σκέψεις επί του παρόντος και ευελπιστούμε ότι ο Γ. Λεονταρίτης θα έχει κατανοήσει ότι όσα γράψαμε για τον Η. Τσιριμώκο δεν τα γράψαμε, ορμώμενοι από ταπεινά ελατήρια, ούτε βεβαίως και αβασάνιστα. Ομως, η αλήθεια πρέπει να λέγεται, όσο πικρή κι αν είναι. Κι εμείς, πρώτοι θα εγκαταλείψουμε όσα πιστεύουμε για τη στάση του ηγέτη της ΕΛΔ στη Βάρκιζα, αν υπάρξουν στοιχεία, που να ανατρέπουν τα ήδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου