Ο ιμπεριαλισμός καταστρώνει τα αντεπαναστατικά του σχέδια
Η διεθνής κατάσταση στην περίοδο 1946 - '47 παρουσιάζει μια σειρά νέα χαρακτηριστικά, τα οποία θα τη σημαδεύουν και θα τη συνοδεύουν για πολλά χρόνια.
Ο Β` Παγκόσμιος Πόλεμος έχει πλέον τελειώσει, αλλά οι μεγάλες πληγές, που άφησε πίσω του, παραμένουν ανοιχτές, ιδιαίτερα για τη Σοβιετική Ενωση, που σήκωσε ένα μεγάλο μέρος του πολέμου και συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιφασιστική νίκη των λαών. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να σημειωθεί το αυξημένο παγκόσμια κύρος και η επιρροή, που απέκτησε η χώρα των μπολσεβίκων, ακριβώς γιατί έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη συντριβή του φασιστικού τέρατος και συνέβαλε στην απόσπαση από τον καπιταλισμό μιας σειράς χωρών. Παράλληλα, έχουν ξεσπάσει απελευθερωτικά κινήματα στην Ινδονησία, στην Ινδία - το 1947 κατακτά την ανεξαρτησία της - στις χώρες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και σε χώρες της Αφρικής. Το προπολεμικό αποικιακό σύστημα αρχίζει να καταρρέει, ενώ και το εργατικό κίνημα στις κεφαλαιοκρατικές χώρες βρίσκεται σε άνοδο.
Παρά τη μεγάλη, όμως, αντιφασιστική νίκη των λαών και τις θετικές αλλαγές στο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, το κύριο στοιχείο της εποχής είναι η πλήρης στροφή της πολιτικής του ιμπεριαλισμού προς την αντεπανάσταση. Δεν πρόκειται, βέβαια, για κάτι εντελώς καινούριο, αφού ο αντεπαναστατικός προσανατολισμός αποτελεί την ίδια την ιστορική φύση του ιμπεριαλισμού στον τομέα της πολιτικής και της ιδεολογίας. Το καινούριο στοιχείο βρίσκεται στο ότι η ιστορική αυτή φύση, που υπήρχε και εκδηλωνόταν και ως τώρα, γίνεται πλέον, όχι μόνο συγκεκριμένη πολιτική, αλλά και τείνει να υποτάξει στα συμφέροντα και τις κινήσεις της, όλες τις άλλες πλευρές της πολιτικής.
Τα προβλήματα, που αυτή η πολιτική βάζει προς αντιμετώπιση και λύση, είναι τα εξής:
α. Η απόκρουση και εξουδετέρωση των επαναστατικών δυνάμεων.
Σήμερα, διαθέτουμε άφθονα ντοκουμέντα, που δείχνουν πειστικά ότι το ζήτημα της εξουδετέρωσης των επαναστατικών δυνάμεων και κύρια της ΕΣΣΔ είναι το βασικό θέμα των επαφών και των συνεννοήσεων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
β. Η αναδιανομή του κόσμου μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πόλεμος προκάλεσε πολλές αλλαγές. Ο ηττημένος εμπόλεμος συνασπισμός εξουδετερώθηκε για πολύ καιρό. Οι αλλαγές, όμως, ξεπερνούν αυτά τα πλαίσια, προκαλώντας σοβαρές αλλαγές στην ίδια τη διάρθρωση του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου. Οι παραδοσιακές ηγετικές δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία) εξασθενούν πολύ και περνούν σε δεύτερο πλάνο. Αντίθετα, δυναμώνουν πολύ οι ΗΠΑ, οι οποίες μετατρέπονται σε στρατιωτική δύναμη παγκοσμίων διαστάσεων και στον ισχυρότερο διεθνή παράγοντα του ιμπεριαλισμού.
Το σύνολο αυτό της κατάστασης δημιουργεί αντιφατικά φαινόμενα, όπου συνυπάρχουν, τόσο η ένταση των αντιθέσεων στο στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού, όσο και η τάση προσέγγισης και, μάλιστα, συγχώνευσης. Η γενική κατάσταση, η ιστορική συγκυρία, ο συσχετισμός των δυνάμεων κλπ. οδηγούν στην, κατά κανόνα, επικράτηση της δεύτερης τάσης, αν και με ανακολουθίες και παλινδρομήσεις.
Βαθμιαία και μέσα από πολλές διακυμάνσεις, δημιουργείται ο κόσμος της μορφής του "Ψυχρού Πολέμου".
Στόχος υψηλής προτεραιότητας η ΕΣΣΔ
Πρωτομάστορας και από τους βασικούς εμπνευστές του αντικομμουνιστικού "Ψυχρού Πολέμου" ο Ουίνστον Τσόρτσιλ
Ηδη, από την εποχή του Β` Παγκόσμιου Πολέμου, δε λείπουν οι σκέψεις της αντιμετώπισης της ΕΣΣΔ μετά τον πόλεμο. Τα σχέδια "διαφοροποιημένης αντιμετώπισης" της ΕΣΣΔ, σαν μια ιστορία εξάντλησής της, από μια πολεμική αναμέτρηση άνισης έκτασης, είναι γνωστά πριν ακόμη τον πόλεμο και μια ύστερη μορφή τους είναι η ιστορία γύρω από το Δεύτερο Μέτωπο.
Τα σχέδια αυτά πήραν νέα έκταση με το τέλος του Β` Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα, ξέρουμε ότι το πρώτο σχέδιο αντιμετώπισης της ΕΣΣΔ (δηλ., επίθεσης εναντίον της) από την πλευρά των ΗΠΑ χρονολογείται 60 ημέρες μετά τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας (2.9.1945). Ακόμη περισσότερο, οι βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι (6 - 9 Αυγούστου 1945) είχαν κι ένα δεύτερο ολοφάνερο στόχο εκτός της Ιαπωνίας, τη Σοβιετική Ενωση. Εκείνο που κάνει εντύπωση στην εξέλιξη αυτή είναι το ότι τα σχετικά σχέδια φαίνονται να παρουσιάζουν χαρακτήρα υψηλής προετοιμασίας - ένδειξη, προφανώς, της μακρόχρονης ενασχόλησης.
Ηδη από το 1946, έχουμε το περιβόητο "Μακρό Τηλεγράφημα" ή "τηλεγράφημα Κέναν". Το κείμενο είναι, στην πραγματικότητα, μια εισήγηση για την εξωτερική πολιτική, με κύριο θέμα την πολιτική απέναντι στην ΕΣΣΔ, που υπέβαλε στον Πρόεδρο Χ. Τρούμαν ο επιφανής διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν. Πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μόσχα, ο Κέναν, έχει ήδη καταλήξει σε σαφές συμπέρασμα, το οποίο περιλαμβάνει με πολλές λεπτομέρειες στο υπόμνημά του. "CARTHAGO DELENDA EST", επαναλαμβάνει παντού ο Κέναν, βάζοντας, όμως, στη θέση της, την ΕΣΣΔ. Ο λόγος της τόσης επιμονής είναι όχι μόνο φανερός αλλά και ομολογημένος: Από τη μια μεριά, η ΕΣΣΔ αποτελεί κίνδυνο για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, την καπιταλιστική κοινωνία, στην οποία ο Κέναν (και, προφανώς, ο Τρούμαν) είναι ειλικρινά αφοσιωμένοι. Από την άλλη μεριά, η ΕΣΣΔ είναι το κυριότερο εμπόδιο, για να γίνουν οι ΗΠΑ ο μόνος κυρίαρχος του κόσμου.
Οι λόγοι αυτοί είναι υπεραρκετοί για να κάνουν την καταστροφή της ΕΣΣΔ απολύτως αναγκαία και, μάλιστα, στόχο κατά προτεραιότητα. Το καλύτερο θα ήταν αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια άμεση στρατιωτική επίθεση. Ετσι, ο εχθρός θα έπαυε να υπάρχει γρήγορα και θα απάλλασσε από την ανάγκη απασχόλησης μαζί του. Αν αυτό δεν μπορεί να γίνει, τότε πρέπει να ακολουθηθεί η τακτική της "ανάσχεσης" (CONTAINMENT) και του "εξαναγκασμού σε αναδίπλωση" (ROLLING BACK). Τα συγκεκριμένα μέσα, στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να είναι όλες οι μέθοδοι οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής φθοράς, ώστε η ΕΣΣΔ, τελικά, να γονατίσει. Προς τον σκοπό αυτό, ίσως απαιτηθεί μακρόχρονη διαδικασία, στην οποία οι ΗΠΑ θα βρεθούν στην ανάγκη να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα, από την ανοιχτή στρατιωτική επέμβαση, ως την "κρυφή επιχείρηση αποσταθεροποίησης".
Ωστόσο, για να γίνει αυτό, δεν αρκούν ούτε οι επιθυμίες ούτε οι προσπάθειες. Πρέπει να υπάρχει και η στήριξη στον αντίστοιχο συσχετισμό δυνάμεων. Ετσι, ο Κέναν μελετά τον τομέα αυτό όσο πιο προσεκτικά και νηφάλια μπορεί. Το συμπέρασμά του είναι θετικό, γι' αυτόν: Η ΕΣΣΔ υστερεί σε όλους ή, τουλάχιστον, στους πιο σημαντικούς τομείς. Στον οικονομικό τομέα, η υπεροχή των ΗΠΑ μόνο, χωρίς να υπολογίσουμε τους συμμάχους τους, είναι όχι μόνο πολύ μεγάλη, αλλά και πολύ φανερή. Οι ΗΠΑ διατηρούν επίσης μεγάλα αποθέματα στρατιωτικής, πολιτικής, διπλωματικής και ιδεολογικής ισχύος. Στον στρατιωτικό τομέα, τα μεγέθη είναι συγκρίσιμα, αλλά ο τομέας αυτός μπορεί και να αξιοποιηθεί κατάλληλα. Πέρα από αυτό, οι ΗΠΑ έχουν μεγάλα περιθώρια και διεθνών συμμαχιών. Γι' αυτό, έχει μεγάλη σημασία το ότι "η ΕΣΣΔ, σε σύγκριση με τον δυτικό κόσμο σαν σύνολο, είναι κατά πολύ η ασθενέστερη δύναμη".
Η κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου"
Ο Χάρι Τρούμαν σε μια ξέγνοιαστη στιγμή παίζει πιάνο, ενώ την ίδια στιγμή ο ελληνικός λαός βαρυγκομά από το ομώνυμο δόγμα
Δεν είναι το μόνο μνημείο της εποχής. Υπάρχουν και άλλα, πολύ πιο γνωστά.
Στις 5 Μάρτη 1946, έγινε ένα ιστορικό γεγονός. Στο μικρό πανεπιστήμιο της κωμόπολης Φούλτον της Πολιτείας Μισούρι την ΗΠΑ, ένας προσκεκλημένος VIP εκφώνησε ένα λόγο πολιτικού περιεχομένου. Ηταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, πρώην πρωθυπουργός της Μεγ. Βρετανίας. Μεταξύ των ακροατών του, πολλοί ήταν επίσης VIPs, με πιο VIP μεταξύ των VIP, τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν.
Ο λόγος έκανε το γύρο του κόσμου και έμεινε ιστορικός. Και όχι άδικα: Ηταν, στην πραγματικότητα, η επίσημη και τυπική κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου" ενάντια στην ΕΣΣΔ. Με επιχειρήματα πολύ παρόμοια με του Κέναν, ο Τσόρτσιλ κηρύσσει την ΕΣΣΔ λίγο - πολύ σε εχθρό της ανθρωπότητας, ενάντια στον οποίο όλα επιτρέπονται. Προειδοποίησε με σαφήνεια για τον κίνδυνο που αποτελεί για τον ιμπεριαλισμό η ενίσχυσή της και για την ανάγκη γενικής επιστράτευσης των δυνάμεων του τελευταίου εναντίον της. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι αυτός ο κίνδυνος στην Ευρώπη, όπου "ένα σιδερένιο παραπέτασμα κατεβαίνει σιγά σιγά από τη Βαλτική ως την Αδριατική". Για να αντιμετωπιστούν όλοι αυτοί οι κίνδυνοι απαιτείται η γενική συνένωση των δυνάμεων του ιμπεριαλισμού, η δημιουργία ενιαίων πολιτικών και στρατιωτικών συνασπισμών στην υπηρεσία του.
Το γεγονός ότι ο Πρόεδρος την ΗΠΑ παρευρίσκεται σε μια τέτοια ομιλία του Τσόρτσιλ, που, την εποχή αυτή, δεν είναι παρά ένα απλό μέλος της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων, δείχνει την έκταση των σχεδίων.
Ολα αυτά προϊδεάζουν, για το επόμενο βήμα που, σήμερα, γνωρίζουμε καλά: Τη δημιουργία του ΝΑΤΟ, το οποίο θα ιδρυθεί επισήμως στις 4 Απρίλη 1949.
Τα πρώτα βήματα του σχεδίου
Ολα αυτά συμβαίνουν, ενώ δεν υπάρχει ακόμη συνθήκη ειρήνης, που να βάζει τέρμα στον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι σχετικές συζητήσεις, που γίνονται στη διάσκεψη του Παρισιού (29 Ιούλη - 15 Οκτώβρη 1946, δηλαδή στην περίοδο "χώνευσης" των προβληματισμών Κέναν, Τσόρτσιλ κλπ.), κατέληξαν σε σημαντικές διαφωνίες, που, όμως, θα βρουν τη λύση τους στην υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης στο Παρίσι, στις 10 Φλεβάρη 1947.
Η συνθήκη δεν είναι γενική. Αφήνει, π.χ., την ΕΣΣΔ χωρίς συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία και την Ιαπωνία και τέτοια συνθήκη, τελικά, δε θα υπογραφεί. Αλλά και αυτή η συνθήκη γρήγορα θα αποκαλυφθεί, ότι χρωστά τη ζωή της σε έναν άλλο σημαντικό παράγοντα: Στο γεγονός πως οι ΗΠΑ κρίνουν, ότι το ασφαλέστερο μέσο επιβολής είναι όχι τα διπλωματικά κείμενα, αλλά η κινητοποίηση των μεγάλων οικονομικών τους δυνάμεων.
Ετσι, έχουμε, τον Απρίλη του 1948, την ψήφιση από το Κογκρέσο των ΗΠΑ του "Νόμου περί βοηθείας σε ξένα κράτη". Πρόκειται για τον πρώτο άμεσο πρόγονο του "Σχεδίου Μάρσαλ", το οποίο πήρε το όνομά του από τον Τζορτζ Κάτλετ Μάρσαλ (1880 - 1959), υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ στην περίοδο 1947 - 1949. Μέσα στο 1948, η εξέλιξη υπήρξε θεαματική: Κατ' αρχήν, υπογράφηκαν συμφωνίες συμμετοχής με 15 χώρες και, συγκεκριμένα, τη Μεγ. Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Σουηδία, τη Νορβηγία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία, την Πορτογαλία, την Αυστρία, την Ελλάδα και την Τουρκία.
Δεν είναι περίεργο το ότι, μεταξύ τους, βρίσκονται όλα τα μελλοντικά ιδρυτικά μέλη του ΝΑΤΟ και μερικοί "βραδυπορούντες" (π.χ., Ελλάδα και Τουρκία). Ούτε είναι περίεργο το ότι παντού προηγήθηκε "κάθαρση" των κυβερνήσεων από οποιονδήποτε ανεπιθύμητο (και, πολύ περισσότερο, κομμουνιστή) υπουργό.
Οπως και αν έχει το πράγμα, ο νόμος μετατράπηκε σε πλήρες πρόγραμμα "οικονομικής αρωγής", που κράτησε 4 χρόνια (Απρίλης 1948 - 30 Δεκέμβρη 1951). Στα πλαίσιά του, οι ΗΠΑ χορήγησαν συνολικά 17.000.000.000 δολ., από τα οποία το 60% πήραν η Μεγ. Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία και οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας.
Εχει επανειλημμένα τονιστεί ο "μνημειακός" χαρακτήρας του σχεδίου. Οχι άδικα. Τα κεφάλαιά του επέτρεψαν, κατ' αρχήν, τη στερέωση και τη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος και, συνεπώς, της εξουσίας των μονοπωλιακού κεφαλαίου στην Ευρώπη, που, χωρίς αυτό, εμφανιζόταν μάλλον ασθενική. Παράλληλα, με την ανοικοδόμηση της Δυτικής Ευρώπης, δημιούργησε και αγορές για τα προϊόντα της βιομηχανίας των ΗΠΑ, της μόνης "ζωντανής" της εποχής, που είχε πρόβλημα διάθεσης.
Οι κυριότεροι στόχοι του και τα κυριότερα επακόλουθά του βρίσκονται, πάντως, στο χώρο της πολιτικής. Επρόκειτο για μια γιγαντιαία επιχείρηση αντεπαναστατικού πολέμου. Με την εμφάνιση του σχεδίου - ισχυρού εργαλείου, μεταξύ των άλλων, εξαγοράς συνειδήσεων - οι επαναστατικές δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης δέχτηκαν ένα σοβαρό πλήγμα που, σε μερικές περιπτώσεις, έφθασε, ως την πλήρη εξόντωση. Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι το Σχέδιο Μάρσαλ έφθασε π.χ. στην Ιταλία, ακριβώς στις παραμονές των εκλογών του 1948. Αλλος στόχος του ήταν το "τράβηγμα" των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην τροχιά του ΝΑΤΟικού ιμπεριαλισμού και η απομόνωση της ΕΣΣΔ, που δε διέθετε δυνατότητες τέτοιου σχεδίου ή "αντισχεδίου". Δεν είναι τυχαίο το ότι οι χώρες που χρηματοδοτήθηκαν πιο πολύ ήταν οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας (προφανής προσπάθεια κλονισμού της σοβιετικής ζώνης, που δεν έμεινε χωρίς αποτέλεσμα) και η Αυστρία (η οποία δεν ήταν ποτέ - μέχρι τώρα... - μέλος του ΝΑΤΟ και πήρε τη μεγαλύτερη κατά κεφαλή ξένη βοήθεια από οποιαδήποτε χώρα - μέλος των δυο εμπολέμων συνασπισμών, με προφανή στόχο το "τράβηγμα" της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας, με τις οποίες συνδέεται με ιστορικούς δεσμούς). Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστέψει κανείς ότι η εξέλιξη αυτή δεν ήταν άσχετη με τα συμβάντα, ακριβώς το 1948, στη Γιουγκοσλαβία ή στην Τσεχοσλοβακία (της οποίας η κυβέρνηση είχε δεχτεί το σχέδιο) αλλά και στην Ουγγαρία, στην Πολωνία και αλλού.
Γενικότερα, δεν είναι καθόλου τυχαία η συγκέντρωση της προσοχής των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Η νέα, ηγέτιδα δύναμη του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού θέλει να στερεώσει τον δυτικοευρωπαϊκό καπιταλισμό, όχι μόνο επειδή ο τελευταίος παρουσιάζεται σχετικά αδύνατος στη μεταπολεμική περίοδο και δέχεται την έντονη πίεση των εργατικών κινημάτων, αλλά κυρίως γιατί τον θεωρεί ως αναντικατάστατη βάση εξόρμησης και επίθεσης ενάντια στην ΕΣΣΔ και το κυοφορούμενο σοσιαλιστικό σύστημα των χωρών της Ευρώπης. Αλλωστε, εδώ υπάρχει και μια σχετική ενότητα της πολιτικής του ιμπεριαλισμού ενώ, σε άλλες περιοχές, όπως π.χ. η Ασία (όπου υπάρχουν το πρόβλημα της Κίνας και της ανεξαρτησίας της Ινδίας, της Μαλαισία κλπ.), όχι μόνο η κατάσταση είναι πιο ανασφαλής, αλλά υπάρχουν και αντιθέσεις στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, των οποίων η ιστορία δεν έχει ακόμη γραφτεί.
Η Ελλάδα στα πλαίσια των διεθνών εξελίξεων
Οι εξελίξεις, την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, δεν μπορούσαν βέβαια να είναι στεγανά χωρισμένες από τις αντίστοιχες διεθνείς. Το γεγονός πως οι αντεπαναστατικές και αντιδραστικές δυνάμεις περνούν στην αντεπίθεση, με στόχο την ανάκτηση του χαμένου εδάφους, και η ΕΣΣΔ, όχι μόνο έχει εξασθενήσει από έναν καταστροφικό πόλεμο, αλλά απειλείται τώρα με έναν καινούριο, ακόμη εξοντωτικότερο, με έναν αντίπαλο ασύγκριτα ισχυρότερο από τη ναζιστική Γερμανία, αποτελεί ένα σοβαρό παράγοντα και των εξελίξεων στην Ελλάδα. Κάνει αμέσως φανερή τη δύσκολη κατάσταση της χώρας μας, όπου οι προοδευτικές δυνάμεις πρέπει να αντιμετωπίσουν την επέμβαση ενός αντιπάλου, όχι μόνο πολύ ισχυρού, αλλά και που έχει επικεντρώσει την προσοχή του στην Ευρώπη.
Και αυτό δεν ήταν το μόνο.
Το Μάρτη του 1947, δηλ. αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, το Κογκρέσο ψηφίζει πρόγραμμα βοήθειας 400.000.000 δολαρίων, για την Ελλάδα και την Τουρκία. Ο λόγος που αυτές οι δυο χώρες έχουν τόσο επείγουσα ανάγκη από βοήθεια είναι η "αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής". Η σχετική απόφαση υπογράφεται από τον Πρόεδρο Τρούμαν, το Μάη του 1947. Είναι το περίφημο "Δόγμα Τρούμαν". Το δόγμα αυτό - ολοφάνερο στοιχείο του γενικότερου προγράμματος αντεπαναστατικού πολέμου - θα στοιχειοθετήσει την αντικατάσταση της κυρίαρχης βρετανικής επιρροής στην περιοχή από εκείνη των ΗΠΑ και θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Το γεγονός, όμως, αυτό φανερώνει ένα ακόμη δυσμενές στοιχείο της συγκυρίας της εποχής: Οι λαϊκές δυνάμεις έχουν πλέον, στην πραγματικότητα, να αντιμετωπίσουν μια ιδιαίτερα ισχυρή δύναμη, η οποία έχει περάσει σε αντεπίθεση και έχει επικεντρώσει την προσοχή της, όχι μόνο στην Ευρώπη γενικά, αλλά και στην περιοχή της χώρας μας, ιδιαίτερα.
Η διεθνής κατάσταση στην περίοδο 1946 - '47 παρουσιάζει μια σειρά νέα χαρακτηριστικά, τα οποία θα τη σημαδεύουν και θα τη συνοδεύουν για πολλά χρόνια.
Ο Β` Παγκόσμιος Πόλεμος έχει πλέον τελειώσει, αλλά οι μεγάλες πληγές, που άφησε πίσω του, παραμένουν ανοιχτές, ιδιαίτερα για τη Σοβιετική Ενωση, που σήκωσε ένα μεγάλο μέρος του πολέμου και συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιφασιστική νίκη των λαών. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να σημειωθεί το αυξημένο παγκόσμια κύρος και η επιρροή, που απέκτησε η χώρα των μπολσεβίκων, ακριβώς γιατί έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη συντριβή του φασιστικού τέρατος και συνέβαλε στην απόσπαση από τον καπιταλισμό μιας σειράς χωρών. Παράλληλα, έχουν ξεσπάσει απελευθερωτικά κινήματα στην Ινδονησία, στην Ινδία - το 1947 κατακτά την ανεξαρτησία της - στις χώρες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και σε χώρες της Αφρικής. Το προπολεμικό αποικιακό σύστημα αρχίζει να καταρρέει, ενώ και το εργατικό κίνημα στις κεφαλαιοκρατικές χώρες βρίσκεται σε άνοδο.
Παρά τη μεγάλη, όμως, αντιφασιστική νίκη των λαών και τις θετικές αλλαγές στο διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, το κύριο στοιχείο της εποχής είναι η πλήρης στροφή της πολιτικής του ιμπεριαλισμού προς την αντεπανάσταση. Δεν πρόκειται, βέβαια, για κάτι εντελώς καινούριο, αφού ο αντεπαναστατικός προσανατολισμός αποτελεί την ίδια την ιστορική φύση του ιμπεριαλισμού στον τομέα της πολιτικής και της ιδεολογίας. Το καινούριο στοιχείο βρίσκεται στο ότι η ιστορική αυτή φύση, που υπήρχε και εκδηλωνόταν και ως τώρα, γίνεται πλέον, όχι μόνο συγκεκριμένη πολιτική, αλλά και τείνει να υποτάξει στα συμφέροντα και τις κινήσεις της, όλες τις άλλες πλευρές της πολιτικής.
Τα προβλήματα, που αυτή η πολιτική βάζει προς αντιμετώπιση και λύση, είναι τα εξής:
α. Η απόκρουση και εξουδετέρωση των επαναστατικών δυνάμεων.
Σήμερα, διαθέτουμε άφθονα ντοκουμέντα, που δείχνουν πειστικά ότι το ζήτημα της εξουδετέρωσης των επαναστατικών δυνάμεων και κύρια της ΕΣΣΔ είναι το βασικό θέμα των επαφών και των συνεννοήσεων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
β. Η αναδιανομή του κόσμου μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πόλεμος προκάλεσε πολλές αλλαγές. Ο ηττημένος εμπόλεμος συνασπισμός εξουδετερώθηκε για πολύ καιρό. Οι αλλαγές, όμως, ξεπερνούν αυτά τα πλαίσια, προκαλώντας σοβαρές αλλαγές στην ίδια τη διάρθρωση του ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου. Οι παραδοσιακές ηγετικές δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία) εξασθενούν πολύ και περνούν σε δεύτερο πλάνο. Αντίθετα, δυναμώνουν πολύ οι ΗΠΑ, οι οποίες μετατρέπονται σε στρατιωτική δύναμη παγκοσμίων διαστάσεων και στον ισχυρότερο διεθνή παράγοντα του ιμπεριαλισμού.
Το σύνολο αυτό της κατάστασης δημιουργεί αντιφατικά φαινόμενα, όπου συνυπάρχουν, τόσο η ένταση των αντιθέσεων στο στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού, όσο και η τάση προσέγγισης και, μάλιστα, συγχώνευσης. Η γενική κατάσταση, η ιστορική συγκυρία, ο συσχετισμός των δυνάμεων κλπ. οδηγούν στην, κατά κανόνα, επικράτηση της δεύτερης τάσης, αν και με ανακολουθίες και παλινδρομήσεις.
Βαθμιαία και μέσα από πολλές διακυμάνσεις, δημιουργείται ο κόσμος της μορφής του "Ψυχρού Πολέμου".
Στόχος υψηλής προτεραιότητας η ΕΣΣΔ
Πρωτομάστορας και από τους βασικούς εμπνευστές του αντικομμουνιστικού "Ψυχρού Πολέμου" ο Ουίνστον Τσόρτσιλ
Ηδη, από την εποχή του Β` Παγκόσμιου Πολέμου, δε λείπουν οι σκέψεις της αντιμετώπισης της ΕΣΣΔ μετά τον πόλεμο. Τα σχέδια "διαφοροποιημένης αντιμετώπισης" της ΕΣΣΔ, σαν μια ιστορία εξάντλησής της, από μια πολεμική αναμέτρηση άνισης έκτασης, είναι γνωστά πριν ακόμη τον πόλεμο και μια ύστερη μορφή τους είναι η ιστορία γύρω από το Δεύτερο Μέτωπο.
Τα σχέδια αυτά πήραν νέα έκταση με το τέλος του Β` Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα, ξέρουμε ότι το πρώτο σχέδιο αντιμετώπισης της ΕΣΣΔ (δηλ., επίθεσης εναντίον της) από την πλευρά των ΗΠΑ χρονολογείται 60 ημέρες μετά τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας (2.9.1945). Ακόμη περισσότερο, οι βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι (6 - 9 Αυγούστου 1945) είχαν κι ένα δεύτερο ολοφάνερο στόχο εκτός της Ιαπωνίας, τη Σοβιετική Ενωση. Εκείνο που κάνει εντύπωση στην εξέλιξη αυτή είναι το ότι τα σχετικά σχέδια φαίνονται να παρουσιάζουν χαρακτήρα υψηλής προετοιμασίας - ένδειξη, προφανώς, της μακρόχρονης ενασχόλησης.
Ηδη από το 1946, έχουμε το περιβόητο "Μακρό Τηλεγράφημα" ή "τηλεγράφημα Κέναν". Το κείμενο είναι, στην πραγματικότητα, μια εισήγηση για την εξωτερική πολιτική, με κύριο θέμα την πολιτική απέναντι στην ΕΣΣΔ, που υπέβαλε στον Πρόεδρο Χ. Τρούμαν ο επιφανής διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν. Πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μόσχα, ο Κέναν, έχει ήδη καταλήξει σε σαφές συμπέρασμα, το οποίο περιλαμβάνει με πολλές λεπτομέρειες στο υπόμνημά του. "CARTHAGO DELENDA EST", επαναλαμβάνει παντού ο Κέναν, βάζοντας, όμως, στη θέση της, την ΕΣΣΔ. Ο λόγος της τόσης επιμονής είναι όχι μόνο φανερός αλλά και ομολογημένος: Από τη μια μεριά, η ΕΣΣΔ αποτελεί κίνδυνο για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, την καπιταλιστική κοινωνία, στην οποία ο Κέναν (και, προφανώς, ο Τρούμαν) είναι ειλικρινά αφοσιωμένοι. Από την άλλη μεριά, η ΕΣΣΔ είναι το κυριότερο εμπόδιο, για να γίνουν οι ΗΠΑ ο μόνος κυρίαρχος του κόσμου.
Οι λόγοι αυτοί είναι υπεραρκετοί για να κάνουν την καταστροφή της ΕΣΣΔ απολύτως αναγκαία και, μάλιστα, στόχο κατά προτεραιότητα. Το καλύτερο θα ήταν αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια άμεση στρατιωτική επίθεση. Ετσι, ο εχθρός θα έπαυε να υπάρχει γρήγορα και θα απάλλασσε από την ανάγκη απασχόλησης μαζί του. Αν αυτό δεν μπορεί να γίνει, τότε πρέπει να ακολουθηθεί η τακτική της "ανάσχεσης" (CONTAINMENT) και του "εξαναγκασμού σε αναδίπλωση" (ROLLING BACK). Τα συγκεκριμένα μέσα, στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να είναι όλες οι μέθοδοι οικονομικής, πολιτικής και ιδεολογικής φθοράς, ώστε η ΕΣΣΔ, τελικά, να γονατίσει. Προς τον σκοπό αυτό, ίσως απαιτηθεί μακρόχρονη διαδικασία, στην οποία οι ΗΠΑ θα βρεθούν στην ανάγκη να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα, από την ανοιχτή στρατιωτική επέμβαση, ως την "κρυφή επιχείρηση αποσταθεροποίησης".
Ωστόσο, για να γίνει αυτό, δεν αρκούν ούτε οι επιθυμίες ούτε οι προσπάθειες. Πρέπει να υπάρχει και η στήριξη στον αντίστοιχο συσχετισμό δυνάμεων. Ετσι, ο Κέναν μελετά τον τομέα αυτό όσο πιο προσεκτικά και νηφάλια μπορεί. Το συμπέρασμά του είναι θετικό, γι' αυτόν: Η ΕΣΣΔ υστερεί σε όλους ή, τουλάχιστον, στους πιο σημαντικούς τομείς. Στον οικονομικό τομέα, η υπεροχή των ΗΠΑ μόνο, χωρίς να υπολογίσουμε τους συμμάχους τους, είναι όχι μόνο πολύ μεγάλη, αλλά και πολύ φανερή. Οι ΗΠΑ διατηρούν επίσης μεγάλα αποθέματα στρατιωτικής, πολιτικής, διπλωματικής και ιδεολογικής ισχύος. Στον στρατιωτικό τομέα, τα μεγέθη είναι συγκρίσιμα, αλλά ο τομέας αυτός μπορεί και να αξιοποιηθεί κατάλληλα. Πέρα από αυτό, οι ΗΠΑ έχουν μεγάλα περιθώρια και διεθνών συμμαχιών. Γι' αυτό, έχει μεγάλη σημασία το ότι "η ΕΣΣΔ, σε σύγκριση με τον δυτικό κόσμο σαν σύνολο, είναι κατά πολύ η ασθενέστερη δύναμη".
Η κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου"
Ο Χάρι Τρούμαν σε μια ξέγνοιαστη στιγμή παίζει πιάνο, ενώ την ίδια στιγμή ο ελληνικός λαός βαρυγκομά από το ομώνυμο δόγμα
Δεν είναι το μόνο μνημείο της εποχής. Υπάρχουν και άλλα, πολύ πιο γνωστά.
Στις 5 Μάρτη 1946, έγινε ένα ιστορικό γεγονός. Στο μικρό πανεπιστήμιο της κωμόπολης Φούλτον της Πολιτείας Μισούρι την ΗΠΑ, ένας προσκεκλημένος VIP εκφώνησε ένα λόγο πολιτικού περιεχομένου. Ηταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, πρώην πρωθυπουργός της Μεγ. Βρετανίας. Μεταξύ των ακροατών του, πολλοί ήταν επίσης VIPs, με πιο VIP μεταξύ των VIP, τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν.
Ο λόγος έκανε το γύρο του κόσμου και έμεινε ιστορικός. Και όχι άδικα: Ηταν, στην πραγματικότητα, η επίσημη και τυπική κήρυξη του "Ψυχρού Πολέμου" ενάντια στην ΕΣΣΔ. Με επιχειρήματα πολύ παρόμοια με του Κέναν, ο Τσόρτσιλ κηρύσσει την ΕΣΣΔ λίγο - πολύ σε εχθρό της ανθρωπότητας, ενάντια στον οποίο όλα επιτρέπονται. Προειδοποίησε με σαφήνεια για τον κίνδυνο που αποτελεί για τον ιμπεριαλισμό η ενίσχυσή της και για την ανάγκη γενικής επιστράτευσης των δυνάμεων του τελευταίου εναντίον της. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι αυτός ο κίνδυνος στην Ευρώπη, όπου "ένα σιδερένιο παραπέτασμα κατεβαίνει σιγά σιγά από τη Βαλτική ως την Αδριατική". Για να αντιμετωπιστούν όλοι αυτοί οι κίνδυνοι απαιτείται η γενική συνένωση των δυνάμεων του ιμπεριαλισμού, η δημιουργία ενιαίων πολιτικών και στρατιωτικών συνασπισμών στην υπηρεσία του.
Το γεγονός ότι ο Πρόεδρος την ΗΠΑ παρευρίσκεται σε μια τέτοια ομιλία του Τσόρτσιλ, που, την εποχή αυτή, δεν είναι παρά ένα απλό μέλος της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων, δείχνει την έκταση των σχεδίων.
Ολα αυτά προϊδεάζουν, για το επόμενο βήμα που, σήμερα, γνωρίζουμε καλά: Τη δημιουργία του ΝΑΤΟ, το οποίο θα ιδρυθεί επισήμως στις 4 Απρίλη 1949.
Τα πρώτα βήματα του σχεδίου
Ολα αυτά συμβαίνουν, ενώ δεν υπάρχει ακόμη συνθήκη ειρήνης, που να βάζει τέρμα στον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι σχετικές συζητήσεις, που γίνονται στη διάσκεψη του Παρισιού (29 Ιούλη - 15 Οκτώβρη 1946, δηλαδή στην περίοδο "χώνευσης" των προβληματισμών Κέναν, Τσόρτσιλ κλπ.), κατέληξαν σε σημαντικές διαφωνίες, που, όμως, θα βρουν τη λύση τους στην υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης στο Παρίσι, στις 10 Φλεβάρη 1947.
Η συνθήκη δεν είναι γενική. Αφήνει, π.χ., την ΕΣΣΔ χωρίς συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία και την Ιαπωνία και τέτοια συνθήκη, τελικά, δε θα υπογραφεί. Αλλά και αυτή η συνθήκη γρήγορα θα αποκαλυφθεί, ότι χρωστά τη ζωή της σε έναν άλλο σημαντικό παράγοντα: Στο γεγονός πως οι ΗΠΑ κρίνουν, ότι το ασφαλέστερο μέσο επιβολής είναι όχι τα διπλωματικά κείμενα, αλλά η κινητοποίηση των μεγάλων οικονομικών τους δυνάμεων.
Ετσι, έχουμε, τον Απρίλη του 1948, την ψήφιση από το Κογκρέσο των ΗΠΑ του "Νόμου περί βοηθείας σε ξένα κράτη". Πρόκειται για τον πρώτο άμεσο πρόγονο του "Σχεδίου Μάρσαλ", το οποίο πήρε το όνομά του από τον Τζορτζ Κάτλετ Μάρσαλ (1880 - 1959), υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ στην περίοδο 1947 - 1949. Μέσα στο 1948, η εξέλιξη υπήρξε θεαματική: Κατ' αρχήν, υπογράφηκαν συμφωνίες συμμετοχής με 15 χώρες και, συγκεκριμένα, τη Μεγ. Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Σουηδία, τη Νορβηγία, τη Δανία, την Ιρλανδία, την Ισλανδία, την Πορτογαλία, την Αυστρία, την Ελλάδα και την Τουρκία.
Δεν είναι περίεργο το ότι, μεταξύ τους, βρίσκονται όλα τα μελλοντικά ιδρυτικά μέλη του ΝΑΤΟ και μερικοί "βραδυπορούντες" (π.χ., Ελλάδα και Τουρκία). Ούτε είναι περίεργο το ότι παντού προηγήθηκε "κάθαρση" των κυβερνήσεων από οποιονδήποτε ανεπιθύμητο (και, πολύ περισσότερο, κομμουνιστή) υπουργό.
Οπως και αν έχει το πράγμα, ο νόμος μετατράπηκε σε πλήρες πρόγραμμα "οικονομικής αρωγής", που κράτησε 4 χρόνια (Απρίλης 1948 - 30 Δεκέμβρη 1951). Στα πλαίσιά του, οι ΗΠΑ χορήγησαν συνολικά 17.000.000.000 δολ., από τα οποία το 60% πήραν η Μεγ. Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία και οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας.
Εχει επανειλημμένα τονιστεί ο "μνημειακός" χαρακτήρας του σχεδίου. Οχι άδικα. Τα κεφάλαιά του επέτρεψαν, κατ' αρχήν, τη στερέωση και τη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος και, συνεπώς, της εξουσίας των μονοπωλιακού κεφαλαίου στην Ευρώπη, που, χωρίς αυτό, εμφανιζόταν μάλλον ασθενική. Παράλληλα, με την ανοικοδόμηση της Δυτικής Ευρώπης, δημιούργησε και αγορές για τα προϊόντα της βιομηχανίας των ΗΠΑ, της μόνης "ζωντανής" της εποχής, που είχε πρόβλημα διάθεσης.
Οι κυριότεροι στόχοι του και τα κυριότερα επακόλουθά του βρίσκονται, πάντως, στο χώρο της πολιτικής. Επρόκειτο για μια γιγαντιαία επιχείρηση αντεπαναστατικού πολέμου. Με την εμφάνιση του σχεδίου - ισχυρού εργαλείου, μεταξύ των άλλων, εξαγοράς συνειδήσεων - οι επαναστατικές δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης δέχτηκαν ένα σοβαρό πλήγμα που, σε μερικές περιπτώσεις, έφθασε, ως την πλήρη εξόντωση. Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι το Σχέδιο Μάρσαλ έφθασε π.χ. στην Ιταλία, ακριβώς στις παραμονές των εκλογών του 1948. Αλλος στόχος του ήταν το "τράβηγμα" των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην τροχιά του ΝΑΤΟικού ιμπεριαλισμού και η απομόνωση της ΕΣΣΔ, που δε διέθετε δυνατότητες τέτοιου σχεδίου ή "αντισχεδίου". Δεν είναι τυχαίο το ότι οι χώρες που χρηματοδοτήθηκαν πιο πολύ ήταν οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας (προφανής προσπάθεια κλονισμού της σοβιετικής ζώνης, που δεν έμεινε χωρίς αποτέλεσμα) και η Αυστρία (η οποία δεν ήταν ποτέ - μέχρι τώρα... - μέλος του ΝΑΤΟ και πήρε τη μεγαλύτερη κατά κεφαλή ξένη βοήθεια από οποιαδήποτε χώρα - μέλος των δυο εμπολέμων συνασπισμών, με προφανή στόχο το "τράβηγμα" της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας, με τις οποίες συνδέεται με ιστορικούς δεσμούς). Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστέψει κανείς ότι η εξέλιξη αυτή δεν ήταν άσχετη με τα συμβάντα, ακριβώς το 1948, στη Γιουγκοσλαβία ή στην Τσεχοσλοβακία (της οποίας η κυβέρνηση είχε δεχτεί το σχέδιο) αλλά και στην Ουγγαρία, στην Πολωνία και αλλού.
Γενικότερα, δεν είναι καθόλου τυχαία η συγκέντρωση της προσοχής των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Η νέα, ηγέτιδα δύναμη του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού θέλει να στερεώσει τον δυτικοευρωπαϊκό καπιταλισμό, όχι μόνο επειδή ο τελευταίος παρουσιάζεται σχετικά αδύνατος στη μεταπολεμική περίοδο και δέχεται την έντονη πίεση των εργατικών κινημάτων, αλλά κυρίως γιατί τον θεωρεί ως αναντικατάστατη βάση εξόρμησης και επίθεσης ενάντια στην ΕΣΣΔ και το κυοφορούμενο σοσιαλιστικό σύστημα των χωρών της Ευρώπης. Αλλωστε, εδώ υπάρχει και μια σχετική ενότητα της πολιτικής του ιμπεριαλισμού ενώ, σε άλλες περιοχές, όπως π.χ. η Ασία (όπου υπάρχουν το πρόβλημα της Κίνας και της ανεξαρτησίας της Ινδίας, της Μαλαισία κλπ.), όχι μόνο η κατάσταση είναι πιο ανασφαλής, αλλά υπάρχουν και αντιθέσεις στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, των οποίων η ιστορία δεν έχει ακόμη γραφτεί.
Η Ελλάδα στα πλαίσια των διεθνών εξελίξεων
Οι εξελίξεις, την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, δεν μπορούσαν βέβαια να είναι στεγανά χωρισμένες από τις αντίστοιχες διεθνείς. Το γεγονός πως οι αντεπαναστατικές και αντιδραστικές δυνάμεις περνούν στην αντεπίθεση, με στόχο την ανάκτηση του χαμένου εδάφους, και η ΕΣΣΔ, όχι μόνο έχει εξασθενήσει από έναν καταστροφικό πόλεμο, αλλά απειλείται τώρα με έναν καινούριο, ακόμη εξοντωτικότερο, με έναν αντίπαλο ασύγκριτα ισχυρότερο από τη ναζιστική Γερμανία, αποτελεί ένα σοβαρό παράγοντα και των εξελίξεων στην Ελλάδα. Κάνει αμέσως φανερή τη δύσκολη κατάσταση της χώρας μας, όπου οι προοδευτικές δυνάμεις πρέπει να αντιμετωπίσουν την επέμβαση ενός αντιπάλου, όχι μόνο πολύ ισχυρού, αλλά και που έχει επικεντρώσει την προσοχή του στην Ευρώπη.
Και αυτό δεν ήταν το μόνο.
Το Μάρτη του 1947, δηλ. αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων, το Κογκρέσο ψηφίζει πρόγραμμα βοήθειας 400.000.000 δολαρίων, για την Ελλάδα και την Τουρκία. Ο λόγος που αυτές οι δυο χώρες έχουν τόσο επείγουσα ανάγκη από βοήθεια είναι η "αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής". Η σχετική απόφαση υπογράφεται από τον Πρόεδρο Τρούμαν, το Μάη του 1947. Είναι το περίφημο "Δόγμα Τρούμαν". Το δόγμα αυτό - ολοφάνερο στοιχείο του γενικότερου προγράμματος αντεπαναστατικού πολέμου - θα στοιχειοθετήσει την αντικατάσταση της κυρίαρχης βρετανικής επιρροής στην περιοχή από εκείνη των ΗΠΑ και θα έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Το γεγονός, όμως, αυτό φανερώνει ένα ακόμη δυσμενές στοιχείο της συγκυρίας της εποχής: Οι λαϊκές δυνάμεις έχουν πλέον, στην πραγματικότητα, να αντιμετωπίσουν μια ιδιαίτερα ισχυρή δύναμη, η οποία έχει περάσει σε αντεπίθεση και έχει επικεντρώσει την προσοχή της, όχι μόνο στην Ευρώπη γενικά, αλλά και στην περιοχή της χώρας μας, ιδιαίτερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου