Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ
Μαρτυρίες από άλλες πηγές
Το ερώτημα, αν η 2η Ολομέλεια συζήτησε και αποφάσισε τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη, επιχείρησαν να απαντήσουν πολλοί ερευνητές, απομνημονευματογράφοι - ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ στα χρόνια του Εμφυλίου - αλλά και ιστορικοί. Σταχυολογούμε ορισμένα απ' αυτά τα δημοσιεύματα, με κριτήριο τις μαρτυρίες, που περιέχουν και που συμπληρώνουν την εικόνα των μαρτυριών, που έχουμε ήδη αναφέρει. Συγκεκριμένα:
Ο Μ. Βαφειάδης επιμένει στην άποψή του - ότι, δηλαδή, η 2η Ολομέλεια δεν απασχολήθηκε με το ζήτημα του ένοπλου αγώνα - και στα απομνημονεύματά του που δημοσιοποιήθηκαν προς το τέλος της ζωής του. Συγκεκριμένα, λέει ότι "απόφαση για ένοπλο αγώνα η ολομέλεια δεν πήρε" κι ότι η άποψη πως πάρθηκε απόφαση, κατασκευάστηκε αργότερα (Μ. Βαφειάδης: "Απομνημονεύματα", τόμος 5ος, σελ. 80 - 88, εκδόσεις "Παπαζήση", 1992).
Την αντίθετη ακριβώς άποψη με τον Βαφειάδη υποστηρίζει στα γραπτά του ο Β. Μπαρτζιώτας, που το 1946 ήταν μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στο βιβλίο του "Ο Αγώνας του ΔΣΕ" (Εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή", σελ. 27 - 38) ο Μπαρτζιώτας κάνει εκτενή αναφορά στην 2η Ολομέλεια του 1946 και υποστηρίζει ότι σ' αυτήν πάρθηκε απόφαση για προοδευτικό πέρασμα του Κόμματος στην ένοπλη πάλη. Τα ίδια αναφέρει και στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια κομμουνιστής" (εκδόσεις ΣΕ), όπου (σελ. 236) προσθέτει ότι υπήρξε μυστικό εδάφιο στις αποφάσεις της Ολομέλειας, το περιεχόμενο του οποίου αφορούσε τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη μορφή πάλης. Ο Μπαρτζιώτας παρουσιάζει αυτό το εδάφιο, το οποίο, όπως λέει, αντέγραψε από τα αρχεία του ΚΚΕ. Το εδάφιο αυτό - πάντα κατά τον Μπαρτζιώτα - είναι ταυτόσημο με όσα αναφέρει για την 2η Ολομέλεια ο Ν. Ζαχαριάδης στην μπροσούρα του "Καινούργια κατάσταση - καινούργια καθήκοντα". Εχει μια σημασία να αναρωτηθεί κανείς γιατί ο Μπαρτζιώτας δε γνωστοποίησε το μυστικό εδάφιο στο βιβλίο του για το ΔΣΕ - όπου τόσο πολύ χρησιμοποιεί τα προσωπικά του αρχεία (σημειώσεις, ημερολόγια κλπ.), σχετικά με τις συζητήσεις και τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας - αλλά περίμενε να κάνει μια τόσο σημαντική αποκάλυψη σε μεταγενέστερο, εκδοτικά, έργο του!!!
Η μυστική απόφαση παρ' ολίγον να δημοσιευτεί!
Την ύπαρξη μυστικού εδαφίου, στην Πολιτική Απόφαση της 2ης Ολομέλειας, που μιλούσε για προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη δράση, επιβεβαιώνει, επίσης, ο Τ. Βουρνάς, ο οποίος στηρίζεται - άμεσα ή έμμεσα δεν το γνωρίζουμε - στη μαρτυρία του Π. Ζαβερδινού, στελέχους του "Ριζοσπάστη" στα 1946. Από τον τόμο για τον Εμφύλιο της "Ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας" του Τ. Βουρνά (σελ. 20 - 21) διαβάζουμε: "Η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φεβρουάριος 1946), που αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές του Μάρτη 1946, είχε ένα ιδιαίτερο μυστικό εδάφιο, το οποίο αναφερόταν στην ένοπλη λύση της κρίσης, που είχε προκαλέσει η Δεξιά υπό την επίνευση της αγγλοκρατίας. Οπως ήταν επόμενο, το εδάφιο αυτό της απόφασης δεν έπρεπε να δημοσιευτεί και θα ήταν γνωστό μόνο στα ανώτατα στελέχη της ΚΕ που πήραν μέρος στην 2η Ολομέλεια του Φεβρουαρίου του 1946. Από ένα ολέθριο όμως λάθος της αρχισυνταξίας του "Ριζοσπάστη", η απόφαση εκείνη στάλθηκε στο τυπογραφείο, μαζί με το μυστικό εδάφιο! Πέρασε από τους λινοτύπες, οι οποίοι τη στοιχειοθέτησαν και έφτασε στο διορθωτήριο. Επικεφαλής ήταν τότε ένας πεπειραμένος δημοσιογράφος και καταρτισμένος ιδεολογικά συνάδελφος, ο Παναγιώτης Ζαβερδινός, πεθαμένος πια από το 1973. Οταν έπεσε στο μάτι του το μυστικό εδάφιο, έμεινε εμβρόντητος. Σταμάτησε τη σελιδοποίηση, πήρε τηλέφωνο στα γραφεία του "Ριζοσπάστη" και, τέλος, επικοινώνησε με τον αείμνηστο διευθυντή του, Κώστα Καραγιώργη, στον οποίο εξέθεσε τα συμβαίνοντα στο τυπογραφείο και ιδιαίτερα την αποκάλυψη ενός μυστικού που αγνοούσε η κομματική μάζα. Και τον ρώτησε αν διάλεξαν αυτό τον τρόπο για ν' ανακοινώσουν μια πράξη τεράστιας πολιτικής ευθύνης. Ο Καραγιώργης έμεινε εμβρόντητος και παρακάλεσε το Ζαβερδινό να απαλείψει το μυστικό εδάφιο, όπως και έγινε. Το λάθος οφειλόταν σε αμέλεια του αρχισυντάκτη, ο οποίος έστειλε την απόφαση, όπως την έλαβε από το κόμμα, στο τυπογραφείο!".
Ο Β. Μπαρτζιώτας, στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής", σελ. 237 - 238, επιβεβαιώνει τα παραπάνω και προσθέτει ότι το λάθος, που παρ' ολίγο να στοιχίσει τη δημοσίευση του μυστικού εδαφίου δεν ήταν της αρχισυνταξίας του "Ριζοσπάστη", αλλά του Γ. Ιωαννίδη, μέλους της Γραμματείας του τότε ΠΓ. Μάλιστα, ο Μπαρτζιώτας λέει ότι για το θέμα αυτό συγκλήθηκε έκτακτα το ΠΓ, ασκήθηκε κριτική στον Ιωαννίδη και το γεγονός καταγράφηκε στα πρακτικά της συνεδρίασης του οργάνου. Μένει συνεπώς και γι' αυτές τις μαρτυρίες (του Ζαβερδινού, που την έχουμε μέσω του Τ. Βουρνά και του Β. Μπαρτζιώτα, που την έχουμε άμεση) ο ιστορικός να διερευνήσει αν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Μένει, δηλαδή, να εξακριβωθεί αν υπήρξε μυστικό εδάφιο στην Πολιτική Απόφαση της 2ης Ολομέλειας ή, αν αυτό δε βρεθεί, αν είναι καταγραμμένη κριτική προς τον Γ. Ιωαννίδη στα πρακτικά του ΠΓ, σύμφωνα με όσα λέει ο Μπαρτζιώτας.
Η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη
24 Φλεβάρη 1946: Μια μέρα πριν οι Χίτες, με τη βοήθεια της Αστυνομίας και των Αγγλων, χτύπησαν στην Καισαριανή. Το γεγονός καταγγέλλει ο "Ριζοσπάστης" και ζητάει τη σύλληψη και τιμωρία των δολοφόνων
Στα πλαίσια της 2ης Ολομέλειας πραγματοποιήθηκε επίσης στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη, στην οποία πήραν μέρος στρατιωτικά στελέχη του ΚΚΕ, ο στρατιωτικός σύμβουλος του Κόμματος Θ. Μακρίδης (Εκτορας), οι γραμματείς των Κομματικών Οργανώσεων Περιοχής, που ήταν μέλη της ΚΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης και ο Γ. Ιωαννίδης. Οι γνώμες, για το χρόνο που πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη, διίστανται. Αλλοι υποστηρίζουν ότι η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια των εργασιών της Ολομέλειας (Μ. Βαφειάδης) και άλλοι αμέσως μετά τη λήξη των εργασιών αυτών (Β. Μπαρτζιώτας κ. ά.). Πάντως, όλες οι πηγές συμφωνούν ότι η σύσκεψη κράτησε λιγότερο από μια ώρα και δεν κατέληξε σε οριστικές αποφάσεις, αλλά τέθηκαν σκέψεις για το πώς θα έπρεπε να οργανωθεί ο ένοπλος αγώνας.
Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν, δημοσιευμένες και μη, προκύπτει πως εισηγητής ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης, ενώ υπάρχει η γνώμη πως εισήγηση έκανε και ο Θ. Μακρίδης. Ο τελευταίος - που αρνείται ότι μίλησε στη σύσκεψη - φέρεται ότι πρότεινε αντί του μακρόχρονου αντάρτικου αγώνα, την εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη). Κατά τον Μ. Βαφειάδη, οπαδός της εξέγερσης, στη σύσκεψη εμφανίστηκε και ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. ("Απομνημονεύματα", τόμος 5ος, Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ, σελ. 83). Την πρόταση αυτή για ένοπλη εξέγερση ο Μ. Βαφειάδης, μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ, το 1957, τη χαρακτήρισε πραξικόπημα "σαν εκείνα που έχει γνωρίσει αρκετά η χώρα μας στο παρελθόν" (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας, Φλεβάρης 1957, μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 396). Στην ίδια Ολομέλεια του 1957 ο Θ. Μακρίδης παραδέχτηκε ότι αυτός - μαζί με άλλους στρατιωτικούς - υποστήριζε το σχέδιο της ένοπλης εξέγερσης και κατάληψης της εξουσίας στα μεγάλα αστικά κέντρα. Είπε συγκεκριμένα: "Ενας από τους στρατιωτικούς που τέλος πάντων είχε αυτό το σχέδιο είμαι εγώ... ". Ο Μακρίδης, όμως, αρνείται ότι έκανε οποιαδήποτε εισήγηση στη στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη και ξεκαθαρίζει ότι αυτή η σύσκεψη έγινε, αφού πρώτα η 2η Ολομέλεια κατέληξε σε πολιτική απόφαση για προσανατολισμό του Κόμματος στον ένοπλο αγώνα: "Υπενθυμίζω - λέει ο Μακρίδης - σε κείνους που ήταν στη Δεύτερη Ολομέλεια του 1946 και να μαρτυρήσουνε, πρώτα πάρθηκε η πολιτική απόφαση και ύστερα έγινε η στρατιωτική σύσκεψη, στην οποία εγώ δεν άνοιξα το στόμα μου" (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας 1957..., σελ. 333-334). Σχετικά με το πού κατέληξε η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη, αξιοσημείωτη είναι η μαρτυρία του Μ. Τσάντη, όπως καταγράφηκε στα πρακτικά της 7ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ το 1957. Λέει ο Τσάντης: "Στη σύσκεψη που έγινε μετά (σ. σ. εννοεί μετά την Ολομέλεια της ΚΕ ή μετά τη λήψη απόφασης από την ΚΕ για προετοιμασία του ένοπλου αγώνα), τη λεγόμενη στρατιωτική, που ήταν μια συσκεψούλα πέντε λεφτά, εκεί ζητήθηκαν στοιχεία απ' τις οργανώσεις των περιοχών (τι έχουμε εμείς σε οπλισμό και οργανωμένες δυνάμεις της αυτοάμυνας). Πήρε (σ. σ. ο Ζαχαριάδης εννοεί) τα στοιχεία και ύστερα - μια και έριξε το ζήτημα της ένοπλης εξέγερσης - με μια μικρή συζήτηση δόθηκε η λύση ότι δεν μπορεί να γίνει και σταμάτησε αυτού, χωρίς συγκεκριμένη απόφαση. Είπε τότε (σ. σ. ο Ζαχαριάδης) ότι κάθε περιφέρεια, κάθε περιοχή να κάνει το δικό της σχέδιο ανεξάρτητο και αργότερα θα γίνει ένα κεντρικό". (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας... σελ. 509).
Συνεπώς οφείλουμε να συμπεράνουμε πως η σύσκεψη, που το πιο πιθανό είναι να έγινε αφότου η 2η Ολομέλεια κατέληξε σε απόφαση για προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη, ήταν περισσότερο διερευνητικού χαρακτήρα. Δεν πήρε αποφάσεις, δεν επεξεργάστηκε κανένα πολεμικό σχέδιο και άφησε το ζήτημα της οργάνωσης της ένοπλης πάλης στην αρμοδιότητα των κομματικών οργανώσεων, χωρίς συγκεκριμένο κεντρικό κομματικό σχεδιασμό. Την πραγματικότητα αυτή την παραδέχτηκε και ο Ν. Ζαχαριάδης, όπως φαίνεται από την ομιλία του στην 7η Ολομέλεια του 1957.
Ορισμένα συμπεράσματα
Από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε παραθέσει γύρω από την 2η Ολομέλεια και τις αποφάσεις της, προκύπτουν αβίαστα τα εξής συμπεράσματα:
Ανατρέπεται πλήρως ο ισχυρισμός ότι η 2η Ολομέλεια δεν ασχολήθηκε με το ζήτημα της ένοπλης πάλης. Το σύνολο των μαρτυριών - πλην αυτής του Μ. Βαφειάδη - συνηγορούν ότι η Ολομέλεια συζήτησε το ζήτημα της ένοπλης πάλης και αποκρυστάλλωσε αυτή τη συζήτηση στην πολιτική της απόφαση, ανεξαρτήτως αν αυτή η αποκρυστάλλωση ταυτίζεται - ή όχι - με τα περίφημα αποσιωπητικά του σημείου 4 του δημοσιευμένου κειμένου. Αν δηλαδή στα αποσιωπητικά αντιστοιχεί μυστικό εδάφιο που μιλά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για την ένοπλη μορφή αγώνα. Βεβαίως, οι μαρτυρίες μελών της τότε ΚΕ και άλλων - που λένε ότι στα αποσιωπητικά αντιστοιχεί μη δημοσιευμένο εδάφιο το οποίο μιλά για τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη - δεν είναι σωστό να θεωρούνται άνευ αξίας, επειδή μέχρι στιγμής η έρευνα δεν έχει εντοπίσει αυτό το εδάφιο. Αντίθετα, υποχρεώνουν ερευνητές και ιστορικούς να τις λάβουν σοβαρά υπόψη τους, να συνεχίσουν την έρευνα - πολύ περισσότερο που το έδαφος παραμένει ακόμη παρθένο - και να εξετάσουν την ορθότητά τους. Αφού, όμως, συζητήθηκε στην Ολομέλεια το ζήτημα του ένοπλου αγώνα, δύο πράγματα μπορεί να συνέβησαν στο σκέλος των αποφάσεων: `Η απορρίφθηκε η σκέψη για προσανατολισμό του κόμματος και σ' αυτή τη μορφή πάλης ή υιοθετήθηκε. Κι επειδή κανένα στοιχείο δεν υπάρχει, που να αφήνει έστω και υπονοούμενο για απόρριψη ενός τέτοιου προσανατολισμού, ο προσανατολισμός αυτός πρέπει να θεωρείται δεδομένος, ως απόφαση της Ολομέλειας, ανεξαρτήτως αν γράφηκε στο χαρτί ή πήρε το χαρακτήρα προφορικής συμφωνίας μεταξύ των μελών της ΚΕ, στη βάση όσων ειπώθηκαν στο πλαίσιο της συζήτησης, όσων ανέπτυξε στην εισήγησή του ο Ν. Ζαχαριάδης και όσων συνοψίστηκαν στον τελικό του λόγο, το περιεχόμενο του οποίου δε μας είναι γνωστό μέχρι σήμερα.
Πολιτική απόφαση χωρίς στρατιωτικό σχέδιο δράσης
Η απόφαση της Ολομέλειας, για τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη - όπως προκύπτει από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας - ήταν γενικού χαρακτήρα, δε συνοδευόταν από συγκεκριμένο σχέδιο στρατιωτικής δράσης, αλλά έμενε μόνο στο πολιτικό επίπεδο. Δεν προέβλεπε τη μεταφορά του κέντρου βάρους της κομματικής δουλιάς στο πεδίο των πολεμικών - στρατιωτικών ενεργειών, αλλά στην - καλύτερη περίπτωση - έδινε ίσης βαρύτητας σημασία τόσο στην ένοπλη όσο και στην ειρηνική μορφή πάλης. Φαίνεται, όμως - και απ' όσα μαρτυρούνται για τη στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη που έγινε στα πλαίσια της Ολομέλειας - ότι το στρατιωτικό σχέδιο απασχολούσε τα επιτελεία του κόμματος στη βάση δύο τακτικών: α. Ενοπλη εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας στα βασικά αστικά κέντρα και β. ξεδίπλωμα του ένοπλου αγώνα από το χωριό προς την πόλη με την οργάνωση και ενίσχυση του αντάρτικου κινήματος, που εκείνο τον καιρό εκφραζόταν από τους καταδιωκόμενους - από την αντίδραση - ένοπλους αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Τέλος, με τις αποφάσεις της η Ολομέλεια - πιθανόν λόγω αυταπατών που έτρεφε η ηγεσία του Κόμματος για την ύπαρξη περιθωρίων ειρηνικών εξελίξεων ή για άλλους λόγους - δε συνέδεε το ζήτημα του ένοπλου αγώνα με το ζήτημα κατάληψης της εξουσίας. Απλά, έβλεπε την ένοπλη πάλη - σε μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη βάση απ' ό,τι στο παρελθόν - ως μέσο πίεσης του αντιπάλου, για σταμάτημα από μέρους του, του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου και δρομολόγησης ειρηνικών εξελίξεων γύρω από το ελληνικό ζήτημα. Ταυτόχρονα, έβλεπε περισσότερο πιθανό από τον προηγούμενο χρόνο και το ενδεχόμενο ολικού περάσματος της κομματικής δουλιάς στην ένοπλη πάλη, αλλά - πέραν των διακηρύξεων για προετοιμασία - άφηνε για το μέλλον την αντιμετώπιση των προβλημάτων που πήγαζαν απ' αυτό το ενδεχόμενο. Γεγονός που αφ' ενός, οδηγούσε σε μια τακτική "βλέποντας και κάνοντας", αφήνοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων στον αντίπαλο και αφ' ετέρου, ξαναφέρνει και πάλι στην επιφάνεια τις προαναφερόμενες αυταπάτες για ομαλές εξελίξεις.
Συνεπώς, όταν γίνεται λόγος γι' αυτές τις αποφάσεις, είναι σωστό να λέγεται ότι προσανατόλισαν το Κόμμα και στον ένοπλο αγώνα. Δεν είναι σωστό να μηδενίζεται - ως μη γενόμενος ή ως μη απόφαση - ο προσανατολισμός του κόμματος προς αυτή την κατεύθυνση. Ισα - ίσα που ένας τέτοιος προσανατολισμός πρέπει να αναγνωρίζεται. Η όποια κριτική των αποφάσεων, μάλλον πρέπει να επικεντρωθεί στο γεγονός - όπως δείχνουν όλα τα σχετικά στοιχεία - ότι ο προσανατολισμός έμεινε στο επίπεδο της πολιτικής απόφασης. Δεν αντιμετώπισε τα καθήκοντα που απέρρεαν απ' αυτόν και πολύ περισσότερο δεν αποφάσισε άμεση μεταφορά του κέντρου βάρους της δράσης του Κόμματος στην ένοπλη πάλη.
Μαρτυρίες από άλλες πηγές
Το ερώτημα, αν η 2η Ολομέλεια συζήτησε και αποφάσισε τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη, επιχείρησαν να απαντήσουν πολλοί ερευνητές, απομνημονευματογράφοι - ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ στα χρόνια του Εμφυλίου - αλλά και ιστορικοί. Σταχυολογούμε ορισμένα απ' αυτά τα δημοσιεύματα, με κριτήριο τις μαρτυρίες, που περιέχουν και που συμπληρώνουν την εικόνα των μαρτυριών, που έχουμε ήδη αναφέρει. Συγκεκριμένα:
Ο Μ. Βαφειάδης επιμένει στην άποψή του - ότι, δηλαδή, η 2η Ολομέλεια δεν απασχολήθηκε με το ζήτημα του ένοπλου αγώνα - και στα απομνημονεύματά του που δημοσιοποιήθηκαν προς το τέλος της ζωής του. Συγκεκριμένα, λέει ότι "απόφαση για ένοπλο αγώνα η ολομέλεια δεν πήρε" κι ότι η άποψη πως πάρθηκε απόφαση, κατασκευάστηκε αργότερα (Μ. Βαφειάδης: "Απομνημονεύματα", τόμος 5ος, σελ. 80 - 88, εκδόσεις "Παπαζήση", 1992).
Την αντίθετη ακριβώς άποψη με τον Βαφειάδη υποστηρίζει στα γραπτά του ο Β. Μπαρτζιώτας, που το 1946 ήταν μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στο βιβλίο του "Ο Αγώνας του ΔΣΕ" (Εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή", σελ. 27 - 38) ο Μπαρτζιώτας κάνει εκτενή αναφορά στην 2η Ολομέλεια του 1946 και υποστηρίζει ότι σ' αυτήν πάρθηκε απόφαση για προοδευτικό πέρασμα του Κόμματος στην ένοπλη πάλη. Τα ίδια αναφέρει και στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια κομμουνιστής" (εκδόσεις ΣΕ), όπου (σελ. 236) προσθέτει ότι υπήρξε μυστικό εδάφιο στις αποφάσεις της Ολομέλειας, το περιεχόμενο του οποίου αφορούσε τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη μορφή πάλης. Ο Μπαρτζιώτας παρουσιάζει αυτό το εδάφιο, το οποίο, όπως λέει, αντέγραψε από τα αρχεία του ΚΚΕ. Το εδάφιο αυτό - πάντα κατά τον Μπαρτζιώτα - είναι ταυτόσημο με όσα αναφέρει για την 2η Ολομέλεια ο Ν. Ζαχαριάδης στην μπροσούρα του "Καινούργια κατάσταση - καινούργια καθήκοντα". Εχει μια σημασία να αναρωτηθεί κανείς γιατί ο Μπαρτζιώτας δε γνωστοποίησε το μυστικό εδάφιο στο βιβλίο του για το ΔΣΕ - όπου τόσο πολύ χρησιμοποιεί τα προσωπικά του αρχεία (σημειώσεις, ημερολόγια κλπ.), σχετικά με τις συζητήσεις και τις αποφάσεις της 2ης Ολομέλειας - αλλά περίμενε να κάνει μια τόσο σημαντική αποκάλυψη σε μεταγενέστερο, εκδοτικά, έργο του!!!
Η μυστική απόφαση παρ' ολίγον να δημοσιευτεί!
Την ύπαρξη μυστικού εδαφίου, στην Πολιτική Απόφαση της 2ης Ολομέλειας, που μιλούσε για προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη δράση, επιβεβαιώνει, επίσης, ο Τ. Βουρνάς, ο οποίος στηρίζεται - άμεσα ή έμμεσα δεν το γνωρίζουμε - στη μαρτυρία του Π. Ζαβερδινού, στελέχους του "Ριζοσπάστη" στα 1946. Από τον τόμο για τον Εμφύλιο της "Ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας" του Τ. Βουρνά (σελ. 20 - 21) διαβάζουμε: "Η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φεβρουάριος 1946), που αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές του Μάρτη 1946, είχε ένα ιδιαίτερο μυστικό εδάφιο, το οποίο αναφερόταν στην ένοπλη λύση της κρίσης, που είχε προκαλέσει η Δεξιά υπό την επίνευση της αγγλοκρατίας. Οπως ήταν επόμενο, το εδάφιο αυτό της απόφασης δεν έπρεπε να δημοσιευτεί και θα ήταν γνωστό μόνο στα ανώτατα στελέχη της ΚΕ που πήραν μέρος στην 2η Ολομέλεια του Φεβρουαρίου του 1946. Από ένα ολέθριο όμως λάθος της αρχισυνταξίας του "Ριζοσπάστη", η απόφαση εκείνη στάλθηκε στο τυπογραφείο, μαζί με το μυστικό εδάφιο! Πέρασε από τους λινοτύπες, οι οποίοι τη στοιχειοθέτησαν και έφτασε στο διορθωτήριο. Επικεφαλής ήταν τότε ένας πεπειραμένος δημοσιογράφος και καταρτισμένος ιδεολογικά συνάδελφος, ο Παναγιώτης Ζαβερδινός, πεθαμένος πια από το 1973. Οταν έπεσε στο μάτι του το μυστικό εδάφιο, έμεινε εμβρόντητος. Σταμάτησε τη σελιδοποίηση, πήρε τηλέφωνο στα γραφεία του "Ριζοσπάστη" και, τέλος, επικοινώνησε με τον αείμνηστο διευθυντή του, Κώστα Καραγιώργη, στον οποίο εξέθεσε τα συμβαίνοντα στο τυπογραφείο και ιδιαίτερα την αποκάλυψη ενός μυστικού που αγνοούσε η κομματική μάζα. Και τον ρώτησε αν διάλεξαν αυτό τον τρόπο για ν' ανακοινώσουν μια πράξη τεράστιας πολιτικής ευθύνης. Ο Καραγιώργης έμεινε εμβρόντητος και παρακάλεσε το Ζαβερδινό να απαλείψει το μυστικό εδάφιο, όπως και έγινε. Το λάθος οφειλόταν σε αμέλεια του αρχισυντάκτη, ο οποίος έστειλε την απόφαση, όπως την έλαβε από το κόμμα, στο τυπογραφείο!".
Ο Β. Μπαρτζιώτας, στο βιβλίο του "Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής", σελ. 237 - 238, επιβεβαιώνει τα παραπάνω και προσθέτει ότι το λάθος, που παρ' ολίγο να στοιχίσει τη δημοσίευση του μυστικού εδαφίου δεν ήταν της αρχισυνταξίας του "Ριζοσπάστη", αλλά του Γ. Ιωαννίδη, μέλους της Γραμματείας του τότε ΠΓ. Μάλιστα, ο Μπαρτζιώτας λέει ότι για το θέμα αυτό συγκλήθηκε έκτακτα το ΠΓ, ασκήθηκε κριτική στον Ιωαννίδη και το γεγονός καταγράφηκε στα πρακτικά της συνεδρίασης του οργάνου. Μένει συνεπώς και γι' αυτές τις μαρτυρίες (του Ζαβερδινού, που την έχουμε μέσω του Τ. Βουρνά και του Β. Μπαρτζιώτα, που την έχουμε άμεση) ο ιστορικός να διερευνήσει αν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Μένει, δηλαδή, να εξακριβωθεί αν υπήρξε μυστικό εδάφιο στην Πολιτική Απόφαση της 2ης Ολομέλειας ή, αν αυτό δε βρεθεί, αν είναι καταγραμμένη κριτική προς τον Γ. Ιωαννίδη στα πρακτικά του ΠΓ, σύμφωνα με όσα λέει ο Μπαρτζιώτας.
Η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη
24 Φλεβάρη 1946: Μια μέρα πριν οι Χίτες, με τη βοήθεια της Αστυνομίας και των Αγγλων, χτύπησαν στην Καισαριανή. Το γεγονός καταγγέλλει ο "Ριζοσπάστης" και ζητάει τη σύλληψη και τιμωρία των δολοφόνων
Στα πλαίσια της 2ης Ολομέλειας πραγματοποιήθηκε επίσης στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη, στην οποία πήραν μέρος στρατιωτικά στελέχη του ΚΚΕ, ο στρατιωτικός σύμβουλος του Κόμματος Θ. Μακρίδης (Εκτορας), οι γραμματείς των Κομματικών Οργανώσεων Περιοχής, που ήταν μέλη της ΚΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης και ο Γ. Ιωαννίδης. Οι γνώμες, για το χρόνο που πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη, διίστανται. Αλλοι υποστηρίζουν ότι η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια των εργασιών της Ολομέλειας (Μ. Βαφειάδης) και άλλοι αμέσως μετά τη λήξη των εργασιών αυτών (Β. Μπαρτζιώτας κ. ά.). Πάντως, όλες οι πηγές συμφωνούν ότι η σύσκεψη κράτησε λιγότερο από μια ώρα και δεν κατέληξε σε οριστικές αποφάσεις, αλλά τέθηκαν σκέψεις για το πώς θα έπρεπε να οργανωθεί ο ένοπλος αγώνας.
Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν, δημοσιευμένες και μη, προκύπτει πως εισηγητής ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης, ενώ υπάρχει η γνώμη πως εισήγηση έκανε και ο Θ. Μακρίδης. Ο τελευταίος - που αρνείται ότι μίλησε στη σύσκεψη - φέρεται ότι πρότεινε αντί του μακρόχρονου αντάρτικου αγώνα, την εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας στα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη). Κατά τον Μ. Βαφειάδη, οπαδός της εξέγερσης, στη σύσκεψη εμφανίστηκε και ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. ("Απομνημονεύματα", τόμος 5ος, Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ, σελ. 83). Την πρόταση αυτή για ένοπλη εξέγερση ο Μ. Βαφειάδης, μιλώντας στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ, το 1957, τη χαρακτήρισε πραξικόπημα "σαν εκείνα που έχει γνωρίσει αρκετά η χώρα μας στο παρελθόν" (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας, Φλεβάρης 1957, μόνο για εσωκομματική χρήση, σελ. 396). Στην ίδια Ολομέλεια του 1957 ο Θ. Μακρίδης παραδέχτηκε ότι αυτός - μαζί με άλλους στρατιωτικούς - υποστήριζε το σχέδιο της ένοπλης εξέγερσης και κατάληψης της εξουσίας στα μεγάλα αστικά κέντρα. Είπε συγκεκριμένα: "Ενας από τους στρατιωτικούς που τέλος πάντων είχε αυτό το σχέδιο είμαι εγώ... ". Ο Μακρίδης, όμως, αρνείται ότι έκανε οποιαδήποτε εισήγηση στη στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη και ξεκαθαρίζει ότι αυτή η σύσκεψη έγινε, αφού πρώτα η 2η Ολομέλεια κατέληξε σε πολιτική απόφαση για προσανατολισμό του Κόμματος στον ένοπλο αγώνα: "Υπενθυμίζω - λέει ο Μακρίδης - σε κείνους που ήταν στη Δεύτερη Ολομέλεια του 1946 και να μαρτυρήσουνε, πρώτα πάρθηκε η πολιτική απόφαση και ύστερα έγινε η στρατιωτική σύσκεψη, στην οποία εγώ δεν άνοιξα το στόμα μου" (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας 1957..., σελ. 333-334). Σχετικά με το πού κατέληξε η στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη, αξιοσημείωτη είναι η μαρτυρία του Μ. Τσάντη, όπως καταγράφηκε στα πρακτικά της 7ης ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ το 1957. Λέει ο Τσάντης: "Στη σύσκεψη που έγινε μετά (σ. σ. εννοεί μετά την Ολομέλεια της ΚΕ ή μετά τη λήψη απόφασης από την ΚΕ για προετοιμασία του ένοπλου αγώνα), τη λεγόμενη στρατιωτική, που ήταν μια συσκεψούλα πέντε λεφτά, εκεί ζητήθηκαν στοιχεία απ' τις οργανώσεις των περιοχών (τι έχουμε εμείς σε οπλισμό και οργανωμένες δυνάμεις της αυτοάμυνας). Πήρε (σ. σ. ο Ζαχαριάδης εννοεί) τα στοιχεία και ύστερα - μια και έριξε το ζήτημα της ένοπλης εξέγερσης - με μια μικρή συζήτηση δόθηκε η λύση ότι δεν μπορεί να γίνει και σταμάτησε αυτού, χωρίς συγκεκριμένη απόφαση. Είπε τότε (σ. σ. ο Ζαχαριάδης) ότι κάθε περιφέρεια, κάθε περιοχή να κάνει το δικό της σχέδιο ανεξάρτητο και αργότερα θα γίνει ένα κεντρικό". (Πρακτικά 7ης Ολομέλειας... σελ. 509).
Συνεπώς οφείλουμε να συμπεράνουμε πως η σύσκεψη, που το πιο πιθανό είναι να έγινε αφότου η 2η Ολομέλεια κατέληξε σε απόφαση για προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη, ήταν περισσότερο διερευνητικού χαρακτήρα. Δεν πήρε αποφάσεις, δεν επεξεργάστηκε κανένα πολεμικό σχέδιο και άφησε το ζήτημα της οργάνωσης της ένοπλης πάλης στην αρμοδιότητα των κομματικών οργανώσεων, χωρίς συγκεκριμένο κεντρικό κομματικό σχεδιασμό. Την πραγματικότητα αυτή την παραδέχτηκε και ο Ν. Ζαχαριάδης, όπως φαίνεται από την ομιλία του στην 7η Ολομέλεια του 1957.
Ορισμένα συμπεράσματα
Από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε παραθέσει γύρω από την 2η Ολομέλεια και τις αποφάσεις της, προκύπτουν αβίαστα τα εξής συμπεράσματα:
Ανατρέπεται πλήρως ο ισχυρισμός ότι η 2η Ολομέλεια δεν ασχολήθηκε με το ζήτημα της ένοπλης πάλης. Το σύνολο των μαρτυριών - πλην αυτής του Μ. Βαφειάδη - συνηγορούν ότι η Ολομέλεια συζήτησε το ζήτημα της ένοπλης πάλης και αποκρυστάλλωσε αυτή τη συζήτηση στην πολιτική της απόφαση, ανεξαρτήτως αν αυτή η αποκρυστάλλωση ταυτίζεται - ή όχι - με τα περίφημα αποσιωπητικά του σημείου 4 του δημοσιευμένου κειμένου. Αν δηλαδή στα αποσιωπητικά αντιστοιχεί μυστικό εδάφιο που μιλά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για την ένοπλη μορφή αγώνα. Βεβαίως, οι μαρτυρίες μελών της τότε ΚΕ και άλλων - που λένε ότι στα αποσιωπητικά αντιστοιχεί μη δημοσιευμένο εδάφιο το οποίο μιλά για τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη - δεν είναι σωστό να θεωρούνται άνευ αξίας, επειδή μέχρι στιγμής η έρευνα δεν έχει εντοπίσει αυτό το εδάφιο. Αντίθετα, υποχρεώνουν ερευνητές και ιστορικούς να τις λάβουν σοβαρά υπόψη τους, να συνεχίσουν την έρευνα - πολύ περισσότερο που το έδαφος παραμένει ακόμη παρθένο - και να εξετάσουν την ορθότητά τους. Αφού, όμως, συζητήθηκε στην Ολομέλεια το ζήτημα του ένοπλου αγώνα, δύο πράγματα μπορεί να συνέβησαν στο σκέλος των αποφάσεων: `Η απορρίφθηκε η σκέψη για προσανατολισμό του κόμματος και σ' αυτή τη μορφή πάλης ή υιοθετήθηκε. Κι επειδή κανένα στοιχείο δεν υπάρχει, που να αφήνει έστω και υπονοούμενο για απόρριψη ενός τέτοιου προσανατολισμού, ο προσανατολισμός αυτός πρέπει να θεωρείται δεδομένος, ως απόφαση της Ολομέλειας, ανεξαρτήτως αν γράφηκε στο χαρτί ή πήρε το χαρακτήρα προφορικής συμφωνίας μεταξύ των μελών της ΚΕ, στη βάση όσων ειπώθηκαν στο πλαίσιο της συζήτησης, όσων ανέπτυξε στην εισήγησή του ο Ν. Ζαχαριάδης και όσων συνοψίστηκαν στον τελικό του λόγο, το περιεχόμενο του οποίου δε μας είναι γνωστό μέχρι σήμερα.
Πολιτική απόφαση χωρίς στρατιωτικό σχέδιο δράσης
Η απόφαση της Ολομέλειας, για τον προσανατολισμό του Κόμματος στην ένοπλη πάλη - όπως προκύπτει από τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας - ήταν γενικού χαρακτήρα, δε συνοδευόταν από συγκεκριμένο σχέδιο στρατιωτικής δράσης, αλλά έμενε μόνο στο πολιτικό επίπεδο. Δεν προέβλεπε τη μεταφορά του κέντρου βάρους της κομματικής δουλιάς στο πεδίο των πολεμικών - στρατιωτικών ενεργειών, αλλά στην - καλύτερη περίπτωση - έδινε ίσης βαρύτητας σημασία τόσο στην ένοπλη όσο και στην ειρηνική μορφή πάλης. Φαίνεται, όμως - και απ' όσα μαρτυρούνται για τη στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη που έγινε στα πλαίσια της Ολομέλειας - ότι το στρατιωτικό σχέδιο απασχολούσε τα επιτελεία του κόμματος στη βάση δύο τακτικών: α. Ενοπλη εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας στα βασικά αστικά κέντρα και β. ξεδίπλωμα του ένοπλου αγώνα από το χωριό προς την πόλη με την οργάνωση και ενίσχυση του αντάρτικου κινήματος, που εκείνο τον καιρό εκφραζόταν από τους καταδιωκόμενους - από την αντίδραση - ένοπλους αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Τέλος, με τις αποφάσεις της η Ολομέλεια - πιθανόν λόγω αυταπατών που έτρεφε η ηγεσία του Κόμματος για την ύπαρξη περιθωρίων ειρηνικών εξελίξεων ή για άλλους λόγους - δε συνέδεε το ζήτημα του ένοπλου αγώνα με το ζήτημα κατάληψης της εξουσίας. Απλά, έβλεπε την ένοπλη πάλη - σε μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη βάση απ' ό,τι στο παρελθόν - ως μέσο πίεσης του αντιπάλου, για σταμάτημα από μέρους του, του μονόπλευρου εμφυλίου πολέμου και δρομολόγησης ειρηνικών εξελίξεων γύρω από το ελληνικό ζήτημα. Ταυτόχρονα, έβλεπε περισσότερο πιθανό από τον προηγούμενο χρόνο και το ενδεχόμενο ολικού περάσματος της κομματικής δουλιάς στην ένοπλη πάλη, αλλά - πέραν των διακηρύξεων για προετοιμασία - άφηνε για το μέλλον την αντιμετώπιση των προβλημάτων που πήγαζαν απ' αυτό το ενδεχόμενο. Γεγονός που αφ' ενός, οδηγούσε σε μια τακτική "βλέποντας και κάνοντας", αφήνοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων στον αντίπαλο και αφ' ετέρου, ξαναφέρνει και πάλι στην επιφάνεια τις προαναφερόμενες αυταπάτες για ομαλές εξελίξεις.
Συνεπώς, όταν γίνεται λόγος γι' αυτές τις αποφάσεις, είναι σωστό να λέγεται ότι προσανατόλισαν το Κόμμα και στον ένοπλο αγώνα. Δεν είναι σωστό να μηδενίζεται - ως μη γενόμενος ή ως μη απόφαση - ο προσανατολισμός του κόμματος προς αυτή την κατεύθυνση. Ισα - ίσα που ένας τέτοιος προσανατολισμός πρέπει να αναγνωρίζεται. Η όποια κριτική των αποφάσεων, μάλλον πρέπει να επικεντρωθεί στο γεγονός - όπως δείχνουν όλα τα σχετικά στοιχεία - ότι ο προσανατολισμός έμεινε στο επίπεδο της πολιτικής απόφασης. Δεν αντιμετώπισε τα καθήκοντα που απέρρεαν απ' αυτόν και πολύ περισσότερο δεν αποφάσισε άμεση μεταφορά του κέντρου βάρους της δράσης του Κόμματος στην ένοπλη πάλη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου