Πολιτική οικονομία-καρτούν

 Πολιτική οικονομία-καρτούν

Δεν ξέρω πόσες θεωρίες για τα αίτια της κρίσης έχουν εκπονήσει οι αστοί δεξιάς και αριστεράς: σχηματικά, θυμάμαι από τη δεξιά τα περί "σπάταλου βίου", τα περί "καταναλώνουμε περισσότερα από όσα παράγουμε", τα περί "δεν παράγουμε τίποτα" και τα  περί των "λαμογιών" που "τα έφαγαν".

Στα αριστερά, από όσο θυμάμαι, κυρίαρχησε το ωραίο στόρι περί "νεοφιλελεύθερου πειράματος" (έτσι ρε παιδί μου, για να δούμε τι θα γίνει!), μαζί με τη θεωρία του "καζινοκαπιταλισμού" και του ανεξέλεγκτου της αισχροκέρδειας των μεγαθηρίων του χρηματιστικού κεφαλαίου και των τραπεζών και, τέλος, τα περί Βορρά που απομυζά τον Νότο, γερμανικής εισβολής, οικονομικού πολέμου εναντίον του έθνους, κλπ (υπάρχουν βέβαια αρκετές περιοχές αλληλεπίδρασης μεταξύ δεξιών και αριστερών παπατζιλικίων: αυτό δεν είναι νέο, το βιώσαμε στο πετσί μας στην εποχή των "οικονομολόγων" και της αποθέωσής τους στις πλατείες).

Τώρα είδα μια νέα θεωρία: ότι "η βαθύτερη αιτία της κρίσης" είναι...ότι οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι! Κι εγώ που νόμιζα ότι αυτό ήταν συνέπεια, καθώς η κρίση καταστρέφει τους ανταγωνιστές των ισχυρότερων μονοπωλίων και ξαναμοιράζει την πίττα σε λιγότερα και μεγαλύτερα κομμάτια!

Μ' αυτά και μ' αυτά, θυμήθηκα πως έχω καιρό να μεταφράσω από το βιβλίο του Simon Clarke Η θεωρία της κρίσης στον Μαρξ και ότι πρέπει να προχωρήσω με αυτή τη δουλειά πριν προλάβουν να μας κάνουν το μυαλό γιαούρτι. 

Θυμίζω πάντως την απολαυστική εισαγωγή του βιβλίου:

Κάθε φορά που υπάρχει φάση ανάπτυξης, οι απολογητές του καπιταλισμού ισχυρίζονται πως η τάση προς την κρίση που έχει ταλαιπωρήσει το καπιταλιστικό σύστημα από τις απαρχές του έχει επιτέλους ξεπεραστεί. Όταν η φάση ανάπτυξης ανακοπεί, οι οικονομολόγοι διαγκωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα προσφέρει μια αποσπασματική εξήγηση της κατάρρευσης. Η κρίση των αρχών του 90 ήταν το αποτέλεσμα του απρόσεχτου δανεισμού της δεκαετίας του 80. Η κρίση των αρχών του 80 ήταν το αποτέλεσμα υπερβολικών κρατικών δαπανών στα τέλη της δεκαετίας του 70. Η κρίση των μέσων του 70 ήταν το αποτέλεσμα της πληθωριστικής χρηματοδότησης του πολέμου στο Βιετνάμ...η κρίση της δεκαετίας του 30 ήταν το αποτέλεσμα λανθασμένων τραπεζιτικών πολιτικών....κάθε κρίση έχει και άλλη αιτία, και όλες οι αιτίες καταλήγουν στην ανθρώπινη αποτυχία, ενώ καμία στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Κι όμως, οι κρίσεις επαναλαμβάνονται περιοδικά τα τελευταία διακόσια χρόνια.

Οι αστοί οικονομολόγοι πρέπει να αρνούνται ότι οι κρίσεις είναι ενδογενείς στην κοινωνική μορφή της καπιταλιστικής παραγωγής διότι ολόκληρη η οικονομική θεωρία βασίζεται στην υπόθεση ότι το καπιταλιστικό σύστημα αυτορυθμίζεται, και έτσι ότι το βασικό καθήκον του θεωρητικού οικονομολόγου είναι να ταυτοποιεί τις ελάχιστες συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να διατηρηθεί αυτή η αυτορύθμιση, έτσι ώστε κάθε κατάρρευση να ταυτοποιείται ως αποτέλεσμα εξαιρετικών αποκλίσεων από το φυσιολογικό.

Ακόμα και οι περισσότερο απολογητικοί οικονομολόγοι δεν μπορεί να μην παρατηρούν ότι υπάρχουν επαναλαμβανόμενες κρίσεις. Αλλά, ακολουθώντας τις παραδόσεις της κλασικής πολιτικής οικονομίας, οι οικονομολόγοι εξηγούν αυτές τις κρίσεις ως ενδεχομενικά φαινόμενα. Η βασική λειτουργία των δυνάμεων της προσφοράς και της ζήτησης εγγυάται ότι υπάρχει πάντοτε μια τάση προς την ισορροπία. Αυτό σημαίνει ότι οι κρίσεις μπορούν να έλθουν μόνο ως αποτέλεσμα εξωτερικών σοκ, τα οποία ανατρέπουν για λίγο την ισορροπία, ή εσωτερικών αναταραχών, οι οποίες παρεμποδίζουν ή ανατρέπουν τις διαδικασίες εξισορρόπησης της αγοράς.

[...]

Μετά από διακόσια χρόνια επανάληψης αυτών των ανοησιών θα περίμενε κανείς οι οικονομολόγοι να έχουν οσμιστεί ότι κάτι βρωμάει. Το είδος των εξηγήσεων που δίνουν στις κρίσεις οι οικονομολόγοι μοιάζει με το να αρνείται ένας επιστήμονας την επανάληψη των εποχών ως φυσικό φαινόμενο, αποδίδοντας την επιστροφή της άνοιξης κάθε χρόνο σε κάποια υπερφυσική δύναμη. Το θεωρητικό πρόβλημα δεν είναι η εξήγηση των συγκεκριμένων αιτιών αυτής ή εκείνης της κρίσης, όπως δεν είναι επιστημονικό ζήτημα να εξηγήσει ο επιστήμονας την ακριβή ημερομηνία κατά την οποία έρχεται η άνοιξη σε μια συγκεκριμένη χρονιά. Το επιστημονικό καθήκον είναι η εξήγηση της τακτικής επανάληψης των οικονομικών κρίσεων ως φυσιολογικού μέρους των αναπτυξιακών τάσεων του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Αυτό είναι το καθήκον που ανέλαβε ο μαρξισμός, προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι κρίσεις δεν είναι απλώς επιφανειακές στρεβλώσεις στην συσσώρευση κεφαλαίου, αλλά ότι η τάση προς την κρίση είναι εγγενής στην κοινωνική μορφή της καπιταλιστικής παραγωγής.

[...]

Η μαρξιστική θεωρία της αναγκαιότητας της κρίσης, της κρίσης ως απαραίτητης έκφρασης της εγγενώς αντιφατικής μορφής της καπιταλιστικής παραγωγής, είναι αυτή που χαράζει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην "μεταρρύθμιση" και στην "επανάσταση", ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατία, η οποία αναζητά θεσμικές μεταρρυθμίσεις μέσα σε ένα καπιταλιστικό πλαίσιο, και στον σοσιαλισμό, ο οποίος αναζητά ένα θεμελιακά διαφορετικό είδος κοινωνίας. Αν οι κρίσεις είναι καθαρά ενδεχομενικές, ή αν σηματοδοτούν απλώς τη μετάβαση από μία φάση, "καθεστώς" ή "κοινωνική δομή" της συσσώρευσης σε μια άλλη (Aglietta, 1979; Bowles, Gordon και Weisskopf, 1984), τότε δεν υπάρχει αντικειμενική αναγκαιότητα για τον σοσιαλισμό και το σοσιαλιστικό κίνημα δεν έχει κοινωνική βάση. Αν ένας μεταρρυθμισμένος καπιταλισμός μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες της εργατικής τάξης, τότε η ταξική πάλη χάνει το αντικειμενικό της θεμέλιο και ο σοσιαλισμός καταλήγει ηθικό ιδεώδες, το οποίο δεν έχει καμία ιδιαίτερη σχέση με τις ανάγκες και τις προσδοκίες της εργατικής τάξης, αλλά εκφράζει ένα επιμέρους σύνολο ηθικών αξιών που δεν έχει προνομιούχο ταξική βάση ούτε περισσότερη αξία από οποιεσδήποτε άλλες.

Και κατά βάση, αυτό επιδιώκουν οι αστοί, δεξιά κι αριστερά: να πείσουν τους πάντες ότι το ζήτημα, τόσο με τον καπιταλισμό όσο και με τον σοσιαλισμό, είναι κατά βάση...ηθικό, ώστε να τους πείσουν επίσης πως η εναλλακτική είναι και πάλι η "ηθική", είτε αυτή είναι η "ηθική" των γορίλων που θα "τιμωρήσουν" τα "λαμόγια" (αλλά κατά λάθος μαχαιρώνουν εργάτες), είτε είναι η "ηθική" των τελάληδων του τάχαμου σοσιαλιστικού συνθήματος "ο άνθρωπος πάνω απ' τα κέρδη", λες και υπάρχει κανένα σημείο στην καπιταλιστική παραγωγή όπου αυτή η προτεραιότητα έχει οποιοδήποτε νόημα ως απόφαση, λες και δεν έχουν ποτέ διανοηθεί όλοι αυτοί οι απίθανοι τύποι ότι αν, στο έδαφος του καπιταλισμού, το κέρδος έμπαινε ποτέ σε δεύτερη μοίρα, η συντριπτική πλειοψηφία των αγαθών δεν θα παραγόταν και δεν θα ανταλλασσόταν καν, αφήνοντας την μεγάλη πλειοψηφία των "ανθρώπων" να λυσσάξουν στην πείνα, πάντα πάνω από τα κέρδη όμως.