Στο δρόμο της αλλαγής

 Στο δρόμο της αλλαγής

Απ’ την κατηγορία των νεκρολογιών του χρόνου που έφυγε, η κε του μπλοκ προτιμά να προσπεράσει το θάνατο του φυντανίδη, για να σταθεί σε αυτόν του βόιτσεχ γιαρουζέλσκι, του πολωνού στρατηγού, που ηγήθηκε της χώρας του κατά τη δεκαετία με τις βάτες και έμεινε περισσότερο στην ιστορία για την επιβολή του στρατιωτικού νόμου, κατά την κρίση του 81’, με την έξαρση των απεργιακών κινητοποιήσεων των συνδικάτων της αλληλεγγύης του λεχ βαλέσα. Μετά τις ανατροπές και την επικράτηση της αντεπανάστασης, ο γιαρουζέλσκι αντιμετώπισε τις διώξεις των πολωνικών αρχών και το ενδεχόμενο να φυλακιστεί εκδικητικά για το παρελθόν και τη δράση του, παρά το βαθύ γήρας του (πέθανε σε ηλικία 90 –προς 91- ετών).

Ενδεχομένως αυτό να τον καθιστά δραματική κι ηρωική μορφή, όπως άλλωστε κι άλλους ηγέτες λδ και πρώην σοσιαλιστικών χωρών, από τον χόνεκερ ως και τον τσαουσέσκου ακόμα. Εδώ ωστόσο θα εστιάσουμε σε κάποιες πιο ελαφριές πτυχές, όχι απαραίτητα με ειρωνική διάθεση, αλλά όπως αυτές προκύπτουν αβασάνιστα από μια απλή ανάγνωση λόγων, εισηγήσεων κι ομιλιών του πολωνού ηγέτη, που συγκεντρώθηκαν και καταγράφηκαν στα ελληνικά από τις εκδόσεις «ειρήνη». Κι από τις οποίες φαίνεται πως παρά τη δράση που ανέλαβε για το φρενάρισμα της αντεπανάστασης, η οπτική του γιαρουζέλσκι και του πεεκ, αλλά και του σοσιαλιστικού στρατοπέδουσυνολικά εκείνη την περίοδο, απείχε αρκετά από μια κομμουνιστική στρατηγική στο ύψος των απαιτήσεων που θα έδινε τότε μια προοπτική ουσιαστικής διεξόδου από την κρίση και προώθησης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Κάτι που δεν εμπόδισε βέβαια το ρεβανσισμό των αστικών κυβερνήσεων μετά απ’ την καπιταλιστική παλινόρθωση, να εκδηλωθεί απέναντι σε οτιδήποτε θύμιζε το σοσιαλιστικό παρελθόν και όσους δεν πέρασαν με τη δική τους πλευρά, ολοκληρώνοντας τη μετάλλαξή τους.

Ο τίτλος αυτής της συλλογής άρθρων και λόγων του γιαρουζέλσκι είναι «στο δρόμο της αλλαγής». Κι οι ομοιότητες-σύνδεση με τη δική μας.. αλλαγή (την παλιά κι όχι το κίνημα αλλαγής, το οποίο ιδρύει τώρα ο γαπ), δεν εξαντλούνται εδώ, αλλά επεκτείνονται σε προγραμματικές αντιλήψεις και προγραμματικά ζητήματα, όπως τη θεώρηση της αυτοδιαχείρισης ως σημείου-κλειδί για το… σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και την ενεργό συμμετοχή των εργαζομένων. Οι παλιότεροι θα θυμούνται τους αμφίσημους χειρισμούς του παπανδρεϊκού πασόκ και τον επιδέξιο τρόπο με τον οποίο έπαιζε το φιλοσοβιετικό χαρτί, εξοργίζοντας θεωρητικά τους ευρωνατοϊκούς εταίρους –πχ όταν είχε αρνηθεί να συνυπογράψει μια διακοίνωση, αν θυμάμαι καλά, των χωρών-μελών της εοκ, που καταδίκαζε την επιβολή στρατιωτικού νόμου στην πολωνία.

Στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης ο παπανδρέου έγινε, αν δε με απατά η μνήμη μου, ο πρώτος ηγέτης δυτικής χώρας που επισκέπτεται την πολωνία του γιαρουζέλσκι, για να ανταποδώσει ο πολωνός πρόεδρος με επίσκεψη στην ελλάδα λίγα χρόνια αργότερα –εκεί πρέπει να έγινε η επαφή και η συμφωνία για την κυκλοφορία του εν λόγω βιβλίου, στην εισαγωγή του οποίου ο γιαρουζέλσκι επιφυλάσσει ειδική εύφημο μνεία στην ελληνική κυβέρνηση για την τίμια στάση της –κι είναι αδύνατο να μην κάνει κανείς τον αυτονόητο συνειρμό με τη φράση του ένγκελς, νομίζω, για τους τίμιους οπορτουνιστές, που είναι κι οι πιο επικίνδυνοι. Θυμάμαι επίσης μια δημοσιογραφική αποστολή του πρεσβύτερου καψή, του γνωστού δημοσιογραφικού συγκροτήματος, στην πολωνία και τη σχεδόν ειδυλλιακή εικόνα που παρουσίαζε στο βιβλίο του (βλέπει και στο τέλος της ανάρτησης). Το οποίο πιθανότατα δε μας δείχνει πως οι νεότεροι καψήδες δε βάδισαν στα χνάρια του πατέρα τους, αλλά ότι κάθε καψής εκφράζει το πνεύμα και το πασόκ της εποχής του κι ότι η δεκαετία με τις βάτες είχε (ακόμα) πολύ διαφορετικούς συσχετισμούς.

Ας πάρουμε όμως και μια μικρή γεύση από το βιβλίο.

Στην εισαγωγή με τα βιογραφικά στοιχεία του γιαρουζέλσκι αναφέρεται με τη γνωστή μπρεζνιεφική σεμνότητα της εποχής (που δεν είχε εξαλειφθεί ακόμα) πως οι δημόσιες ομιλίες του χαρακτηρίζονται από πρακτικότητα και ζήλο προς το συγκεκριμένο, και ταυτόχρονα από ένα ιδιαίτερα όμορφο γλωσσικό στιλ. Με επιμονή μιλά για τις πολωνικές ιστορικές εμπειρίες, χαράζοντας ταυτόχρονα στους λόγους του ένα ρεαλιστικό όραμα για το μέλλον. Η πολωνική κοινή γνώμη εκτιμά ιδιαίτερα αυτή τη διαφάνεια και ειλικρίνεια. Πολλοί παρατηρητές το συγκαταλέγουν ανάμεσα στους καλύτερους ομιλητές στην πολωνική ζωή της μεταπολεμικής περιόδου.

Ας πάρουμε λοιπόν μια γεύση από αυτό το… ιδιαίτερα όμορφο γλωσσικό στιλ.

Απ’ όλα τα μέρη καταφθάνουν λόγια υποστήριξης. Βλέπω μήπως τη δυνατότητα πραγματοποίησης αυτών των καθηκόντων, της εκτέλεσης των αποφάσεων του συνεδρίου; Μάλιστα. Τη βλέπω. (Και παρακάτω:) Μπροστά στον τεράστιο χαβαλέ του πληθωρισμού και στην ερήμωση της αγοράς, πολλαπλασιάζονται πάλι οι απαιτήσεις, αιτήματα για αύξηση μισθών, κλπ. Δυστυχώς απ’ αυτή την άποψη οι εργασίες του ΙΧ Συνεδρίου συνοδεύονται από ένα άσχημο ακομαπανιαμέντο.

Προφανώς έχει βάλει το χεράκι του κι ο μεταφραστής με κάποιες καλτ αποδόσεις, αλλά αυτό δεν επισκιάζει ούτως ή άλλως τη ρητορική δεινότητα του γιαρουζέλσκι (που κατατάσσεται όπως είδαμε στους καλύτερους ομιλητές της μεταπολεμικής περιόδου).

Σε μια ομιλία του στη σύνοδο της πολωνικής βουλής το 82’, ξεκινάει με τη φράση «η πολωνία δεν χάθηκε. Η πολωνία δεν μπορεί να χαθεί. Αυτή είναι η πρωταρχική αλήθεια»! Ενώ στη συνάντησή του με τον πάπα, τον επόμενο χρόνο, διαβεβαιώνει πως «η πολωνία δημιουργήθηκε για να ζήσει (…) Δεν είναι καπρίτσιο της ιστορίας, που μας καθόρισε αυτό το μέρος. Εδώ και σαράντα χρόνια, η πολωνική αριστερά είναι πούδειξε στο λαό το δρόμο του σοσιαλισμού».

Στην ίδια ομιλία του επιδίδεται σε ένα αφηρημένο λατρευτικό κήρυγμα προς το κράτος γενικά και αόριστα.

Κατά τη διάρκεια του προηγούμενου, του πρώτο προσκυνήματος από τα χείλη της Παναγιώτητάς Σας ακούστηκαν λόγια βαρυσήμαντα και χαρακτηριστικά: «Το κράτος σαν έκφραση της κυριαρχίας, της αυτοδιάθεσης των διαφόρων λαών και εθνών είναι η νομοτελειακή πραγματοποίηση της κοινωνικής τάξης –και σε αυτό έγκειται επίσης το ηθικό κύρος του». Αυτή τη διαπίστωση που είναι σύμφωνη με την παραδοσιακή και σύγχρονη κατανόηση της ουσίας του κράτους, τη δεχόμαστε με ειλικρινή αναγνώριση.

Όταν το κράτος αδυνατίζει ή βυθίζεται στην ακαταστασία, τότε τα σπασμένα τα πληρώνει ο λαός. Εμείς στην Πολωνία αυτή την ιστορική αλήθεια την ξέρουμε με το παραπάνω. Η αλήθεια αυτή φώτιζε και φωτίζει τις ενέργειές μας. Δε ζητάμε, ωστόσο, να βρούμε εύκολες δικαιολογίες. Τα λάθη μας τα κρίνουμε με απαράμιλλη ειλικρίνεια, αν και δεν έφταιξε μόνο η εξουσία. Δεν είναι αυτή που έσπρωξε την χώρα στο χείλος της καταστροφής.

Και στην ομιλία του στο 9^ο έκτακτο συνέδριο του πεεκ, το 81’, συμπεραίνει ότι «ζούμε σε μια θυελλώδη περίοδο ανάπτυξης του θεσμού της σοσιαλιστικής δημοκρατίας» -sic.

Το πιο προβληματικό στοιχείο ωστόσο, όπως σημειώσαμε και παραπάνω είναι πως το φάρμακο που προβάλλεται ως γιατρικό στην κρίση και την αντιπολίτευση του βαλέσα είναι η αυτοδιαχείριση. Η ίδια δηλ συνταγή που οδήγησε στο όνομα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας τη γιουγκοσλαβία του τίτο και την εσσδ σταδιακά, από τη δεκαετία του 60’, στο αδυνάτισμα του κεντρικού σχεδιασμού και την παλινόρθωση.

Ζωτική ανάγκη του σοσιαλισμού, δρόμος υπερνίκησης της κρίσης και εγγύηση για την αποφυγή στο μέλλον κάθε κοινωνικού κλονισμού είναι το δυνάμωμα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Τη μεγάλη υποστήριξη για την εκπλήρωση των καθηκόντων της η κυβέρνηση τη βλέπει και στη στενή σύνδεση της δράσης της με τις ποικίλες μορφές της.

Για φινάλε μια καλτ φωτογραφία από το σχετικό υλικό του βιβλίου, όπου διακρίνονται ο γιαρουζέλσκι και ένα άλογο, με την εξής λεζάντα: το αίσθημα της αγάπης προς τα άλογα είναι πολύ βαθειά ριζωμένο στην Πολωνία.

Πιθανόν στο άμεσο μέλλον να ανεβάσω και κάποιο άλλο κείμενο, με ενισχυμένη δόση αποσπασμάτων –αν και αυτά είναι αρκούντως χαρακτηριστικά. Όποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει κάτι περισσότερο για την πολωνία, από τη δική μας σκοπιά, μπορεί να βρει ακόμα –νομίζω- στη σύγχρονη εποχή την μπροσούρα «εμείς κι η πολωνία» του νίκου κοτζιά, μέλους τότε της ιδεολογικής επιτροπής της κετουκε. Αντίστοιχο περιεχόμενο με το βιβλίο του γιάννη καψή έχει και ένα άλλο του δημοσιογράφου γιώργου γάτου «πολωνία από την αρχή».

Ένα μικρό σχετικό κεφάλαιο από την αντίθετη σκοπιά περιέχεται στο βιβλίο του μπίστη (προχωρώντας κι αναθεωρώντας), που έφυγε από το κκε εκείνη ακριβώς την περίοδο, με τα γεγονότα της πολωνίας. Τότε περίπου, και για τον ίδιο λόγο αν δεν απατώμαι, είχε φύγει από το κόμμα και ο φώντας λάδης, που αποστρατεύτηκε κι ιδιώτευσε, ως προς τα πολιτικά τουλάχιστον για τρεις περίπου δεκαετίες, πριν επανεμφανιστεί πρόσφατα στο προσκήνιο, ως υποστηρικτής του σύριζα πια μάλλον. Παρεμπιπτόντως μπορείτε να δείτε εδώ την εισήγηση του για τον καθημερινό φασισμό, σε μια πρόσφατη εκδήλωση στο σινεμά αλκυονίς, μαζί με τον χατζηστεφάνου και το γνωστό μας βουρνούκιο από τους υπεραστικούς.