Η εκστρατεία της Ηπείρου, ένα σκληρό και αιματηρό έπος

Η εκστρατεία της Ηπείρου, ένα σκληρό και αιματηρό έπος

Το εξώφυλλο της έκδοσης της Επιτροπής Διαφώτισης της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ που περιέχει το χρονικό της αποστολής στην Ηπειρο

«Στις 10 του Οχτώβρη 1943 ο ΕΛΑΣ δέχτηκε τη διπλή επίθεση από μέρους των Γερμανών και του Ζέρβα. Παράλληλα μ' αυτό στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις ξέσπασε ένα κύμα μιας άγριας τρομοκρατίας, που εξαπέλυσαν οι ΕΔΕΣίτες από κοινού με την ειδική ασφάλεια, τα ραλλικά τάγματα ασφαλείας και την Γκεστάπο και με τις ευχές του Γλύξμπουργκ από το Κάιρο. Οι ΕΔΕΣίτες υπολογίζανε ότι με τα συνηθισμένα αυτά χτυπήματα, ο ΕΛΑΣ δεν θα μπορούσε ν' ανθέξει κι έτσι με την πτώση του θα παραμένανε αυτοί κύριοι της Ελλάδας.
Μα πολύ γρήγορα τα όνειρα αυτά της αντεθνικής συμμορίας ΕΔΕΣ - Ράλληδων - Γλύξμπουργκ διαλύθηκαν. Ο ΕΛΑΣ με την υποστήριξη του λαού, έδωσε την πρέπουσα απάντηση σ' αυτούς, αντιμετωπίζοντας σύγχρονα το γερμανικό όγκο των μηχανοκίνητων, την ΕΔΕΣίτικη μπαμπεσιά, τη ραλλική λύσσα, τη σκόπιμη διαστροφή της αλήθειας από μέρους του βασιληά και της κυβέρνησής του και το φοβερό χειμώνα με την πείνα, τη γδύμια, τις κακουχίες και την ξυπολυσιά. Πέντε μήνες αργότερα ο ΕΔΕΣ γονατισμένος κι έτοιμος να εκμηδενιστεί, εκμεταλλεύεται τη μεγαλοψυχία του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, που τοποθετούν πάνω απ' όλα τον πόθο του λαού και του έθνους για την εθνική ενότητα κι αναγκάζεται, ύστερα από ένα σωρό μεμψιμοιρίες, να υπογράψει το Φλεβάρη 1944 ανακωχή - το σύμφωνο της Πλάκας - εξασφαλίζοντας έτσι μια νέα περίοδο για την αμαρτωλή ζωή του.

Ο Αρης με αντάρτες στο βουνό

Από την πάλη αυτή ενάντια στους εχθρούς του λαού, γεννήθηκε το έπος της Ηπείρου, που δημιούργησε ο ΕΛΑΣ στους 5 μήνες του ηρωικού του αγώνα πάνω στα ηπειρώτικα βουνά. Ηταν ένα τραχύ έπος, ένας αιματηρός θρίαμβος, η εκστρατεία αυτή.
Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ για να αντιμετωπίσει την επίθεση του ΕΔΕΣ, δημιούργησε το "εκστρατευτικό σώμα της Ηπείρου", επικεφαλής του οποίου είχαν ενταχθεί ο Αρης κι ο συνταγματάρχης Νίκος Παπασταματιάδης. Ο κλήρος είχε λάχει πάλι στη Μεραρχία μας να εκτελέσει το καθήκον της. Τα περισσότερα τμήματα του εκστρατευτικού σώματος - το 42ο σύνταγμα με τον αντισυνταγματάρχη Θ. Σπαθή και το 2/39 σύνταγμα Ευζώνων, με τον ταγματάρχη Θ. Αρέθα, το Τάγμα Θανάτου του 36ου συντάγματος, ο ΙΙ ουλαμός της ΧΙΙΙ Πυλοβολαρχίας - ανήκανε στη ΧΙΙΙ Μεραρχία της Ρούμελης.
Πέντε ολόκληρους μήνες κράτησε η εκστρατεία αυτή. Και στο διάστημα αυτό οι αντάρτες μας δείξανε, για μια ακόμα φορά, πως η πίστη στα δίκαια του λαού μπορεί να υπερπηδήσει κάθε υλικό εμπόδιο. Ξυπόλυτοι, γυμνοί, νηστικοί πολλές φορές, ψειριασμένοι, κάτω από δυσμενέστατες καιρικές συνθήκες, οι στρατιώτες της ΧΙΙΙ Μεραρχίας τραβούσανε από επιχείρηση σε επιχείρηση με το χαμόγελο στο στόμα, αγόγγυστα, γελώντας, τραγουδώντας.
Ξεκινώντας από την Ευρυτανία τα παλληκάρια της Ρούμελης φτάσανε ύστερα από αδιάκοπες μάχες κοντά στην Αρτα και πέταξαν τους ΕΔΕΣίτες πέρα από τον Αραχθο. Οι σκληρές μάχες στο θρυλικό Βάλτο, στη Μαγούλα, στους Χαλκιόπουλους, στην Ντούνιστα, στο Κλειδί, στη Βαλανιδιά, στη Σκουλικαριά, στη Σωμερού, στα Πιστιανά κ.λπ., θα παραμείνουν αξέχαστες και θα θυμίζουν τι είνε σε θέση να καταφέρει ένας στρατός, όταν εμφορείται από τέτοια παλλαϊκά ιδανικά, όπως ο ΕΛΑΣ. Κάθε μάχη απ' αυτές είτανε και μια καινούργια αποκάλυψη για το θάρρος, τον ηρωισμό και την ανδρεία του στρατού μας. Στη μάχη της Βαλανιδιάς μια εχθρική σφαίρα τραυμάτισε θανάσιμα στην κοιλιά το μαχητή του ΙΙ τάγματος (Ευρυτανίας) συν. Τζακ. Μέσα σε βροχή από πυρά ο πολιτικός της ομάδας του τρέχει να τον περιποιηθεί, να του δέσει το τραύμα του με τα κομμάτια που σχίζει από το πουκάμισό του. Μα ο Τζακ του ψιθυρίζει:
-- Δε χρειάζεται συναγωνιστή. Πρόσεξε, φυλάξου εσύ. Ασε με εμένα... εγώ πάω... Ζήτω η Ελλάδα μας...
Μια καινούργια σφαίρα τραυματίζει και το δεύτερο. Κι ένας άλλος συναγωνιστής τρέχει τώρα να φροντίσει και για τους δυο.
Τέτοια παραδείγματα αυτοθυσίας, αλληλεγγύης, συναγωνιστικής κατανόησης γεμίζανε τη ζωή των ηρωικών μαχητών μας. Μοιράζονταν αδελφικά την μπουκιά τους όταν δεν υπήρχε το ψωμί. Κάπνιζαν το τσιγάρο ομαδικά όταν έλλειπε ο καπνός. Κουβαλούσανε στην πλάτη το οπλοπολυβόλο ή το κιβωτίδιο του συναγωνιστή που ήταν άρρωστος, πρόθυμα, αδιαμαρτύρητα. Σκεπάζονταν με την ίδια κουβέρτα για να ζεσταθούν. Πρόσεχε ο ένας τον άλλο στοργικά για να μην κρυώσει, να μην αρρωστήσει. Και πάντα, παρά τις άσχημες συνθήκες, και τις συνεχείς μετακινήσεις, βρίσκονταν η ευκαιρία να καθαριστούν, να ξεψειριαστούν με τους πρόχειρους κλιβάνους που η αντάρτικη εξυπνάδα επινοούσε. Στην ώρα της μάχης, οι έμπειροι στέκονταν πλάι στους άπειρους, τους ενθουσιώδεις, που πολεμούσανε όρθιοι. Κι όταν κανένας συναγωνιστής έπεφτε κάτω από τις σφαίρες του αντιπάλου ή τραυματίζονταν, γενική λύπη ξαπλωνόταν στα πρόσωπα όλων. Ετσι, η εκστρατεία αυτή ανέπτυξε τους στενούς δεσμούς και την απόλυτη ψυχική επαφή ανάμεσα στους αντάρτες.
Δεν θα ξεχαστεί ποτέ ο μεγάλος ηρωισμός και η ανδρεία που επέδειξε επίσης ο διοικητής του Ι τάγματος (Δομοκού) του 42ου συντάγματος, ανθυπολοχαγός Κακογιάννης, που συνετέλεσε στη διάλυση των μπουλουκιών του Καραμπίνα κι έπεσε ηρωικά στη μάχη του Κλειδιού.
Σύγχρονα η εκστρατεία αυτή συνετέλεσε στο να συσφιχθούν οι δεσμοί του ΕΛΑΣ με τον ηπειρώτικο λαό. Ο Ζέρβας για να εξαπατά τους Ηπειρώτες και να τους κρατά κάτω από το ζυγό του διέδιδε ότι ο ΕΛΑΣ σφάζει, καίει, ατιμάζει και καταστρέφει τις εκκλησιές. Μα μόλις οι Ηπειρώτες τίναξαν από πάνω τους τον όγκο αυτό της συκοφαντίας και της ψευτιάς, κατανόησαν απόλυτα τον αγώνα του ΕΛΑΣ και τον ενίσχυσαν αμέριστα στη μεγάλη τους πλειοψηφία. Διέθεσαν σ' αυτόν ό,τι είχαν, ακόμα και τη ράχη τους, για τις μεταφορές. Και πείσθηκαν ότι ο Ζέρβας όχι απλώς έφευγε σε κάθε εμφάνιση των Γερμανών αλλά και δεν ειδοποιούσε τους χωρικούς για να κρυφτούν. Γιατί βλέπανε ότι όχι μόνο τα τμήματα του Ζέρβα φεύγανε κάθε φορά που εμφανίζονταν οι Γερμανοί, ανοίγοντας το δρόμο για να χτυπηθούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ, μα και δεν τους χτυπούσανε κι όταν ακόμα τα τμήματα του ΕΛΑΣ κυνηγούσανε τους κατακτητές, που έτσι γλύτωναν από βέβαιη καταστροφή.
Συνάμα είδε με τα μάτια του ότι μονάχα ο ΕΛΑΣ πολεμούσε νικηφόρα. Αυτό φάνηκε στις τρεις τελευταίες μάχες του ΕΛΑΣ στην Ηπειρο, όταν κανείς χωρικός στις γύρω περιοχές δεν κινήθηκε να φύγει ή να κρύψει τα πράγματά του, λέγοντας ότι εφ' όσον ο ΕΛΑΣ βρίσκεται εδώ, οι Γερμανοί δε θα περάσουν.
Ο συνταγματάρχης Ν. Παπασταματιάδης μιλώντας το Μάρτη του 1944, σχετικά με την εκστρατεία αυτή της Ηπείρου, ανέφερε:
Είνε κάτι αφάνταστο το σθένος, η αυτοθυσία, η γενναιότητα των ανδρών του κλιμακίου της Ηπείρου. Τιμή απεριόριστη σ' αυτούς τους αγνούς ΕΛΑΣίτες μας, που ξυπόλητοι, πεινασμένοι, κακοπαθημένοι, άνθεξαν στην πεντάμηνη ταλαιπωρία - κι άνθεξαν νικηφόρα. Με δυο λέξεις, υπήρξαν ήρωες... Είμαστε περήφανοι που διοικήσαμε τέτοιους ψυχωμένους αγωνιστές προμάχους του λαού.
Δεν θα ξεχαστεί ποτέ η θριαμβευτική επιστροφή των παλληκαριών της Ρούμελης. Είτανε κουρελιασμένοι, ξυπόλυτοι, ταλαιπωρημένοι. Μα στα πρόσωπα όλων έλαμπε η ικανοποίηση ότι εχτέλεσαν το καθήκον τους απέναντι του λαού».
(Αναδημοσίευση από έκδοση της Επιτροπής Διαφώτισης της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ - Αρχείο ΚΕ του ΚΚΕ)