ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ Ζωή στο σκοτάδι, κάτω από τον πάγο

ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ

Ζωή στο σκοτάδι, κάτω από τον πάγο

Ψάρι που φωτογραφήθηκε στο βυθό της ακτής, κάτω από το παγοκάλυμμα Ρος της Ανταρκτικής, 850 χιλιόμετρα μακριά από την ανοιχτή θάλασσα

Κρίνοντας τουλάχιστον από το δικό μας πλανήτη είναι γνωστή η ικανότητα της ζωής από τη στιγμή που εμφανιστεί να τρυπώνει παντού, ακόμα και σε σχετικά εχθρικά περιβάλλοντα, εκεί όπου δεν περιμένει κανείς να τη συναντήσει, είτε αυτό είναι χιλιόμετρα μέσα στο έδαφος, είτε - όπως αποδείχτηκε φέτος - κάτω από 740 μέτρα πάγου και 850 χιλιόμετρα μακριά από την ανοιχτή θάλασσα!
Η ακτή της δυτικής Ανταρκτικής είναι ένα από τα πιο έρημα μέρη πάνω στη Γη. Σε μήκος 1.000 χιλιομέτρων από τα ανοιχτά νερά έως την ακτή, είναι θαμμένη κάτω από ένα αιώνιο παγοκάλυμμα, μια διαδοχή διασυνδεόμενων παγετώνων στο μέγεθος της δυτικής Ευρώπης, που αργά - αργά κυλάνε προς τη θάλασσα. Καθώς ο πάγος διασχίζει το άκρο του θαμμένου εδάφους, μετατρέπεται σε ένα επίπεδο παγοκάλυμμα πάχους εκατοντάδων μέτρων που εκτείνεται εκατοντάδες χιλιόμετρα πάνω στη θάλασσα. Αυτό το κομμάτι πάγου είναι τόσο μεγάλο που τα θαλάσσια ρεύματα θα χρειάζονταν τρία έως δέκα χρόνια για να φέρουν έως την εντελώς σκοτεινή υπόγεια ακτή ένα κόκκο πλαγκτόν από την ανοιχτή θάλασσα, όπου η ηλιοφάνεια και η τροφή είναι πλούσια.

Απρόσμενη ανακάλυψη

Τον περασμένο Γενάρη, μια επιστημονική ομάδα πραγματοποιούσε αποστολή μελέτης της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στους παγετώνες, ακριβώς στο σημείο που αποχωρίζονται από τη στεριά και αρχίζουν να επιπλέουν. Ηταν δικαιολογημένη η έκπληξη των ερευνητών, όταν σε βάθος 740 μέτρων (στο σημείο που η γεώτρησή τους στον πάγο συνάντησε το θαλασσινό νερό), δε βρήκαν μόνο τον έρημο πετρώδη βυθό που περίμεναν. Ανέμεναν να εντοπίσουν μόνο κάποια μικρόβια, αλλά μπροστά στα φώτα και την κάμερα του ρομποτικού υποβρυχίου, που κατέβασαν μέσα από τη γεώτρηση στον πάγο, έκαναν την εμφάνισή τους ημιδιάφανα ψάρια μήκους μεγαλύτερου των δέκα εκατοστών, με ροζ, καφέ και γαλάζιες αποχρώσεις. Στις 6 ώρες, που έμεινε το σκάφος την πρώτη μέρα στον απολύτως σκοτεινό και απομονωμένο βυθό, κατέγραψε με την κάμερά του γύρω στα 30 ψάρια τριών διαφορετικών ειδών. Εκτός απ' αυτά, εντοπίστηκαν πολλά αμφίποδα (μικροσκοπικά θαλάσσια ζώα με καβούκι), μια γαλαζοπράσινη μέδουσα και ένα άλλο ιριδίζον ζώο, που οι επιστήμονες δεν πρόλαβαν να ξεχωρίσουν καλά, αλλά έμοιαζε να είναι κι αυτό ένα είδος μέδουσας. Ο έρημος βυθός τελικά αποδείχτηκε γεμάτος ζωή.

Αμφίποδο, τροφή των ψαριών στη ρίζα του παγοκαλύμματος Ρος

Στο παρελθόν, είχαν εντοπιστεί και άλλα είδη ζώων στην Ανταρκτική, κυρίως θαλάσσιες ανεμώνες, σκουλήκια και σπόγγοι, που ζουν σε ένα ανεστραμμένο κόσμο, προσκολλημένα στην κάτω επιφάνεια του πάγου και συγκεκριμένα του πάγου σε μικρή απόσταση από την ανοιχτή θάλασσα. Μάλιστα, είχαν εντοπιστεί και ομάδες από φώκιες, σε απόσταση λίγων δεκάδων χιλιομέτρων από τη θάλασσα, που τρέφονταν με τις ανεμώνες και τα αμφίποδα, βουτώντας μέσα από φυσικά ανοίγματα στον παγετώνα. Ποτέ, όμως, δεν είχαν εντοπιστεί αμφίποδα και ιδιαιτέρως ψάρια, τόσα πολλά χιλιόμετρα μέσα στις σκοτεινές αβύσσους κάτω από το παγοκάλυμμα. Οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η έλλειψη τροφής σε αυτές τις περιοχές θα ήταν τέτοια που θα επέτρεπε την επιβίωση μόνο ορισμένων μικροβίων. Η μόνη προηγούμενη εμπειρία τους με σκοτεινούς έρημους βυθούς ήταν οι ωκεάνιοι, σε βάθος 6.000 μέτρων, όπου οτιδήποτε ζωντανό τρέφεται τελικά με κομμάτια νεκρού πλαγκτόν ή μεγαλύτερων ζώων που καταβυθίζονται από τα ηλιόλουστα επιφανειακά νερά. Στην Ανταρκτική, όμως, κάτω από το παγοκάλυμμα Ρος δεν υπάρχουν επιφανειακά νερά, μόνο πάγος. Γι' αυτό και ο βυθός από κάτω αναμενόταν να είναι πολλές φορές πιο έρημος από το βυθό των ωκεάνιων αβύσσων.

Στη βάση της πυραμίδας

Οι ερευνητές αναρωτήθηκαν για την πηγή τροφής των απροσδόκητων ζώων που ανακάλυψαν και ειδικά των ψαριών, καθώς στην τροφική πυραμίδα των ψαριών χρειάζονται 100 κιλά μικροοργανισμών, που θα καταναλώσουν τα αμφίποδα, που θα φαγωθούν στη συνέχεια από τα ψάρια, για να δώσουν 1 κιλό απ' αυτά. Οπως προέκυψε, στο κατώτερο μέρος της συγκεκριμένης πυραμίδας βρίσκονται οργανικά υπολείμματα που εγκλωβίστηκαν στα κατώτερα 20 μέτρα του παγετώνα, τα οποία παρασύρθηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια καθώς ο πάγος έγδερνε την επιφάνεια στην ξηρά της Ανταρκτικής. Ενα χιλιοστό από το κάτω μέρος του παγετώνα λιώνει κάθε μέρα, απελευθερώνοντας τροφή για τα αμφίποδα. Στα πρώτα 40 χιλιόμετρα μέσα στη θάλασσα, ο παγετώνας έχει απελευθερώσει όλο το οργανικό φορτίο που παρέσυρε. Ετσι δημιουργείται μια ζώνη με διαθέσιμη τροφή ακριβώς στο πιο κοντινό προς τη στεριά τμήμα του παγοκαλύμματος Ρος. Τελικά, με μια μάλλον περίπλοκη και μακρόχρονη διαδικασία, τα ψάρια παίρνουν κι εδώ την τροφή τους από την επιφάνεια.

Αμφίποδα, αλλά και κάποια ψάρια βρέθηκαν κάτω από το παγοκάλυμμα Ρος και στο μέσο της απόστασης ανάμεσα στη στεριά και τη θάλασσα. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτά τρέφονται από την ίδια αρχική τροφή, η οποία μεταφέρεται εκεί από υπόγεια ποτάμια. Το γλυκό νερό από τον παγετώνα που λιώνει είναι πιο ελαφρύ από το θαλασσινό και ρέει ως τη θάλασσα στην από κάτω πλευρά του πάγου σαν ποτάμι, χαράζοντας κανάλια που μπορεί να έχουν πλάτος από 500 έως 3.000 μέτρα και βάθος (ανάστροφα μέσα στον πάγο) μέχρι και 200 μέτρα.

Ακραία και «ακραία» περιβάλλοντα

Το εντυπωσιακό είναι ότι όλα τα είδη ζωής που εντοπίστηκαν στις σκοτεινές αβύσσους, κάτω από τον πάγο, είναι είδη που υπάρχουν σε όλη την υδρόγειο και φυσικά στα νερά γύρω από την Ανταρκτική, με ελάχιστες προσαρμογές για το ειδικό περιβάλλον όπου ζουν. Το συμπέρασμα είναι ότι τα «ακραία περιβάλλοντα», ή τουλάχιστον κάποια απ' αυτά δεν είναι τόσο ακραία για τη ζωή όσο νομίζαμε. Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι ανάλογα υγρά περιβάλλοντα κάτω από τον πάγο, όπως σε φεγγάρια σαν την Ευρώπη ή το Γανυμήδη, ίσως τελικά να μην είναι τόσο εχθρικά προς τη ζωή όσο νομίζαμε.
Είναι αλήθεια ότι στη Γη έχουν βρεθεί σκουλήκια στον Κόλπο του Μεξικού που τρώνε βακτήρια, που τρέφονται από το μεθάνιο του φυσικού αερίου, που αναβλύζει από το βυθό και σχηματίζει πάγο μεθανίου λόγω των υψηλών πιέσεων. Αλλου είδους σκουλήκια βρέθηκαν μέσα σε νερό που αναβλύζει από ρήγματα σε βάθος τριών χιλιομέτρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους στη στεριά. Τα σκουλήκια αυτά, που ζουν τόσο βαθιά, τρέφονται με μικρόβια, που κατά κάποιο τρόπο είναι ...πυρηνοκίνητα, καθώς τρέφονται με το υδρογόνο από τη φυσική μεταστοιχείωση του ουρανίου και άλλων ραδιενεργών στοιχείων. Στην απολύτως αποκλεισμένη λίμνη Βοστόκ 1.500 χιλιόμετρα από την ακτή της Ανταρκτικής και κάτω από 3.700 μέτρα πάγου εντοπίστηκε DNA θαλάσσιων ειδών (ανεμώνων και οστρακοειδών), που ίσως ζουν ακόμη μέσα στη λίμνη. Βέβαια, όλα αυτά σε ένα πλανήτη όπου η ζωή εμφανίστηκε πιθανότατα στην επιφάνεια, σε συνθήκες πολύ πιο ευνοϊκές απ' ό,τι στους δορυφόρους του Δία. Για να υπάρχει εκεί ζωή, πρέπει η ζωή να μπορεί να εμφανιστεί και σε συνθήκες, όπως αυτές κάτω από τη λίμνη Βοστόκ, όχι μόνο να μπορεί να διατηρηθεί.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»