ΗΦΑΙΣΤΟΣ : Η μάχη των Καλαβρύτων

30 Μαρ 2016

Η μάχη των Καλαβρύτων

Στις 11 Απριλίου 1948 ισχυρά τμήματα του ΔΣΕ πραγματοποίησαν μαζική επίθεση κατά της πόλης των Καλαβρύτων, τα οποία από μέρες είχαν σχεδόν απομονώσει με την από μέρους τους καταστροφή της γέφυρας του Παπαντώνη. Προηγούμενα, οι αντάρτες είχαν χτυπήσει μια διλοχία της εθνοφρουράς στην Κέρτεζη για αντιπερισπασμό και είχαν στήσει ενέδρες σε όλες τις προσβάσεις προς τα Καλάβρυτα, προκειμένου να παρεμποδίσουν την άφιξη κάθε ενίσχυσης των κυβερνητικών δυνάμεων προς αυτή την πόλη, της οποίας τη φρουρά αποτελούσαν ένα τάγμα στρατού, 100 ΜΑΥδες και 45 χωροφύλακες, με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Νίκο Αρβανιτάκη.

Στην επίθεση των Καλαβρύτων πήραν μέρος γύρω στους 1.000 αντάρτες από τα αρχηγεία του Μαινάλου, της Κορινθίας, του Ταΰγετου και της Αχαιοηλίδας. Επικεφαλής των τμημάτων ήταν οι:

Αλέξης Τσουκόπουλος
Δημ. Γιαννακούρας ή Πέρδικας
Εμμανουήλ Σταθάκης
Αρίστος Καμαρινός
Ηλίας Καλαρίτης
Νίκος Πολυκράτης ή Νικήτας
Ιωάννης Κατσικόπουλος ή Βελιάς
Δημήτρης Πετρόπουλος ή Ζαχαριάς
Αρίστος Βασιλόπουλος
Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου ή Μπελάς
Ετεοκλής Δουμουλάκης
Αθανάσιος Παπανικολάου ή Ντουνιάς
Δημ. Θεοφίλης ή Αλλοίμονος
Βασίλης Μπολώτας
Άρης Παναγούλιας
Κυριάκος Μπατζάκης
Θεόδωρος Λυγούρης
Νίκος Κόλιας
Θεόδωρος Μελιδώνης

Γενικός επόπτης της επιχείρησης ήταν ο ίδιος ο Στέφανος Γκιουζέλης, που είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του στην τοποθεσία Πλανητέρου, ενώ η διεύθυνση της όλης επιχείρησης είχε αναληφθεί από τον επιτελάρχη του Κων. Κανελλόπουλο.

Προπαρασκευή της επιχείρησης

Μια ημέρα πριν από την επίθεση κατά των Καλαβρύτων είχε πραγματοποιηθεί στου Πλανητέρου σύσκεψη των επικεφαλής των αντάρτικων τμημάτων, στην οποία ο Γκιουζέλης είχε αναλύσει τη μέχρι τότε στρατιωτική κατάσταση στην Πελοπόννησο και στη συνέχεια είχε αναφέρει ότι η ηγεσία του κυβερνητικού στρατού σχεδίαζε να περάσει σε γενική επίθεση κατά των ανταρτών του Μοριά, μεταφέροντας ισχυρές στρατιωτικές μονάδες από την Κεντρική Ελλάδα και τη Μακεδονία. Έπρεπε συνεπώς, κατά τον Γκιουζέλη, να προσαρμόσουν και οι αντάρτες την τακτική τους στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται, μην αποκλείοντας παράλληλα και το ενδεχόμενο της απόβασης στις ακτές της Πελοποννήσου, με σκοπό την αποφασιστική ενίσχυση των κυβερνητικών δυνάμεων, ακόμα και αμερικανικών στρατευμάτων.

Στη σύσκεψη μίλησε και ο Κανελλόπουλος, ο οποίος ρώτησε για το πρακτέο σε περίπτωση που ο εχθρός μετέφερε στην Πελοπόννησο μια ή δύο Μεραρχίες του. Κατά τον Κανελλόπουλο, έπρεπε οι αντάρτες ή να αποδεχτούν την πρόκληση, χωρίς ωστόσο προηγούμενα να έχουν λύσει το πρόβλημα του ανεφοδιασμού τους σε πυρομαχικά, ή να αντιμετωπίσουν τις επιχειρήσεις του αστικού στρατού αμυντικά, με μια σειρά ελιγμών των τμημάτων τους.

Στη σύσκεψη καθορίστηκα τέλος όλες οι λεπτομέρειες της επιθετικής επιχείρησης στα Καλάβρυτα, στην οποία είχε η΄δη αποφασιστεί να μην πάρουν μέρος οι μονάδες του Κων. Μπασακίδη, αν και αυτός ήταν ο στρατιωτικός υπεύθυνος της περιοχής. Οι εν λόγω μονάδες θα προσωρούσαν σε παραπλανητικές κινήσεις μακριά από τον περίγυρο των Καλαβρύτων, προκειμένου να δημιουργήσουν στον εχθρό την εντύπωση ότι οι αντάρτες έχουν καθορίσει για τις επιθετικές τους δραστηριότητες άλλους στόχους.

Το σχέδιο της επιχείρησης στα Καλάβρυτα βασιζόταν στις παρακάτω διασταυρωμένες πληροφορίες που είχε το Επιτελείο του Αρχηγείου Πελοποννήσου του ΔΣΕ:

Τη φρουρά της πόλης είχε αναλάβει το 21ο Τάγμα Εθνοφρουράς (ΤΕ), ένα ισχυρό τμήμα Χωροφυλακής (50 περίπου άνδρες) και 100 ΜΑΥδες, με την εξής διάταξη:

α. Μια διλοχία του Τάγματος Εθνοφρουράς (διοικητής του ο αντισυνταγματάρχης Ν. Αρβανιτάκης) και η δύναμη της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής (20 περίπου άνδρες), είχαν οχυρωθεί σε διάφορα οικήματα, στο κέντρο της πόλης.

β. Ένας άλλος λόχος του Τάγματος, ένα τμήμα Χωροφυλακής (60 άνδρες) και 100 ΜΑΥδες είχαν εγκατασταθεί αμυντικά στο χωριό Κέρτεζη, νοτιοδυτικά της πόλης.

γ. Ένας άλλος λόχος του Τάγματος είχε οχυρωθεί στο Μοναστήρι Μέγα Σπήλαιο, βορειοανατολικά των Καλαβρύτων.

Στην περιφέρεια της πόλης υπήρχαν 5 οχυρά: Του Αγίου Κωνσταντίνου ή Κάστρο, της Ηλεκτρικής Εταιρίας, της Αγίας Αικατερίνης, του Σιδηροδρομικού Σταθμού και της οικίας Κατσίνη.

Κέντρο της αμυντικής διάταξης των αμυνομένων ήταν το Διοικητήριο και η Υποδιοίκηση Χωροφυλακής. Μικροομάδες ελεύθερων σκοπευτών είχαν εγκατασταθεί σε ταράτσες υψηλών κτιρίων (Αγροτική Τράπεζα, κ.α.). Το Διοικητήριο βρισκόταν σε απόσταση 300-500 μέτρων από τα οχυρά της περιφερειακής διάταξης του Τάγματος.

Η μάχη

Η επίθεση στα Καλάβρυτα άρχισε στις 5 το πρωί από τέσσερα σημεία και πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε σκληρή αμφίρροπη μάχη γύρω και μέσα στην πόλη. Οι αντάρτες κατόρθωσαν ύστερα από πολύ μεγάλες προσπάθειες να καταστρέψουν τελικά όλα τα εξωτερικά φυλάκια του αντιπάλου και να καταλάβουν το ανατολικό τμήμα της πόλης, ενώ οι κυβερνητικοί αποσύρθηκαν στην περιοχή της κεντρικής πλατείας, όπου οργάνωσαν σθεναρή αντίσταση, βοηθούμενοι από τις 9 το πρωί και από επιδρομές αεροπλάνων που έβαλαν κατά της πόλης και των γύρω υψωμάτων.

Η μάχη κράτησε όλη την μέρα και τη νύχτα κόπασε- γεγονός που οδήγησε τους αμυνόμενους στο λαθεμένο συμπέρασμα ότι οι αντάρτες είχαν αποσυρθεί από την πόλη. Την αυγή όμως της επόμενης ημέρας, η αντάρτική επίθεση συνεχίστηκε και το μεσημέρι η επικοινωνία των κυβερνητικών με τον ασύρματο κόπηκε- εξέλιξη που ανησύχησε ιδιαίτερα την κυβερνητική στρατιωτική ηγεσία μαζί και τον Παύλο Γκλίκσμπουργκ, ο οποίος έτυχε τότε να βρίσκεται στην Πάτρα.

Το απόγευμα, τα Καλάβρυτα είχαν ολοκληρωτικά καταληφθεί από τον ΔΣΕ, ο οποίος έπιασε πλήθος αιχμαλώτων. Οι περισσότεροι πάντως από τους χωροφύλακες της φρουράς βρήκαν το θάνατο, καθώς και ο υποδιοικητής της ταγματάρχης Γαβριήλ Παγκράτης, ενώ ο διοικητής της Νίκος Αρβανιτάκης λέγεται ότι αυτοκτόνησε μέσα στο διοικητήριο για να μην πέσει στα χέρια των ανταρτών.

Οι απώλειες των κυβερνητικών δυνάμεων ήταν ιδιαίτερα υψηλές. Σκοτώθηκαν 55 οπλίτες, 35 χωροφύλακες και 9 αξιωματικοί, ενώ αιχμαλωτίσθηκαν 200 οπλίτες που σύντομα απελευθερώθηκαν. Από τους ΜΑΥ επιβεβαιώθηκαν 12 νεκροί. Οι αντάρτες έχασαν στην επιχείρηση 12, ενώ είχαν επίσης 25 τραυματίες. Από τα κρατητήρια της υποδιοίκησης της Χωροφυλακής, οι αντάρτες απελευθέρωσαν 17 πολιτικούς κρατούμενους και εξασφάλισαν πλούσιο στρατιωτικών εφοδίων, τροφίμων και υγειονομικού υλικού.

Επίλογος

Η έκβαση της μάχης των Καλαβρύτων ταπείνωσε και εξαγρίωσε το αστικό κράτος, ωθώντας το σε κτηνώδεις αντεκδικητικές πράξεις εφάμιλλες με τα γερμανικά αντίποινα. Ομάδα χωροφυλάκων εισήλθε την επαύριο της μάχης στις φυλακές της Σπάρτης και έσφαξε 25 κομμουνιστές κρατουμένους.

Ο αστικός τύπος για τη μάχη