Η αβάσταχτη κι επώδυνη ελαφρότητα της άγνοιας

Η αμάθεια στερεί απ’ τους ανθρώπους την ικανότητα ν’ αντιλαμβάνονται τον κόσμο, ως έχει. Τους στερεί την ομορφιά της γνώσης για τη φύση, την αντίληψη των κοινωνικών φαινομένων, τους καθιστά ανίκανους να γευτούν το μεγαλείο του Σύμπαντος αλλά και να επιδράσουν σ’ αυτό. Τους παγιδεύει στην αγνωσία και τους καθιστά ευάλωτους στον τσαρλατανισμό και θύματα σε κάθε ανοησία.

Η επιστημονική αλήθεια, με την ασύγκριτη ομορφιά της, θυσιάζεται στο βωμό της μαγείας, του αποκρυφισμού, της εξαπάτησης, σε  μια τεράστια βιομηχανία κέρδους που στηρίζεται στην αποκοίμιση των μαζών και στην εξ αυτής, αποκομιδή τεραστίων ποσών.

Ο ανορθολογισμός, ο αποκρυφισμός, οι ψευδοεπιστήμες, εξευτελίζουν την ομορφιά των επιστημών, της γνώσης και αποχαυνώνουν τα θύματά τους.

Πάνω απ’ το μισό του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών (για τις υπόλοιπες ούτε λόγος να γίνεται) δεν γνωρίζουν ότι οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν εκατομμύρια χρόνια πριν την εμφάνιση του ανθρώπου. Θεωρούν ότι ο άνθρωπος υπήρξε ξαφνικά, επειδή το θέλησε μια υπερφυσική κι ακατανόητη οντότητα. Το 75% των ενηλίκων αγνοούν πως τα αντιβιοτικά σκοτώνουν τα βακτηρίδια κι όχι τους ιούς. Αγνοούν, επίσης, πως τα ηλεκτρόνια είναι μικρότερα απ’ τα άτομα. Αντιδρούν στους εμβολιασμούς που έχουν σώσει εκατομμύρια συνανθρώπους μας εξαφανίζοντας αρρώστιες. Πάνω απ’ το μισό του πληθυσμού (πάντα των ανεπτυγμένων χωρών) δεν γνωρίζει ότι η γη περιστρέφεται γύρω απ’ τον ήλιο και χρειάζεται ένα έτος για να το κάνει αυτό.

Σχεδόν μισή χιλιετία μετά τον Κοπέρνικο, η πλειοψηφία των κατοίκων της γης πιστεύει πως ο πλανήτης μας είναι ακίνητος στο κέντρο του Σύμπαντος κι ότι εμείς είμαστε ιδιαίτερα «εξαιρετικοί».

Το 52% των Αμερικανών (Gallup) πιστεύει στην αστρολογία, στη χώρα μας το 55,5% (ICAP) θεωρεί πως υπάρχουν άνθρωποι που προβλέπουν το μέλλον.

 Όσοι αποδέχονται τη Βίβλο και το Κοράνι θεωρούν τη γη επίπεδη, οι χριστιανοί μάλιστα της προσθέτουν και τέσσερις γωνίες (εξ ου και τα τέσσερα ευαγγέλια). Όλοι μαζί αποδέχονται την… κατωτερότητα της γυναίκας, συμπέρασμα στο οποίο δεν φαίνεται να αντιτίθενται (δυστυχώς) και οι περισσότερες των γυναικών.

Πιστεύουν σε θεούς που περπατάνε στο νερό, προσκυνάνε εικόνες, βουτάνε τα βρέφη σε κολυμπήθρες της ανοησίας. Τρέχουν σε καφετζούδες, χαρτορίχτρες, ξεματιάστρες, εξαπατώνται από αστρολόγους και ομοιοπαθητικούς.

Μην αποκτώντας τα αναγκαία μέσα, αδυνατούν να λύσουν τα σοβαρά προσωπικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Νιώθοντας ανασφαλείς και μπερδεμένοι, σε οικονομικό, κοινωνικό και ψυχολογικό αδιέξοδο, ενδίδουν στον θελκτικό ισχυρισμό ότι υπάρχει ένα χρυσό κλειδί, μια μαγική λύση. Μια πανταχού παρούσα βοήθεια, σε μια ταραγμένη εποχή. Αυτή η πε­ποίθηση γίνεται όλο και πιο εύκολα αποδεκτή σε περιόδους αναστά­τωσης και κρίσης, όταν καταρρέουν οι συνήθεις ασφαλιστικές δικλεί­δες του ατόμου απέναντι στην αφέλεια. Όταν τα ήθη εξασθενούν, λό­γω οικονομικής ύφεσης ή πολέμου, αυξάνει η σύγχυση, μειώνεται η αυτοπεποίθηση και η πίστη στο απόκρυφο μεγαλώνει.

Πνιγμένοι σε προκαταλήψεις και ανόητα στερεότυπα, πελαγοδρομούν ανωφελώς στη σύντομη ζωή τους και έχοντας απολέσει την πίστη στις δυνάμεις τους – ενδεχομένως και να μην τις απόκτησαν ποτέ, καθίστανται έρμαιο του κάθε επιτήδειου.

Κάποτε ο Πασκάλ[1] σε μια περίφημη ρήση του είχε πει πως οι άνθρωποι είναι «σκεπτόμενες καλαμιές». Δηλαδή λαμπρά μοναδικοί αλλά και μοναδικά τρωτοί.

Η αυτοσυνείδηση, η θαυμαστή αυτή ιδιότητα, που την συναντούμε μόνο στον άνθρωπο, είναι το ισχυρότερο εργαλείο που του πρόσφερε η εξελικτική διαδικασία.

Αποκτήθηκε τυχαία και με απρόβλεπτο τρόπο αλλά του πρόσφερε μια, άνευ προηγουμένου, δύναμη πάνω στην ιστορία του είδους του και κατ’ επέκταση σε κάθε άλλο είδος στον πλανήτη μας. Στη γνώση του περιβάλλοντός του και στην τιθάσευση των δυνάμεων της φύσης.

Ως σκεπτόμενες καλαμιές, έχουμε την τάση, τις ικανότητες, την προδιάθεση να καταστούμε ορθολογικά όντα. Έχουμε τη δυνατότητα να σκεφτούμε, να μιλήσουμε, να δημιουργήσουμε. Να απαντήσουμε σε ερωτήματα, να θέσουμε άλλα, να αντιμετωπίσουμε και να λύσουμε προβλήματα.

Αλλά μας κρύβουν την αλήθεια και μας προσφέρουν την απάτη.

Κι όμως, υπάρχουν τόσα πράγματα που μπορεί να ασχοληθεί και να γνωρίσει ο καθένας μας. Το φάσμα από την επιστήμη μέχρι την τέχνη και την καλλιέργεια είναι τεράστιο.

Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αγνοεί την κοινωνική εξέλιξη, την νομοτελειακή αντικατάσταση ενός κοινωνικού συστήματος από ένα ανώτερό του και ως εκ τούτου, αποδέχεται τον καπιταλισμό ως αναντικατάστατο. Η άγνοια υποκαθιστά την ευθεία και συγκροτημένη σκέψη και ενθαρρύνει τη νοσηρή φυγή από τα επίμονα προβλήματα της πραγματικής ζωής. Παρόλο που είναι ανθρώπινο να θέλει κάποιος να ξεφύγει από την προσπάθεια που απαιτεί η γνώση και η έντο­νη σκέψη και να αποφύγει να πάρει την ευθύνη των πράξεών του, η προσφυγή του στη μαγεία και το μυστήριο για να αποδράσει από τη μι­ζέρια δεν τον ωφελεί. Αυτός που υποφέρει από την απόγνωση που φέρνει η φτώχεια, από την οδύνη του θανάτου ενός προσφιλούς προ­σώπου ή από το φόβο της οικονομικής ή προσωπικής ανασφάλειας, πρέπει να βρει άλλες λύσεις.

Η αμάθεια και η άγνοια στερούν τα πάντα απ’ τον άνθρωπο. Ακόμη και το παρόν και το μέλλον του. Τον καθιστούν ευάλωτο στην εξαπάτηση.

Οι άνθρωποι τείνουν να απορρίπτουν οποιαδήποτε απόδειξη της απάτης. Καθώς έχουν αιχμαλωτιστεί απ’ την απάτη, αρνούνται ν’ ακούσουν την αλήθεια. Είναι πολύ οδυνηρό να παραδεχτεί κανείς, ακόμη και στον εαυτόν του, ότι τον έχουν κοροϊδέψει. Αν σε κυριεύσει μια φορά ο τσαρλατάνος, πολύ δύσκολα γλιτώνεις. Έτσι οι παλιές απάτες επιμένουν και εμφανίζονται και νέες καθώς γινόμαστε ολοένα κι επιδεκτικότεροι. Κι ανίκανοι να κατανοήσουμε την πλάνη μας.

Μπορεί η επιστήμη να μην αφήνεται να είναι ιδιαίτερα προσιτή στο πλατύ κοινό ή να φαίνεται πως δεν προσφέρει την μυστηριακή θελκτικότητα των μεταφυσικών ανοησιών κι ακόμη περισσότερο να φαίνεται πως αδιαφορεί για τα κοινωνικά, οικονομικά και άλλα προβλήματα των ανθρώπων. Είναι όμως αυτή που μας ζει, καλύπτοντας με τις εφαρμογές της (τεχνολογία) τις ανάγκες μας και κάνοντας τη ζωή μας πιο εύκολη κι ενδιαφέρουσα.

Η επιστήμη μπορεί, ακόμη και διανοητικά, να μας πάει παντού. Από τον πυθμένα των θαλασσών ως τα πέρατα του ορατού σύμπαντός μας. Και ακόμη μακρύτερα. Ο νους μας έμφορτος από την πρόοδο της επιστήμης, μπορεί να μας «ταξιδέψει» ακόμη και σε μέρη απαγορευμένα για το σώμα μας, καθώς και σε άλλα όπου κανένας δεν έχει βρεθεί ή διανοηθεί, αλλά που η επιστήμη έχει αποδείξει πως υφίστανται. Η επιστήμη θέτει ερωτηματικά και πασχίζει για τις απαντήσεις.

Πολλές φορές η επιστήμη δεν γνωρίζει εκ των προτέρων πότε θα βρεθεί ένα άγνωστο «νησί» ή μια «ήπειρος». Πολλοί επιστήμονες, ως οι πρόγονοί τους εξερευνητές, θα αποτύχουν πριν να ανοιχτεί ο δρόμος για μια μεγάλη ανακάλυψη. Υπάρχει βεβαίως και η τύχη, αλλά δεν είναι φερέγγυα. Όμως είναι φερέγγυο να χτίζεις πάνω σε προηγούμενες ανακαλύψεις και αυτό κάνει η επιστήμη.

stelioskanakis@yahoo.gr

[1] Μπλεζ Πασκάλ (1623 – 1662). Γάλλος μαθηματικός, φυσικός, συγγραφέας και φιλόσοφος.