Μια ηρωίδα του λαού μας
 |
Η
οδός Ελπίδος στην πλ. Βικτωρίας, όπου στην Κατοχή βρισκόταν το
ξενοδοχείο «Κρυστάλ», άντρο της Ασφάλειας. Εδώ δολοφονήθηκε η Ηλέκτρα
|
Η ώρα της λευτεριάς έφτασε, μα συ δε λείπεις.
Είναι τ' όνομά σου γραμμένο πλάι - πλάι
στ' όνομα της λευτεριάς
το αίμα σου μέσα στις φλέβες μας, η καρδιά σου
στην καρδιά μας»
Γ. Ρίτσος
«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος ιατροδικαστής Πέτρος Τζαφέρης, μεταβάς σήμερον την 26ην Ιουλίου 1944 εις το ενταύθα νεκροτομείον, ενήργησα λεπτομερή αυτοψίαν και νεκροψίαν επί του πτώματος αγνώστου γυναικός ετών 39 περίπου.
Πληροφορίαι: Μετεφέρθη διά του υπ' αριθμ. 375 εγγράφου του Σταθμού Α` Βοηθειών, παραληφθείσα εκ του ξενοδοχείου "Κρυστάλ".
Νεκροψία: Το τριχωτόν της κεφαλής έχει αποκοπή ατέχνως και ανωμάλως διά μαχαιριδίου. Κατά το πρόσθιον τμήμα της κόμης παρατηρείται φρύξις των τριχών. Από της ρινός και του στόματος φαίνεται έρευσεν αίμα. Από της μιας μασχάλης προς την ετέραν διά του στήθους και συνεχιζόμενα όπισθεν του κορμού υπάρχουσι δύο παράλληλα αποτυπώματα, δίδοντα την εντύπωσιν ότι παρήχθησαν εκ της πιέσεως χοντρού σχοινίου. Φαίνεται ότι το σώμα της θανούσης απαιωρήθη εν ζωή διά των μασχαλών. Κατά τους καρπούς των χειρών παρατηρούνται εντυπώματα εκ σχοινίου. Κατά τη ράχιν της ρινός και αμφοτέρας τας παρειάς και τα βλέφαρα παρατηρούνται εκχυμώσεις κυανώδεις ως και εξοίδησις. Οι χαρακτήρες δεικνύουσι ότι εγένετο συνεπεία γρονθοκοπημάτων. Κατά τας οπισθίας επιφανείας αμφοτέρων των βραχιόνων παρατηρούνται εκχυμώσεις. Κατά τους γλουτούς, μηρούς, κνήμας και άκρους πόδας, υπάρχουσι εκχυμώσεις συρρέουσαι ταινιοειδείς, χρώματος κυανώδους, λίαν πυκναί και έντονοι. Κατά τα κατώτερα των κνημών και άκρους πόδας, παρατηρείται εξοίδωσις κυανού βαθμού. Αι εκχυμώσεις αύται ως και οι των βραχιόνων, παρήχθησαν κατόπιν δράσεων σκληρών και αμβλέων οργάνων (μαστιγίων, βουνεύρων, πλεκτού σύρματος, σχοινίου, αλύσεως κλπ.), βιαιότατα κατενεχθέντων. Το τριχωτόν του εφηβαίου παρουσιάζει φρύξιν των τριχών. Κατά τη ραχιαίαν επιφάνειαν του αριστερού άκρου του ποδός παρατηρείται έγκαυμα δευτέρου βαθμού εκτάσεως ταλλήρου. Κατά τη μετατάρσιον χώραν του αυτού ποδός έτερον έγκαυμα δίδον όμως τους χαρακτήρας του μετά θάνατον γενομένου. Αι τρίχες των μηρών και κνημών παρουσιάζουν φρύξιν. Φαίνεται ότι εγκαύματα και φρύξις οφείλονται εις επίθεσιν κατ' αυτά ανημμένων σιγαρέτων.
 |
Το γλυπτό της Ασπασίας Παπαδοπεράκη «Μνημείο για την Ηλέκτρα» φιλοτεχνήθηκε για το Δήμο Ηρακλείου Αττικής
|
Συμπέρασμα: Επί του πτώματος βεβαιούνται κακώσεις προκληθείσαι εκ μαστιγώσεως ήτις εγένετο διά διαφόρων οργάνων (μαστιγίου, βουνεύρου, αλύσεως, πλεκτού σύρματος), άτινα έδρασαν αλλεπαλλήλως και βιαιότατα, ως και κακώσεις εξ απαιωρήσεως από των μασχαλών, επίσης εγκαύματα εν ζωή και μετά θάνατον γενόμενα. Ο θάνατος οφείλεται κυρίως εις τας κακώσεις καθ' όσον τα εγκαύματα είναι μικράς εκτάσεως.
Σημείωσις: Η ταυτότης της θανούσης εξηκριβώθη υπό της Σημάνσεως, ένθα ήτο σεσημασμένη ως κομμουνίστρια υπ' αριθ. 59953. Το πτώμα ανήκε εις την Αποστόλου Ηλέκτραν του Νικολάου»1.
Παραθέσαμε ολόκληρη την ιατροδικαστική έκθεση γύρω από τις συνθήκες θανάτου της ηρωικής αυτής γυναίκας, της κομμουνίστριας Ηλέκτρας Αποστόλου, δεδομένου ότι δεν μπορεί καμία άλλη περιγραφή να περιγράψει με μεγαλύτερη ακρίβεια το μαρτύριό της. Ενα μαρτύριο που είχε και συνέχεια, παρόλο που συνηθίζεται ο θάνατος να προκαλεί το στοιχειώδη σεβασμό των ζωντανών στους νεκρούς: Την επομένη, 27 Ιουλίου 1944, το πτώμα της Ηλέκτρας Αποστόλου βρέθηκε πεταμένο στους δρόμους της Αθήνας. Φαίνεται πως το μίσος των ελληνόφωνων και γερμανόφωνων αρχών κατοχής απέναντι στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης δε σταματούσε με το θάνατο. Πόσο μάλλον, όταν αυτοί οι αγωνιστές είχαν επιδείξει κι έναν ξεχωριστό ηρωισμό. Ποια, όμως, ήταν τούτη εδώ η αγωνίστρια, που συγκέντρωσε πάνω της τόσο μένος;
Ξεχωριστή κομμουνίστρια
Η
Ηλέκτρα Αποστόλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1912 και σε ηλικία 14 χρονών,
το 1926, οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ. Υπάρχουν, όμως, και μαρτυρίες που λένε
πως με το λαϊκό κίνημα συνδέθηκε το 1925, όταν ήταν 13 ετών. Η Μέλπω
Αξιώτη, για παράδειγμα, περιγράφει ως εξής το πολιτικό βάπτισμα της
νεαρής κομμουνίστριας2: «Στα 1925, τότε που το ΚΚΕ
έμπαινε μέσα στο στίβο της εθνικής ζωής κι άρχιζε τη μεγάλη πορεία του,
μια μέρα σ' έναν κεντρικό δρόμο της Αθήνας στεκόταν ένα κοριτσάκι με δύο
μαύρες κοτσιδούλες κι ένα κολλαριστό άσπρο φουστανάκι κι έριχνε κρυφές
ματιές τριγύρω. "Βρε τι κάνεις εδώ;", της λέει ένας γνωστός που περνά
και που ήξερε καλά την οικογένεια. "Σουτ, του γνέφει η μικρή, μην πεις
τίποτα στο σπίτι. Μοιράζω προκηρύξεις". Από τότε αρχίζει η πολιτική
δράση της Ηλέκτρας Αποστόλου. Ηταν τότε 13 χρονών. Καταγόταν από αστική
οικογένεια. Μα, από μικρό παιδί είχε προσέξει τη φτώχεια και την αδικία
που υπάρχει στον κόσμο, και το μυαλό της άρχισε να ψάχνει για να
καταλάβει τις αιτίες που χώριζαν την κοινωνία στα δύο, και τον τρόπο για
να λείψουν οι αδικίες». Τα ίδια υποστηρίζει πάνω - κάτω και ο Ν.
Κιτόπουλος, προσθέτοντας πως το οικογενειακό της περιβάλλον οδήγησε την
Ηλέκτρα στην ανάγκη να συγκρουστεί μαζί του και στο τέλος, σε ηλικία 18
ετών, να φύγει από το σπίτι της3.
Το σπίτι, όπου έμενε η Ηλέκτρα, στο Ηράκλειο Αττικής
|
Το 1935 πήρε μέρος στο 6ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων (ΚΔΝ), εκπροσωπώντας μαζί με άλλους Ελληνες νεολαίους την ΟΚΝΕ. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Β. Μπαρτζιώτα, ο ίδιος και η Ηλέκτρα έμειναν για ένα διάστημα στη Μόσχα, αυτός ως εκπρόσωπος της ΟΚΝΕ στην ΚΔΝ κι εκείνη ως βοηθός του. «Χρησιμοποιήσαμε - γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας4 - το διάστημα αυτό για να πλουτίσουμε τις θεωρητικές μας γνώσεις και ν' αφομοιώσουμε την πλούσια ενιαιομετωπική πείρα του διεθνούς κινήματος νέων».
Οταν γύρισε στην Ελλάδα, η Ηλέκτρα έγινε μέλος του Γραφείου της ΚΕ της ΟΚΝΕ. Για την επαναστατική της δράση, φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές. Η Μεταξική Δικτατορία την έκλεισε στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ κι όταν αποφυλακίστηκε πέρασε στην παρανομία και στάλθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ανέλαβε γραμματέας του Γραφείου της ΟΚΝΕ Μακεδονίας - Θράκης. Το 1939, όμως, συλλήφθηκε και στάλθηκε εξορία στην Ανάφη5. Σύμφωνα, όμως, με τον Κ. Μπίρκα, η Ηλέκτρα έφτασε εξόριστη στην Ανάφη «μια μέρα του Ιούλη του 1938»6. Τέλος πάντων, λίγο πριν εξοριστεί στην Ανάφη, κατά τη μεταγωγή της, γέννησε στο κρατητήριο την κόρη της.
Η αξεπέραστη πατριώτισσα
 |
Η Ηλέκτρα με την κόρη της Αγνή
|
Αμέσως μετά τη δραπέτευσή της, η Ηλέκτρα ανέλαβε την καθοδήγηση της οργάνωσης «Λεύτερη Νέα» και με την ίδρυση της ΕΠΟΝ έγινε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της. Στη συνέχεια, πέρασε στην κομματική δουλιά κι έγινε μέλος της καθοδήγησης και υπεύθυνη της διαφώτισης της ΚΟΑ. Ηταν η επικεφαλής της ομάδας που έφτιαχνε το έντυπο προπαγανδιστικό υλικό στην Αθήνα, βοηθώντας τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις κατά των κατακτητών.
Η Ηλέκτρα συλλήφθηκε από την Ειδική Ασφάλεια - που έδρευε στο ξενοδοχείο «Κρυστάλ» - στις 25 Ιουλίου του 1944, βασανίστηκε απάνθρωπα και δολοφονήθηκε. Δολοφόνοι της, όπως αποκάλυψε μετά την απελευθέρωση ο «Ριζοσπάστης»8, ήταν ο Λάμπου, που αργότερα έγινε υποστράτηγος Χωροφυλακής με συνεργάτες τον Παρθενίου, ένα κατακάθι της κοινωνίας, και τον Μηνά Καθρέπτη (δεξί χέρι του Παρθενίου), χαρακτηριστική περίπτωση κτηνανθρώπου.
Η Ηλέκτρα, ως κομμουνίστρια, λαϊκή αγωνίστρια και πατριώτισσα, κράτησε υπέροχη στάση απέναντι στους βασανιστές της. «Από άνθρωπο του ΕΛΑΣ που είχαμε και μέσα στην "Ειδική Ασφάλεια" - γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας9 - μάθαμε για τα βασανιστήρια και την ηρωική στάση της αξέχαστης Ηλέκτρας μας... Η ηρωική μας Ηλέκτρα απαντούσε αγέρωχα στις ερωτήσεις των βασανιστών της:
- Από πού είσαι;
- Από την Ελλάδα!
- Πού κατοικείς;
- Στην Ελλάδα!
- Πώς σε λένε;
- Είμαι Ελληνίδα!
- Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου;
- Ολοι οι Ελληνες!».
Ιερό σύμβολο του λαού και του Κόμματος
Αυτή
ήταν η Ηλέκτρα Αποστόλου κι έτσι θα τη γνωρίζουν όλες οι επόμενες
γενιές των Ελλήνων και των κομμουνιστών. Στο τελευταίο τεύχος της ΚΟΜΕΠ
πριν την απελευθέρωση, η Αύρα Παρτσαλίδου έχει ένα άρθρο για την
Ηλέκτρα, όπου, μεταξύ άλλων, γράφει10: «Το
παραμορφωμένο, καμένο σώμα της Ηλέκτρας υψώνεται σαν φοβερό σύμβολο της
ανεξάντλητης δύναμης του λαού και του Κόμματός του - του ΚΚΕ - της
απέραντης αφοσίωσης των μελών του στην υπόθεση του ελληνικού λαού. Είναι
το σύμβολο χιλιάδων Ελλήνων, που πέθαναν κάτω από τα βόλια των φασιστών
κατακτητών και των ντόπιων υπηρετών τους. Είναι το σύμβολο της
ελληνικής λευτεριάς που ζυγώνει... Μέσα απ' το καμένο κορμί της
Ηλέκτρας, μέσ' απ' τη στάχτη της, ξαναγεννιούνται χιλιάδες καινούριοι
αγωνιστές. Μέσ' απ' τα ματωμένα κορμιά της ατέλειωτης στρατιάς των ηρώων
μας, γεννιέται η λεύτερη, λαοκρατούμενη Ελλάδα».Σ' ένα άλλο άρθρο της, γραμμένο στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, η Αύρα Παρτσαλίδου σημειώνει για την Ηλέκτρα11: «Με την ηρωική της ζωή και το μαρτυρικό της θάνατο, έγινε το σύμβολο της μαχόμενης γυναίκας του τόπου μας... Τώρα η Ηλέκτρα είναι μια μεγάλη ηρωίδα. Τ' όνομά της έχει φτάσει μακριά, πέρα απ' τα σύνορα της πατρίδας μας. Τη διεκδικούν οι αγωνιζόμενες γυναίκες όλου του κόσμου σαν ηρωίδα του παγκόσμιου γυναικείου κινήματος. Αν μπορούσαν οι νεκροί να μιλήσουν, η Ηλέκτρα θα μας έλεγε σεμνά και με την απλότητα που τη χαρακτήριζε: "Τέτοια έγινα, γιατί τέτοια μ' έκανε το κόμμα μου".
Ποια ήτανε ακόμα η Ηλέκτρα;
Η Ηλέκτρα ήταν ένα άξιο και γενναίο παιδί του περήφανου κι αδούλωτου λαού μας, που 'χει χύσει άφθονο το αίμα του για να λευτερώσει τον τόπο μας απ' τους κάθε λογής κατακτητές και ντόπιους εχθρούς».
1 «Ριζοσπάστης» 10/11/1944
2 Μ. Αξιώτη: «Η Ελληνίδα», περιοδικό «Ελληνική Αριστερά», τεύχος 25 - 26 Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1966, σελ. 120
3 Ν. Κιτόπουλου: «Ηλέκτρα Αποστόλου», περιοδικό «Νέος Κόσμος», τεύχος 8/1965, σελ. 55
4 Β. Μπαρτζιώτας: «Εξήντα χρόνια Κομμουνιστής», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 131
5 «Ηρωες και Μάρτυρες», εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ», 1954, σελ. 21.
6 Κ. Μπίρκα: «Ηλέκτρα Αποστόλου - η αθάνατη ηρωίδα του έθνους», Αθήνα 1978, σελ. 21
7 Α. Παρτσαλίδου: «Ηλέκτρα», περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» τεύχος 8/1949, επανέκδοση «Ριζοσπάστης» 1996, τόμος Β`, σελ. 551 - 552
8 «Ριζοσπάστης» 10/11/1944
9 Β. Μπαρτζιώτα: «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 255
10 ΚΟΜΕΠ, τεύχος 30, Σεπτέμβρης 1944, στον τόμο «Κομμουνιστική Επιθεώρηση της εποχής της φασιστικής κατοχής 1941 - 1944», Αθήνα Οκτώβρης 1946, σελ. 690
11 Α. Παρτσαλίδου: «Ηλέκτρα», περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» τεύχος 8/1949, επανέκδοση «Ριζοσπάστης» 1996, τόμος Β`, σελ. 550.
Με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας – 8 Μάρτη η σημερινή μας αναφορά σε μια από τις γυναίκες που έγραψαν λαμπρές σελίδες στην ιστορία των αγώνων του λαού μας· τις χιλιάδες γυναίκες κομμουνίστριες και αγωνίστριες που αφιέρωσαν τη ζωή τους στην πάλη για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και δε λογάριασαν εξορίες, φυλακές και βασανιστήρια, ούτε πανίσχυρους καταχτητές, ούτε κι αυτόν ακόμα το θάνατο.
Τιμάμε τη Μέρα της Γυναίκας, τιμάμε τη γυναίκα, έχοντας πάντα στη μνήμη και στην καρδιά μας την ηρωίδα Ηλέκτρα Αποστόλου και τις γυναίκες-ηρωίδες εκείνες που πρόσφεραν τη ζωή τους στο βωμό της εθνικής και κοινωνικής λευτεριάς, που εμπνέουν τους σύγχρονους αγώνες της εργατικής τάξης, του λαού μας, και στις σημερινές δύσκολες συνθήκες.
Μεταφέρουμε στο διαδίκτυο την μαρτυρία της Μέλπως Αξιώτη για την Ηλέκτρα Αποστόλου. Μαρτυρία πολύτιμη, που εκτός από τα στοιχεία για την γνωριμία και κοινή δράση τους ενάντια στους Γερμανούς καταχτητές, σκιαγραφεί το πορτραίτο της αγωνίστριας-κομμουνίστριας, της γυναίκας-μάνας, της ηρωίδας Ηλέκτρας, που είχε το μεγαλείο να σταθεί μέχρι το τέλος όρθια, αφοσιωμένη στο αγωνιστικό της καθήκον.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση «Ελληνική Αριστερά, Μηνιαία Πολιτική Επιθεώρηση της Ε.Δ.Α.» (8-9/1965) και προέρχεται από την πλούσια αρχειοθήκη των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Το «Μνημείο για την Ηλέκτρα» στο Δήμο Ηρακλείου Αττικής, φιλοτεχνημένο από την Ασπασία Παπαδοπεράκη
Η ΕλληνίδαΣτις 26 Ιουλίου έκλεισαν 21 χρόνια από τη μέρα του μαρτυρικού θανάτου της ηρωίδας Ηλέκτρας Αποστόλου. Αφιέρωμα στη μνήμη της αυτές οι λίγες σελίδες, γραμμένες από μια παλιά της συντρόφισσα.
Σαν ήμουν μικρό παιδί περνούσα από μια πλατεία όπου ήταν ένα άγαλμα. Ρωτώ μια πιο μεγάλη που ήταν μαζί μου: «Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος;». «Δεν είναι άνθρωπος –μου λέει- είναι ήρωας». Μεγάλωσα με την ιδέα πως οι ήρωες δεν είναι άνθρωποι. Τι ήταν, ούτε κι εγώ δεν ήξερα. Κάτι σα λίγο ζωντανό, σα λίγο παραμύθι, σαν και τα δυο μαζί, κάτι που δεν είδε κανείς ποτέ, από κείνα που τα πιστεύεις εκεί που θάπρεπε νάταν απίστευτα.
Ωστόσο είχα την τύχη να γνωρίσω στη ζωή μου από κοντά, μια τέτοια μορφή και να δω πως, πριν απ’ όλα, αυτή η γυναίκα ήταν άνθρωπος.
Κι όμως, είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα να μιλήσεις για τέτοιους ανθρώπους, που ξεπέρασαν πια το ανθρώπινο και που για τις παιδικές ψυχές –μα και για τους μεγάλους- είναι από κείνα που τα πιστεύεις εκεί που θάπρεπε νάταν απίστευτα.
Θα προσπαθήσω να μιλήσω για την Ηλέκτρα. Κι ακριβώς σ’ ό,τι είχε το ανθρώπινο.
Ήμασταν μια ομάδα του παράνομου τύπου στη χιτλερική κατοχή στα 1944. Είχαμε μαζευτεί σ’ ένα σπίτι για την ταχτική βδομαδιάτικη συνεδρίαση. Εκείνη τη μέρα η συντρόφισσα που μας καθοδηγούσε ήρθε μαζί με μια άλλη κοπέλα: «Από δω και μπρος, μας λέει αμέσως, εγώ δε θα ξανάρθω πια. Θάχετε τη συντρόφισσα Μαίρη».
Εγώ μελαγχόλησα από μέσα μου. Σα νάφευγε ένας φίλος και νάρχεται ένας ξένος που δεν τον είχες μάθει ακόμα. Κι η συντρόφισσα Μαίρη ήταν εντελώς το αντίθετο από την προηγούμενη. Μελαχρινή, πολύ ψηλή, μάλλον αδύνατη μέσα σ’ ένα ριχτό πράσινο παλτό, κι έτσι όπως λέμε συχνά σε πρώτες συναντήσεις για να ξοφλούμε στα γρήγορα: όχι όμορφη. Μας είπε δυο-τρεις κουβέντες, τις πρώτες της κουβέντες, που δεν ήταν σε τίποτα ξέχωρες. Τότε είδα πως τα μάτια της είχαν ένα παράξενο φως. Πιο ύστερα κατάλαβα πως εκείνο το φως ήταν το φως της Ηλέκτρας. Το φως που δίνει στη μορφή όλο το ψυχικό της νόημα.
Δεν θα μπορούσα να πω πότε ακριβώς, και πώς, έμαθα το πραγματικό της όνομα. Αλλά θυμούμαι πως αυτό έγινε πολύ σύντομα. Λες και το μεγαλείο της είχε μια τέτοια δύναμη, που ούτε οι συνωμοτικοί κανόνες δεν άντεχαν μπροστά του και τσάκιζαν. Και σα να μη μας τόπε κανείς, μα νάταν χαραγμένο πάνω στο μέτωπό της: «Εγώ είμαι η Ηλέκτρα». Δεν έχω κανένα άλλο όνομα.
Ήταν ένα σπιτάκι μοναχικό και απόμερο, κι εκεί ερχόταν η Ηλέκτρα και κουβεντιάζαμε για τις δουλειές μας. Μέσα σ’ αυτό το σπιτάκι γνώρισα μια απ’ τις πιο ξέχωρες ζωές της ελληνικής πραγματικότητας και που γι’ αυτό ακριβώς ήταν πανανθρώπινη. Μια από κείνες τις ολοκληρωμένες φυσιογνωμίες, που πλάθουν και διαπαιδαγωγούν μες στις γραμμές τους τα Κομμουνιστικά Κόμματα.
Στα 1925, τότε που το ΚΚΕ έμπαινε μέσα στο στίβο της εθνικής ζωής κι άρχιζε τη μεγάλη πορεία του, μια μέρα σ’ έναν κεντρικό δρόμο της Αθήνας στεκόταν ένα κοριτσάκι με δυο μαύρες κοτσιδούλες κι ένα κολαριστό άσπρο φουστανάκι, κι έριχνε κρυφές ματιές τριγύρω. «Βρε, τι κάνεις εδώ;» της λέει κάποιος γνωστός που περνά και που ήξερε καλά την οικογένεια. «Σουτ, του γνέφει η μικρή, μην πεις τίποτα στο σπίτι. Μοιράζω προκηρύξεις».
Το σπίτι, όπου έμενε η Ηλέκτρα, στο Ηράκλειο Αττικής
Από τότε αρχίζει η πολιτική δράση της Ηλέκτρας Αποστόλου. Ήταν τότε 13 χρονών.
Καταγόταν από αστική οικογένεια. Μα από μικρό παιδί είχε προσέξει τη φτώχια και την αδικία που υπάρχει στον κόσμο και το μυαλό της άρχισε να ψάχνει για να καταλάβει τις αιτίες που χώριζαν την κοινωνία στα δυο, και τον τρόπο για να λείψουν αυτές οι αδικίες. Εκείνον τον καιρό πήγαινε στη Γερμανική Σχολή της Αθήνας κι εκεί πρωτοοργανώνει εράνους για τους πολιτικούς εξορίστους που βρίσκονταν στα ξερονήσια. Τον ίδιο χρόνο γίνεται μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας κι αργότερα στέλεχός της. Ήταν η πιο μικρή στα χρόνια Ελληνίδα αγωνίστρια.
Στα 1931 μπαίνει στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Από τότε η δράση της πλαταίνει, περιοδεύει σ’ επαρχιακά κέντρα, ξεσηκώνει τις γυναίκες, οργανώνει γυναικείες συγκεντρώσεις ενάντια στο φασισμό που σηκώνει παντού κεφάλι. Παίρνει μέρος σε διεθνή συνέδρια και στην οργάνωση του Αντιφασιστικού Συνεδρίου το 1936 στην Αθήνα. Σ’ όλες αυτές τις εκδηλώσεις κάνουν μεγάλη εντύπωση οι λόγοι της, οι επεμβάσεις της, το τόσο ώριμο ήδη πολιτικό της κριτήριο.
Με τη δικτατορία του Μεταξά πιάνεται απ’ τις πρώτες και κλείνεται στις φυλακές Αβέρωφ. Εκεί περνά το μεγάλο εκείνο σχολειό που είναι η φυλακή για τους συνειδητούς πολιτικούς κρατούμενους, αλλά ταυτόχρονα βάζει εκεί μέσα και τη δικιά της προσωπική σφραγίδα. Οργανώνει όλες τις γυναίκες, τις διαπαιδαγωγεί, τις ανεβάζει πολιτικά, με το λόγο και το παράδειγμά της, μαθαίνει γράμματα στις αναλφάβητες, τους κάνει μάθημα μουσικής, τους διαβάζει απ’ τα γερμανικά ποιήματα του Γκαίτε, βγάζει μέσα στη φυλακή την εφημερίδα το «Κοκκινοπίπερο». Μες στο κελί της υπάρχει πάντα ένα μπουκετάκι λουλούδια σ’ ένα ντενεκεδάκι της κονσέρβας.
Αποφυλακίζεται στα 1938 και δουλεύει ένα χρόνο στη Θεσσαλονίκη. Ξαναπιάνεται ετοιμόγεννη, γεννά κρατούμενη σ’ ένα νοσοκομείο και 7 ημερών λεχώνα στέλνεται με το μωρό της εξορία στην Ανάφη. Η καρδιά της περνά τότε όλα τα μαρτύρια που περνούν οι μανάδες: πώς να θρέψουν τα βρέφη όταν συχνά αναγκάζονται να τα ταΐσουν τσουκνίδες, πώς να τα σώσουν απ’ το θάνατο όταν δεν έχουν το παραμικρό φάρμακο.
Μα κι η ίδια είναι άρρωστη, έχει έλκος στο στομάχι. Μ’ αυτήν την αφορμή συνεννοείται με το Κόμμα, κάνει αίτηση και καταφέρνει να τη στείλουν για εγχείρηση στην Αθήνα. Από κει έχει συνεννοηθεί πως θα προσπαθήσει να δραπετεύσει. Την πάνε συνοδεία μαζί με το παιδί της στο τμήμα Μεταγωγών της Αθήνας, δίνει αμέσως το παιδί της σε φίλους για να μπορέσει να κινηθεί πιο εύκολα κι ετοιμάζεται. Μεταμφιέζεται σε καθαρίστρια κι από τη δεύτερη κιόλας μέρα που της ανοίγουν μια στιγμή το κελί, κατά το βράδυ, για να πάρει αέρα, ξεγελά το σκοπό, τον καληνυχτίζει με μεγάλη ψυχραιμία και βγαίνει.
Είναι Σεπτέμβρης του 1942. Η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τα’ την μπότα του ξένου κατακτητή, το Κομμουνιστικό Κόμμα σε βαθιά παρανομία, ο ελληνικός λαός οργανώνει την αντίστασή του. Η Ηλέκτρα βγαίνει κι αρχίζει να παλεύει για το Κόμμα της, δηλαδή για την Ελλάδα. Πρωτοστατεί στην οργάνωση της Νεολαίας και στην ίδρυση της ΕΠΟΝ. Στην ιδρυτική συνεδρίαση της ΕΠΟΝ εκλέγεται μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου. Η Αθήνα τότε αποχτά έναν πολύτιμο καθοδηγητή για την πάλη του λαού, κι η Ηλέκτρα αρχίζει το υστερνό κεφάλαιο του βιβλίου της ζωής της, που θα κλείσει σε λίγο με το μεγαλείο του θανάτου της.
Η Ηλέκτρα με την κόρη της Αγνή
Μέσα σ’ εκείνο το σπιτάκι όπου συναντιόμασταν, μια μέρα ήμουν πικραμένη γιατί είχε πιαστεί μια φίλη μου. Η Ηλέκτρα με ρωτά: «Φαντάζεσαι πως δε θα λυγίσει, πως θα σταθεί ψηλά;». Της είπα πως ήμουν σίγουρη. «Ε, τότε, μου λέει, μη στενοχωριέσαι». Μέσα σ’ αυτή τη φράση ήταν όλη η Ηλέκτρα – κομμουνίστρια. Όλη η χαρά κι όλο το μεγαλείο ήταν για κείνη να στέκεται ο άνθρωπος ψηλά. Στο αγωνιστικό του καθήκον.
Μια μέρα έρχεται και βαστούσε δυο τενεκεδένια κουβαδάκια, από κείνα που παίζουν τα παιδιά. «Τα πήρα για την κόρη μου, μου λέει, μα μες στο σπίτι που μένει είναι κι άλλο παιδάκι, κι έτσι τους πήρα δυο». Ύστερα έσκασε στα γέλια και λέει: «Δυο μερών λεφτά κοστίζουν για μένα ετούτα δω που βλέπεις». Και καθώς τη ρωτούσα γιατί δεν κάθεται λίγο: «Πάω να λούσω το παιδί», λες και με κείνη τη λέξη ονόμαζε ταυτόχρονα όλα τα παιδιά της γης. Και μια μέρα που τόφερε το παιδί να το δω, δε θα ξεχάσω πώς ξάστραψε το μούτρο της όταν της είπα πως είναι όμορφο. Εκείνο έκανε σκανταλιές κι η Ηλέκτρα πήγαινε να το μαλώσει, αλλά πάλι βαστιότανε και του χαμογελούσε. «Το ξέρω, λέει, πως πρέπει βέβαια να τα μαλώνεις τα παιδιά, μα δε μου βαστά η καρδιά, γιατί δεν τόχω βλέπεις μαζί μου, το βλέπω πολύ λίγο».
Μια μέρα είχαμε συνεδρίαση μ’ αγόρια της ΕΠΟΝ μέσα στο γραφείο ενός γιατρού, όπου πηγαίναμε για πρώτη φορά κι η Ηλέκτρα ήταν άγρυπνη καθώς δεν ήξερε τα λημέρια. Την έβλεπα που κοίταζε κρυφά-κρυφά τριγύρω και σαν κάτι να πρόσεχε. Όπως πηγαίναμε ν’ αρχίσουμε τη συνεδρίαση, μας λέει: «Δεν ακούτε κάτι περίεργο, σαν κάποιο κρότο;». Εγώ τότε δεν είχα μικρό ρολόι κι όταν ήταν κανένα σοβαρό ραντεβού στο δρόμο, για να μην τυχόν το χάσω, έπαιρνα μαζί μου ένα μεγάλο ρολόι του τραπεζιού. Κατάλαβα τι άκουγε η Ηλέκτρα και βγάζω το ρολόι από την τσάντα και το δείχνω. Η Ηλέκτρα γελούσε σα μικρό παιδί, γελούσαμε κι εμείς, σταματούσε και ξανάρχιζε, λες και δεν είχε στο νου της καμιάν άλλη φροντίδα. Ύστερα σοβάρεψε και λέει: «Με συγχωρείτε σύντροφοι, μα η αλήθεια είναι πως είχα καιρό να γελάσω». Κι άρχισε αμέσως τη συνεδρίαση. Και τώρα έβλεπες μπροστά σου όλη τη σοβαρότητα κι όλον τον στοχασμό του καθοδηγητή. Την προσοχή που έβαζε και στα πιο μικρά ζητήματα. Την πρωτοβουλία που έπαιρνε και στις πιο δύσκολες λύσεις. Την ακλόνητη αδιαλλαξία όπου μ’ εκείνη αντιμετώπιζε τα λάθη ή τις αμέλειες στη δουλειά. Και ταυτόχρονα τη στοργή που είχε για τον άνθρωπο. Σε κοίταζε στα μάτια για να δει τι έχεις μέσα σου. Σε ρωτούσε για την υγεία σου. Ή σε ρωτούσε μήπως δεν έχεις λεφτά. Κι αν δεν είχε να σε ρωτήσει τίποτα, σου χαμογελούσε. Όσοι είχαμε την τύχη να τη γνωρίζουμε, γνωρίσαμε μια αληθινή κομμουνίστρια.
Κι η σκλαβωμένη Αθήνα, τ’ απόμερα σοκάκια της κι οι συνοικισμοί της, είχανε μάθει να περνά εκείνη η ψηλή κοπέλα που είχε κάτι λυγερά πόδια σαν τις καρυάτιδες και στο πρόσωπο ριχτό ένα αραχνένιο μαντήλι, τάχατες για τον ήλιο. Μα δεν ήταν βέβαια για τον ήλιο, ήταν για να ξεγελάσει τον μόνο εχθρό που είχε η Ηλέκτρα: τον χαφιέ.
Η Ηλέκτρα βάδιζε και πήγαινε απ’ τα Πατήσια στην Καλλιθέα, απ’ του Ψυρρή στην Καισαριανή, πεζή ώρες ατέλειωτες γιατί ήτανε παράνομη, σφίγγοντας το στομάχι της που της πονούσε πάντα. «Και δεν μπορώ να καθίσω μήτε σ’ ένα παγκάκι», μας έλεγε.
Το 1944 η Ηλέκτρα ήταν μέλος του Γραφείου της Κομματικής Οργάνωσης της Αθήνας, υπεύθυνη για τη διαφώτιση. Πάνω σ’ αυτό το τιμημένο ταμπούρι την δολοφονήσανε. Ήταν 32 χρονών.
Ήταν μια Δευτέρα, καλοκαίρι, όταν η Ηλέκτρα πέρασε από κείνο το σπιτάκι που συναντιόμαστε, μια στιγμή στα κλεφτάτα, για να πει πως θαρχόταν την άλλη μέρα να δουλέψουμε. «Θαρθώ το μεσημέρι να φάμε και να μου κάμετε λιγάκι από κείνο το ζυμωτό ψωμί που μ’ ωφελεί στο στομάχι μου». Τόλεγε όταν η πόρτα έκλεινε πια από πίσω της. Δεν ήξερα πως εκείνη η στιγμή ήταν η τελευταία φορά που την έβλεπα.
Την άλλη μέρα, Τρίτη, 25 του Ιούλη 1944, απάνω στο τραπέζι το ζυμωτό ψωμί την περίμενε. Μα η Ηλέκτρα δεν ήρθε. Εκείνη ακριβώς την ώρα περνούσε το μαρτύριό της στην ασφάλεια. Είχε βγει έξω εκείνη τη μέρα πρωί-πρωί, όπως έβγαινε πάντα. Στη διασταύρωση των οδών Γ΄ Σεπτεμβρίου και Αγίου Μελετίου τη συνάντησε ένας χαφιές που ήταν παλιά βασανιστής της. Τη γνώρισε. Εκείνη ήταν ολομόναχη, βαστούσε ένα άδειο μπουκάλι και γύρεψε να παλέψει μ’ εκείνο ενάντια στο χαφιέ. Περνούσαν δυο Γερμανοί στρατιώτες, ο χαφιές τους σταμάτησε για να του δώσουν βοήθεια, μα εκείνοι δεν στάθηκαν. Ο χαφιές φώναξε ένα ταξί που περνούσε και την έβαλε μέσα. Είχε τύχει μια γνωστή κοπέλα να βγαίνει εκείνη την ώρα από το σπίτι της, παρακολούθησε όλη τη φοβερή σκηνή, κι έτσι μάθαμε αμέσως τη σύλληψη της Ηλέκτρας.
Ο χαφιές την πήγε κατευθείαν λίγο πιο κάτω, στην οδό Ελπίδος, όπου ήταν τότε ένα απ’ τα τρομερά κέντρα βασανιστηρίων της ασφάλειας. Βασανίστηκε προσωπικά απ’ τους τρεις πιο απάνθρωπους βασανιστές εκείνης της εποχής: τον Λάμπου, τον Καθρέφτη και τον Μόρφη. Εκείνο το βράδυ η ασφάλεια έδωσε κρασί στα όργανά της, γιατί καθώς τους είπε: «Σήμερα πιάστηκε μεγάλο ψάρι». Είχε πιαστεί, αλήθεια, μια μεγάλη Ελληνίδα.
Η οδός Ελπίδος στην πλ. Βικτωρίας, όπου στην Κατοχή βρισκόταν το ξενοδοχείο «Κρυστάλ», άντρο της Ασφάλειας. Εδώ δολοφονήθηκε η Ηλέκτρα
Κι αν κανένας δεν τόξερε, τόμαθε από κείνη την περίφημη απολογία της. Οι χαφιέδες την ανακρίνουν:
― Πώς σε λένε;
― Ελληνίδα.
― Που κάθεσαι;
― Στην Αθήνα.
― Τι δουλειά κάνεις;
― Υπηρετώ τον ελληνικό λαό.
Η απολογία αυτή θα μείνει για τους Έλληνες ένα εθνικό κειμήλιο, όπως οι αθάνατες τραγωδίες μας της αρχαιότητας.
Ως το πρωί της άλλης μέρας την είχαν αποτελειώσει με βασανιστήρια. Και την πέταξαν στο δρόμο. Το αυτοκίνητο του Δήμου που μάζευε τότε τα πτώματα, την πήγε στο Νεκροτομείο.
Η επίσημη ιατροδικαστική έκθεση και η φωτογραφία του νεκρού κατακρεουργημένου σώματος που καταφέραμε να πάρουμε στα χέρια μας, είναι ένα απίστευτο ανατριχιαστικό ντοκουμέντο που δημοσιεύτηκε ύστερα απ’ την απελευθέρωση. Η Ηλέκτρα κρεμάστηκε ανάποδα με χοντρά σύρματα που της αυλάκωσαν βαθιά το στήθος, όλο το κάτω μέρος του κορμιού κάηκε, μ’ αναμμένα τσιγάρα, καθώς επίσης κάηκαν και τα γεννητικά όργανα, οι κρόταφοι και το στομάχι χτυπήθηκαν με σιδερένια εργαλεία που προκάλεσαν αιμάτωμα και φέρανε το θάνατο. «Ο σ τ ό μ α χ ο ς π ε ρ ι ε ί χ ε ά ρ τ ο ν κ α ι τ ο μ ά τ α ν». Μ’ αυτή τη φράση τελειώνει η ιατροδικαστική έκθεση.
Η ομάδα μας του παράνομου τύπου που καθοδηγούσε η Ηλέκτρα, έβγαζε τις εφημερίδες «Γυναικεία Δράση» και «Σοβιετικά Νέα». Τα φύλλα της εκείνης της βδομάδας τυπώθηκαν με άρθρα της Ηλέκτρας, όταν η ίδια δεν ζούσε πια. Η ομάδα μας κυκλοφόρησε αμέσως μια σύντομη βιογραφία της.
Η Αθήνα που τη γνώρισε και την αγάπησε τόσο, κι όλη η Ελλάδα που άκουσε τη δράση της και τον ηρωικό το θάνατό της, σηκώθηκε στο πόδι και τίμησε την εθνική αγωνίστρια. Στη μνήμη της και για να εκδικηθούν το χαμό της, πολλές Ελληνίδες γίναν τότε μέλη του ΚΚΕ.
Στις 26 Ιουλίου 1945, τον πρώτο χρόνο της απελευθέρωσης, απ’ τη χιτλερική κατοχή, οργανώθηκε στην Αθήνα ένα τεράστιο συλλαλητήριο-μνημόσυνο για τις γυναίκες που πέσανε για τη λευτεριά της πατρίδας, και ανάμεσά τους, για μια από τις πιο άξιες, την Ηλέκτρα.
Δίπλα στους τόσους άλλους τιμημένους μας νεκρούς, η Ελλάδα χρωστά να στήσει στην Ηλέκτρα ένα μνημείο όπου θα πρέπει να χαραχτεί από κάτω:
Τη λέγανε Ελληνίδα.
Κατοικούσε στην Αθήνα.
Υπηρετούσε τον ελληνικό λαό.
Σ’ αυτό που είπε η ίδια, κανείς δε θα μπορούσε να προσθέσει τίποτα. Σ’ ευχαριστούμε, Ηλέκτρα, για ό,τι μας έμαθες.
Μέλπω Αξιώτη
(Οι φωτογραφίες από 902.gr και Ριζοσπάστη)
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου