ΗΦΑΙΣΤΟΣ : “Κλέαρχος – Μικρό Χωριό”!

19 Δεκ 2017

“Κλέαρχος – Μικρό Χωριό”!

Για πολύ καιρό η παραπάνω φράση αποτελούσε σύνθημα και παρασύνθημα, αντίστοιχα, των ανταρτών του ΕΛΑΣ Ευρυτανίας, προς τιμή του νεαρού νεκρού της θρυλικής μάχης του Μικρού Χωριού στις 18 Δεκέμβρη του 1942. 16χρονος μαθητής στο Γυμνάσιο ήταν ο "Κλέαρχος" (Κώστας Μπίρτσας) όταν παράτησε τα τετράδια και τα βιβλία για να αγκαλιάσει "τ’ άγιο τουφέκι" της λευτεριάς. Και γίνηκε σύμβολο και αετός στα λεύτερα ευρυτανικά βουνά μας!

Όμορφο Μικρό Χωριό

Το Μικρό Χωριό, ένα γραφικό ορεινό παραμυθάκι, βρίσκεται κουρνιασμένο στα 850 μέτρα, στην αγκαλιά της επιβλητικής Χελιδόνας. Από τα μισά του 15^ο αιώνα ατενίζει από εκεί την πανοραμική θέα στην κοιλάδα του Καρπενησιώτη ποταμού. Ο Πουκεβίλ στις περιηγήσεις του καταγράφει το πανέμορφο Μικρό Χωριό με τις 30 οικογένειες. Πολλοί ήταν οι ξενιτεμένοι στην Κωνσταντινούπολη, πολλοί όμως και οι ντόπιοι ζηλευτοί πετράδες. Στα υψώματα της Χελιδόνας ήρθε κρυφά στα 1823 ο Μάρκος Μπότσαρης για να προετοιμάσει την επίθεση στο πολυπληθές τούρκικο ορδί που στάθμευε στο Καρπενήσι. Μαζί του πολέμησαν και Μικροχωρίτες! Στην παλιά πέτρινη βρύση του χωριού, λέγεται ότι απίθωσαν το άψυχο σώμα του Μάρκου οι σύντροφοί του κατά τη διάρκεια της πορείας μεταφοράς της σωρού του προς το Μεσολόγγι, μετά την περίφημη μάχη του Κεφαλόβρυσου.

Τα περίτεχνα πέτρινα σπίτια, οι έξι βρύσες στην ωραία πλατεία με τα πλατάνια, η υπέροχη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα με το ιστορικό καμπαναριό, τα παλιά ξωκλήσια του 19^ου αιώνα, το σχολείο που στεγάζει το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, το Μνημείο Μνήμης αφιερωμένο στους εκτελεσθέντες από τους Ιταλούς, το Ηρώο του Κλέαρχου, το Μνημείο των θυμάτων της κατολίσθησης, η Βρύση του Μάρκου Μπότσαρη, η μικρή αλπική λιμνούλα, τα λαχταριστά ταβερνάκια και τα εξαιρετικά καταλύματα, και άλλα πολλά ακόμη, συνθέτουν την εξαίσια βουνίσια εικόνα του χωριού που παλεύει με το χρόνο και τη μοίρα μέσα στο ελατοσκέπαστο τραχύ τοπίο, αυτό με τους δασικούς δρόμους και τα μαγικά μονοπάτια που φτάνουν ως την κορφή της ξελογιάστρας Χελιδόνας!

Στα 1963, στις 13 του Γενάρη, μετά από 13 συνεχόμενες μέρες και νύχτες έντονης βροχόπτωσης, αποκολλήθηκε μεγάλο μέρος του βουνού καταπίνοντας τα 2/3 του παλιού χωριού μαζί με 13 ανθρώπους (πόσο μεταφυσικά "γρουσούζικο" φαίνεται να μοιάζει αυτό το "13" για τους Μικροχωρίτες)! Οι περισσότεροι σώθηκαν γιατί ήταν Κυριακή και βρίσκονταν στην εκκλησία. Πέντε χρόνια μετά οικοδομήθηκε, με έρανο, το Νέο Μικρό Χωριό σχεδόν δίπλα από το Παλιό, σε απόσταση μόλις 2 χλμ.

Σήμερα το Μικρό Χωριό (Νέο και Παλιό, με 124 και 83 σπίτια αντίστοιχα) αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Ευρυτανίας μαζί βέβαια και με τα άλλα όμορφα χωριά της Ποταμιάς. Καμαρώνει, αντικρίζοντας απέναντι, και κάτω από την Καλιακούδα, το μόνιμο “ανταγωνιστή” του το ξακουστό Μεγάλο Χωριό!

Όμως το Μικρό Χωριό δεν είναι απλά ένας σαγηνευτικός ταξιδιωτικός προορισμός. Η περήφανη αντιστασιακή ιστορία του το κατατάσσει στο πάνθεον των ηρωικών χωριών του τόπου μας.

Η μαύρη σκλαβιά και η Αντίσταση

1941: Το Καρπενήσι βρίσκεται υπό ιταλική κατοχή. Τα περισσότερα χωριά της Ευρυτανίας θρηνούν νεκρούς από τον πρόσφατο ελληνοϊταλικό πόλεμο. Οι άπληστοι καταχτητές με ορισμένους ντόπιους συνεργάτες τους, δήθεν δραγουμάνους, που στην πραγματικότητα ήταν δωσίλογοι ντυμένοι με ιταλικές στολές (Τουρκοχρήστος, Κοροκίδας, Πατακιάς, Στέλας, Κιούσης κλπ) εξορμούν στην ευρυτανική ύπαιθρο και λεηλατούν, άλλοτε ευθέως και ξεδιάντροπα και άλλοτε με χυδαίους έμμεσους εκβιασμούς, τους χωρικούς. Ταυτόχρονα διάφοροι άλλοι ξενόφερτοι μαυραγορίτες πηγαινοέρχονται μέσα στην πόλη και στα χωριά και μαζί με τα τομάρια της ιταλικής διοίκησης εκμεταλλεύονται με χίλια δυό τερτίπια τον φτωχό κόσμο ληστεύοντας τις περιουσίες και τη λιγοστή σοδειά των κατοίκων που μέσα στη μαύρη φτώχεια τους έχουν να αντιμετωπίσουν και αυτά τα καθάρματα. Όποιοι τολμούν να αντιδράσουν; Δολοφονίες, ξυλοδαρμοί, βασανιστήρια, βιασμοί γυναικών, στρατοδικεία και φυλακίσεις, είναι στο πρόγραμμα με διάφορα φτηνά προσχήματα. Η σκλαβιά μαζί με ένα μαύρο συρματόπλεγμα τυλίγει το Καρπενήσι.

Τον Οχτώβρη του 1941 ομάδες πολιτών που προέρχονται κυρίως από το παράνομο ΚΚΕ Ευρυτανίας, οργανώνουν με θαυμαστή επιτυχία ένα μεγάλο πανευρυτανικό συλλαλητήριο στο Καρπενήσι, με σύνθημα "κανείς να μην πεθάνει από πείνα"! Απαιτούν 10% παρακράτημα από τους μαυραγορίτες για να πηγαίνει στις άπορες οικογένειες. Η πλατεία του Καρπενησίου γεμίζει από κόσμο και ομιλητές, ενώ οι ένοπλοι ιταλοί, έκπληκτοι με τη μεγαλειώδη αποφασιστικότητα του ευρυτανικού λαού, τα χάνουν και δεν τολμούν να αντιδράσουν. Μετά από πολλές δαιδαλώδεις προσπάθειες και κινητοποιήσεις, το αίτημα κερδίζεται και έτσι αρκετά τρόφιμα διαμοιράζονται στις πιο φτωχές οικογένειες. Έτσι γλίτωσε η Ευρυτανία το θάνατο από την πείνα. Περίπου εκείνο τον καιρό βρίσκεται εκεί και ο Άρης Βελουχιώτης που θεωρεί την αγαπημένη του Ευρυτανία ιδανική για την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα. Φυσικά θα συγκροτηθεί και το ΕΑΜ Ευρυτανίας.

Η πρώτη αντάρτικη ομάδα, με αρχηγό τον Άρη, ξεκινά από την καλύβα του Στεφανή στη Σπερχειάδα, κι ανηφορίζει στο Καρπενήσι έχοντας μόνο μερικά πιστόλια και κάνα δυο γκράδες. Έτσι, λίγοι στην αρχή, όμως θαρραλέα και αποφασιστικά βγαίνουν στον αγώνα τα καλύτερα παιδιά του λαού μας! Οργώνουν σαν τα αγρίμια τα βουνά, με στερήσεις, πείνα, κακουχίες, και χίλια βάσανα, αλλά δεν το βάζουν κάτω. Οργανώνονται, εξηγούν, στρατολογούν, εξοπλίζονται, βάζουν τη σπίθα στο μπαρούτι της περήφανης συνείδησης του λαού. Στις 7 Ιουνίου 1942 το πρώτο αντάρτικο σώμα με προμετωπίδα τη σημαία που γράφει "Ελεύθερη Ευρυτανία-ΕΛΑΣ" και με το τραγούδι "Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά" μπαίνει με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη στη Δομνίστα, όπου κηρύσσει την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα. Αυτό ήταν! Το αντιστασιακό κίνημα που στην πορεία θα πάρει πελώριες διαστάσεις ξεκινά! Τα ρυάκια θα μεταβληθούν σε ποτάμια και ο ΕΛΑΣ θα γίνει ο μεγάλος λαϊκός στρατός της Λευτεριάς και της Λαοκρατίας.

Στις 28 του Οχτώβρη 1942 στο Κρίκελλο Ευρυτανίας, ο Άρης με τους αντάρτες του δίνει μια πολύ σημαντική νικηφόρα μάχη, την πρώτη σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη, διαλύοντας μια ιταλική φάλαγγα. Επιτυχείς μάχες δίνονται και στη Χρύσω κι αλλού. Ο ΕΛΑΣ δε σταματά! Καταφέρνει, συνεχώς, αποφασιστικά χτυπήματα στους φασίστες καταχτητές και στους ντόπιους προδότες. Η ανάπτυξή του είναι αλματώδης. Κομβική επιτυχία της αντίστασης αποτελεί το μεγάλο επιτυχημένο σαμποτάζ στη γέφυρα του Γοργοποτάμου στις 25 του Νοέμβρη. Ο αγώνας μεστώνει κι ο ΕΛΑΣ σκορπάει την ατσάλινη δύναμη της λευτεριάς σε βουνά και λόγγους. Το τιμημένο αντάρτικο τουφέκι στέλνει περήφανα λυτρωτικά μηνύματα ξεσηκωμού και νέας ανάστασης! Έτσι το ηθικό του σκλαβωμένου λαού μας αναπτερώνεται. Η Ευρυτανία πάλλεται από επαναστατικό ενθουσιασμό και ο λαός πυκνώνει τις ελασίτικες γραμμές.

Η μάχη του Μικρού Χωριού!

Η μάχη του Μικρού χωριού θεωρείται από τις σημαντικότερες στην αντιστασιακή εποποιία του τόπου. Τέτοιες μέρες ήταν, Δεκέμβρης του 1942, όταν ο Άρης με τα πιο διαλεχτά παλικάρια του ΕΛΑΣ, περνά από το Μικρό Χωριό Ευρυτανίας, το οποίο διαθέτει έναν από τους πιο δυνατούς εαμικούς πυρήνες, και γίνεται δεκτός από τους κατοίκους με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις. Η φήμη του λαϊκού απελευθερωτικού στρατού φτερουγίζει ήδη από άκρη σε άκρη σε ολόκληρη τη Ρούμελη με επίκεντρο πάντα την αδάμαστη Ευρυτανία. Στα πρόσωπα των παιδιών τους, των αδούλωτων ανταρτών, οι χωρικοί βλέπουν το συμπαραστάτη, τον αρωγό, τον απελευθερωτή από τη μαύρη κατοχή και γενικότερα από την αφόρητη εκμετάλλευση του παρελθόντος. Είναι ξημερώματα της 18ης Δεκέμβρη, όταν οι αντάρτες πληροφορούνται, από ένα σύνδεσμο στο Κλαψί, ότι δύο πολυπληθείς ιταλικές φάλαγγες (1000 άντρες, άλλες πηγές κάνουν λόγο και για 2000) ξεμύτισαν από το κατεχόμενο Καρπενήσι και κατηφορίζουν προς το Μικρό και το Μεγάλο χωριό, για επίδειξη δύναμης και αρπαγές στα χωριά. Υπάρχει και μία εκδοχή ότι οι Ιταλοί ειδοποιήθηκαν από κάποιον προδότη πρόκριτο για την παρουσία ανταρτών στην περιοχή! Να σημειώσουμε, εδώ, κάτι που έχει μεγάλη σημασία: πριν λίγες μέρες, στις 7 Δεκέμβρη 1942, είχε προηγηθεί η πυρπόληση και η λεηλασία της Χρύσως με την εκτέλεση 7 πατριωτών, καθώς και το κάψιμο, στις 10 Δεκέμβρη, του πανέμορφου ιστορικού χωριού των Αγράφων. Οι αντάρτες που βρίσκονται εκείνη την ημέρα στο φιλόξενο Μικρό Χωριό δεν ξεπερνούν τους 200, αλλά δεν πτοούνται. Με ενθουσιασμό και επαναστατική φλόγα αποφασίζεται αμέσως το χτύπημα του φασίστα καταχτητή που επελαύνει. Ο Άρης, με τη βοήθεια και των ντόπιων, μαθαίνει τα πάντα για την περιοχή, χαρτογραφεί, εποπτεύει και εξετάζει προσεκτικά τον τρόπο και το σημείο που θα λάβει χώρα η επιχείρηση.

Η ενέδρα στήνεται στη Ρεματιά, στο δρόμο πριν το Μικρό Χωριό στου "Τσίρη". Tην κομβική ρεματιά, όπως και τα πλαϊνά περάσματα, καθώς και κάποιες επιλεγμένες εξόδους διαφυγής, ελέγχουν διάσπαρτα ακροβολισμένα αντάρτικα τμήματα του "Λάμπρου" του "Νικηφόρου", του Νάκου Μπελή και του Νίκου Καρκάνη. Παρόντες, επίσης, στα πιο καίρια πόστα είναι ο ανθός του αντάρτικου, οι: "Θάνος", "Πελοπίδας", "Λευτεριάς", "Παπα-κουμπούρας" και άλλοι ακόμη. Ο Άρης μπροστάρης και συντονιστής!

Οι Ιταλοί της μίας φάλαγγας που βαδίζουν σε πυκνή πολεμική διάταξη, δέχονται ξαφνικά τα πρώτα πυρά των “Αρειανών” που τους χτυπούν σε απόσταση αναπνοής και με καλό οπτικό πεδίο. Πρώτος σωριάζεται ο επικεφαλής "γαλονάτος". Είναι ο Διοικητής του Συντάγματος Καρπενησίου! Το σύνθημα είχε ήδη δοθεί. Οι ΕΛΑΣίτες χτυπούν ακατάπαυστα και συντονισμένα και οι επιδρομείς φασίστες πέφτουν σαν τα στάχυα. Πανικόβλητοι οι Ιταλοί προσπαθούν να ανασυγκροτηθούν και σε λίγο αρχίζουν να ανταποδίδουν τα πυρά. Ταυτόχρονα, η άλλη εχθρική φάλαγγα που έχει περάσει απέναντι στο Μεγάλο Χωριό, εντοπίζει τις θέσεις των ανταρτών και "βάζει" με όλμους. Η μάχη μαίνεται, επικρατεί "χαλασμός Κυρίου", αντιβουίζουν οι ρεματιές, καίγεται ο τόπος από τα πυκνά πυρά των αντιμαχόμενων. Αλλά ο αντάρτικος αιφνιδιασμός αποδεικνύεται απόλυτα επιτυχημένος και οι καταχτητές παθαίνουν καθολική πανωλεθρία. Δεκάδες Ιταλοί κείτονται νεκροί, πληροφορίες κάνουν λόγο για 70. Από τους αντάρτες νεκρός είναι μόνο ένας : ο αλησμόνητος "Κλέαρχος" το 16χρονο ατρόμητο ανταρτόπουλο από το Περίβλεπτο Φθιώτιδας. Ο Κλέαρχος, σύμφωνα με μαρτυρίες συμπολεμιστών του, πρόλαβε μονάχα να πει: "αχ, τους κερατάδες, μες την καρδιά με χτύπησαν" και πέταξε για να συναντήσει τον Κατσαντώνη και τον Μπότσαρη. Ο θάνατός του συγκλόνισε βαθιά τους συντρόφους του. Με τo προσυμφωνημένο σύνθημα της σάλπιγγας, οι αντάρτες, μετά τη μεγάλη τους επιτυχία, αποχωρούν όπως ακριβώς προστάζει η δοκιμασμένη ταχτική του αιφνιδιασμού. Ξημερώματα βρίσκονται στα Φιδάκια, κατόπιν στην Αγία Βλαχέρνα και στις 20 του Δεκέμβρη περνάνε στο Παπαρούσι, φτάνουν στο φουσκωμένο Μέγδοβα από όπου, ομάδες- ομάδες, περνάνε με το "καρέλι" απέναντι το ποτάμι και καταλήγουν στο χωριό Μαραθιάς όπου φιλοξενούνται στο σχολείο και σε σπίτια.

"Tο δόλιο το Μικρό Χωριό και πάλι ανταριάζει"...

Τα αιμοβόρα κτήνη του Μουσολίνι σκύλιασαν. Οι άνανδροι φασίστες ξεχύνονται στο "δόλιο το Μικρό Χωριό" και το πυρπολούν: σπίτια, αποθήκες, καλύβια, γίνονται παρανάλωμα του πυρός. Ληστεύουν όλα τα υπάρχοντα των κατοίκων που τα φορτώνουν σε καμιόνια. Πολλοί χωρικοί, γέροι, μανάδες και μικρά παιδιά καταφεύγουν στα γύρω βουνά παρακολουθώντας με σπαραγμό το βιός και τον κόπο τους να καίγεται και να λεηλατείται. Οι αδίστακτοι Ιταλοί όμως έχουν στο νου τους ακόμη πιο φρικιαστική συνέχεια.

Η ελεεινή επιχείρηση τρόμου ξετυλίγεται στην περιοχή. Και αφορά όχι μόνο το Μικρό μα και το γειτονικό Μεγάλο Χωριό. Συλλαμβάνουν κόσμο (ανάμεσά τους και κάποιους προκρίτους που δεν αποφάσιζαν να αποδράσουν έγκαιρα παρά τις προτροπές της τοπικής εαμικής οργάνωσης) και μέσα στο σχολείο τους υποβάλλουν σε ανείπωτα βασανιστήρια! Τους κρεμάνε με τριχιές, σπάνε χέρια και πόδια, βγάζουν μάτια με τις ξιφολόγχες, χαράζουν τα πρόσωπα των κρατουμένων, κι όλα αυτά για να προδώσουν οι χωρικοί τους αντάρτες, τα μαχόμενα παιδιά τους και τους συγχωριανούς τους. Αλλά οι περήφανοι Ευρυτάνες στέκουν παλικάρια και αλύγιστοι. Κανείς δεν μαρτυράει τίποτε! Οι βάνδαλοι δεν έχουν ιερό και όσιο.

Παραμονές Χριστουγέννων, στις 24 Δεκέμβρη, βασανίζουν και καίνε ζωντανούς τον αξιαγάπητο 42χρονο δασκαλόπαπα Δημήτρη Βαστάκη και τον ενωμοτάρχη Χ. Κατσίμπα.

Επιπλέον 11 κρατούμενοι -κυρίως Μεγαλοχωρίτες αλλά και Μικροχωρίτες- οδηγούνται έξω από το χωριό στη θέση Άνω Λόγγοβες όπου οι φασίστες του Μουσολίνι τους βάζουν να σκάψουν ζωντανοί τους τάφους τους. Στη συνέχεια τους εκτελούν αναγκάζοντας με τη βία το χωριό να παρακολουθήσει το αποτρόπαιο θέαμα της κτηνωδίας τους. Ήταν οι : Γιάννης Καριοφύλλης δάσκαλος, Χρήστος Μέρμηγκας αρχίατρος, Δ. Ματσιούτας τηλεγραφητής, Ανδρέας Σιταράς, Δημ. Δασκαλάκης ανάπηρος, Θεόδωρος Οικονόμου ανάπηρος, Γιάννης Μεσίρης ανάπηρος, Βασίλης Παλιούρας επαγγελματίας, Κώστας Αραπογιάννης επαγγελματίας, Νίκος Κυρίτσης καφετζής, Χρήστος Φλέγκας μετανάστης. Ο αείμνηστος δάσκαλος Γιάννης Καριοφύλλης με υψωμένη τη γροθιά βροντοφωνάζει μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα: "ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η ελευθερία", στέλνοντας ουρανόμηκες μήνυμα λεβεντιάς ως τα πέρατα του αγωνιζόμενου κόσμου! Έτσι με σφιγμένη τη γροθιά βρήκαν τον λεβέντη Ευρυτάνα κάποιοι στενοί συγγενείς και συγχωριανοί του!

Η θυσία των ηρώων έδωσε νέα τεράστια ώθηση στον αντιστασιακό αγώνα του τόπου μας και ο ΕΛΑΣ εγκαθιδρύεται πλέον παντού. Γίνεται ο φόβος και ο τρόμος του μισητού εχθρού καταφέρνοντας σημαντικά χτυπήματα στον καταχτητή. Οι Ιταλοφασίστες, δεν θα ξεμυτίσουν πάλι, μέχρι που 4,5 μήνες αργότερα, στα τέλη του Απρίλη 1943, θα αποχωρήσουν για ασφάλειά τους από το Καρπενήσι προς τη Λαμία. Τα χωριά ανασαίνουν, η πνοή της λευτεριάς και ο σπόρος της αναδημιουργίας ριζώνουν για τα καλά στον τόπο μας. Η Ελεύθερη Ελλάδα θα βρει την πιο έμπρακτη έκφρασή της στην ανταρτομάνα Ευρυτανία.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι στο Μικρό χωριό στεγάστηκε και το περίφημο Τυπογραφείο της Εθνικής Αντίστασης, αυτό το σπουδαίο επαναστατικό κέντρο πληροφόρησης, όπου τυπώνονταν πλήθος εφημερίδων της Ελεύθερης Ελλάδας των βουνών (πολλές από τις οποίες παρουσιάσαμε και θα συνεχίσουμε να παρουσιάζουμε από το blog μας) και το οποίο πυρπόλησαν παρακρατικοί επιδρομείς το 1946.

Επίσης, εδώ έδρασε και η νεαρή Επονίτισσα η Ναυσικά Φλέγκα-Παπαδάκη, η μετέπειτα γυναίκα του καπετάν Λευτεριά, η οποία οργανώνει τα πρώτα εθελοντικά παιδικά συσσίτια και δίνει το παράδειγμα για να οργανωθεί παντού η Αλληλεγγύη με αποτέλεσμα να γλιτώσουν από τη φονική πείνα 13.000 παιδάκια της Ρούμελης. Αυτή η θρυλική νεαρή κοπέλα έγραψε και τους στίχους για το τραγούδι του Άρη και του Μικρού Χωριού που πέρασε από στόμα σε στόμα και τραγουδιέται ακόμη:

"Βαρια στενάζουν τα βουνά, ο ήλιος σκοτεινιάζει,

το δόλιο το μικρό χωριό και πάλι ανταριάζει

Λαμποκοπούν χρυσά σπαθιά, πέφτουν τουφέκια ανάρια,
ο Άρης κάνει πόλεμο, με αντάρτες παλικάρια

Έλα βρε άπιστε Ιταλέ, φασίστα Μουσολίνι
να μετρηθούμε οι δυο μαζί, να δεις το τι θα γένει

Δεν έχεις γέρους και άρρωστους, μικρά παιδιά να σφάξεις,
ούτε κορίτσια ντροπαλά, ούτε χωριά να κάψεις

Παπάδες για να τυρρανάς, στη μέση στο παζάρι,
έχεις μπροστά σου σήμερα, τον Καπετάνιο Άρη

Που γρήγορος σαν τον αητό, σαν το γοργό το αγέρι,
φασίστες έσφαξε πολλούς, με δίκοπο μαχαίρι"!